Eider Goenaga Lizaso

Leintz Gatzagan dago Gatzaren Museoa. Eta herriaren izena eta izana bera zein inguruko paisaia gatzaren ekoizpenari zor zaizkiola azaldu du museoko arduradun Aitor Larrañagak (Azkoitia, 1977). Izan ere, inguruan dagoen iturburu batetik datorren ura gatz-ura izanik, erromatarren garaitik baliatu dute gatza ekoizteko. 1974an ekoitzi zen gatza azken aldiz, ekoizpen industrial moduan. “Kantitate handietan ekoizten zuten gatza XX. mendean, baina gatza dagoeneko elikagaiak mantentzeko behar ez izateak, batetik, eta itsasoko gatzagen ekoizpenarekin ezin lehiatzeak, bestetik, itxiera ekarri zuen”.

Gatzaren ekoizpenerako zeuden eraikin guztiak hutsik gelditu ziren, hamabost bat urte geroago gatzaren museoa egiteko egitasmoa sortu zen arte. Eraikinak berritu eta gatzaren ekoizpenari buruzko dokumentuak eta tresnak bildu ostean, museo jarduerari ekin zitzaion. “Hogei urte inguruan jardun dugu museo gisa; baina, orain, gure erronka museo jarduerari ekoizpena gehitzea da”. Larrañagak azaldutakoaren arabera, gatz fabrika martxan jarri, gatza ekoitzi eta bi jarduerak batu nahi dituzte. “Museoak bisitagarri izaten jarraituko luke; baina, aldi berean, salmentari begirako ekoizpen bat egongo litzateke”. Ekoizpenetik museora egin zen urratsa, eta, orain, museotik ekoizpenera egin nahi dute.

Gatzaren ekoizpenari buruzko lehenengo erreferentziak erromatarren garaikoak direla azaldu du Larrañagak, eta nabarmendu du Leintz Gatzagako gatzagek beti izan dutela gatza ekoizteko modu berezi bat. “Izan ere, gatza lortzeko modu bat eta bakarra dago, eta hor ez dago misteriorik. Ura berotu, lurrundu eta gero gatza atera. Baina, Iberiar penintsulan dauden gatzaga guzti-guzti-guztiek ura eguzkiaren beroarekin berotu izan dute; lurrean dauden terraza moduko batzuetan ura bota, eta eguzkiak ura lurrundu arte itxaron. Hemen arazo bat zegoen, eguzki ordu eta indar nahikoa ez zegoen ur hori berotzeko. Beraz, ura inguruko basoetako su egurrarekin berotuta lortzen zuten gatza”.

Horri esker eutsi zaio, Larrañagak dioenez, inguruan duten 14 kilometro koadroko basoaren aniztasunari. “Jarduerari eutsi ahal izateko, baso horren jabetza publikoari eutsi zaio mendeetan: %80 jabetza publikokoa da, udalarena eta foru aldundiarena. Ondorioz, etekin azkarra ateratzea ez da izan inoiz lehentasuna, eta gaur egun bertan dauzkagu haritzak, gaztainondoak, lizarrak… hosto-zabalen izugarrizko aniztasuna daukagu”.

Museoan hiru garaitako gatz ekoizpenari buruzko azalpenak ematen dituzte. “Erdi Aroa, XVIII-XIX. mendeak eta XX. mendea bereizten ditugu, bakoitzean modu batean ekoizten baitzen gatza”. Baina ekoizpenean jauzi handiena XX. mendean eman zen. “Ordu arte, su egurrarekin ura gozo-gozo berotzen zen, poliki-poliki, eta mineraletan oso aberatsa zen ateratzen zen gatza. XX. mendean, modu industrialean eta kopuru handietan ekoitzi behar zenez, azkarrago berotzen zuten ura, tenperatura altuagoetan, eta gatz kopuru handiagoak ateratzen zituzten, baina mineraletan ez zen hain aberatsa”.

Berriro ere hastapenetara itzuli nahi du museoak. “Gatza egiteko ura tenperatura baxuetan berotzen dugu, 60-85 gradutan, gatzaren mineralizazio aberats hori ez galtzeko”. Forma ezberdinetako gatza ateratzen da, mineraletan aberatsa… “Gourmet gatza da, kalitatezkoa, eta hori merkaturatu nahi dugu. Berriro ekoizle izatea, hori baita gure erronketako bat. Bestea, museo gisa hazten joatea, ezagutaraztea eta bisitariak erakartzea; horretarako, sare sozialetan gaude, eta webgunea ere sortu dugu. Urtez urte hazten ari da gure bisitari kopurua”.