Goiz jaiki, kirola egin eta, eguerdi partean, bazkaldu; horrela hasten da Martin Ibarbiaren (Beasain, 1943) eguna. Horren ondoren, irakurtzea gustatzen zaio, nahiz eta gero eta selektiboagoa dela dioen. Gauza bera gertatzen zaio zaletasun eta ogibide izan duen zinemaren eta telebistaren munduarekin. Irakaslea, ikus-entzunezkoen produktorea, Euskadiko Filmategiaren lehendakaria, Eusko Jaurlaritzako kidea, EITBren sortzaileetakoa… curriculum zabala zein askotarikoa du Ibarbiak, “ia beti kulturarekin lotua”.

Industria perituko ikasketetako lau urte egin zituen Ibarbiak, eta izatez, “maisua” da. “Baina nire utopia euskal zinema egitea zen, eta euskaraz”. Alde horretatik, hark sortutako Orio Produkzioak enpresak bi film egin ditu: Kutsidazu bidea, Ixabel eta Bi anai. 15 urterekin, aukeretako bat zen zinema zuzendari izatea. Horretarako, Parisera-edo joan behar zuen, ordea, eta hor bazen oztopo bat: “Ni langile baten semea naiz”. Hala eta guztiz ere, “barruko harra asetzearren”, duela ia 25 urte Orio Produkzioak enpresa sortu, eta zaletasuna ogibide bilakatu zuen.

Une horretara iristerako beste hamaika tokitan ibilia zen. “Tartean, ETBko sortzailetariko bat naiz, eta hitz hori harro esaten dut”. Mila oztopo tarteko, urte eta erdian “faktoria” deitzen duena jarri zuten abian. Baina kritikoa da garai horrekin ere; “ETB sortzeak ez du esan nahi telebista egiten jakin genuenik lehen momentutik”.

Oraingo euskal zinema ondo ikusten duen arren, “asetzen” duenik ezin du esan. “Nekeza izango da asetzea, ez bada teknologia berrietatik bide berri bat irekitzen”. Haren ustez, Euskal Herriaren tamainak ez du bide ematen ikus-entzunezko industria oso bat izateko; hala ere, egindako bidea merituduntzat jotzen du. “Ezerezetik sortu genituen telebista, prentsa eta euskal zinema”.

Euskal izenondoa definitzean, dogmetatik ihes egiten du Ibarbiak. “Euskaraz egiten den zinema euskal zinema bada, baina baita gazteleraz egiten dena ere; esaterako, onenetako bat, onena ez bada, Julio Medemen Behiak da. Hor euskal arima ez dagoela esaten duena lerdokeria bat esaten ari da”. Beste ñabardura bat ere egiten du. “Euskaldun batek sinatutako edozein gauzak ez du zertan euskal zinema izan”.

Orio Produkzioak enpresak 25 urte beteko ditu hemendik gutxira, eta euskal hiztunentzat aski ezagunak diren hainbat saio ekoitzi ditu; besteak beste, Mihiluze, Sautrela eta Hitzaro. Ibarbiak uste du nabarmentzekoa dela helmuga horretara iristea. “Maiz, gauzak ateraldi baten atzetik egiten dira, eta ez! Bideak profesionala izan behar du, eta euskal zinema izango bada, profesionalen bidetik izango da”.

Alor horretan egiten dena ez du txartzat jotzen. “Askotan ezin da egiten dena baino gehiago eskatu, gauza guztiek behar baitute heldutasuna”. Horrekin lotzen du ETBren eginkizunetako bat. “Ofizioa telebistan ikasi behar da; eta, gero, jenioak sentitzen baldin bagara, pelikula bat egin”.

ETBko albistegiak biziagoak nahiko lituzke Ibarbiak. “Motelak ikusten ditut, informazio biziagoa gustatuko litzaidake”. Ñabardura ere egin du. “Hori ez da ETBn bakarrik gertatzen, oro har, hemengo kazetaritzan gertatzen den zerbait da”.

Bestalde, Ibarbiak dio erakundetze prozesuen aldekoa dela. “Gauzak ahal dela profesionalki egin behar dira”. Hori dela eta, Euskadiko Filmategia sortzeko eta egonkortzeko lanetan aritu zen. Egun elkarteak egiten duen lana ontzat jotzen badu ere, pena du ez delako erabat gauzatu artxibo publikoa bilakatzeko asmoa. “Oraingo fundazioak hori galdu duenik ez dut uste, baina instituzioen inplikazio handiagoa behar da. Euskadiko Filmategia filmategi on bat da, diru gutxirekin”.

Diru bilketan eskarmentua ere badauka Ibarbiak, beste hastapen bateko lantaldean ere egon baitzen; Kilometroak antolatu zuen lehen taldean, hain zuzen. “Gauza ederra da, eta ondorio ikaragarriak izan dituena; ez genuen horrelakorik espero”. Josu Erguin beasaindarrak eman zion Ibarbiari Ameriketan dirua biltzeko erabiltzen zen modu baten berri.”Norbaitek eman behar zion bultzada ideiari, eta ni izan nintzen. Aurrena, Beasainen bertan jendea konbentzitzen, eta, gero, Ikastolen Elkartean; baina Jose Antonio Zalduak, elkarteko lehendakariak, babesa eman zuen, eta, orduan, errazagoa izan zen”.

Sorreran aritua izanagatik ere, Ibarbia ez ohi da gaur egun Kilometroetara eta gisakoetara joaten. “Dagoeneko ikastolak erakundetuta daude, eta laguntzak Eusko Jaurlaritzari eskatu behar dizkiote, eta ez herriari. Agian Nafarroan edo Iparraldean beste gauza bat izango da. Ospatzeko jaiak balira, beste kontu bat litzateke”.

Politikan “gauzak egiteko”

Politikagintzan ere aritua da Ibarbia, eta garai horren oroitzapen onak dituela dio. Zinegotzia izan zen, eta 1981. eta 1982. urteetan Eusko Jaurlaritzako lehen gobernuko kidea; hain zuzen ere, Kultur Programazioaren zuzendari izan zen. “Garai haiek ziren gure nortasunaren adierazgarri bat; alegia, egin behar zen, eta egin zen. Ideiak garbi zeuden? Ez. Nondik nora joan behar genuen bideak berak erakusten zuen. Abian jarri behar ziren gauzak eta ideia nagusiak garbi izanez gero, bada aurrera! Hori Ramon Labaieni zor diot; hark bazekien zertan ari zen”.

Momentu haiek “ederrak” izan ziren. “Batzuk Jaurlaritzara joan ginen gauzak egitera, lana egitera; bokazio politikorik ez genuen. Politika gustatzen zait, eta bokazioa izan banu, jarraituko nukeen, baina politikaren bidean jarraitzeko asmorik ez nuen. Oso hastapenekoa izan zen garai hura, eta oso ederra”.