Nekez aurki daiteke Euskal Herrian hain isilik eta aldi berean kantuz eta doinuz hain beterik dagoen leku bat. 200.000 dokumentutik gorako ondarea biltzen du Eresbil musikaren euskal artxiboak, Errenterian. Ez da erraza guztiak banan-banan zenbatzea, ezta sailkatzea ere; asko izanda ere, ordena da nagusi haien inguruan. Materiala apaletan pilatua dute liburutegian, guztien begi bistan; eraikineko beste hainbat txokotan benetako altxorrak gordetzen dituzte, ezkutuago. Jon Bagues Eresbileko zuzendaria gidari, nahi adina denbora igarotzeko moduko materiala eta bitxikeriak topa daitezke artxiboaren pareten artean.
Euskal musikagileen ekoizpena bildu, gorde, babestu eta zabaltzea du xede artxiboak. Ez soilik musikagileenak, baita interpretazioan aritzen direnenak ere. Ez soilik klasikoak, baita pop-rock eta bestelako estilokoak ere. Euskal musikari dagozkion dokumentu guztiak biltzea da asmoa, azken finean. Han aurki daitezke eskuz idatzitako edo inprimatutako partiturak, grabaketak, liburuak, kantutegiak, diskoak, argazkiak, kartelak, dosierrak… Urteetan gero eta material gehiago biltzen joan diren arren, argi dute “barru-barruko muina Euskal Herriarekin zerikusia duen edozein dokumentu” dela.
Bitxia da ikustea nola norbanako baten ondarea guztien ondare bihurtzen den denbora gutxian, etxe edo denda batetik Eresbilera lekualdatuta. Getxoko ontzi buruzagi batek egindako ekarpena gogoan du Baguesek: “Musikazalea zen oso, eta mundu osoan bidaiatzen ari zela diskoak erosten zituen. Haren 3.000 disko ditugu orain”. Hizpide du Donostian Diaz y Cia argitaletxeak ateak itxi zituenekoa ere. XIX. mendean sortutako argitaletxe horrek 7.000 partitura eraman zituen artxibora.
Hasieran euren ardura euskal musika bazen ere, urteekin zabaldu egin da eremu hori. Euskal musikarien bilduma zen hasieran, baina musikaren euskal artxibo bihurtu da Eresbil. Adibide gisa, Musikenen dauden atzerriko ikasleen piezak: haien arrastoei jarraitzen diete, Euskal Herrian jaiotakoak izan gabe ere musikaren bueltan herrialdean aritutakoak direlako.
Dantzari tartea
Musikarekin batera, dantzak ere badu bere tokia Eresbilen. “Dantza gune txiki bat” osatzen ari dira duela lau urtetik hona, beste Eresbil txiki bat. Liburuak, bideoak, dosierrak eta abar bildu dituzte oraingoz. Bi pianok babesten dituzte guztiak, eta, tarteka, dantzan jartzen dituzte partiturak probatzera gela hartara joaten diren bisitariek.
Bistan dagoena baino gehiago da, ordea, Eresbil. “Hiru zirkuitu daude: langileena, bezeroena eta dokumentuena; eta normalean ez dira gurutzatzen”. Dokumentuak artxibora heltzerakoan sailkatu egin behar dira, egokiak ote diren erabaki, eta orduan hasten da jendearentzat eskuragarri jartzeko prozesua. Badira, baina, herritarren eskura egonda ere begien aurrean ez daudenak. Segurtasun neurri bereziak dituzte, hezetasuna eta tenperatura jakinak; ohiz kanpoko edozein mugimendu antzemateko tresnen babesean daude, beste solairu batean. Han dago gordeta, besteak beste, artxiboko dokumenturik zaharrena: XIII. mendeko pergamino bat. Baita euskarazko lehen dokumentua ere, 1705. urtekoa, eta musika euskarririk zaharrena, argizarizko zilindro bat.
Eresbil “libre” da. Libre sarrerarako, dokumentuak eramateko, eta libre irteerarako, nahi den guztia eskuratzeko. Ikerlari nahiz musikariak joan ohi dira gehien, musika munduan aritzen diren profesionalak. Kopiak egiten dituzte, norberak bere erabilerarako balia ditzan. Normalean partituren bila jotzen dute musikariek, eta euren tesia osatzeko informazio eske ikerlariek. Baina badira festarako Eresbilera biltzen direnak ere, inauteriak aitzakia: “Erromatar mozorroa jantziko dugu inauterietan; baduzue garai hartako musikarik?”. Halako eskaerak jasotzea egokitu zaie. Nostalgiak bultzatuta ere iritsi da baten bat, gaztetako garaiak gogoratzeko doinu bila.
Sorrera, 1974an
Andra Mari abesbatzaren ekimenez sortu zen musikaren euskal artxiboa,1974an. Beharra ikusi zuten, Euskal Herri osoan euskal musikagileen lanak jasotzeko halako artxibategirik ez zegoelako. Hasieran, partiturekin hasi ziren batik bat. “Musika klasikoan egilearen ideia adierazten duen jatorrizko dokumentua” dela dio Baguesek. Liburuak eta grabaketak jasotzen hasi ziren ondoren; gero, funtsak heldu ziren —musikagile bat hiltzen denean emandako ondarea—.
Eresbilek, materiala biltzen jarraitzen duen bitartean, harreman estua du Euskal Herriko beste artxiboekin, “garrantzitsuena ondarea ondo gordeta eta eskuragarri dagoen jakitea” baita.
