Ba omen ziren garai batean Frantzian Au hasard de la fourchette izeneko jatetxe batzuk, non txanpon batzuen truke bezeroari eltzean burruntzalia —batzuek diotenez, eskua— sartzen uzten zioten, behin bakarrik, noski. Suertea zuenak zerbait ateratzen zuen, eta ez zuenak, salda bakarrik. Azkenaldi honetan, jatetxeetan eguneko menuaren prezioei erreparatzen hasi eta bururatzen zait batzuetan ez ote garen hemen ere txanpon batzuen truke burruntzalia eltzean sartzera iritsiko.

Nolabait esateko, sukaldaritza proletario bat zabaltzen ari ote den irudipena dugu. Badira dagoeneko pare bat belaunaldi lantokira beren tuperrak gainean dituztela joaten direnak. Eta ikasleak zer esanik ez. Amonek igande goizak ematen dituzte tuperrak prestatzen, eta, esan didatenez, emakume taldeak daude lanbide gisa horretara dedikatzen direnak. Gogora dezakegu tuperra ez dela gure aitona-amonen garaiko arrantxoaren bertsio modernoa baizik. Orduan lurrezko eltzean eramaten zuten jatekoa mendira. Orain plastikoetan daramate lantokira edo ikasle pisuetara.

Sukaldaritza proletarioa zabaltzen ari den bitartean eliteko gure sukaldaritzak goia jo du. Duela egun batzuk eman ditu jakitera Restaurant Magazine-k aurtengo Top World’s 50 zerrenda osatzen dutenen izenak. Eta harro egon gintezke, Euskal Herriko bost jatetxek lortu baitute munduko 50 onenen artean sartzea. Euskal sukaldaritzarena da une honetan herri bezala esporta dezakegun markarik onenetakoa. Kooperatiba mugimendua ere esportatu izan dugu, baina krisiak ukitu egin du ontzi erraldoi hori. Euskal sukaldaritzak bakarrik lortu zuen orain urte batzuk Europa iparraldeko herrialdeetaraino iristea. Andoni Adurizek inoiz komentatu izan duenez, herrialde horietako ministroren batek sukaldariak bildu eta bertako gastronomia elitera jasotzeko eredu batzuk aurkeztu omen zituen eta gurean garatutakoa aukeratu zuten. Andoni bera ibili zen hitzaldiak ematen.

Tamalez, sukaldaritza proletarioaren eta elitekoaren artean amildegi bat sortzen ari da, sortua dago dagoeneko, eta hori Euskal Sukaldaritza Berriak sorreran izan zuen filosofiaren kontra doa. Ez legoke gaizki Donostia 2016, datorren urteko Aberri Eguna edo abagune xumeagoaren bat baliatuz —aitzakia da gutxienekoa—, tarteka amildegi hori gainditzeko zubiak eraikitzen saiatuko balira edo saiatuko bagina; ekintza gastronomiko merke eta masiboak antolatuz edo menu birtualak dastatuz, besterik ez bada, sukaldari handi horien alderdirik harrigarriena bere izaera eta jenialtasuna baita. Gauden egoeran ni konformatuko nintzateke Adurizen edo Arzaken hitzaldi bat entzun eta haiek prestatutako pintxo batzuk jatearekin. Txanpon batzuen truke, noski, Au hasad de la fourchette batean bezala.

Sukaldaritza elitekoan txorakeria gehiegi dagoela esaten dutenei esan behar zaie handi horien sukaldeetan lana dagoela franko eta txorakeria gutxi. Beste jatetxe mota batzuetan lantzen da azalkeria eta moda. Londresen, diotenez, jatetxe esklusiboen artean ezkontza eskatzeko edo maitale berri bat liluratzeko prestatutakoak omen zeuden lehen, eta azkenaldi honetan, dibortzioa eskatzeko ere aproposak diren lekuak aurki omen daitezke.

Villa-Matas idazleak kontatzen du behin, Parisen, Lô Sushi izeneko jatetxe batean egon zela eta hara bakarti muturrekoak bakarrik joaten zirela. Mahai bakoitzak ordenagailu bat omen zuen eta haren bidez saia zitezkeen bazkaltzen edo afaltzen ari zirenak beste mahaikoetakoekin komunikatzen, mahaiaren aurretik igarotzen zen zintak jakiak garraiatzen zituen bitartean —maki eta sashimi-ak, bereziki—. Ez dut uste oraindik behintzat dibortzioak eskatzeko edo bakarti muturrekoentzako jatetxeek gurean arrakasta handirik izan dezaketenik, baina, auskalo!