an>2015

2015-01-092015-01-09Sailkatugabeak

Arrosa, printzesak eta superheroiak

Gabonez berba egiten dugunean, oporrez eta jan-edanez gain, opariz eta jostailuz betetzen zaizkigu elkarrizketak: Olentzero versus Errege Magoak, lagun ezkutua, non erosi eskatutakoa, zer erosi… Ehiza txakurrak dirudigu usnan, oparia jaso behar duenaren desioen atzetik. Edozein iradokizun edo datsegit agindu bihurtzen zaigu, edo, hobeto esanda, erregalua lortzeko parada paregabea. Ideiak ere agortzen baitzaizkigu, gustuak ere aldatu egiten direlako, pertsonaren ezagutza urria delako, edo jasotzailearen zailtasuna benetan agerikoa delako.

Ume sinesberen kasuan errazagoa da. Nahikoa da eskutitza idazteko esatea, bertan apeta guztiak apuntatzeko aukera emango digute-eta. Sarri askotan zer eskatzen duten deskubritzea zaila egingo zaigu, jakin ere ez dugu jakingo zer den idatziz jarri dutena, guk jostailu iragarkirik ez dugulako ikusten. Baina haurraren guraria argitzeko jostailu katalogoak dauzkagu, hainbat dendak egin eta dohainik partitzen dituztenak.

Halako bat erabili zuen eta erabiltzen ari da gure iloba, iaz eta aurten, urte bietan El Corte Ingles almazen handien katalogo mardula. Egunotan bere liburu kuttuna da eta noranahi eramaten du, Olentzerorena pasatuta egon arren. Emozioz beteta seinalatzen dizkigu bere gogoko artikuluak eta gai da behin eta berriro, etengabe, orriak pasa eta begira egoteko. Edozein momentu begitantzen zaio aproposa bere gogokoak gurekin konpartitzeko. Erraz asko altzora igo eta trepeta asko erakutsi, ea gu ere, era sibilinoan, gustatu eta erortzen garen.

Iaz aho bete hortz laga ninduen bertan ikusitakoak. Neska/mutil banaketa oso argia zen: neskentzako zena, arrosa eta more argiz seinalatuta; mutilentzako zena, berde, gorri eta kolore ilunez. Jostailuen ondoan ere neskatilak edo mutikoak ageri ziren, produktu horren hartzailearen arabera. Jakina, beti gizartearen genero-banaketaren ikuspuntu klasiko eta zorrotzenetik begiratuta: panpinak, printzesak, tximeletak eta loreak, arrosak, neskentzat; eta kamioiak, superheroiak, eraikuntza-blokeak eta ninja dortokak, ilunak, mutilentzat.

Orduan sumindu egin nintzen, eta hala segitzen dut. Izan ere, aurtengoa ere berdintsua da. Horregatik ez nau harritu Susaeta argitaletxearekin sortutako polemikak, neska eta mutilentzako ipuinak argitaratzen dituela ikusita, ezta beste merkataritza guneek ere ateratako katalogo eta iragarkietan genero desberdintasun faltsu eta murriztaile hori ageri denean.

Baina nola harritzen gaitu horrek, jaio orduko niniak arrosaz ala urdinez janzten baditugu? Mozorrotzen ditugunean maitagarriz eta spidermanez betetzen baditugu bazterrak? Emakumeok etengabe printzesak garela esanez bonbardatzen bagaituzte? Horrela, pikutara aukera-berdintasuna, emakumeen imajinarioa beti izango delako ahula eta makala, hauskorra, salbatzailea behar duena, bere kabuz ezin duelako ezer lortu. Eta gizonena defendatzaile ahalguztiduna, bestea bezain faltsua eta hutsala.

Rolak betiko eta indartuta, herri desorekatua baino ez dugu lortuko, eguneroko hainbat jardueratarako gai ez diren gizabanakoak, pertsona ahul eta desorekatuak. Hori ote da lortu nahi dutena enpresa handi horietatik? Makalago izanda, zaurgarriago garelako?

2015-01-022015-01-02Sailkatugabeak

Garai ilunak argitara

Ikasmahaiak tintontzi eta guzti, emakume ona izateko eskuliburuak, idatzizko zigorrak, ikastetxeetako aktak, argazkiak, maisu-maistra batzuek ikasleak jotzeko erabiltzen zituzten tresnak... Horiek eta gehiago ikus daitezke Arbel beltza. Sasoi ilunak ...

2015-01-022015-01-02Sailkatugabeak

Urtea bete begirada

Irudi asko utzi ditu joan den 2014ak. Besteak beste, Gure Esku Dago taldeak antolatutako giza katea, PPren kongresuan abortu librearen alde egindako protesta, Hondarribiko alardeko plastiko beltzak. Horiek eta gehiago izan dituzte gogoan Gipuzkoako hainbat arlotako sei pertsonaia ezagunek. Gipuzkoako Hitzak eskatuta, 2014ko gertakari esanguratsuenak aukeratu dituzte, eta heldu berri den urtean sortuz joango diren irudiak margotzen saiatu dira. Tartean, maiatzeko hauteskundeak, datozen hilabeteetan izango diren dinamikak eta bakoitzaren desioak.

JON MAIA

Bertsolaria

"Mugimendu berriak erabakitze eskubidearen bueltan etorriko dira"

Hasi berri dugun urteari begira, kontzeptu politiko bat nabarmendu du Jon Maia bertsolariak (Zumaia, 1972): erabakitze eskubidea. Haren esanetan, iazko gertakari garrantzitsuenak kontzeptu horri lotu behar zaizkio, eta uste du heldu den urteko gertakariekin ere hala gertatuko dela: "Politikoki erabakitze eskubidearen urtea izan da. Iazko momentu bat nabarmendu beharko banu, Euskal Herriko mapa zeharkatu zuen giza katea izango litzateke. Horri lotuta, Eskozian jende guztia normaltasun osoz bozkatzera joan zeneko irudia ere nabarmentzekoa da, bai eta Kataluniako mobilizazio erraldoia ere". Bertsolariaren ustez, 2015ak ildo beretik jarraituko du eta mugimendu eta aurrera pauso "ikusgarrienak" kontzeptu horren eskutik etorriko dira. "Mugimendu bakarra herritarrek ekarriko dute. Pentsatuta daude gauza asko, eta giltza erabakitze eskubidea izango da". 2015eko maiatzean, gainera, udal eta foru hauteskundeak izango dira Gipuzkoan. Maiaren hitzetan berrikuntzak ikusi dira legealdi honetan. "Transformazio fiskal garrantzitsua eraman da aurrera, eta zaborren kudeaketan Europako abangoardian jarri gara, birziklapen tasetan gizarte aurreratuenen kopuruetara hurbilduz". Hala ere, argi du bertsolariak lau urte motz direla "edozeinentzat". Ekonomia hizpide, eta atzera ere iazko egutegiari erreparatuz, langileek antolatutako protestak nabarmendu ditu zumaiarrak. "Gure eskualdean izugarria izan da langabeziara joan den langile kopurua. Oso presente izan dugu gure eguneroko bizitzan. Mobilizazioak, jendea pankarten atzean bilduta... Etxe askotara sartu den drama izan da".

ARANTXA URRETABIZKAIA

Idazlea

"Elkarbizitzan aldaketa gutxi izan dira. Ia lehen bezain zaila dugu"

Iazko urteari gainbegiratu bat eginez gero Euskal Herritik kanpo irudi deigarririk ez dela falta izan dio Arantxa Urretabizkaia idazleak (Hondarribia, 1947). Hala ere, bizitoki duen Hondarribian gertatutako zerbait deskribatu du: "Aspalditik burmuinean grabatuak ditudan irudien artean, bada bat irailaren zortzikoa, Hondarribiko Kale Nagusiko plastiko beltzena. Bertatik bertara, izugarriak dira, intolerantziaren eredu, otsoaren ahoaren pareko". Datozen hilabeteei begira, Urretabizkaia konforme da "atzerapausorik" gertatuko ez balitz, "alor pertsonalean nahiz publikoan". Maiatzeko udal eta foru hauteskundeekin batera legealdi berri bati emango zaio hasiera. Hala ere, idazle gipuzkoarrari gehien kezkatzen dion alorrean aldaketa gutxi sumatu duela aitortu du: "Aldaketa gutxi izan dira elkarbizitzan. Ia lehen bezain zaila dugu".

KATTALIN MINER

Kazetaria

"Feminista ugari batu gara, eta aliantza horiek praktikan jar ditzakegu"

Urte bukaera "bortitza" izan da Kattalin Miner kazetariaren esanetan (Hernani, 1988). "2014an gutxienez bost emakume erail zituzten Euskal Herrian eraso matxistetan. Baina ez erailketak bakarrik, bortxaketak eta hainbat eraso ere izan dira, batik bat urte amaieran. Tamalez, hori ere bada 2014aren aurpegi bat". Alde onik ere ikusi dio bukatu berri den urteari. "Murrizketa eta erasoen gainetik, aktibazio handia egon da, eta horrek hainbat garaipen sozial lortzea ahalbidetu du". Garaipen horien artean Espainiako Gobernuak atzera botatako abortuaren lege erreforma nabarmendu du, bai eta Alberto Ruiz-Gallardon ministroak emandako dimisioa ere. "Ikusten genuen Espainiatik sekulako kolpea etor zitekeela emakumeen eskubideak murrizteko, eta uste dut gaitasun handia erakutsi dugula aktibaziora deitzeko. Ohituta ez gauden arren, ikusi dugu badirela garaipen txikiak, edo handiak, nondik begiratzen duzun". Aktibazio sozial horren barnean, epaiketa politikoen aurka Libre plataformak aurrera eramandako mobilizazioak goraipatu ditu Minerrek. 2015ari begira, politikoki bizitasun handiko urte hasiera iragarri du kazetariak. Izan ere, begirada asko egongo dira jarrita maiatzean egingo diren udal eta foru hauteskundeetan. "Aro interesgarria izango da. Ziurgabetasun une batean gaudela uste dut; ez dakigu zer emaitza izango diren, baina nago betiko moduek ez dutela balioko, eta datorren hauteskunde kanpaina ez dela ohikoa izango. Maiz, politikariek kontu askorekin betetzen dute ahoa, baina uste dut euskal gizarteak ez dituela onartzen horrelako jarrerak. Ikusmina sor dezake kanpainak".

Era berean, Euskal Herriko mugimendu feminista "garai onean" dagoela nabarmendu du Minerrek, eta adierazi du urte garrantzitsua izan daitekeela 2015a. "Arlo askotan feminista ugari batu gara, eta urte honetan aliantza horiek guztiak praktikan jar ditzakegu".

JOSEBA BARANDIARAN

Ekonomialaria

"Nahi nuke epe luzeko ikuspegia sendotu, alderdikeriak gutxituz"

Joseba Barandiaran ekonomialariaren aburuz (Legazpi, 1973), 2014a Ukraina eta Errusiaren arteko gatazka, Eskoziako erreferenduma eta Kataluniako galdeketaren urtea izan da. Hala ere, Euskal Herrira etorrita, urteak utzitako bi gertakari nabarmendu ditu gipuzkoarrak. Alde batetik, ekainaren 8an Durango eta Iruñea lotu zituen giza kate jendetsua; eta, bestetik, Egunkaria auzia behin betiko itxi zuten unea, "auzipetuengatik sentitutako pozagatik". Ekonomiari dagokionez, Catak Fagor berriz martxan jartzeko hartutako erabakia nabarmendu du Barandiaranek, bai eta EAEko aurrezki kutxak banku fundazio bihurtzeko aurrera eramandako prozesua eta Luxenburgok multinazionalei emandako tratuaren gaineko informazioa ere (Luxleaks). Ekonomialariak ez du ahaztu nahi izan petrolioaren prezioak jasandako beherakada. Urte berriarekin, ordea, ez du espero gauzak "egun batetik bestera erraz" aldatuko direnik, ez elektoralki, ez ekonomikoki: "Gehiengo absolutu gutxiago izatea espero dut 2015ean, eta hori ona izan liteke. Nahi nuke epe luzeko ikuspegia sendotzen hastea, alderdikeriak gutxitzea, ditugun erronka demografiko, kultural, ekonomiko eta sozialei gizarte gisa aurre egiteko. Ez lau urterako ikuspegiz, baizik eta epe luzeagoan eta herri ikuspegiz". Agintaldi berri bati ekin aurretik, Gipuzkoako politikaren azken lau urteek emandakoa aztertu du Barandiaranek. "Zerga alorrean eta zaborren kudeaketan islatu dira akaso gatazka zaratatsuenak. Baina nago aldaketak eta eztabaidak ez direla txarrerako izan". Hala ere, akordioaren beharra azpimarratu du, "gauzak herritarrentzat hobetu daitezen". "Gutxi gara, eta elkarren aurka borroka gehiegi egiteko joera dugu, nirekin edo nire kontra ikuspegiekin. Podemos Ahal Dugu fenomenoa ere agertu da aurten, zeinak hurrengo hauteskundeetan zeresana emango duen".

XABI BASTIDA

Musikaria

"Elkartasun puntu bat gehiago behar dugu gizartean"

Gizarteak elkartasuna behar duela dio Xabi Bastida Su Ta Gar taldeko musikariak (Eibar, 1969). "Indarrak elkartu eta indibidualismoak alde batera utzita, elkartasun puntu bat gehiago behar dugu gizartean". Izan ere, krisiaren ondorio zuzenak antzeman ditu bizi den inguruan. "Duela gutxi hemen gertu ikusi izan ditugu Bergarako Candy garbigailuen enpresako langileak protestaka. Enpresa asko itxi dituzte azkenaldian". Horregatik, egoera irauli eta enplegua sortzen hasteko garaia dela nabarmendu du Bastidak. "Ea urte berriarekin lana ere sortzen hasten den". Musikaren industria ere krisiaren ondorioak pairatzen ari dela aitortu arren, Su Ta Gar-eko gitarra jotzaileak uste du egoerak hobera egingo lukeela lanpostuak sortuko balira. "Zenbat eta lanpostu gehiago sortu eta ekonomia gehiago suspertu, orduan eta jende gehiago joango da kontzertuetara". Bastidak ere gogoan izan ditu Eskozia eta ekaineko giza katea 2014ko irudi esanguratsuenak aukeratzeko orduan.

EIDER OLAZAR ELDUAIEN

Kazetaria

"Burujabetzan eta gatazkaren irtenbidean urratsak ikusi nahi ditut"

Eider Olazar Elduaien kazetariari (Tolosa, 1982) 2014ko bi irudi geratu zaizkio giltzatuta buruan. Bata, Kursaalean PPren kongresuan hiru emakumek egin zuten ekintza abortu eskubidearen alde. Eta bigarrena, Loiolako herri harresia. Info7 irratiko esatariaren esanetan, bietan desobedientzia zibilaren bidez aldarrikapenek oihartzuna izatea lortu da: "Borroka feministaren bidez lortu da abortu legea bertan behera uztea, eta, bigarrengoan, auzipetuekiko elkartasun sarea zabaltzea erdietsi da". Maiatzean etorriko diren hauteskundeei so, tolosarrak antzeman duen aldaketa nagusia Podemos Ahal Dugu alderdia izan da. "Podemos Ahal Duguren sorrerak uste dut lagundu dezakeela jada hainbat instituzioetatik martxan jarri diren politiketan eta politika egiteko moduetan sakontzen". Hala, Olazar Elduaienek parte hartze prozesuak aipatu ditu politika egiteko gako moduan. Urte berriari helduta, gatazkaren konponbidean eta burujabetzan urrats eraginkorrak egitea nahi du. "Ez dakit 2015ean euskal preso politikoak Euskal Herrian ikusiko ditugun, edota Katalunian egin duten galdeketa izango dugun gurean. Baina bide horretan urrats sendoak ikusi nahi nituzke".

2015-01-022015-01-02Sailkatugabeak

“Frankismoak hezkuntzan eragin zuena ezagutarazten saiatu gara”

Aranzadi elkarteko kide Juantxo Egaña da Arbel beltza erakusketa prestatzen aritu direnetako bat. Haren esanetan, ez da "erraza" izan erakusketarako dokumentuak biltzea, baina "gauza interesgarriak" lortu dituzte "aspaldikoa ez den garai ilun bat" azaltzeko.

Zer erakutsi nahi duzue Arbel beltza. Sasoi ilunak euskal hezkuntzan erakusketaren bidez?

Iruditzen zaigu garrantzitsua dela jendeak jakitea frankismoak euskal hezkuntzan sekulako eragina izan zuela. 1936ko gerraren ondoren, gauza asko gertatu ziren Euskal Herrian: hilketak, erbesteratzeak, kartzelatzeak... Baina, horrez gain, irakaskuntzan aldaketa nabarmena eragin zuen. Batzuetan ez gara gogoratzen edo duen baino garrantzi gutxiago ematen diogu gai horri. Garai hartarako hurbilketa bat egin nahi dugu erakusketaren bidez. Ez ditugu mendeak egin atzera: duela 50 urteko kontuez ari gara.

Erakusketan azaltzen duzuenez, hezkuntza frankismoaren "oinarrizko zutabe" bihurtu zen.

Zalantzarik gabe. Espainiako II. Errepublikarekin batera, hezkuntzan aldaketa handiak ari ziren gertatzen. Aldaketa horiek, ordea, bertan behera gelditu ziren 1936ko gerratik aurrera. Frankistek Elizaren esku utzi zuten hezkuntza, eta balio atzerakoiak jarri zituzten hezkuntzaren erdigunean: falangea, erlijioa, zigorrak, nesken eta mutilen arteko bereizketa handia. Erakusketako hainbat argazkitan begi bistan gelditzen da hori: umeak jangela sozialetan besoa jasota Cara al sol kantatzen, 1948an Saturrarango seminarioan 200dik gora mutiko, neskatoak josten ikasten, guardia zibilak liburuak erretzen...

1936 eta 1942 bitartean zigortutako irakasleei leku berezia egin diezue erakusketan.

Bai, hala da. Gipuzkoan, 140 maisu-maistra inguru zigortu zituzten. Bost fusilatu egin zituzten. Jendeari errealitate hura erakusteaz gain, nolabaiteko omenaldi bat ere egin nahi diegu jazarpena zuzenean bizi izan zutenei.

Asko kostatu zaizue erakusketarako objektuak biltzea?

Ez da batere erraza izan. Ez dago garai hartako hainbeste material. Jende gutxik gordetzen ditu liburuak edo bestelako gauzak. Hala ere, ale politak lortu ditugu. Lehen ikastoletako materiala lortzea errazagoa izan da; koadernoak edo liburuak jasotzen zituzten lagun askorekin egin dugu topo. Elvira Zipitria andereñoak erabiltzen zituen lehen liburuak ere badaude erakusketan.

Frankismo garaiaren aurreko zenbait argazki ere jarri dituzue.

Bai, saiatu gara garai hura ere gogorarazten. XIX. mendeko argazki batzuk lortu ditugu: Bergarako ikastetxe erlijiosokoa edo Donostiako San Bartolome muinoko Mariaren Lagundiaren ikastetxekoak. Beste dokumentu bat ere aipatuko nuke: Errepublika garaiko kartel bat, 1933koa. Honela dio: "Zure seme pobrea unibertsitatera joatea nahi baduzu, bozkatu estatutuaren alde".

2015-01-022015-01-02Sailkatugabeak

Etxerik gabekoak hotzetik babesteko zerbitzua abian jarri dute Donostian

Donostiako Udalak prest dauka etxerik gabeko pertsonentzako Ate Irekien Zerbitzua. Muturreko baldintza meteorologikoetan zabaltzen da zerbitzua; hau da, zero azpitik gradu bateko edo hori baino baxuagoko hotzaldiak iragarrita daudenean. Leku kopurua mugagabea da, beraz, gerturatzen diren lagun guztiei eskainiko zaie lo egiteko tokia. Aurreko negoan, gau bakar batez aktibatu zen zerbitzua —2013ko azaroaren 27ko gauean—, eta 17 lagunek erabili zuten.

Abegi Etxean kokatua dago Ate Irekien Zerbitzua, Mons pasealekuko 3. zenbakian, eta martxoa bukatu arte egongo da indarrean. Han, beste bi baliabide eskaintzen ditu Donostiako Udalak: Abegi Etxea bera, eta gaueko aterpea. Horietan, 40 eta 32 pertsonentzako lekua dute hurrenez hurren, baina gaur egun, beteta daude.

Jon Albizu Gizarte Ongizateko zinegotziaren esanetan, "administrazio publikoaren betebeharra da" egoera ahulenean dauden pertsonak artatzea eta laguntza ematea: "Donostiako Udalak konpromiso sozial irmoa dauka, eta lehentasunezkoak dira guretzat izaera soziala duten politikak; baliabide hauek sustatzea horren baitan kokatzen da".

Pobrezia, hedatzen

Gipuzkoako Foru Aldundiak argitaratutako azken Pobreziaren Inkestak errealitate gordina azaleratu du: herrialdeko adingabeen laurdenak pobrezia eta gizarte bazterketako egoeran bizi dira. 33.213 adingabe daude egoera horretan herrialdean —18 urtetik beherakoen %26,6—, eta horietatik 10.000 pasatxok (%8,1) gabezia material larriak dituzte.

Oro har, 160.600 pertsona daude pobrezia eta gizarte bazterketako arriskuan Gipuzkoan; alegia, biztanleen %22,7. "Inkestaren emaitzek argi uzten dute pobreziaren poltsa adinduetatik haurretara mugitu dela; alegia, beren kargu seme-alabak dituzten familia gazteen sektorera, eta eragin berezia du ama bakarreko familietan", nabarmendu du Ander Rodriguezek Gipuzkoako Gizarte Politikako diputatuak.