Leire Narbaiza

Gipuzkoako herri ertain bateko enparantzan nago, herriko plazan, plaza nagusian. Ez dabil automobilik bertatik, oinezkoentzako gunea baita. Umeak jolasean ari dira. Zehaztapena egin behar dut: mutikoek dihardute futbolean plazaren erdian. Mutikoek. Baloia jaun eta jabe da, beraz.

Alboetan, tabernetako terrazak dauzkagu, eta azken boladan baino giro epelagoa denez gaurkoa, jendez beteta daude ia. Ertz batean bankuak daude, jesarlekuak, gaurkoan nahiko hutsik, igandea den arren.

Enparantza botereguneetako eraikinek (faktiko eta praktikoek) zedarritzen dute, hiru erpineko triangelua zirkulu zentripetu bihurtuz: eliza, udaletxea eta batzokia. Sorgin-gurpil infinitua kalean irudikatuta.

Plazan daude uso-pasea eta tontodromoa ere. Bertan azaltzen ez dena, ez da nor. Plazaratzen ez dena, ez da existitzen herrian, auzotegi periferikoetako bizilagunei gertatzen zaien bezala. Herriaren imajinarioan agertu ere ez dira egiten; eta agertzekotan, anekdota hutsa dira. Horregatik da zuria plaza; edo hobeto esanda, plazakideak dira zuriak.

Herriaren bihotza ei den leku honek argi adierazten digu hiribilduko hierarkia. Erdigunean mutiko futbolariak daude, dena okupatzen, pilotakada galdu baten mehatxuak mugatzen duelako euren espazio izugarria. Erdigunean daude, espazioa eskuratu dute. Ez, baimendu egin zaie plazaren zorua okupatzea, guraso eta zaintzaile axolagabeek onartu diete molesta ez dezaten.

Mutiko ez-futbolista eta neskatilak arkupeen barrunbeetan aterpetuta dabiltza, aldiz; euren jolas eta berbaldi ezkutuak babesteko asmoz, jakin badakitelako inoiz ez dutela erdigunea lortuko pilotaren erreinu despotikoan.

Terraza eta tabernetan umeen gurasoak daude, lasai eta patxadaz. Batzuk egon beharraz ere aspertuta badaudela esango nuke. Euren ondoan herriko señoraz osatutako korro eseriak, betiere, lehenengo ilaretan, ikusgarriagoak izan daitezen, okasiorako jantzita eta orraztuak. Era berean, señor gutxiago ikusten dira jesarrita terrazetan, euren jarrera zutikakoa baita. Bertikaltasuna praktikatzen dute aginpidea halakoa da-eta.

Bankuetan, ostera, zaharrak dauzkagu. Oso zaharrak, edota ezgaituak direnak, terrazetarako zaharregiak edo baldarregiak. Beste zirkulu batekoak dira horiek. Eta, zelan ez, euren zaintzaile atzerritarrak, betiere jarleku publiko horietako ertzetan jarrita, enparantzaren periferian ere hierarkiak agintzen duelako, jakina. Eserlekuetan, noizean behin andrazko zapidunak ere egoten dira, euren seme-alabak futbolean edo arkupeetan ibiltzen direlako, betiere eskolatik irten ostean. Baina gaur, igandea izanda, periferian geratzea tokatzen zaie, herrigunea asteburuetan ez delako eurendako. Jesarleku publikoetako okupatzaileek ez dute dirurik gastatu nahi, edo ezin dute. Hierarkia eta klasea gurutzatzen diren lekua dira bankuak.

Mundu oso bat da plaza, edozein herri txikitako enparantza izan litekeelako Euskal Herri osoa. Konplexutasuna agerian lagatzen duelako bizitzaren ordena honek. Ordena betierekoa.

Terrazan eta banku publikoetan eserita egoteak eragin dizkit burutazio hauek. Leku bietan jesarrita, ikuspegi ezberdinak izan ditut, elkarrengandik hogei metrora, plazaren erradiografia egiteko. Eta orain arte normalena egiten zaidana aztertzeko aukera izanda, emaitza argi bat izan dut: klasismo naturalizatua da plaza nagusia, herria ere halakoa delako.