Eider Goenaga Lizaso

Gipuzkoa osoan, 65.000 inguru dira Espainiakoa ez den beste pasaporte batekin bizi diren etorkinak. Sorterria utzi izanak batzen ditu, baina bere istorioa du bakoitzak. Immigrazioa ez da errealitate bakarra; ez da gauza bera emakume edo gizon izatea, musulman edo katoliko izatea, Europatik edo Afrikatik etortzea, lan kontratuarekin edo gabe etortzea… Eta ez da gauza bera hirian edo herri txiki batean bizitzea. Herri txikietan bizi dira Sara, Hanan eta Nihail, baina oso ezberdin bizi dute immigrazioa.

Marokoarrak eta emakumeak dira Sara eta Hanan —izen faltsuak dira—, eta hiru seme-alaba ditu bakoitzak. Sufritutakoaz iraganean hitz egiten du Sarak. Gaizki esandako eta egindako guztiak ahaztu ez, baina barkatu dituela dio. Lanean ari da orain; onartua sentitzen da: “Zoriontsu naiz”. Senarrak, seme zaharrenak eta Sarak laster lortuko dute nazionalitate bikoitza —bi alabek badute—, baina argi dauka bera ez dutela legorretar gisa ikusten, eta ez du uste sekula ikusiko dutenik.

Hananek aurpegian darama sufrimendua, oroitzapenek maiz bustitzen dizkiote begiak. Baina, kalean, inork ez du ikusten sufrimendu hori. Nikaba eramaten du soinean, eta begiak soilik ikusten zaizkio. Anoetan bizi da, eta etxean hartu du kazetaria, ilea eta aurpegia estali gabe eramaten dituen toki bakarrean. Bere txoko seguruan. “Urduri jartzen nau ateak. Zenbat negar egin dudan ate honen kontra kalera joateko indarra atera bitartean. Ez nuen atera nahi, indarrik ez nuen, baina atera beharra neukan, umeak jaso behar nituelako ikastolatik”.

Nihail, berriz, gizonezkoa da, errumaniarra. Herrimina nabari zaio hitz egiten duenean; dioenez, emaztea etorri zelako etorri zen bera Euskal Herrira. Orain Antzuola maite duela dio, eta Antzuolan maitatua sentitzen dela. Pozik bizi dela kontatu du, eta inoiz ez duela begiratu txarrik edo hitz txarrik jaso etorkina izateagatik. “Nire herriaren falta sumatzen dut, baina oso ondo gaude hemen”.

Lapurtzat hartuak

Legorreta txikia den arren, Sara pozik eta eroso bizi da bertan: umeak zoriontsu dira, herri guztiak ezagutzen ditu, eta, guraso gisa, lasaitasun handia ematen die horrek. Baina herri txikia infernu handia ere izan daiteke, eta Sarak hala bizi izan zituen Legorretan igarotako lehen urteak.

Ia bederatzi urtez Utreran (Sevilla, Espainia) bizi ostean, 2014an heldu ziren Legorretara; 53.000 biztanleko herri batetik, 1.500 biztanlera iristen ez den herri batera. “Krisiak gogor jo zuen Sevillan, eta ezer gabe gelditu ginen han. Seme bakarrarekin etorri ginen Espainiara, eta hiru seme-alaba genituen ordurako. Ez geneukan dirurik, ez alokairurako, ez umeei jaten emateko… Euskal Herrian aukeraren bat egon zitekeela esan ziguten, eta etorri egin ginen. Legorretan topatu genuen etxea”.

Baina Gipuzkoan ere aukerarik ez, eta lanik gabe egon ziren biak denbora luzez. Diru Sarrerak Bermatzeko Errenta (DSBE) jaso zuten, eta alokairua ordaintzeko laguntza ere bai; Caritasetik eta beste hainbat tokitatik ematen zieten arropa eta jatekoa. “DSBEa jaso arren, arropa eta janari bila joaten nintzen. Udaletxetik gurditxoarekin ateratzen nintzenean, lurpean sartu eta bertan geratu nahi izaten nuen; jendearen begirada hori… Hozka egingo balizute bezala zen, berea zen zerbait lapurtu izan banu bezala”.

Laguntzak jaso arren, hilabete amaierara heltzeko dirurik ez zutela izaten kontatu du Sarak: iraungitako jogurtak jaten zituztela etxean, eta umeek euren tamainako arroparik ez zutela janzten ia inoiz —”handiegia edo txikiegia, baina sekula ez neurrikoa”—. “Eta, hala ere, zerbait lapurtzen ariko bagina bezala tratatu izan gaituzte”.

Entzun ere entzun ditu halakoak, bai bizkarrera eta bai aurpegira esanda. “Nire belarriekin entzun diot andre bati esaten, ‘atzerritarrei laguntzen dizuete, eta bertakoei, ezer ez’. Eta etxean bi soldata jasotzen dituen eta seme-alabak ondo baino hobeto kokatuta dituen emakumea da hori lasai-lasai esaten dizuna. Aldatuko nioke egoera pare bat hilabeterako!”. Sarak ez du ulertzen jarrera hori, baina herri txiki bat izanik, entzun beharra tokatu zaio.

Duela urte eta erdi aldatu zen bere egoera. Sara zaharren egoitzara joaten hasi zen. “Oso ondo hartu ninduten hango aiton-amonek, eta lana sortu zen hortik. Emakume bat zaintzen dut, goizez, eta elkartea garbitzen dut arratsaldez. Orain, Legorretan, jende guztiak agurtzen nau, hitz egiten didate, eta oso pozik nago”. Lana lortu ostean heldu da onarpena.

Poz hori, batik bat, bere dirua edukitzeak ematen dion askatasunetik datorrela dio. “DSBEa? Utikan! Ez dut ikusi ere egin nahi, ezta hilda ere. Hartu dezala nahi duenak. Oso egoera txarrean egon behar duzu DSBEa jasotzeko, oso baldintza zorrotzak bete behar dira hori jasotzeko, eta ia kartzelan egotea bezalakoa da. Lehen ezin nituen erosi jantzita ditudan sandaliak, eta nire diruarekin erosi ditut orain”. Gauza handia izan da hori Sararentzat.

Sarak behin eta berriro nabarmendu du barruan ez duela herrarik. Baina badago penaz bizi duen kontu bat: “Bertakoekin integratzea gustatzen zait niri. Utreran hango lagunak izan nituen eta asko ikasi nuen haiekin; haiekin ibiltzen nintzen kalean. Hemen, onartua bai, baina integratua ez naiz sentitzen; ez zaituzte ikusten euretako bat bezala”. Festetan gaizki pasatu izan dutela aitortu du; herri afari edo bazkarietan, eta herritarren parte hartzearekin egiten den edozein ekitalditan, “jokoz kanpo” daudela sentitzen du. “Oso zaila da; dirua baduzu, prest zaude gastatzeko, paella hori gustura jango zenuke, baina sentitzen duzu ez zaizula tokia egiten, ez zarela onartua… Ez duzu norekin eseri”.

Nikabarekin, okerrago

Etorkinen artean emakume musulmanek besteek baino bazterketa handiagoa sufritzen dutela uste du Hananek. “Buruan zapia daramagu, eta horrek ikusgarri egiten gaitu, identifikatu egiten gaitu, eta, horregatik, baztertuago gaude. Gure gizonek ez dute berdina sufritzen, nire senarrari inork ez dio begiratzen kalera irteten denean”. Baina Hanani bai, hari begira gelditzen zaizkio, eta oso hitz itsusiak entzun izan ditu. Dioenez, ezinezkoa da denak oroitzea. Ez ditu oroitu nahi. “Hirietan ezberdina da, baina herri txikia da Anoeta, eta hemen urte dezente daramatzadan arren, jendeak, oraindik, ilargitik erori izan banintz bezala begiratzen dit”.

31 urte ditu Hananek eta 19 urte zituela etorri zen Euskal Herrira. Bertan bizi ziren anaia eta ahizpa, eta haien bidez iritsi zen Hanan ere. Lanean aritu zen hasieran, elkarte bat garbitzen eta adineko pertsonak zaintzen; eta baita Yurramendi zentroan ere. Lanik gabe gelditu zen gero, eta Marokora itzuli ziren seme zaharrenarekin. “Hemen ez geunden gustura, eta han gelditzeko asmoz itzuli ginen. Pentsa, bigarren umea izan genuen han; berriro hona etorri beharko genuela pentsatu izan banu, ez zen han jaioko. Baina, Marokon ez zegoen lanik, egoera gero eta txarragoa zen han, eta bigarren umearekin bueltatu ginen Anoetara”.

Erlijioak garrantzi handia du Hananen bizimoduan eta horregatik darama Nikaba. Jantziarekin zerikusia duten bi pasarte kontatu ditu, diskriminazio argia horietako bat. “Autobus gidari batek esan zidan horrela ez nintzela igoko autobusera. Nik ez nuen tematu nahi horrekin. Esan nion legeak ez zuela debekatzen, eta ez bazidan igotzen uzten, hurrengoa hartuko nuela. Azkenean, gogo txarrez, igotzen utzi zidan”. Ume baten ahotik iritsi zitzaion bigarrena. “Ni ikusi eta ‘ama, begira, mamu bat’ esan zuen. Umeak ume dira, eta normala da lehen aldiz ikustean halakoak esatea. Baina amak, umeari nire jantziaren zergatia azaldu beharrean, bere lagunarengana gerturatu, eta ‘uuuu, ze beldurra, mamua!’ esan zion”.

Halakoen ondorioz, ez zuela inor ikusi nahi eta ez zuela inorekin hitz egin nahi sentitzen zuen garai batean. “Ez nuen indarrik etxetik kanpora pauso bat emateko”. Umeengatik gainditu zuen hura. “Eta orain ere, jendeak gaizki begiratzen didanean, nire barnean esaten dut: ‘Ez zaituztet behar, zuek gabe bizi naiteke, zuetako inorekin hitz egin gabe’. Oso sentibera naiz, ordea, eta min ematen dit, min handia. Minik ez sentitzea lortu behar dut, eta horretan saiatzen ari naiz”.

“Presioa” herri txiki batean bizitzearen desabantaila gisa ikusten du Hananek; baita hainbat herritarren begiratzeko modua eta lagun taldeak oso itxiak izatea ere. “Bestalde, umeak oso pozik daude, bai ikastolan eta bai kalean, zaharrenak, jada, bakarrik ibiltzen dira kalean eta oso pozik daude. Umeengatik gaude hemen, eta beraiek pozik badaude, hemen geldituko gara, argi dago”.

Hasieran, eraikuntzan

Etorkin izatea gogorra dela, horretan ados dago Nihail. Baina, bere bizitzak ez du beste biek kontatutako bizipenen arrastorik. Nihailek hamabi urte daramatza Antzuolan. “Emaztea etorri zen lehenengo, hemen bizi zen ahizpari laguntzera, eta hemen gelditu zen. Nik ez nuen etortzeko batere gogorik, han ondo bizi nintzelako, gurasoen etxean, baina etorri egin nintzen azkenean. Hemen gustura nagoen arren, Errumaniaren falta sumatzen dut”.

Hasieran lana bazela dio Nihailek, berak eta beste etorkin pila batek egiten zutela lan eraikuntza arloan. Gero, koinataren tabernan egin zuen lan, baina itxi egin zuen taberna. “Adineko gizon bat zaintzen ari naiz orain, egunean bi ordu eta erdiz. Emazteak baserri batean egiten du lan, eta, arratsaldez, taberna batean aritzen da sukaldari. Beraz, nik etxeko kontuez arduratu behar izaten dudanez, pozik nago nire lanarekin”.

“Hemen oso ondo hartu naute beti, ez dut inoiz hitz txarrik edo begirada txarrik jasan. Lagun asko ditut, eta edozein mesede eskatu izan diedanean, ondo erantzun izan didate beti”. Aiton-amonak Ukrainakoak dituela, Nihailen ustez hori izan daiteke hain ondo integratzearen arrazoia. “Gure familia etorkina zen Errumanian; errusiarrak deitzen gintuzten. Nik, behintzat, inoiz ez dut izan arazorik hemen”. Errumaniara urtero joaten den arren, Nihail “oso pozik” bizi da Antzuolan. “Gauza bat falta zait integrazioa erabatekoa izan dadin: euskara”.