Beñat Sarasola idazle, irakasle eta literatur kritikariak (Donostia, 1984) hainbat irakurle taldetan hartu izan du parte. Bestelakoak dira orain gazteen eskutik datozen taldeak, eta Hernaniko A(letu) taldeko irakurleek Sarasolaren lehen nobela aukeratu dute ekainean lantzeko: Deklaratzekorik ez.
Zerekin lotuko zenuke irakurle taldeen loraldia?
Duela urte batzuk sumatu nuen irakurle taldeak ugaritzen ari zirela, baina egia da orain arte talde gehienak instituzio publikoetan egon direla, udalek edo diputazioek diruz antolatuta. Azken bi hamarkadetan nahikoa ugaritu ziren talde horiek, baina orain fenomeno berri hau sortu da: instituzioetatik kanpo gune autogestionatuetan antolatutako irakurle taldeak. Gainera, profil gazteagoa dute. Irakurle talde ohikoenetan, irakurleen eta parte hartzaileen profila 50 urtetik gorakoa izaten da, eta gehiengoa, emakumezkoa. Alde horretatik, uste dut irakurle talde hauek berritasuna ekarri dutela.
Topatu al zara irakurle talde berriekin?
Oraindik ez dut izan haiekin zuzenean elkartzeko aukerarik, baina Azpimarrak Gasteizen antolatutako jaialdian egon nintzen, eta jarraitu izan dut egindakoa. Orain ikusi dut beste batzuk sortu direla, eta uste dut oso fenomeno interesgarria dela. Gainera, topikoak esaten du gazteek ez dutela irakurtzen, eta, hain justu, horren kontrako adibide argia da hau.
A(letu) irakurle taldeak Deklaratzekorik ez zure lehen nobela aukeratu du ekainean lantzeko. Zergatik uste duzu aukeratu dutela?
Misterio bat da niretzat. Ohiko irakurle taldeak nobedadeei egoten dira lotuta. 2019an argitaratu zen nobela hori. eta 2020a bitarte egon nintzen irakurle taldeetan. Ilusioa egin dit ikusteak argitaratu eta bospasei urtera ere aukeratu dutela irakurle talde batean lantzeko. Nobela horren gai nagusiak interesa sortu izan du irakurleen artean, garai bateko mugimendu politikoa erretratatzen duelako pertsonaia eszeptiko baten bidez. Izan daiteke A(letu)ren kasuan ere gaiak interesa piztu izana. Edonola ere, oso pozik nago; batik bat, urte batzuen buruan interesa mantendu dela ikusi dudalako.
Beharrezkoa da oraindik ere irakurzaletasuna sustatzea?
Bai. Nik hezkuntzan eskolak ematen ditut, eta guretzat gai potoloa da irakurzaletasunaren sustapena. Interesgarria da eskolan hori lantzea, baina hortik kanpo ere garrantzitsua da, ez soilik irakurzaletasuna sustatzea, baizik eta jendeak nahi duelako irakurtzea, gustatzen zaiolako. Batzuetan irakurzaletasunaren atzean eginbehar bat dago, derrigortasun bat. Ideala litzateke jendeak nahi duelako egitea horrelako ekimenak. Alde horretatik, irakurle talde berri hauek balio gehigarria dutela iruditzen zait: ez daude diruz lagunduak, norberaren borondatez edo militantziagatik egiten dira… Interes kultural edo sozial batetik eginda daude, eta hori iruditzen zait bereziki interesgarria. Horrez gain, bai hezkuntza mailan, bai erakunde publikoetatik ere, irakurzaletasuna sustatu beharko litzateke, eta baita literatura bultzatu ere.
Gazteen irakurle taldeek garrantzia eman diete ikuspegi kritikoari eta taldean hausnartzeari.
Hor dago gakoa. Batetik, eskolan ez delako nahikoa lantzen, ezta oro har ondo lantzen ere irakurketa kritikoarena; eta, batez ere, ez da lengoaia literarioaren irakurketa kritikoa egiten. Askotan, oso modu tradizionalean egiten da: autoreen biografiak buruz ikasiz, adibidez. Baina irakurketaren esperientzia beste bat da. Orduan, oso interesgarria da jendea batzea tertulietan, bakoitzak bere iritzia ematea, besteak ikusi duena entzutea… eta hori da irakurle taldeek eman dutena. Gainera, urteetan iraun duten taldeetan antzematen da irakurketetan geroz eta sakontasun handiagoa lortzen dutela. Ez da soilik irakurtzea eta zerbait esatea. Lanketa bat egin daiteke ikuspegi kritiko batetik eta literaturaren sozializatzearen ikuspegitik. Izan ere, normalean, oso modu bakartian irakurtzen dugu, baina partekatzea oso garrantzitsua da, eta ez dugu hala egiten.
«Ez da soilik irakurtzea eta zerbait esatea. Lanketa bat egin daiteke ikuspegi kritiko batetik eta literaturaren sozializatzearen ikuspegitik»
Hezkuntzan irakurzaletasuna sustatu beharra aipatu duzu. Unibertsitateak zer eginkizun du horretan?
Nik lehen hezkuntzako graduan irakasten dut, eta saiatzen naiz erreferentzia batzuk ematen irakasle izango direnentzat. Bestalde, esaterako, Filologiako graduek badute kutsu historiko bat, eta literaturaren historian egoten dira oinarrituta. Literatura garaikidea ahaztu egiten da askotan, eta hori bereziki problematikoa dela iruditzen zait euskal literaturari dagokionez; izan ere, esango nuke euskal literatura baliotsuena, salbuespenak kenduta, azken mende erdian egin dela.
Eta institutuari dagokionez?
Zaila da. Irakurle mota asko dago, eta bakoitzak bere bidea egin behar du. Hortaz, eskola puntu bateraino irits daiteke. Kontraesana dirudi, baina irakurzaletasunaren sustapenaren parte batek eskolako kanonari aurre egin beharko lioke. Kanona behar da, baina irakurle autonomoak nahiko bagenitu, hurrengo urratsak auzitan jarri beharko luke kanona bera. Norberaren borondate, interes eta izpiritu kritikoa sartzen da jokoan. Horregatik, zaila da eskolan literatura irakaslea izatea. Halere, nabari da liburuak aukeratzeko irizpide falta eta euskal literaturaren ezezagutza handiagoa dagoela; inertziaz errepikatzen dira antzeko tituluak, eta, beharbada, beste formula batzuk bilatu beharko lirateke.
Zer helburu izan behar du idazleak literatura egitean?
Nire ustez, idazlearen eginbeharra ahalik eta libururik onena idaztea da, literarioki ahalik eta liburu interesgarriena egitea. Literaturak lengoaia berezi bat dauka, eta idazleak lengoaia horretan lan egiten du; horren atzean auzi sozialak eta politikoak daude, nola ez. Baina uste dut idazleak ezin duela lasterbiderik hartu; hau da, idazleak lengoaia literarioarekin lan egin behar du, eta hortik abiatuta hitz egin dezake auzi ugariz, ahaztu gabe helburuak izan behar duela lengoaia hori ahalik eta modu ederrenean eta interesgarrienean lantzea. Orduan, idazleak badu helburu soziala, idaztea ekintza soziala delako, nahiz eta bakartia izan. Baina eragiteko modua zeharkakoa da; ez dut uste idazleak zuzenki eragin dezakeenik, ez modu eraginkor eta azkar batean.
Abenduan, Uhera irakurle taldeak Uxue Alberdirekin batera landu zuen Hetero narrazio liburua. Gonbidatuz gero, hartuko al zenuke parte A(letu)ren ekaineko saioan?
Bai, noski. Uste dut gonbidatu izan nauten saio guztietara joan naizela, interesa dudalako jakiteko jendearen irakurketak zein diren. Batzuetan pentsatzen dugu idazleak duela azken hitza edo azken irakurketa egokia, baina hori ez da horrela. Besteen irakurketak jasotzea oso interesgarria suertatzen zait; sorpresa ugari topatu izan ditut. Are gehiago, berebiziko interesarekin joango nintzateke, ikusita irakurle talde hauek fenomeno berria direla, eta, gainera, gazteek antolatutakoak direla.
Halako taldeetan lantzeko aproposa den libururik?
Asko aipatuko nituzke, baina botelasterrean esanda, azken urteko bi, euskaraz: Miren Amurizaren Pleibak eta Pello Lizarralderen Lanbroa. Bi liburu oso ezberdin, baina oso emankorrak biak.
