Leire Narbaiza

Taladrina usaina gustatzen zait. Edo agian esan beharko nuke taladrina usainak nire ume-denboratara eroaten nauela, eta aromek duten oroitarazte indarraren bidez txikitako sasoira itzultzen nauela. Lerrook irakurri dituzuen asko zeuen buruari galdetzen ibiliko zarete ea zer demontre den taladrina hori, zein perfume gozo izango den hain atzera naroana. Bada, lagunok, ez lurrin, ez gozo, makinak olioztatzeko likido zuria da taladrina, esne itxurakoa eta usain sarkorrekoa, hatsa edo kiratsa ez esateagatik. Memoriaren bideak adigaitzak dira, gero!

Zeuen kautan pentsatuko duzue haurtzaro bitxia izan nuela, baina korriente baino korrienteagoa izan zen nirea. Hori bai, hiper-industrializatutako herri batekoa izanda, normala zen taladrinaren berri izatea, eta usaina hain ezagun bihurtzea. Ez ahaztu, gainera, herriaren orografiarengatik, tailerrak herrigunean zeudela askotan, eta gure familiaren kasuan bezala, etxebizitza lantegiaren gainean zegoela. Dena zen bat: etxea, fabrika, familia… zarata eta usainak ere bai, jakina.

Baina denbora horiek joan ziren. Krisi ekonomiko sakon bi jasan ditugu (eta beste krisi txiki batzuk ere bai; ados jarri ezinda baikabiltza data zehatzetan), eta krisi horiek zeharo aldatu dituzte herriaren konfigurazioa, zaratak, usainak, eta azken finean, bizimodua.

Aurreko desindustrializazioak gogor eragin zigun, Euskal Herri osoari, jakina. Nonahi zeuden lantegi hutsak eta orube kutsatuak, denak abandonatuak. Bilboaldean urteak pasatuta, eta diru-goseak bultzatuta, terreno horietan zentro komertzial, museo edota makro-proiektu urbanistikoak eraiki zituzten. Fabrika abandonatuak chic eta cool bihurtu ziren. Ehun industriala komertzio eta turismoaren truke. Orduan garbitu zituzten errio-ertzak, eraikin zatarrak kendu, estetika hutsagatik deuseztatu. Edo, beharbada, ondare industrialaren hondar horiek desastrea onartu edota bideratu zituztenendako galdutako guztiaren oroigarri iraunkorra zirelako desegin zituzten.

Ezin dugu ahaztu bigarren krisi erraldoi bat ere sufritu dugula, eta aurrekoan bezala, hondakinak edonon daudela. Beste leku batzuetan, baina gure inguruan. Nahikoa da pasioan ibiltzea auzoetan, edo errepide ertzei arretaz begiratzea, ikusteko nahi beste eraikin industrial abandonatu, asko bidoi eta kupelak barruan dituztela oraindik. Bertan behera lagata, behin atea itxita, ahaztuta geratu ziren produktuak daude, eta sarri askotan kimikoak dira gai horiek. Horrek ingurugiro eta osasunerako dakartzan kalte guztiekin. Gainera, eraikin horiek oso arriskutsuak dira inguruan ibil litezkeen pertsonendako jausteko arriskua dagoelako hainbatetan.

Baina nork arduratu beharko luke pabiloi zaharrak zaindu edota botatzeaz? Jabeek ez lukete kontu izan beharko? Ala diru etekina atera dakiekeen bitartean bakarrik kontu izan behar dute jabeek? Gero, betiko moduan, denon lepotik egin behar garbitzeko eta deskontaminatzeko lanak? Jabego pribatuaren paradoxa ankerra!

Usina itxiek arriskuak dauzkate, bai, baina tristezia ere eragiten dute, herri bat zelakoa zen, eta orain nola dagoen adierazten dutelako. Eurekin batera, iragan bat ere galtzen da, bizimodu bat, ogia nondik ateratzeko lekua, beharra. Agian taladrina daroagulako zainetan, taladrina usainak bizi gintuelako, beharbada.