Maite Alustiza
Martxan da giza eskubideen trena, baina bagoi gehiago behar ditu. Sare mugimenduak eman dio hasiera bideari, eta, aurrera egiteko, beharrezkoa du ingurukoen bultzada: “Helburua da guztion inurrien lanarekin ahalik eta sektore eta pertson…
Maite Alustiza
Ohikoa da kirolari eta entrenatzaileak mikrofonoari hizketan ikustea; ez, ordea, kirolari lotuta ez dagoen zerbaiti buruz. “Kirolariak gutxitan bustitzen dira politika edo gizarte gaietan”. Arritxu Iribar kirol kazetariak egin du baiezta…
Pasaiako segadaren ikerketa artxibatu du Donostiako 2. Instrukzio Epaitegiak, baina auziak argitu gabe jarraitzen du. 1984ko martxoaren 22an, Komando Autonomo Antikapitalistetako lau lagun hil zituen Espainiako Poliziak. Ikertzeko interes falta salatu dute hildako azpeitiarren senideek. - Irakurri gehiago...
Orain lau urte sortu zen Harrera elkartea. Herrira itzultzen diren preso eta iheslari ohiei egunerokoa erraztea du xede. Bizimodu berrira egokitzeko ezinbesteko laguntza izan dutela diote Maitane Sagastumek eta Sergio Garcia Razkin preso ohiek. - Irakurri gehiago...
Erik Gartzia Egaña
Gipuzkoan biztanleria aldetik bigarren udalerria den arren, 250 urte bakarrik dira Irunek hiribildu estatusa jaso zuela. Aduana Ebrotik kostaldera lekualdatzeak, trena iristeak eta industrializazioa hedatzeak hiriaren demografia puztu bazuen ere, mende luzeetan izan du garrantzia Irunek, toki estrategikoa izan baita beti. Urteurren seinalatua ospatze aldera, batzorde bat osatuko dute Irunen, aurrera begirako ekitaldiak prestatzeko asmoz.
Aurrera begiratzea ez ezik, iraganeko ondarea gordetzea ere badu xede Irungo Udal Artxibategiak. Ikust Alaia eraikinean dago artxiboa, eta han lan egiten du Sagrario Arrizabalagak. Artxibozaina izateaz gain, Historia de Irun liburua idatzi zuen Lourdes Odriozola historialari errenteriarrarekin batera. Lehenago, Francisco Gainza, Serapio Muxika eta Luis Uranzu saiatu ziren hiriaren historia jasotzen. Zatikako obrak izan ziren, arrazoi batengatik edo besteagatik osatu ez zirenak.
Hondarribiaren menpe
Gaztelako Alfontso VIII.ak hiri gutuna eta Donostiako Forua eman zizkion Hondarribiari, hiribildu bilakatzeko. Haren menpe gelditu ziren egun udalerri diren hainbat toki: Oiartzun, Errenteria —XIV. mendean lortu zuten biek udalerri izatea—, Irun, Pasai Donibane eta Lezo. Azken horiek mendeak eman zituzten Hondarribiaren menpe.
Arrizabalagak azaldu duenez, garai hartako dokumentazio gutxi dago, baina 1203. urtekoa da Irun izeneko toki bat bazela aipatu zuen lehenengo dokumentua. Garai hartan, zehazki, Irun-Uranzu zuen izena egungo hiriak —independentzia lortu eta gero ere hala izan zen hainbat urtez—.
Ahaide nagusien —banderizoak ere deituen— arteko gerraren aurrekarietakoa da hurrengo dokumentua. Garai hartan, liskarrak egon ziren Euskal Herrian sortutako hiribilduen eta landa eremuko jauntxoen artean, hiribilduek azken horien pribilegioei mehatxu egin zietelako. Hondarribiko hiribilduaren eta Irungo hainbat jauntxoren artean borrokak egon ziren, eta 1299an sinatu zuten bakea lortzeko hitzarmena, Donostiako elizgizon baten bitartekaritzarekin. “Dokumentazio askorik ez dagoen arren, liskar ugari bazela pentsa daiteke. Hondarribiak, hiribildu gisa, eskubide guztiak zituen, eta Irun-Uranzu unibertsitatea zen. Elkarren arteko talka sortu zen”.
Ia bi mendeko jauzia egin du artxibozainak hurrengo gertaera historikoa azaltzeko. XV. mendean, Irun hazten ari zen, eta gero eta desadostasun handiagoa zuen menpeko egoera harekin. “Hainbeste hazi zen, ezen irundarrek aita santuari Hondarribiko elizatik bereizteko eskaera egin baitzioten. Izan ere, irundar asko ziren sakramentuak jaso gabe hil zirenak. Elizen bereizketa arlo zibilean ere baliatzeko aitzakia zela uste dut”. Gainera, Hondarribiak sute asko jasan zituen, eta han bizi ziren asko Irunera joan ziren bizitzera.
Frantziarren inbasioa
1476an Frantziako tropek Gipuzkoa inbaditu zuten, eta Irunen ezarri zuten euren kokagune nagusia. Inguruko herriei egin zieten eraso, eta horrek ere irundarren eta hondarribiarren arteko liskarrak sortu zituen. Hiribilduko ordezkariak kexatu egin ziren erregearen aurrean, eta Irunen batzarrak egitea debekatu zuten, baita merkataritza jarduerak egitea ere. “Ekonomikoki Irun itotzen saiatu ziren”. Gainera, harrizko etxeak eraikitzea galarazi zuten 1499ko agindu batean. Irundarrek, baina, bere hartan jarraitu zuten, eta hondarribiarrek euren agintariak bidali zizkieten, zigortzeko asmoz. 1499an sindikoa hil zuten irundarrek.
Gainontzeko herriek ordaintzen zituzten hondarribiarrek ordaindu behar zituzten zerga guztiak. Ez zuten dirurik euren jarduerak finantzatu ahal izateko, eta irundarren artean partekatzen zituzten euren ondasunak: “Denak elkartzen ziren, eta diru gehien zuenak ematen zuen gehien”. Hori ere galarazi nahi izan zieten hiribilduko agintariek, eta, gainera, irundarren basoak, Bidasoa ibaiaren zatia eta nekazaritza lurrak ustiatzen zituzten. Horren aurkako altxamenduan Hondarribiko probestua zauritu zuten, udal enplegatua.
1521ean, San Martzialeko batailan, irundarrek okupatzaileekiko jarrera aldatu zuten. Oldartu, eta frantziarrak kanporatu zituzten. Horrez gain, nafarren kontrako Noaingo guduan ere parte hartu zuten irundarrek, eta Karlos I.a Espainiako erregeak parte hartu zuten soldaduen jaioterriak saritu zituen —Hondarribiak hartu zuen irundarren partea—. Horrela, Irungoek sinesgarritasuna irabazi zuten erregearen aurrean.
Arriagaren hilketa
Aldabe mendian izandako gudaldi haren ondoren, konfiantza hartzen hasi ziren irundarrak, eta euren herria kudeatzen hasi ziren politikoki, arlo militarrean eta ekonomikoan, eta diru kontuek hobera egin zuten.
Auzien zerrenda amaigabea izan zen XVI. mendean. “Dirutza ikaragarria xahutu zuten bi aldeek, auzi horiek guztiak ordaindu behar baitziren”. Auziak ez ziren juridikoak bakarrik izan: indarkeria kasuak izan ziren hiribilduko agintarien kontra; 1512an, 1537an eta 1547an, esaterako.
1560ko hamarkadan, jurisdikzio propioa irudikatzeko bi sinbolo eraiki zituzten Irungo plazan: alde batetik, udaletxea altxatu zuten; beste aldetik, San Joan Harria. Izaera administratiboa zuen, baina San Joanen irudia jarri zuten gainean, guruztoki gisa kamuflatzeko, 1564. urtean. Urte hartan bertan, Hondarribiko alkate Miguel Arriaga eta haren segizioa Irunera joan ziren, legea ezartzeko asmoz. Istiluak hasi, eta hiribilduan bizi zen soldadu irundar batek dagarekin hil zuen alkatea.
XVI. mendearen bukaeran, 1596an zehazki, Legazpiren ereduari jarraitu, eta independentzia lortzeko lehenengo ahalegin serioa egin zuen Irunek, baina helbururik lortu ez. Bigarren saiakera egiteko ez zuten urte askorik itxaron behar izan: 1615ean Gipuzkoako 32 herrik eskatu zuten udalerri izatea, baina Gerra Kontseiluak kanpoan utzi zuen Irun.
Ordutik aurrera, ahalegin gehiago egin zituzten: 1628-1629an; 1701-1702an eta 1732an. Hala ere, dena ez zen gatazka izan: hainbat irundar eta hondarribiarrek ermandadearen alde egin zuten, Gipuzkoako beste hainbat herrik egina zuten bezalaxe. Proposamenak ez ziren gutxi izan: 1656an, 1665ean eta 1703 eta 1712 bitartean. Denek porrot egin zuten.
1732ko independentzia eskaeren ondoren, Irunen aldeko joera nagusitzen hasi zen, eta Hondarribiak, haserre, 1754an Gipuzkoa utzi eta Nafarroara bat egitea galdegin zuen, baina ez zuen lortu. Bere menpekoek —Irun, Donibane eta Lezok— aurre egin zioten, eta gainbehera hori baliatuta, Irunek, azkenean, independente izatea lortu zuen. 1766ko otsaila zen.
1. Ekainaren 12an erabakitzeko eskubidea gauzatzeko aukera izango dute azpeitiarrek. Nola hartu duzu berria?2. Garrantzitsua dela uste al duzu? Zergatik?3. Zergatik eman diozu babesa Hitzartu egitasmoari?Nahi al duzu izan euskal estatu independente ba…
Urtekaria. Udal eta foru hauteskundeek Gipuzkoako mapa politikoa aldatu zuten. EH Bilduk aldundia galdu zuen, eta lehengo 58 alkatetzen aldean 37 irabazi zituen. EAJk lau alkatetza zituen lehen, eta 26 orain, foru aldundiaz gain. - Irakurri gehiago...
Eritasunen bat duten presoei laguntzeaz arduratzen da Jaiki Hadi elkartea, haien jarraipena egiteaz eta gaixo larri daudenen kasuak argitara atera eta salatzeaz. Elkartea osatzen duten medikuetako bat da Fernando Arburua psikologoa. - Irakurri gehiago...
Udal hauteskundeei begira, herri txikietan ez da erraza izaten bertako herritarrekin zerrendak osatzea, ez alderdiak aurkezten direnean, ezta herritarren zerrendak osatzerakoan ere. Baliarrain Gipuzkoako herri txikienetako bat da biztanle kopuruari da…
Aitortzak eta justiziak beste urrats bat egingo dute bihar Villabonan. Kontzentrazio esparruetan egon ziren herritarrak omenduko dituzte herrian, memoria jorratzen diharduten bi elkarteren eskutik: Villabonako Aritza Kultur Elkarteak eta Errenteriako La Ilusion elkarteak antolatu dute Akordatzen garelako bizirik daude omenaldia. 12:00etan izango da, Errebote plazan. Zehazki, La Ilusion elkarteak martxan duen proiektuaren barruan kokatzen da ekitaldia: Mauthausenen (Austria) egondako gipuzkoarren etxe atarietan plakak jartzeko ekinbidea gauzatzen ari da. “Historiak ez die inoiz aitortzarik egin pertsona horiei. Kontakizunaz hitz egiten da, baina noiz hasten da kontakizun hori? 1960. urtean? Hori da, esaterako, arlo horretan Jaurlaritzari egin diezaiokegun kritika”, dio Esti Amenabarro Iraolak, Aritza Kultur Elkarteko kideak.
Mauthausen, Argeles (Herrialde Katalanak) eta Gurseko (Frantzia) kontzentrazio esparruetan egon ziren billabonatarrak preso. Bederatzi herritar ditu dokumentatuak Aritza elkarteak, eta bihar bi gogoratuko dituzte bereziki: Adolfo Lozano Olazabal II.Errepublikan armadako teniente izana eta Alberto Beafourt Mauthausen kontzentrazio esparruan egondakoa —1940ko udatik Mauthausen-Gusen deitua—.
Biharko ekitaldian egongo direnetako bat da Concepcion Lozano Bengoa, Lozanoren alaba. Ez zuten elkar ezagutu: “Oso gutxi genekien Adolforen kasuari buruz. Arakatzen aritu gara, eta alabarekin egin dugu topo. 90 urte ditu. Honela esan zidan: ‘Zuk nire aitaz nik baino gehiago dakizu’. Berarentzat ilusioa sekulakoa da”. Aita gerran zela geratu zen haurdun Concepcion ama, senarrari egindako bisita batean.
Irakaslea zen ogibidez Lozano Olabazal, Hernanin, eta ofizio hori utzita, armadan egin zuen bere ibilbide profesionala. 36ko gerraren lehen lerroan borrokan aritu zen. Artilleriako teniente izan zen 1937an, 137. Brigada Mistoan, eta kapitain urtebete geroago. Herrialde Katalanetan jardun zuen nagusiki.
Gerra galdu zuten errepublikano askok bezala, ihesari ekin zion, Frantziarantz. Alemanek lurraldea okupatu zutenean, ordea, ihesean zihoazen errepublikanoak atxilotzen hasi zen Gestapo, nazien polizia. Hark atzeman zuen Lozano ere. Hainbat kontzentrazio esparrutatik igaro zen: Saint Cyprien, Gurs, Treves, Mauthausen-Gusen… Azken horretan hil zen, 1941eko azaroaren 7an. Aritza elkarteak dokumentu bakarra topatu du haren heriotzaren inguruan, Mauthausenetik bertatik jasoa: biriketako pneumoniak jota hil zen, idatzi horren arabera. “Kasu askotan ageri da arrazoi hori, eta artxiboan lan egiten dutenek ere esaten dute, ez dela oso fidagarria”.
Lozanoz gain, Alberto Beafourt billabonatarra ere Mauthausenen eduki zuten. Herrikideak ez bezala, hura libre geratu zen, 1945eko maiatzean. Europan III. graduko eremu izendatzen zituzten kontzentrazio esparruetako bat zen Mauthausenekoa, eremu gogorrenetariko bat. “Auschwitz modukoa zen; han gehiago zeuden errusiarrak-eta; Mauthausenen, berriz, Espainiatik ihes egindakoak gehienbat”. Alemania nazian sortutako lehen eremu jendetsuetako bat izan zen, eta heriotza tasarik handienetakoa zuen. Guztia legez babestutako esparru batean gertatzen zen: “Biolentzia erabiltzeko egiturak ziren, estatu baten aparatuak, legez onartuta zeudenak”.
Informazio gehiagorako, bisitatu webgune hau:
www.amasavillabonaoroitzen.net
