Elkarrizketa

“Azpeitiak jarraitu egin du sagardoaren kulturarekin”

“Azpeitiak jarraitu egin du sagardoaren kulturarekin”

Ane Olaizola

Euskal kulturari eskutik helduta bizi den pertsona nekaezina da Laxaro Azkune (Azpeitia, 1950). Oñatz auzoan jaioa da, eta harreman estua du jaioterriarekin eta herrigintzarekin. Lotura horiek uztartuta, Sagardoa Azpeitian liburua idatzi du, sagardoak Azpeitiarekin izan duen lotura islatzeko asmoz. Juan Joxe Agirreren argazkiekin osatu dute liburua; "kalitatezko produktu bat" egiteko asmoz, Azpeitian sagardoa egin izan duten eta oraindik egiten duten baserrien eta sagardo ekoizpenaren prozesuaren irudiak jaso dituzte. Azpeitiko Udalean eros daiteke liburua, 5 euroan.

Nola sortu zitzaizuen liburua idazteko ideia?

Sagardo elkarteak aurten 45 urte bete dituela eta, Azpeitiko sagardoaren egiaztapen bat utzi nahi zuten. Gaiari buruzko liburu bat egitea proposatu zidaten. Udalarekin ere hitz egin zuten, eta gustatu zitzaidan ideia. Nire esku egon da liburua antolatzea eta osatzea. Artxiboetara jo dut garai bateko sagardotegien informazioa lortzeko. Horrez gain, Imanol Elias eta Joxe Lizaso izan dira informazio iturriak.

Nolako harremana duzu sagardoarekin?

Gertutik ezagutzen dut sagardoaren kultura, eta gustatzen zait. Irratian lan egin nuenean, sagardoaren inguruko informazioa landu nuen urte askoan. Nire gustuko edaria ere bada sagardoa, eta horrek erraztu egiten du lana. Txikitan, gure baserrian ere egiten zen, eta auzoko baserritar mordo bat pasatzen zen gure baserritik sagardoa egitera. Bakoitzak bere egutegia zuen, eta beraiek ekarritako sagarrarekin egiten zuten gurean edaria. Hala funtzionatzen zuen beste auzoetako baserrietan ere.

Liburua esku artean izanda, berrets daiteke Azpeitiak tradizio handia duela sagardoarekin?

Oso kuriosoa da Azpeitiko kasua. Inguruko beste hainbat herriren aldean, ohitura handiagoa dago sagardoa edateko eta egiteko. Litro asko egiten dituzte, eta familia osoa elkartzen da horren aitzakian.

36ko gerra baino lehen baserri guztietan egingo zen sagardoa. Kalean ere sagardotegiak gehiago ziren tabernak baino. Gerraren ondoren ere Azpeitiak jarraitu egin du sagardoaren kulturarekin, eta baserrietan, gutxiago edo gehiago, segitu egin da sagardoa egiten. Baserrietatik kalera lanera joaten hasi zirenean, 70eko hamarkadan, kultura hori mantendu egin zen, eta orduan sortu ziren sagardo taldeak eta kuadrillak. Barrikatxoak sagardoz bete, eta astean bizpahiru aldiz elkartzen ziren afaltzeko eta bakoitzaren barrikak dastatzeko.

Saltsa hori kuriosoa da Azpeitian. Azpeitiarrak hasi ziren sagardo muztioa eskatzen Astigarragako sagardotegiei. Haiek, hasiera batean, ez zuten halakorik eskaintzen, konpetentziatzat hartzen zituztelako. Gero, sagardotegi bat hasi zen eskaintzen, eta, ikusita Azpeitian eskari handia zegoela, beste batzuek jarraitu zuten. Azpeitira litro pila bat ekarritakoak dira Astigarragako sagardotegiak, eta oraindik jarraitzen dute ekartzen.

Ba al du berezitasunik Azpeitian egiten den sagardoak?

Sagardotegi askok diote sagardo mota bat bereziki gehiago gustatzen dela Azpeitian. Txapelketetan antzeman dute hori: sagardozaleek sagardo leunagoa ekartzen dute Azpeitira. Gaur egun, sagardo mota hori da kontsumorako nagusitzen ari dena. Gutxitzen ari da azidotasun gehiago duena, garratzagoa. Esaterako, sagardo mota hori gustukoago zuten Donostialdean, Tolosaldean edo Elgoibarren. Azpeitian, berriz, asko kontsumitu izan da sagardo egin berria, artean ondo heldu gabekoa. Azpeitiarrak ohituta daude zapore gozo horretara, eta hori izan daiteke sagardo leuna nahiago izatearen arrazoia.

Gerra baino lehen, baserrietan zenbateraino zegoen errotuta sagardoa?

Erabat. Etxe guztietan sagardoa zen edari bakarra. Garai hartan, ardoa ez zen horren ohikoa; egun berezietan bakarrik edaten zen. Sagardoa zen baserrietakoa, eta guztiek edaten zuten; umeengandik hasi eta nagusietaraino. Sagardo egin berria, gozoa, guztiek edaten zuten, eta hobeak zirenak botiletan sartzen zituzten.

Gerraren ondoren, ordea, aldatu egin ziren ohiturak.

Industrializazio garaian baserritarrak kalera joan ziren bizitzera, eta, horren eraginez, baserrietan galduz joan zen sagardoa egiteko ohitura. Esnea produzitzen hasi ziren, eta horretarako belardiak behar zituzten. Orduan, sagasti asko kendu egin ziren. Kalean, berriz, gizarte harremanetan sortu zen etenaren eraginez gelditu zen sagardotegien kultura. Gerora, sagardotegi bakan batzuek jarraitu zuten sagardoa ekoizten.

Sagardozalea al da Azpeitia?

Bai, zalantzarik gabe. Azpeitian, oraindik, ez dago txikiteoan sagardoa edateko ohiturarik, baina herri batzuetan errotzen ari da. Azpeitira, oraindik, ez da iritsi, baina botiletan sagardo asko kontsumitzen da. Diotenez, aurreko belaunaldietakoek nahiago dute elkartean txotxa egitea, baina oraingoek gustukoagoa dute botiletan edatea, mahaitik altxatu gabe.

Sagardoak bere lekua gordetzen al du oraindik?

Sagardoa, kalitatez, asko hobetu da azken urteetan. Gainera, sagardo elkarteek bat egin eta sagardoaren zigilua sortu dute. Horrek beste berme bat ematen du, eta pauso handia da alde horretatik. Sagardozaletasuna badago; gazteen artean asko kontsumitzen da, ardoa baino gehiago.

“Kalitatezko produktuen bila joaten da jendea azoketara”

“Kalitatezko produktuen bila joaten da jendea azoketara”

Maialen Etxaniz

Gipuzkoako tokiko nekazarien eragin soziala eta ekonomikoa aztertu du Aintzira Oñederrak (Azkoitia, 1980), beste hainbat ikerlarirekin batera, urtebete inguru iraun duen lanean. Hamar herritako azoketako errealitateak ezagutu dituzte: Azkoitikoa, Azpeitikoa, Arrasatekoa, Bergarakoa, Donostiako Bretxakoa, Eibarkoa, Ordiziakoa, Tolosakoa, Zarauzkoa, Zumarragakoa eta Azoka Ibiltarikoa. Azokak indartzen ari direla ondorioztatu dute, besteak beste. Merkatuen argazki bat osatzeko nahia erakutsi zuen Landaola Gipuzkoako Landa Garapen Elkarteen biltzarrak, eta hortik abiatu zen ikerketa.

“Intsektuen kontrako konjurua egiten zuten ezpata dantzarekin”

“Intsektuen kontrako konjurua egiten zuten ezpata dantzarekin”

Miriam Luki

Zumarragako Irrintzi dantza taldea eta Antxiñako Ama txistulari taldea sortu zituztela 50 urte bete dira aurten. Urteurrena gainean zela-eta, haurrentzako ipuin bat egiteko enkargua jaso zuen Antxiñe Mendizabal idazle eta editoreak orain bi urte (Zumarraga, 1968). Kaleratu berri du Zumarragako ezpata-dantza, magia dantza lana, bere hitzei Josu Maroto margolari urretxuarraren ilustrazioak gehituta.

“Errege dekretuak sekulako ahalmena eman die enpresei”

“Errege dekretuak sekulako ahalmena eman die enpresei”

Urko Etxebeste
Zamaketariak borrokaldian. Euskal Herrian, Pasaiako eta Bilboko portuetakoak. Horren arrazoia da sektorea liberalizatzeko errege dekretua onartu berri duela Espainiako Diputatuen Kongresuak. Hori enpresen mesedetan egin dutela adierazi du Joxean izquierdo Pasaiako Portuko Zamaketarien Batzordeko presidenteak (Donostia, 1963).

“Hondartzan, egiten ez den hori da erreskaterik onena”

“Hondartzan, egiten ez den hori da erreskaterik onena”

Ane Olaizola
Duela 23 urtetik, Zarauzko Gurutze Gorriko boluntarioa da Felix Zubia (Zarautz, 1974), eta, azken hamabi urteetan, bertako lehendakaria ere bai. Zarautzen, bihar hasiko da hondartza denboraldia, eta prest dute hiru hilabetez eskainiko duten zaintza zerbitzua.

“Askok daukate ura sentitzeko dohaina, baina ez dakite”

“Askok daukate ura sentitzeko dohaina, baina ez dakite”

Itzea Urkizu

Higienea eta egarria baino askoz gehiago biltzen ditu urak. Hala uste du, behintzat, Imanol Etxeberria ur bilatzaileak (Tolosa, 1970). Ura aurkitzea da haren lana, baina baita ur eta energia korronteen araberako bizi antolaketa sustatzea ere.

Nola jakin zenuen ahalmen hori zenuela?

1990ean zahori batekin elkartu nintzen, eta proba egiten utzi zidan; ikasteko aukera nuela esan zidan. Ezusteko handia izan zen niretzat, baina pixkanaka hasi nintzen sentsibilitatea hartzen.

Nola ikasten da sentsibilitate hori hartzen?

Sentitu egiten da, eta sentitzen den hori irakurtzen jakin behar da. Noski, kezkak eta zalantzak sortzen dira bidean, eta okerrak ere egiten dira.

Zer da, zehazki, ur bilatzailea izatea?

Berez, lur azpikoa sentitzen duen pertsona da. Bi adar hartzen ditugu eskuetan, eta horrek tentsio jakin bat ematen digu; adarrak alde batera zein bestera mugitzen dira, asko gainera.

Gaur egun, zertarako baliatzen da gaitasun hori?

Ura ez dagoen lekuetan aritzen gara gu; adibidez, urrutiko baserrietan. Nafarroan ibiltzen gara asko, eta baita Aragoin eta Sorian ere [Espainia]; lan asko egiten dut Moncayoren magalean. Trufa ekoizle askorekin aritu izan naiz, adibidez, haiek ura behar-beharrezkoa baitute. Eta anguletan aritzen direnentzat ere aritu izan gara lanean, geotermia egiteko.

Zer-nolako tresnak baliatzen dituzue?

Alde batetik, penduluak daude, eta hiru hagatxo edo ziri mota ere bai. Hala ere, tokian tokiko fruituren baten bi adarrek ematen dituzte sentsazio handienak.

Nahikoa da adar horiek eskuetan hartzea?

Eskuetan hartu, ibili, saiatu eta sentitu. Eta behin gune zehatz hori aurkitu duzula uste duzunean, ura zenbat metrora dagoen, eta, gutxi gorabehera, zenbat ur egon litekeen ere kalkulatzen dugu. Ur horrek zer-nolako kalitatea duen ere jakin dezakegu, eta baita erreka bat edo ur poltsa bat ote den ere.

Duela gutxi zuen lanbidea erakusteko tailer moduko bat egin zenuten Oteitzan, Nafarroan. Zer moduzko harrera izan zuen?

Eskola batean egin genuen, eta ehundik gora neska-mutil bertaratu ziren. Bi zahori aritu ginen irakasle lanetan, Jose Luis Martos nafarra eta ni neu. Oso-oso polita izan zen, haur askok erraztasun izugarria dutelako ura non dagoen jakiteko. "Hor ura dago" esaten ziguten. Leku hartara gerturatu, eta baietz ikusten genuen, asmatu zutela. Bost orduz aritu ginen, haurrek ez zutelako amaitu nahi. Oso pozik geratu ginen hitzorduak izandako harrerarekin.

Ur bilatzaile jaio egiten da, ala ikasi egiten da?

Berezko zerbait behar da zahoria izateko, baina erradiestesirako, adibidez, ez. Gorputzak bidaltzen dituen estimulu elektrikoak eta elektromagnetikoak eta erradiazioa jaso eta bideratzen ditu erradiestesiak. Edonork egin dezake hori. Baina badu zerbait genetikotik: askok daukate ura sentitzeko dohaina, baina ez dakite, horretan hasteko aukerarik ez dutelako izan.

Ba al da paisaia edo ingurune egokiren bat ura aurkitzeko?

Egia esan, ez. Joan izan naiz hainbat lekutara ura ziur aurkituko nuela pentsatuz, eta aurkitu gabe bueltatu izan naiz. Kontrara, Bardeetan bada ura dagoen toki bat.

Mundu bitxia da, beraz.

Bai. Ikerketa txiki bat egiten ari gara Nafarroan, Erriberriko gazteluan eta inguruko eliza batzuetan. Berdin-berdin babestuta daude aztertu ditugun eliza guztiak: lau puntu edo bidegurutze dituzte alboetan, Hartmann eta Curry lerroenak, eta beteta nahiz ur failez babestuta daude.

Zer dira Hartmann bidegurutzeak?

Ernest Hartmann doktoreak izendatu eta zabaldu zituen. Energia lerroak irteten dira lurraren erdigunetik, eta Hartmann eta Curry lerroek —bi indartsuenek— bat egiten duten guneak dira Hartmann bidegurutzeak.

Dekorazioan ere aritzen zara.

Harmonizatzen aritzen naiz. Txikikeria askoren bitartez, lerro kaltegarriak erakartzen ditugu gure etxeetara.

Arriskutsua izan daiteke hori kontuan ez hartzea?

Osasunari kalte egin diezaioke. Norbaitek etxe azpian ur korronteren bat badu, horrek nahitaez eragingo dio, 24 orduz, etengabe, ura pasatu eta pasatu ari delako. Konturatzen ari naiz jendearen gaixotasunek, askotan, etxea antolatzeko moduan dutela jatorria. Matia egoitzara joaten naiz, Donostiara, eta jende asko artatzen dut nire kontsultan.

Izan ere, reiki maisua ere bazara. Badute loturarik?

Bai, energiei lotutako kontuak dira biak. Ondo dago pertsona bati reikia egitea, baina lo ondo egiten ez badu, Hartmann edo Curry lerro bat pasatuko zaio ohe azpitik, ia seguru. Horregatik, ohearen kokalekua aldatzen ez bada, loaren arazoak berdin jarraituko du.

Badute ikasteko aukerarik ogibide horretan trebatu nahi dutenek?

Neronek eskaintzen ditut zahori tailerrak, eta baita reiki eta etxebizitzak harmonizatzeko tailerrak ere. Oraingoz, oso gustura etortzen da jendea; gero eta interes handiagoa sortzen du gaiak.