Elkarrizketa

“Mikromatxismoak uste baino barneratuago ditugun gizartea gara”
2017-04-072017-04-07Elkarrizketa, gipuzkoa

“Mikromatxismoak uste baino barneratuago ditugun gizartea gara”

Ariane Vierbücher

Psikologia ikasketak egin ditu Idoia Iturbe idiazabaldarrak (1993), Euskal Herriko Unibertsitatean, Donostian. Gradu amaierako Mikromatxismoak Lantzeko Ahalduntze Programa lanari esker, Francisca de Aculodi lehiaketako saria jaso du. Gaur-gaurkoz, Osasun Psikologia Orokorra unibertsitateko masterra egiten ari da, ikasketak osatzeko asmoarekin.

“Harremanak sortzea ez, mantentzea kostatzen zaie autistei”
2017-03-312017-03-31Elkarrizketa, gipuzkoa

“Harremanak sortzea ez, mantentzea kostatzen zaie autistei”

Unai Zubeldia
Autismoaren Sentsibilizaziorako Nazioarteko Eguna da etzikoa, baina 1978tik Gautenak, Gipuzkoako Autismo Elkarteak, urte osoko lan nekaezinera zabalduta dauka egun bakarreko aldarrikapena. Sentsibilizazio lan horretan Gipuzkoa «eredu» dela azpimarratu du Jimmy Brosak (Andoain, 1968), Gautenako Familia Laguntzarako arduradunak.

“Egunerokoarekin jarraitzea da giltza”
2017-03-032017-03-03Elkarrizketa, gipuzkoa

“Egunerokoarekin jarraitzea da giltza”

Ariane Vierbücher

Orain dela hogei urte baino gehiago diagnostikatu zioten epilepsia Eluska Arrietari (Beasain, 1981). Gaur egun, Gipuzkoako Epilepsia Elkarteko idazkaria da; gizartea epilepsiaren inguruan sentsibilizatzeko lanean ari dira. Horretarako jarri dute abian Elkar Ezagutzen proiektua.

Zer da epilepsia?

Gaixotasun neurologiko kroniko bat da. Neuronek seinaleak modu anormalean transmititzean gertatzen da. Neuronen ohiko jarduera asaldatzen da, eta hainbat ondorio izan ditzake: sentsazio, emozio eta jokabide arraroak, muskulu espasmoak eta konorte galera. Bat-bateko krisi moduan agertzen da, itxuraz arrazoirik gabe. Krisiak aldizkakoak izaten dira, eta maiztasun finkorik gabekoak.

Zer dira epilepsia krisiak?

Bat-batean eta ustekabean agertzen den manifestazio klinikoa da, garuneko neurona gutxi-askoren jarduera ezohiko eta bat-batekoen eraginez sortzen dena. Normalean, bukatu ere modu bizkorrean bukatzen da. Esan daiteke epilepsia duten pertsona adina krisi mota daudela. Dena den, bi talde nagusitan banatu daitezke: absentzia krisiak eta krisi orokortuak.

Zeintzuk dira bien artean dauden ezberdintasunak?

Absentzia krisia jarduera kontzientearen etenaldi labur bat da, eta, ondoren, pertsona bere onera bueltatzen da. Horrelakoetan, pertsonak begirada finkoa izaten du, eta uneko jarduera eteten du. Hezitzaileak pentsa dezake arreta gabeziarekin edo bestelako jokabideren batekin lotuta dagoela. Nik neuk horrelakoak izan ditut.

Krisi orokorrak dituztenena izango litzateke bigarren taldea, konbultsioengatik ezagunagoak. Horiek erraz identifika daitezke, oso bortitzak baitira; pertsonak bat-batean konortea galtzen du, eta lurrera erortzen da eta gorputz osoko muskuluen astinaldi erritmikoak eta kontrolatu gabeak jasaten ditu. Sintoma nagusienen artean daude gorputz adarrak zurruntzea, aurpegiak tonu urdinxka hartzea... Ezpainak more jar daitezke eta mihiari hozka egin diezaiokete, edo ahotik listua bota.

Noiz detektatu zizuten epilepsia zuri?

12 urte nituenean izan nuen lehenengo epilepsia krisia. Amarekin nengoen etxean, eta arraro portatzen hasi nintzen, atentzioa galduko banu bezala izan zen, somnanbulu egongo banintz bezala edo robot bat bezala. Horrelako portaera arraroak izaten hasi nintzen aldian-aldian. Krisi partzial bat zen izan nuena, eta gauzak egiten jarraitzen nuen inkontzienteki. Handik gutxira, berriz ere izan nuen horrelako beste bat. Gurasoek dena apuntatzen zuten. Harrituta zeuden haiek ere, eta medikuarengana joan ginen, portaera haren arrazoiaren bila.

Nolakoa izan zen garai hura?

Froga desberdinak egin zizkidaten. Epilepsiaren fokua lokalizatzea kostatu zitzaien medikuei, beti leku berean ez zegoelako. Epilepsia nuela diagnostikatu zidatenean, botikak hartzen hasi nintzen. Ez da batere erraza izan egonkortzea, nire neurologoak esan bezala, epilepsia bihurria dudalako; hau da, botikei erresistentea naizelako. Organismoak botikei ez zien kasurik egiten. Neurri oso txikian egiten zidaten efektua. Hori dela eta, 21 urte pasatu ditut hainbat botika probatzen, epilepsia egonkortzea lortu arte.

Epilepsia nuela onartzea prozesu luzea izan da; nerabea nintzen orduan, eta ez nuen oso ongi ulertzen zer gertatzen zitzaidan. Epilepsia bera baino okerragoak izan dira niretzat horrek sortzen dizkizun arazo psikosozialak.

Zeintzuk dira epilepsia duzuenen ohiko arazoak?

Jendearen aurrean krisi bat izateko eta haiek gu baztertzeko beldurra. Murrizketak lan, gizarte eta kirol arloetan. Integrazio psikosozialaren beharra, autoestimu apala, gehiegizko babesa, etorkizunari buruzko ziurgabetasuna, gaixotasunari buruzko informaziorik eza eta mitoak... Faktore horiek guztiak gaixotasuna bera baino kaltegarriagoak izan daitezke. Niri elkartera joateak asko lagundu zidan, epilepsia duten beste pertsona batzuk ezagutu nituelako. Epilepsia nuela onartzen ikasi nuen, eta baita jendaurrean ziurtasunez jokatzen ere. Arazo nagusiak saihesteko, ezinbestekoa da gaixotasuna onartzea eta harekin bizitzen jakitea; egunerokoarekin jarraitzea da giltza.

Zein da Gipuzkoako Epilepsia Elkartearen zeregina?

Elkartera iristen direnen bizi kalitatea hobetzen saiatzen gara, bai pazientearena eta bai haien familiakoena. Epilepsiaren inguruko informazioa eta laguntza ematen diegu. Psikologo bat eta gizarte hezitzaile bat ditugu, behar izanez gero. Horretaz gain, lan munduko diskriminazioei aurre egiten laguntzen dugu. Epilepsia duten haur eta gaztetxoen artean integrazioaren alde ere lan egiten dugu; horretarako jarri genuen abian Elkar Ezagutzen proiektua. Horrez gain, bazkideen arteko partaidetza eta elkar laguntza sustatzen dugu, eta elkarbizitza tailerrak ere egiten ditugu.

Zer da Elkar Ezagutzen?

Gipuzkoako hezkuntza zentroetan epilepsia ezagutarazteko sortu den hezkuntza arloko esku-hartze proiektu bat da. Proiektu hori Gipuzkoako elkarteak sortu du, kideen eta psikologoaren artean. Epilepsia duten haurren hainbat familiak azaldutako hainbat beharri erantzuna emateko asmoarekin sortu zen ideia, eta gutxika forma ematen aritu gara, proiektua osatu arte. Ikasleen adinetara egokiturik dago, beraien adimen gaitasuna kontuan izanik. Proiektu honetan egindako lanak beste arlo askotan lan egiteko balioko digu; lan munduan eta instituzio publikoetan, besteak beste.

Haur askoren gurasoak pasatu dira elkartetik beraien diskriminazio egoerak kontatzera, eta behar hori ikusi genuen. Horrez gain, nerabeen egoera latzak ere entzun ditugu, eta oraindik Gipuzkoako hezkuntza zentro askotan ez daude behar bezala prestatutako profesionalak. Testigantza horiek baliagarriak izan dira zertan oinarritu jakiteko.

Kanpaina horren barruan bideo bat aurkeztu duzue orain dela gutxi.

Bai. Hemengo kirolari ezagun batek parte hartzea nahi genuen, kanpainak oihartzun handiagoa izateko, eta Iker Irribarriak lagundu digu. Idiazabalen grabatu genuen, Aita Iparragirre ikastetxeko ikasleekin. Bideoak kasu erreal bat izan daitekeena kontatzen du; hau da, epilepsia absentzia-krisiak dituen haur baten istorioa. Eskoletan epilepsiaren inguruan kontzientzia hartzeko sortu dugu bideoa, eta lan horretan ari gara dagoeneko.

“Nik ez ditut erantzunak ematen, galderak egiten ditut”
2017-02-102017-02-10Elkarrizketa, gipuzkoa

“Nik ez ditut erantzunak ematen, galderak egiten ditut”

Olatz Mitxelena

Gazteszenan, Donostiako Egia auzoan taularatu zuen Errefusa Joserra Fachadok (Pasai San Pedro, 1960), joan den larunbatean, lehenbizikoz, eta etzi aurkeztuko du bigarrenez, Pasai San Pedroko Udal Aretoan, 19:00etan. Aktore pasaitarrak hiri hondakinen gaia hautatu du bere azken lanerako, umorearen bitartez, gaiari "oxigenoa" emateko asmoz.

Errefusa estreinatu berri duzu. Kontent zaude harrerarekin?

Harrera oso ona izan da, eta sentsazioak, oso onak. Oso lan gogorra izan da, oso bakartia. Ia bi urte daramatzat lanean. Nik idatzi dut, eta ez naiz idazle. Zuzentzea da hoberen egiten dudana, baina hori ere ezin izan dut nahi bezala egin, aktore ere banaizelako. Oso lan zaila izan da. Dena den, beti esperantza izan dut jendeak ondo pasako zuela, barre egingo zuela, eta gero, agian, hausnartuko zuela... Hori lortuko banu, oso zoriontsua izango nintzateke; eta ematen du, orokorrean, lortu dudala.

Zergatik hautatu duzu hondakinen gaia? Ez da gai erraza...

Ni Pasai San Pedrokoa naiz. Pasaia izan zen azken herria atez atekoa jartzen, eta lehenengoa kentzen. Bidaia traumatiko horretan asko ikusi dugu, asko entzun, asko usaindu, asko dastatu... Nik banekien egin nahi nuela zerbait helduentzat, eta, bat-batean, gai honekin jolasean hasi nintzen. Gaia oso emankorra izan da. Nik uste dut ez dagoela herririk, familiarik, kuadrillarik, lantegirik... ez denik eztabaidatu, haserretu, jenio bizian jarri... Gai horren aurrean jendea erretratatu egin da. Hala ere, ematen du nik ez dudala gaia aukeratu. Gaiak harrapatu nau ni.

Esan behar dut, baita ere, oso jende gutxik animatu nauela. Kontrakoa, denek harritu eta galdetu didate ia non sartu behar nuen.

Antzezlana hondakinen gaia nolabait desdramatizatzeko baliagarria izango dela uste duzu?

Nik esperantza badut. Jaso ditudan kritika batzuk hortik doaz, ekidistantea dela eskertuz, eta umorea sartu dudanean gaiari kristoren oxigenoa eman diodala goraipatuz. Ez da panfleto bat. Poesia egiten saiatu naiz, eta jendea pozik ateratzen da. Oso harro nago.

Sormen lan bat egin dut, eta hausnarketarako baliagarria izatea nahi nuke. Hau ezin da berriro gertatu. Hemen adostu behar ditugu gauzak. Gako batzuk asmatu beharko ditugu elkar komunikatzeko. Ezin gara lubakietan egon, lehen beste gaietan ginen bezala. Adostu behar dugu. Hori da hausnarketa. Arteak hausnarketarako balio behar duela uste dut. Nik ez ditut erantzunak ematen, nik galderak egiten ditut. Horretan kontu handia izan dut.

Zuzendu, antzeztu... guztia zuk bakarrik egin duzu.

Bai, hala izan da, eta antzezlana idaztea, batez ere, oso traumatikoa izan da, baina asko ikasi dut. Baina ez hori bakarrik; nik egin ditut pertsonaia guztiak, eta elkarrizketak. Lan kaleidoskopikoa izan da, toki askotatik begiratutakoa, eta jendeak eskertu egin dit hori. Sortzeko orduan, berriz, zaila izan da, eskizofrenikoa, baina funtzionatu du.

Eta nolakoak dira pertsonaiak?

Pertsonaia nagusiak aita eta alaba dira. Alaba alkatea da, kasu honetan atez atekoaren aldekoa, eta bere aita, EAJkoa-edo izan daitekeena, eta kontra dagoena. Herriko batzar batean antzeko egoera ikusita nago ni, eta antzeko egoeretatik abiatu naiz.

Musikak protagonismo handia du zure antzezlanean?

Niri musika asko gustatu izan zait beti. Betidanik izan dut gogoa zerbait sortzerakoan musika zuzenean sartzeko, zuzeneko musikak indar handia duelako. Kasu honetan, musika urbanoa behar zuenez, saxoa aukeratu nuen, eta kristoren hautua izan da. Sanpedrotar batekin aritu naiz, Tirri Tarra fanfarreko Txino-rekin [Inaxio Rios] elkarlanean, eta bion artean sortu dugu musika. Bion artean konposatu, sortu, grabatu...

Bi sanpedrotar taula gainean, eta etzi, gainera, herriko estreinaldia, udal aretoan. Zita berezia, ezta?

Hunkigarria. Espero dezagun betetzea, eta festa bat izatea. Antzerkira joan, gozatu, barre egin, negar egin, ikusi eta sentitu... eta gero, beharbada, hausnartu.

Aurrera begira, zer espero duzu azken lan honetaz?

Niri gustatuko litzaidake Errefusa-k izatea bide luzea. Toki askotara joatea, jende askok ikus dezan, gozatzeko eta hausnartzeko.

Atzera begira jarrita, antzerkian ibilbide oparoa duzun arren, telebistak egin zintuen ezagun, Goenkaleko Isaiasekin.

Goenkalekoa istripu bat izan zen, istripu pozgarria, baina niri antzerkia da gustatzen zaidana. Pailazoa ere banaiz, eta hori da niretzako munduko gauzarik politena.

Tomax pailazoarekin lan asko egin duzu.

Bai, eta niretzat lan horrek ez du konparaziorik. Emanaldi bat egin eta bukatutakoan haurrak barrez, gurasoak hurbiltzea... Festa bat da.

Horrez gain, urte asko daramatzazu Zurriolako ikastolan antzerki irakasle.

Bai, 250 pertsona daude Zurriola ikastolan sortu dugun antzerki eskolan. 23 urte daramatzat bertan lanean. 9-10 urtekoekin mimoa egiten dut, txikiekin clown-a egiten dut, eta nerabeekin inprobisazioak egiten ditugu, askotan beraiek idatzitako istorioekin. Horrez gain, hiru antzerki talde amateur ere baditut, eta horiekin asko mugitzen gara.

Horrek zein ekarpen egin dio zure aktore ibilbideari?

Niri Zurriolak dena erakutsi dit. Dakidan guztia ikasleek erakutsi didate.

Euskarazko antzerkigintzaz bizitzea ez da xamurra izango.

Ez bakarrik antzerkian. Idazleak, hedabideak... Herri eskizofreniko bat sortzen ari gara, hitz egiten dugulako benetan existitzen ez den herri batez. Herri politiko bat sortzen ari gara, kulturalki existitzen ez dena. Herriari ez badiogu arimarik ematen? Kristoren lana dugu egiteko...

Antzerkiak etorkizunean nondik joko duela uste duzu?

Nik esaten dut telebistak lapurtu digula antzerkia. Lehen antzokietan egiten zena telebistan egiten da gaur egun; horregatik, jendea erakarri nahi badugu, zerbait desberdina egin behar dugu. Poesia gehiago, elkarrizketetan esperimentatu... Alde horretatik, oso gustukoa dut Iparraldetik datorren haize berria: [Ander] Lipus, Dejabu... Kristoren haize freskoa eman digute, eta nik asko estimatzen dut fenomeno hori.

'ERREFUSA'

Dramaturgia, aktore lana eta zuzendaritza. Joserra Fachado.

Saxofonista. Inaxio Rios, Txino.

Eszenografia. Marisa Egaña.

Kartela. Sebas Legarda.

Argazkiak. Pierre Balacey.

Webgunea. www.xepeta.com

“Lasaitasun bila etorri nintzen Brinkolara, barrikadetatik ihesi”
2017-02-032017-02-03Elkarrizketa, gipuzkoa

“Lasaitasun bila etorri nintzen Brinkolara, barrikadetatik ihesi”

Asier Zaldua

Jesus Delgadok (Burgos, Espainia, 1956) 35 urte daramatza Brinkolan lanean, eta bost urte barru hartuko du erretiroa.

Trenbideetako langile izan al zara beti?

Bai. 14 urterekin Renferen eskolan hasi nintzen, eta ordutik enpresarentzat lan egin dut.

Trenbideetako langile asko al daude zure familian?

Aitak trenbideetan lan egin zuen, eta zortzi anaietatik lau honetan jardun gara.

Zertan lan egin duzu zuk?

Faktorea izan naiz beti. Egun, dena automatizatua dago, baina, gorabeheraren bat gertatzen bada, guk hartzen dugu agintea.

Zeintzuk izaten dira gorabehera horiek?

Arazo elektrikoak izaten dira. Seinalea mozten bada, eskuz egin behar dugu dena. Teleagintea duela hamar bat urte jarri zuten. Ordura arte guk ematen genien sarrera eta irteera agindua tren guztiei.

Zein geltokitan lan egin duzu?

Bilbon lizentziatu nintzen, eta, ondoren, Donostiara joan nintzen. Bi urte eman nituen bertan: 1979tik 1981era. Urte haietan Donostian lan egitea oso gogorra zen, eta Brinkolara etorri nintzen lasaitasun bila.

Zergatik zen gogorra Donostian lan egitea?

Ia egunero barrikadak jartzen zituzten trenbidean, eta baldintza horietan lan egitea oso estresagarria zen. Garrantzitsuena osasuna da, eta hona etorri nintzen. Dena den, hemen ere bonba-abisuak egoten ziren, eta behin lehergailu bat jarri zuten Oazurtzako tunelean. Leherketak barruan harrapatu zituen lankideak, eta baten betaurrekoak hegan atera zirela gogoratzen dut.

Zergatik aukeratu zenuen Brinkolako geltokia?

Hemen lan egiten zuen lankide batek oporrak hartu zituenean, ni bidali ninduten bere lana egitera. Tokia asko gustatu zitzaidan, eta, Donostia uztea erabaki nuenean, Brinkolara etortzea eskatu nuen.

Lasaitasunaz gain, zer du ona Brinkolak?

Dena gustatzen zait. Mendian gaude, etxea lantokitik bost minutura dut... Mendizalea eta argazkilaria naiz, eta Brinkola toki zoragarria da bi zaletasun horiek jorratzeko.

Zertan aldatu da hemengo lana?

1981ean hamabi orduko bi txandatan lan egiten genuen. Egunez eta gauez lan egiten genuen, txandaka. Zortzietatik zortzietara. Sei egun jarraian lan egiten genuen, eta ondoren hiru jaiegun genituen.

Brinkolako geltokia berezia da, aldirietako linea hemen bukatzen baita.

Egun, lehen baino aldirietako tren gehiago daude. Garai batean, sei edo zazpi ziren, eta, egun, ordu oro bat iristen da.

Baina lehen Brinkolan bidaiari gehiago zenituzten.

Egun, lauzpabost lagunek bakarrik hartzen dute trena Brinkolako geltokian. Bestalde, lehen egunero merkantzia tren bat gelditzen zen.

Zure lanbidearekin lotutako anekdota asko al dituzu?

Brinkolan elur dezente egiten du, eta anekdota asko elurrarekin lotuta daude. Garai batean, elurra egiten zuenean trenak bakarrik ibiltzen ziren, eta, egun, alderantziz gertatzen da. Renfe Renfe zenean, elurra kentzeko makinak atera eta trenbidea garbitzen zuten. Egun ez dute lan hori hartzen. Behin elurra gerriraino heldu zen. Hamabost egunean jarraian egin zuen elurra. Orratzak garbitzera irten, eta oilagorrekin itzultzen ginen. Izan ere, farolen kontra talka egiten zuten. Txoriak geltokira eraman, eta haiei jaten emateko zizare bila joaten ginen. Auzotar asko etorri ziren geltokira, txoriak bizirik ikusteko.

Garai batean, Renfe puntualtasun faltagatik ezaguna zen.

Gutunak tren bidez bidaltzen ziren, eta egunero Correoseko langile bat gutunen bila etortzen zen. "Noiz helduko da trena?", galdetzen zuen. "Gaur, hiru orduko atzerapenarekin dator", erantzuten nion askotan. Egun, geltokira berandu heltzen bazara, trena galduko duzu.

Albako dukesak Brinkolako geltokian lo egin zuen behin.

Talgo batean heldu zen, eta trena Brinkolako geltokian gelditu zen, elurra zela eta. Gaua hemen pasa behar izan zuten. Bera ez zen trenetik jaitsi, baina bere senarra auzoko tabernan egon zen.

Istripu asko ikusi al dituzu?

Ez. 1990eko hamarkada erdialdean furgonetaz beteta zetozen bi bagoi errailetik atera behar izan genituen. Tren batek arazo bat izan zuen Otzaurten, lankideek bi bagoi horiek askatu zituzten, eta ihes egin zieten. Errailetik atera behar izen genituen Legazpin edo Zumarragan ezbeharren bat sor ez zezaten. Brinkolako geltokira orduko 80 kilometroko abiadan heldu ziren, txinpartak botaz, eta oso une larriak bizi izan genituen.

Garai batean, geltoki honen izena Brinkola-Oñati zen, eta horrek gaizki-ulertu asko sortzen zituen.

Jende askok Donostiako geltokian Oñatirako txartela eskatzen zuen, eta hona heltzen zirenean esaten genien Oñati hamar kilometrora dagoela eta bertara joateko autobusik ez dagoela. Berriro trena hartu behar zuten, Legazpira edo Zumarragara, eta bertan Oñatira zihoan autobusa hartu.

Esan duzun bezala, Brinkolako geltokiak indarra galdu du. Leihatila itxita dago.

Ez du irekitzea merezi, lauzpabost lagunek bakarrik hartzen baitute trena hemen. Legazpin trenek ezin dute buelta eman. Bestela, Brinkolakoa itxita egongo litzateke.

Brinkolako geltokiak indarra galdu duela ikusteak ez al dizu pena ematen?

Auzotarrek pena ematen diela esaten didate, baina niri ez dit penarik ematen. Lehen, Eguberri egunean eta Gabon zahar gauean ere lan egin beharra nuen! Hamabi orduko erreleboa oso luzea zen, eta, gainera, lan asko zegoen. Emaztea janariarekin etortzen zen, eta jateko astirik ere ez nuen. Teleagindua jarri zutenetik, guardia lana egiten dugu. Nire lankideak arratsaldez, eta nik goizez. Gauean arazoren bat badago, esnatu egiten gaituzte. Horretaz gain, Otzaurtetik Legorretara doan trenbide zatia ikuskatzeaz arduratzen gara.

Zer diote zure lankideek Brinkolako geltokiaz?

Ikastaroetara joaten naizenean, harritu egiten dira oraindik geltoki txiki batean nagoelako. Nik Irunen lan egitea baino askoz hobea dela esaten diet. Brinkolan lasai asko bizi naiz, eta, zalaparta nahi badut, Irun aldera jaistea besterik ez dut. Hemen lau orratz mantentzeaz arduratu behar dugu, eta han 120 dituzte!

Trenbide mundua asko gustatzen al zaizu?

Nire lanbidea da. Argazkigintza gustuko dut, eta nahiago dut txorien eta tximeleten argazkiak ateratzea trenen argazkiak ateratzea baino.