Ariane Vierbücher

Elikadura zuzena da gorputzak ahalik eta ondoen funtzionatzeko behar diren elementu elikagarri guztiak ematen dituena. Osasuntsu bizitzeko, garrantzitsua da elikadura nahikoa eta orekatua izatea; are garrantzitsuagoa da kirola egin ohi dutenengan. Ordiziako Mendizaleak elkarteak Mendi Astea antolatu du, eta, horren barruan, Elikadura mendian hitzaldia emango du gaur Xabier Mujika erizain eta mendizaleak, Ordiziako Barrena kultur etxean, 19:30ean.

Nondik nora joango da gaur emango duzun hitzaldia?

Gaurko saioak bi helburu izango ditu; batetik, gure gorputzak zer erregai erabiltzen dituen jakitea; eta, bestetik, zati praktiko bat egingo dut, mendi ibilbide batean errendimendurik handiena ateratzeko momentu bakoitzean zer jan behar dugun erakusteko.

Mendi probak oso modan daude gaur egun. Jendeak kontuan hartzen al du elikadura?

Nik ezetz uste dut. Jendeak orokorrean garrantzi handiagoa ematen dio entrenatzeari. Horrekin oso konstantea da jendea. Interneten sartuz gero, eta kirolari batentzat prestakuntza bilaketa eginez gero, ziur nago entrenamenduak agertuko direla lehenengo. Uste dut bigarren mailan uzten direla bai elikadura eta baita hidratazioa ere, eta ezin dugu ahaztu ikaragarri garrantzitsuak direla bai bata eta bai bestea.

Orain, entrenamendu ikusezina esaten diote elikaduraren eta hidratazioaren gai horri. Pixkanaka, badirudi jendea konturatzen ari dela; entrenamendu berean, elikadura eta hidratazioa aldatuz gero, errendimendua ere aldatu egiten da. Are gehiago, errendimendua hobetu egiten da. Dirudienez, jendea horrekin konturatzen ari da.

Kontuan izan beharreko beste gauza bat ondorengoa da: elikadura egoera onenera ez dela iristen lehiaketa aurreko otorduen bitartez, baizik eta egunez egun elikadura ohitura zuzenak jarraituz. Entrenamenduetan eta lehiaketa aurretik, lehiaketa bitartean eta ondoren elikadura zuzena izateak erabat hobetuko du kirol errendimendua.

Mendi probetan ari diren horiei zein gomendio egiten diezu?

Normalean, jarraibide orokorrak ez dira oso zailak betetzeko. Eguneroko bizitzan, elikadura orekatua eramatea gomendatzen da. Batez ere, barazki eta frutetan oinarritzen dena; ahal baldin bada, gainera, produktuak garaikoak izan daitezela, eta, bertakoak baldin badira, hobe oraindik, prozesatu gutxiago izango dutelako.

Karbohidrato ugari jan behar da proba baten aurretik, eta horien artean gomendagarrienak integralak dira. Orain arte, integralak izan edo ez, ez zen ezberdintasunik egiten, baina, egun, integralak jaten badira hobe dela esaten da. Kirolarien kasuan, asko entrenatzen badira, integralak ez diren karbohidratoak ez datoz gaizki. Elikadura piramideari begiratzen badiogu, proteinei dagokienez, haragi zuria, arraina, fruitu lehorrak, lekak eta, horren gainetik, beste batzuk sartuko dira: gantz asko dutenak, elikagai prozesatuak, azukre zurian aberatsak diren elikagaiak; piramidearen goiko aldean sartuko liratekeen elikagaiak, alegia.

Orain, berrikuntza bat egin diote piramide horri: oinarrian onuragarriak diren hainbat gauza gehitu dizkiote; ariketa fisikoa egunero ordubetez egitea gomendatzen da, jatekoak prestatzean kozinatzeko teknika garbiak erabiltzea, elikagaiak garaian garaikoak badira hobe, hidratazioa ere kontuan hartu behar da, eta orain arte elikaduran aintzat hartzen ez zen kontu bat: sozializatzearena. Emozioekin lotuta doan zerbait da; hau da, bakarrik ez bazkaltzea gomendatzen da. Bazkaria konpartitzeko gune izan dadila gomendatzen da. Horrela, alaiago egotera eta horrek ere errendimendu hobea izatera eramango gaitu.

Kirol probaren egun berean zer gomendatzen duzu?

Kirol proba baino hiru egun aurretik karbohidratoetan aberatsa izan beharko litzateke kirolariaren dieta. Zergatik? Guk gorputzean ditugun karbohidratoen erreserbak, glukogenoak deitzen direnak, ahalik eta beteen iristeko. Horrekin batera, hidratazioa pixka bat igotzea gomendatzen da, horrela hidratazio maila ahalik eta altuena eramateko.

Lasterketa egunean bertan, probaren ordutegiaren arabera, bi ordu lehenago gosaria, bazkaria edo tokatzen dena egingo dugu. Hori karbohidratoetan aberatsa izatea da gomendioa. Hidratazioari dagokionez, lasterketa baino ordubete lehenago edaten hastea gomendatzen da; isotonikoren bat edo ura, bietako edozein izan daiteke. Lasterketan gaudela, ibilbidearen arabera jango dugu.

Gauza ugari hartu behar dira kontuan: lasterketaren luzera, urte sasoia, desnibela, ze erritmotara joan behar dudan... Hori dena kontuan hartuta jan beharrekoak kalkulatzen has gaitezke.

Erritmoaren arabera zer jan beharko genuke?

Karbohidratoen kontsumoa ez da hain handia. Lasterketan ere karbohidratoetan hain aberatsa ez den dieta jarraitu behar da. Fruitu lehorrak ondo leudeke.

Nire asmoa egurra ematea bada, karbohidratoak sartu behar ditut gorputzean proba hasi baino hogei bat minutu lehenago. Txindokira igo nahi badut, Larraitzera bidean jango dut, beraz. Egurra ematen ari naizen momentuan nire odolean azukrea sartzen ari da, erretzen joateko eta txakalaldirik ez emateko.

Hidratazioari dagokionez, zer?

Aditu gehienek esaten dute egarria ez dela adierazgarri nagusi bezala hartu behar, egarria dugunean deshidratatzen hasiak gara eta. Deshidratazioaren eraginez sortutako nekea ekiditeko, likidoa ariketa egin aurretik, ariketa egiten ari garen bitartean eta ariketaren ondoren hartu behar da.

Gomendioa orduro hartzea izaten da; sasoiaren arabera, litro erdi inguru edatea. Probaren ondoren, ultra proba bat bada, hirugarren ordutik aurrera, karbohidrato eta gantzez gain, gorputza proteinak erretzen ere hasten da. Horregatik, Ehunmiliak bezalako proba gogorretan gomendagarria da proteinetan aberatsak diren elikagaiak hartzea; arrautza egosia, esaterako.

Eta kirol proba amaituta?

Kirola egin ondoren, elikadura egokia izatea behar-beharrezkoa da indarrak berreskuratu nahi badira; desorekak ekidin eta kirol etekina optimizatzeko. Hidratazioari dagokionez, ariketaren ondoren hidratazioarekin berehala hasi behar dugu. Lehenengo sei orduetan galdutako pisuaren %150 edatea gomendatzen da. Ultra trail lasterketa baten ondoren, nahiz eta gainean likidoa eraman, amaitu eta berehala hidratatzen hasi beharko dugu.

Imanol Garcia Landa

Justizia Saileko proiektu arduraduna da Xabier Balerdi (Tolosa, 1965), eta proiektu horien artean dago Auzia Euskaraz izenekoa. Justizia Administrazioko hainbat eragilek osatzen dute proiektua, besteak beste, abokatu eta prokuradoreek, epaitegietako langileek, epaile eta magistratuek, Justizia Administrazioaren letradunek, fiskalek eta auzitegi medikuek. Talde horien guztien lana koordinatzeko lanetan EpaiBi ari da, Justizia Administrazioko Hizkuntza Normalizazio lantaldea.

Zein da Auzia Euskaraz proiektuaren taldearen helburua?

Ekimen honen helburua da herritarrek hala eskatzen dutenean auziak osorik euskaraz ahalbidetzea, demanda aurkeztetik epaia eman arte, tramitazio guztia barne. Horrelako prozesu batean kontuan hartu behar da eragile askok parte hartzen dutela, ez herritarrek bakarrik. Salaketa bat sartuz gero, abokatuaren eta prokuradorearen zerbitzua dago. Gero, tramitazio hori epaitegira joaten da, eta epaitegiko langileek parte hartzen dute. Gero, fiskalak, letradun judizialak eta epaileak daude, eta auzitegi medikuak ere parte har dezake. Beraz, operadore juridiko askok parte hartzen dute, eta denek euskaraz egiteko gaitasuna izateko, baldintza horiek lortzeko, lan asko egin behar da.

Gaur egun ez dira baldintza horiek betetzen, ezta?

Auzia Euskaraz proiektuak eragile euskaldunen bilketa bultzatzen du, eta adostasunean oinarritutako ekimenak martxan jartzea. Horretarako bultzatzen dugu profesional juridikoen artean euskara emaileak lortzea, horiek esatea prest daudela beraien lanaren parte bat behintzat euskaraz emateko. Eta egiten ari garena da Bergaran, Gernikan [Bizkaia] edo oraintxe Tolosan egin dugun bezala, eragile ezberdinen arteko bilerak egitea. Abokatuak, prokuradoreak, epaitegiko langileak, letradun judizialak eta epaileak ere biltzea, denak euskaldunak, eta denen artean adostea zein konpromiso hartuko dituzten euskaraz aritzeko.

Hain justu, Tolosan egin diren bileretan zein konpromiso hartu dira?

Hiru bilera izan dira, eta eragileka konpromiso ezberdinak hartu dira. Abokatuen artean, eta herritarra ados egonda, hainbat prozedura euskaraz egiteko konpromisoak: monitorioak, adostasunezko dibortzioak… Prokuradoreen aldetik, euskarazko auzietan idazkiak euskaraz aurkezteko konpromisoa hartzen dute. Epaileei gonbidapena egitea deklarazioak euskaraz egiteko, gonbidapena egitea parte hartzaileei ere epaiketetan euskaraz egiteko, eta betiere euskarazko auzietan epaiak euskaraz emateko. Tolosan, orain berri, bi epaiketa eta bi epai euskaraz eman dira. Beraz, horrek erakusten du posible dela auziak euskaraz gauzatzea.

Zer bide hartuko du Auzia Euskaraz egitasmoak Tolosako epaitegian?

Lortutakoa sendotzea eta aukera gehiago irekitzea. Kontuan hartu behar da behin-behineko erabakiak direla ere. Gaur egun, Tolosan bi epaile euskaldun daude, baina Eusko Jaurlaritzak ez du haienganako eskumenik. Egun, bi daude, baina sei hilabetera bakarra egon daiteke. Ez epaileen, ez fiskalen eta ezta letradun judizialen gainean, Eusko Jaurlaritzak ez du eskumenik oraindik, Madrildik izendatzen dira, eta ez zaie hizkuntz eskakizunik jartzen. Beraz, epaileak euskaldunak direnean konpromiso batzuen bila joaten gara, jakinik egun egoera aldagarria dela; ez guk nahi dugulako, egoera horrelakoa delako.

Madrilek eskumen horiek izatea da, beraz, zailtasunetako bat epaitegietako jarduera euskaraz izateko?

Normala den moduan, epailea euskalduna edo erdalduna izateak baldintzatzen du tramitazio guztia. Epailea ez bada euskalduna, haren aurreko deklarazio guztiak interprete baten bitartez egin beharko dituzu. Aldiz, euskalduna baldin bada eta konpromisoa hartzen badu herritarrei aukera emateko beraiek nahi duten moduan deklarazioak egiteko, orduan errazago izango da.

Herritarrak kexatzen dira euskaraz ezin dutenean egin epaitegiko jarduna?

Kuriosoa da, baina justizia administrazioa ez da nabarmentzen kexa kopuruengatik. Osakidetzan beharbada kexa gehiago izan daitezke, nahiz eta agian bertan euskaldun gehiago izan. Egia da lehen kexak izaten zirela dokumentazio guztia, zitazio judizialak eta, erdara hutsean zirelako. Baina egun lau milioitik gora eredu judizial formatu elebidunean kaleratzen dira, eta kexak asko murriztu dira alde horretatik. Bestalde, badago beste arrazoi bat: epaitegira beste eskubide bat bortxatu zaiolako joaten da herritarra, eta badirudi eskubide hori eskatzea gailentzen dela hizkuntz eskubidearen gainetik. Epaitegian gaia ahalik eta lasterren konpontzea nahi du, eta bertatik ahal duen azkarren ateratzea.

Egunerokoan nabaritzen da terminologia aldetik euskaraz aritzeko zailtasunak daudela?

Badugu Justizia Sailean euskara batzorde bat orain hogei urte lanean hasi zena eredu judizialen gaian. Bertan parte hartzen dute unibertsitateko irakasleek, IVAPeko teknikariek, Justiziako teknikariek, itzultzaileek... Orduan hasi ziren hizkera judizialaren gaineko hausnarketa eta garbiketa egiten, eta orduan hasi zen hizkera terminologikoa finkatzen. Gero, 2006an, kodeak itzultzen aritu ziren unibertsitateak, eta orain da garaia, Auzia Euskaraz proiektuaren barruan, lege horiek eguneratzen hasi garena. Azken finean, abokatu batek edo epaile batek nahi duena da segurtasun eta ziurtasun juridiko bat izatea, bai erredakzioan eta bai terminologian. Egun, esan dezakegu euskarazko hizkera juridikoa nahiko finkatuta dagoela, eta berme osoz lan egin daitekeela.

Eta eragile guztiek eskura dute aukera hori?

Hainbat sistema eragilerentzako tresnak sortu ditugu, eta abokatuen 305 bulego bisitatu eta instalatu diegu tresna. Bertan 400.000 unitate juridiko dituzte euskaraz lan egiteko aukera emango diena. 200 formulario juridiko dituzte euskaraz aritzeko, eta, duela astebete, Auzia Euskaraz aplikazioa sortu dugu. Bertan dago euskara juridikoari buruzko itzulpen memoria handienetako bat. Bestalde, herritarrek eskura izango dituzte bere herrian dauden abokatu, prokuradore eta notario euskaldunen zerrendak.

Aitziber Arzallus

Interneten eta sare sozialen erabilerak hezitzaileengan —irakasle eta gurasoengan— sortzen dituen kezkei erantzun nahian, egitasmo bat abiatu dute Azpeitian eta Azkoitian. Bi herri horietako ikastetxe guztiek eta Ementic Eusko Jaurlaritzak Internet segurua sustatzeko duen zerbitzuak gaiaren inguruko jardunaldi batzuk antolatu dituzte Lehen Hezkuntzako laugarren mailako ikasleentzat, hezitzaileentzat eta gurasoentzat.

Mikel Agirre Ementiceko kidea arduratu da saio horiek gidatzeaz, eta oso balorazio baikorra egin du orain artekoaren inguruan. Gazteekin Interneten eta sare sozialen erabilerak dituen arriskuez eta aukerez jardun dela azaldu du, eta hezitzaileekin, teknologia berriek hezkuntza esparruan ematen dituzten aukerak ere aztertu dituela. Datozen egunetan hainbat hitzaldi emango dituzte Azpeitian eta Azkoitian, batez ere gurasoei begira.

LH-4ko gazteekin jardun zara lanean. Adin horretako gazteek teknologia berriak erabiltzen dituzte, baina hasita al daude sare sozialak erabiltzen ere? Jabetzen al dira zer arrisku dituzten?

9 urterekin, oro har, hasiak dira mundu honetan murgiltzen. Haiekin hizketan hasi orduko ohartu gara batzuek gaia landuta dutela eta besteek ez. Gaur egungo haurrek eta gazteek berehala hartzen dituzte gaitasun teknikoak, baina ikusi dugu erreminta horiek erabiltzeko eta lantzeko garaian hutsune etiko argi bat dutela. Badakite Whatsapp eta sare sozialak erabiltzen, baina erreminta horien erabilerak eragin ditzakeen egoera gatazkatsuen inguruan hutsune asko ikusi ditugu. Nik planteatu arte ez zeuden konturatuta hainbat arrisku egoeraz. Egia da gaitasun teknikoak izatea inportantea dela, erreminta maneiatzeko ezinbestekoa dela, baina hori bezain garrantzitsua iruditzen zaigu etikoki horrek zer esan nahi duen jakitea: zer ondorio izan ditzakeen talde batean norbait baztertzeak, norbaiten argazki pribatuak zabaltzeak, norbaiti iseka egiteak... Horretan gabezia nabarmenak antzeman ditugu.

Nola landu dituzue gai horiek?

Bi orduko hiru saio egin ditugu talde bakoitzarekin. Lehenengo bi saioetan, batez ere sare sozialen eta Interneten inguruko etika hori landu dugu, zer dagoen ondo eta zer gaizki, eta ekintza bakoitzak zer ondorio eta arrisku izan ditzakeen erakutsi diegu. Konturatu gara, baita ere, ziberbullying kasuetan-eta oinarrian dagoena heziketa falta dela. Guk gure egunerokoan, auzoko plazan, oso garrantzitsutzat dugu balio batzuen transmisioa, eta sare sozialen erabileran hori falta zaie gazteei.

Baina hezitzaileek, nola irakasleek hala gurasoek, badute formakuntzarik eta gaitasunik teknologia berrien inguruan gazteak egoki gidatzeko?

Teknologia berrien garai honetan gauza kurioso bat gertatzen ari da: historian lehen aldia da haurrak hezitzaileen aurretik doazela. Horrek testuinguru berriak sortu ditu, eta horiei aurre egiteko hainbat jarrera har daitezke. Bata da arbuiatzea eta nork bere burua gutxiestea: niri teknologia berriak ez zaizkit interesatzen edo nik erakutsiko diot bada, nik baino gehiago baldin badaki? Jarrera horrek hezitzaileek gazteengan duten autoritatearen galera dakar ezinbestean.

Horren adibide izan daiteke duela gutxi izan genuen kasu bat: ume bat sartu zen Youtuben edo antzerako leku batean, eta publizitatea saltzen ari zelakoan publizitatea erosten ari zen. Epe labur batean zor izugarria metatu zuen. Kuriosoa da ume haren erreferente izan behar zuketen helduei galdetzerakoan, erantzun zutela eurek ez zekitela ordenagailua pizten ere.

Dena dela, denak ez dira horrelakoak; badago jende inplikatua ere, ohartu direnak Internetek eta sare sozialek arazoak eta arriskuak izan ditzaketen modu berean abantaila eta aukera asko ere eskaintzen dituztela. Eta jendea horretaz jabetzen ari den heinean, ari da zer diren ezagutzeko ahalegina egiten.

Beraz, zer esango zenieke beren burua jokoz kanpo ikusten duten hezitzaile horiei?

Batez ere, beldurra galtzeko. Ez daukatela sare sozialen friki batzuk bihurtu beharrik, baina teknologia berrien eta Interneten eta sare sozialen inguruan gutxieneko jakintza batzuk izan beharko lituzketela, gaurko gazteek darabilten lengoaia hori ulertzeko. Bestela, nola landu ditzakegu horren urrun geratzen zaigun mundu bateko gatazkak? Nola landu dezakegu ziberbullying kasu bat ez badakigu Whatsappa zer den ere? Jarrera ezkorra dutenei hori gertatzen zaie gero, egoerak gainezka egiten diela. Gustatu ala ez, gaur egun Internet eta sare sozialak hor dauden errealitateak dira, eta geroz eta garrantzi handiagoa dute gainera, eta, hezitzaileak garen heinean, gure ardura da horietara egokitzea. Gure ardura bada haurrak eta gazteak prestatzea etorkizuneko erronkei aurre egiteko, baliabide digitalak erabiltzeko ere prestatu egin beharko dugu, eta prestatu egin beharko ditugu.

Koherentziaz jokatzean legoke gakoa?

Bai, noski. Adibidez, gazte bati auto bat ez genioke emango inongo formakuntzarik eman gabe, badakigulako abantaila handiak dituen arren arrisku handiak izan ditzakeela. Bada, teknologia berriekin ere berdin. Ez dauka horrenbesteko garrantzia sakelakoa eta ordenagailua noiz edo zenbat urterekin ematen dizkiegun, baizik eta nola ematen dizkiegun. Ziberbullying kasu bat gertatzen bada, badirudi Whatsappa erreminta diaboliko bat dela. Egia da badaudela horrelako kasuak ere, baina egia da etikoki erabiliz gero saihestu daitezkeen gauzak direla. Beti egongo dira, kalean bezalaxe, baina neurri handi batean saihestu daitezke. Eta, hain zuzen, prebentzioaren arlo horretan daukagu lan handia egin beharra, sentsibilizazio kanpainekin-eta. Eta gero, tresna horiek gazteen esku lagatzerakoan, jarraibide etiko batzuk emateko.

Zenbateraino kontrolatu behar dira gazteak? Egoki ikusten al duzu, esaterako, gurasoak gazteen Whatsapp taldeetan sartuta egotea?

Erabilera kontrolatzea, denbora kontrolatzea beharrezkoa iruditzen zait, eta baita gazteek gurasoei jakinarazpen bat ematea ere beren jardunaren inguruan. Arriskutsua dena da erabat beren erara lagatzea. Mugak jartzea ondo dago, baina gehiegizko kontrolean erori gabe, oreka horretan. Gaur egun badaudelako gehiegizko kontrola izateko aplikazioak ere, GPS bidez eskolatik etxerako bidea markatzen dizutenak eta hortik ateraz gero mezua bidaltzen dizutenak. Batzuetan errealitate birtualean hartzen ditugun jokabideekin badirudi beste pertsona batzuk garela. Nire aholkua da zure bizitzan egiten duzun gauza bera egitea Interneti dagokionez ere. Askatasun espazio batzuk eman, baina aldi berean muga batzuk jarrita, azalpen batzuk eskatuz eta batez ere balioen heziketa on bat emanez.

Eider Bereziartua
Izan Fundazioko psikologoa da Esteban Perez (Donostia, 1958) duela 31 urtetik. Hainbat programa lantzen dituzte bertan, eta horietako bat da Gizakia Helburu. Drogen kontsumoak eragindako arazoen tratamendurako programa. Horren barruan...

Igor Agirre
Urtez urte bere sarien zerrenda handitzen ari da Irene Caminos (Tolosa, 1998). Trialeko Gipuzkoako eta Euskadiko txapelketak poltsikoan, Europako eta mundu mailako probetako parte hartzea ere emaitza onekin borobildu du. Txapelketa horiek b...

Imanol Garcia Landa
Gaurtik azaroaren 1era arte maila handiko koruak entzun ahal izango dira Tolosako Abesbatza Lehiaketan. Enrique Azurza (Tolosa, 1967) izango da aurtengo epaimahaiburua. Dagoeneko ibilbide luzea du Azurzak abesbatza musikaren munduan...

Eider Bereziartua
EHUko irakaslea eta Hegoa institutuko kidea da Irantzu Mendia (Gasteiz, 1976), eta, genero perspektibatik, emakumeen memoria kolektiboa berreskuratzearen inguruan lan ugari egin ditu. Asteazkenean, Azpeitiko Emakumeen Txokoan izan zen...

Iñigo Terradillos

Tolosaldea Lanbide Heziketa Institutuko IKT informazioaren eta komunikazioaren teknologien sustatzailea da Iñigo Balerdi. Hezitzaile lana teknologiarekin uztartuz, garai berrietako eskola jazarpenaren inguruan ari da, azkenaldian: ziberbullying-aren inguruan. Ikasleekin prebentzioa bereziki lantzearekin batera, sare sozialen erabileran gurasoak hezteko beharraz ere ohartarazi du.

Zer da ziberbullying-a?

Internet bitartez egindako jazarpena da, oro har: posta elektronikoan, mezuetan, jokoetan eta, nola ez, sare sozialetan. Lehengo bullying-a da, baina IKTak erabiliz. Gaur egun, adibidez, jazarpentzat hartzen da pertsona batek baimendu gabeko argazki bat sarera igotzea eta etiketatzea. Halaber, nortasuna faltsutzea ere ziber-jazarpentzat jo daiteke: beste pertsona baten izena erabiliz, Interneten gezurrak edo zurrumurruak zabaltzea. Jazartzeko nahiko modu berria da, baina Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak martxan jarria du ziber-jazarpenari erantzuteko protokolo bat, eta horrek esan nahi du kasuak gora doazela.

Sei ikasletik batek, behintzat, jasaten omen du.

Bai. Gauza bat da zenbat salaketa jartzen diren, eta beste gauza bat zenbat kasu dauden. Estatistikek diotenaren arabera, seitik batek jasaten du ziberbullying-a. Noski, ziberbullying-ean hainbat maila daude, eta, adibidez, nortasuna faltsutzeak edo sare sozialetan gezur bat zabaltzeak ez dute larritasun bera. Pentsatzen dut salaketa jartzera iristen diren biktimak kasu larrienetakoak izango direla.

Zirikatzea, baztertzea eta manipulatzea irizpidetzat darabiltza Jaurlaritzaren protokoloak, mailak zehazterakoan.

Bai, eta, horren arabera, irakasle batek jazarpen zantzuren bat ikusten badu, martxan jarri behar du protokoloa. Mailaren arabera, bi aukera daude: txostena ikuskaritzara bidaltzea edo arazoa ikastetxean bertan konpontzea. Alde horretatik, ikasleek nahikoa babes badutela iruditzen zait, protokoloa susmorik txikienarekin martxan jarri behar delako. Baina nola jakin ziberbullying hori gertatzen ari dela? Eta nola jakin zein den jazarpena egiten ari dena? Hori da zailena.

Oso ezkutukoa izan daiteke.

Bai. Gainera, kontuan izan behar da badela belaunaldi arteko jauzi bat. Ziberbullying-a adin bertsuko jendearen artean gertatzen da, eta guraso nahiz irakasleek askotan ez dute ezer jakiten: ez dakigu nerabeak sare sozialetan non edo zertan dabiltzan ere; ez dakigu etiketatzea zer den; ez dugu Instagram ezagutzen... Gazteak lasai-lasai dabiltza, baina badira neurriak. Adibidez, Internetera konekta daitezkeen gailuak gelan erabili behar dituztenean, atea ixteko debekua ezartzea, mundura zabalik dagoen leiho hori beren esku utzi gabe. Hori zertxobait kontrolatzea komenigarria da.

Jazarlea atzemateko ala biktima zein izan daitekeen ikusteko?

Ziberbullying-a jasaten ari den pertsona bati nabaritzen zaio jarreran aldaketa bat, ordenagailua erabiltzerakoan: urduriago edo tristeago egoten da. Normalean, ohiko bullying-a jasaten dutenek ziberbullying-a ere jasaten dute gaur egun, eta hori ere adierazle bat izan daiteke. Adi egon behar da, eta ondo legoke gurasoek, noizean behin, seme-alabekin gai horiez hitz egitea. Baina ez da erraza.

Gurasoek teknologia berriez ikastea ere komeni da?

Bai. Ondo dago gazteak beren gisara sakelakoekin-eta Interneten ibiltzea, baina, era berean, gurasoek ere eskubidea dute seme-alabek sarean egiten dutenaren zati bat ezagutzeko. Horretarako, gurasoek egokitu egin behar dute teknologia berrien erritmora.

Salaketa jartzen duten biktimen %6 urritasunen bat duten pertsonak dira, beste %6 arrazismoarekin lotutako kasuak, eta %14 eraso sexista edo homofoboak. Datuak bat datoz errealitatearekin?

Gizartean errotuta dagoen zerbait da, eta, azken finean, beti ahulenari eragiten dion zerbait da, izan bullying-a edo izan ziberbullying-a. "Nire segurtasun faltari eta nire autoestimu faltari aurre egiteko, besteak hondoratuko ditut", hori da irizpidea. Baina, egia esan, gure ikastetxean ez dugu halakorik izan.

Prebentzioan sakontzen duzue gehien, ezta?

Bai. Uste dut indarrik handiena hor egin behar dela, horrek duela garrantzia. Ziber-jazarpena saihesteko eta salatzeko jarduera digital bat sortu dugu Tknika-n, eta lan ildo horretan dago etiketa arauen inguruko esparru bat. Ariketa batean, adibidez, rol-joko bidez hainbat paper esleitzen dizkiegu ikasleei: erasotzailea, erasotzaileak akuilatzen dituztenak, erasotzaileen laguntzaileak, biktimak, biktimaren defendatzaileak eta, azkenik, ikusleak. Behin jokabideak banatuta, sare sozialetan beren rolaren arabera jokatzeko eskatzen diegu, eta, amaieran, ikasle bakoitzak rol horretan sentitu duena azaldu behar izaten du. Helburua argia da: enpatia sortzea eta sentsibilizatzea.

Fruiturik ematen al du?

Ondorio moduan, sare sozialetan jarraitu beharko liratekeen arauak zerrendatzen ditugu. Beste pertsona baten argazki bat igo baino lehen baimena eskatzea izan liteke arau bat. Halaber, Instagramera argazki bat igo eta beste pertsona bat etiketatzerakoan, etiketa hori iraintzeko edo min emateko ez erabiltzea ere araua da. Bide beretik, helarazten diegu ez dela ezer gertatzen pertsona baten lagun eskaerari ezezkoa emateagatik; horrekin kezka izaten dute. Eskaera guztiak onartzeko joera oso orokorra da, baina ezetz esatea ere garrantzitsua da.

Posible al da konturatu gabe ziberbullying-a egiten aritzea?

Bai, noski. Askotan, etiketa arau horiek irakurtzen ditugunean konturatzen gara akaso inoiz halako zerbait egin izan dugula, batez ere, argazkien kontuarekin. Irudi eskubidea zaintzeko kontzientzia hori oso berria da, eta pixkana-pixkana aurrerapausoak ematen ari garela uste dut.

Gurasorik joan izan zaizue informazio eske edo kezkatuta?

Nik dakidala ez. Eta, egia esan, ziber jazarpena salatu eta saihesteko ariketa hori, ikasleekin ez ezik, gurasoekin ere abian jarri beharko genuke, batez ere kontura daitezen jazarpen hori badela, existitzen dela. Izan ere, batzuetan beste jazarpen mota batzuen gainean jartzen dugu begirada, eta ez dugu pentsatzen halako jazarpenik badenik ere. Ni neu guraso eskolara joaten naiz, eta joera handia dugu adimen emozionala, arazoen ebazpenak eta komunikazioa lantzeko. Aldiz, gutxiago lan egiten dugu ziberbullying-aren eta antzeko gaien inguruan, teknologia berriak ezagutzea eskatzen baitu. Baina, tresna ezagutu gabe, nekez jakingo dugu seme-alabak non eta zertan dabiltzan.

Maite Alustiza

Urriaren 15ean, 17:00etan, Bulebarretik aterako da larriki gaixo dauden presoen eskubideen aldeko martxa. Leku horretan elkartu dira Hitza-rekin Sare mugimenduko Inaxio Oiarzabal (Donostia, 1986) eta Gentzane Callejo (Donostia, 1947), Jagoba Codo preso donostiarraren izeba. Iazko ekainean Martutenetik Castello IIra (Herrialde Katalanak) aldatu zuten Codo. Egoera latza izan arren, itxaropentsu da Callejo: "Indarra ez dugu galtzen; aterako da ziur".

Gaitz larria izan arren, Euskal Herriratzeko eskaera ukatu diote Jagoba Codori, Sarek lehengo astean jakinarazi zuenez.

GENTZANE CALLEJO: Legea aplikatuta kalean beharko luke Jagobak, legea eskuetan. 2021ean dauka ateratzeko data. Hiru laurdenak dauzka beteta, eta kalean egon beharko luke. Hamabost urte eta erdi daramatza preso, eta hogei dauzka betetzeko. Gauza bat dira kondenak, eta bestea giza eskubideak. Bete egin behar dute hori, sakabanaketak ez dauka zentzurik, eta gaixoek etxean egon behar dute.

INAXIO OIARZABAL: Euskal Herriko hamar preso larriki gaixo daude, benetan behar duten tratamendua jaso gabe, eta giza eskubideak urratzen ari zaizkie egunero. Hori gizarteratu egin behar da, eta egoera hori amai dezatela eskatu. Saretik ikusten dugu egoerak daukan larritasunari aurre egiteko eta azken hilabeteetan egoerak txarrera egin duen heinean, badela momentua gaia kalera ateratzeko eta konpartitzeko manifestaziora etorriko direnekin eta ingurukoekin.

Osasun arloko hainbat langilek agerraldia egin zuten asteazkenean. "Larriki gaixo" eta "kartzela" elkartzea krudelkeria dela salatu zuten.

I.O.: Nik uste alde horretatik ez dagoela ulertzerik ez bada mendeku politika bat dela. Erakunde guztietan ados daude tratamendu duin bat jaso behar dutela, giza eskubide bat dela. Nabaritu dugu gizarte arloan egin ditugun harreman guztietan jendearen oniritzia dela giza eskubideak errespetatu behar direla eta egoera hau bukatu behar dela. Ikusten dugu gizartearen gehiengo zabal batek nahi duela hori. Saren lanean hasi garenetik gaixo dauden presoak dituzten senideekin eta herri ezberdinetako dinamikekin, nabaritu dugu egoerak askotan txarrera egin duela, eta horrek gu larritzen gaitu.

Jagoba Codoren kasuan, espondilitis ankilosantea dauka, gaixotasun degeneratibo eta kronikoa. Zer moduz dago?

G. C.: Larriena espondilitisa da, baina gauza pila bat dauzka. Oso-oso elbarrituta dago, eta minduta. Derrigorrean jan behar du almidoirik gabeko janaria, ariketa egin behar du, baina ez dute egiten. Hango bazkaria oso txarra da, ezin ditu frutak eta barazkiak erosi... Buruz oso ondo dago, baina gorputzez ez. Ezin da ibili, ezin da eserita egon...

Zer-nolako mediku arreta jasotzen du han?

G.C.: Castelloko medikua hutsetik hasi zen; ez zekien ezer, eta berarentzat paziente berri bat zen. Hamabost hilabete daramatza, eta ez diote ia-ia ezer egin. Degeneratiboa da; derrigorrean egin behar du errehabilitazioa. Eta elikadurarena ere oso garrantzitsua da. Almidoia oso-oso txarra da, eta ia denak dauka. Castelloko guardia juzgatuan salaketa jarria dio Jagobak kartzelako mediku zerbitzuko buruari, eta onartu egin diote kereila; zerbait ikusiko zuten.

Hamabost hilabete daramatza Castellon. Okerrera egin du Martutenetik mugitu zutenetik?

G.C.: Lau urte egon da Martutenen, eta mediku aldetik oso ondo zegoen begiratuta ospitalean. Baina Castellon ez. Oso gaizki dago. [Espainiako] Auzitegi Nazionalak ikusi zuen kasua Euskal Herrira ekartzeko, eta esan zuen ezetz, uste duela haren oinarrizko eskubideak ez direla urratzen, eta Castellon jarraituko duela ez delako bere eskumena erabakitzea zein kartzelatan egon behar duen, hori administrazioarekiko auzien arazo bat dela, espetxe zuzendaritzak —erabaki behar duenak— ez badio aldatzen. Baina badakigu administrazioarekiko auzi prozesuak zenbat irauten duen; hiru, lau edo bost urte.

Senideok nola daramazue?

G.C.: Familia oso txikia gara, eta gehienak, helduak. Ez gara asko joaten bisitak egitera; hilean behin, bakarrik bisetara-eta. Astero egin dezakegu bisita, baina normalean ez gara joaten. Ez dira hainbeste kilometro, 500 bat, baina errepidea oso txarra da; neguan bereziki da txarra. Eguraldi oso txarra egiten duenean autobidetik joaten gara, Saguntotik, baina 160 kilometro gehiago dira. Normalean bisak 09:15ean edo 18:30ean jartzen dituzte, orduan derrigorrean egin behar dugu gaua.

Azken hilabeteetan hainbat alderdirekin bildu zarete senide eta Sarekideak. Zein da jarrera?

I.O.: Egon gara alderdi eta sindikatu ezberdinekin egoera hau konpartitzen, eta beraien jarrera positiboa izaten ari da hein batean, hitzetan. Baina guk aurrerapauso bat eman nahi dugu, ea benetan konpromiso bat hartzea lortzen dugun guztion artean hau aldatzeko.

G.C.: Donostian, adibidez, udaleko taldeekin egon gara, Irabazirekin, EH Bildurekin eta EAJrekin; PPrekin eta PSE-EErekin ez. Irabazik eta EH Bilduk onartu zuten gure eskaera, baina EAJk ez. Dirudienez pintada bat egin zuten Groseko batzokian preso gaixoen alde, eta alderdiak esan zuen dinamika horretan ez duela babestuko. [Eneko] Goiarekin hitz egin genuen, eta alde zegoen, baina pasatu zenarekin esan zuten horrela ezetz.

Eusko Legebiltzarreko eta Espainiako Gobernuko aldaketek nola eragin dezakete?

G.C.: Ea [Espainiako] gobernu berrian nor ateratzen den, eta zer egiten duen. Panorama ez da polita, baina ea Gasteizen. Orain dela urtebete esan zuen [Iñigo] Urkulluk diskrezioarekin ari zirela, baina diskrezioarekin baino gehiago erabateko ahanzturarekin esango nuke.

I.O.: Orain dauden aukeretan, batez ere larriki gaixoen egoera aldatzeko, momentu hau ez dute galdu behar. Jarrera positiboa ikusten da, baina gero praktikara eraman behar da.

Sarek zein pauso aurreikusten ditu hemendik aurrera?

INAXIO: Salatzen Dut dinamika jarri genuen martxan duela hilabete-edo, eta hau [manifestazioa] guretzat lehenengo pausoa da dinamika horren baitan. Dosier bat landu dugu juristekin, zabaldu diegu alderdi batzuei eta hori zabaltzeko intentzioarekin gabiltza. Dosier horren muina da sakabanaketaren egoera zein den azaltzea, eta batez ere zigor batuketarekin jada zortzi euskal presok kalean behar luketela. Espainiako leku ezberdinetara eta Europara hedatu nahi dugu.

Zigorren batuketekin lanketa berezi bat egin behar dugu, judizialki ez dagoelako nondik hartzerik preso horien egoera. 48 presori eragingo lieke hemendik urte batzuetara. Parot-en segidilla bat da, eta Europak atzera bota zion Espainiari Parot-en erabilera. Eta jada begirada jarrita gaude urtarrileko urteroko mobilizazioan, urteko lana borobiltzen duena.

Imanol Garcia Landa
Resu Balerdik 72 urte ditu, baina gazte baten sasoia du dantza egitean. Bedaion jaio zen, Usurbilen eta Alegian bizi izan da, eta egun Altzon du bizilekua. Familiatik datorkio dantza zaletasuna, eta txikitatik erakutsitako trebezia ...