Hizkuntza eskubideen urraketa asko izan dira 2014. urtean. Garbiñe Petriati (Arbizu, 1962) Behatokiko zuzendariaren ustez, horrek frogatzen du administrazioa gizartearen nahien atzetik doala.

Carlos Urkijok salaketa jarri du aldundiaren kontra, bide seinale batzuk euskaraz soilik idazteagatik. Normaltasuna?

Mendeetan zehar euskaldunok gutxiagotze prozesu bortitzak pairatu izan ditugu, eta egun ere pairatzen ditugu. Estatuek ezarritako politika baten ondorio da hori, bertakoa den hizkuntza ordezkatzeko edo alboratzeko.

Eraso horiek ohikoak al dira gaur egun ere?

Bai. Euskaraz bizi nahi eta medikuarekin harremana euskaraz edukitzeko aukerarik ez izatea, euskaraz ikasteko aukerarik ez izatea, eguneroko salerosketak euskaraz egin ezin izatea, noiznahi eta nonahi euskaraz aritzeko aukerarik ez izatea... Horiek guztiak euskaraz bizi nahi dutenen aurkako erasoak dira.

Urtea amaitzear da, eta Behatokiak txostena argitaratzen du urtero, hizkuntza eskubideen egoeraz. 2014a nolakoa izan den aurreratzerik bai?

2014ko gertaerek erakusten dute euskaraz bizitzeko eskubidea ez dagoela bermaturik. Herritarren nahiaren atzetik doazela askotan administrazioak, eta axolagabekeriaz jokatzen dutela sarritan.

Azken hamabi hilabeteotan aztertutako kasuen artean, zeintzuk izan dira hizkuntza eskubideen urratzerik mingarrienak?

Hizkuntza eskubideen urraketa guztiak dira mingarriak. Ez dugu ahaztu behar oinarri-oinarrizko giza eskubideez ari garela. Urraketek bazterketa sentiarazten dute, nahigabea, amorrua... Hala ere, herritarrek hizkuntza eskubidea baliatzeko joera erakusten badute, posible da neurriak hartzea eta urratsak egitea. 2014an, adibidez, Zumaiako osasun etxean ordezko mediku erdalduna aldatu zuten, jendea kexatu ostean.

Euskararen transmisioa bermatua al dago?

Horretan berebiziko garrantzia du hezkuntza sistemak. Ikasleek euskara eta beste hainbat hizkuntza jakingo dituztela bermatu behar da. Baina azterketek erakusten dutenez, egungo ereduek ez dute hori bermatzen. Sistema hori gainditzea eta hizkuntza erabiltzeko espazioak sortzea da etorkizunerako erronka.

Estibalitz Jalonen lana erakutsiko dute abenduaren 14ra arte Aieteko Kultur Etxeko Ilustratzaileen Txokoan. Marrazkilari horrek etorkizun oparoenetako bat dauka haur eta gazte literaturaren ilustrazioan. 2009. urtean, III. Etxepare saria eskuratu zuen...

Uztarria Azpeitiko herri aldizkariak hamabost urte bete ditu. 1999ko azaroan kaleratu zuen hilabetekariaren lehen zenbakia Uztarria Kultur Koordinakundeak. Gaur egun Uztarria Komunikazio Taldeak argitaratzen du, eta, aldizkariaz gainera, Uztarria.eus ...

Urmaela leheneratu du Aranzadi zientzia elkarteak Lezon, anfibioen egoera hobetu eta populazioa zein espezieak ugaritzeko asmoz. Txikiak izanagatik, putzu horiek izugarrizko garrantzia dute hainbat espeziek bizirik irauteko: hori argi du Ion Garaik, A...

Umetako lagunak dira Joxepa Iparragirre eta Miren Iparragirre zubietarrak. Joxepa errebotean jokatzen den plaza ondoko etxean bizi da, eta Miren plazaren beste muturreko paretaren ondoko baserrian jaio zen. Distantzia 100 metrokoa baino ez da, jokalekuaren luzerak markatzen duena. Frontoi berezia da Zubietakoa, Hego Euskal Herrian bakan batzuk baino ez baitira errebotean jokatzeko erabiltzen direnak. "Gaurko gazteek ere oraindik jarraitzen dute praktikatzen. Inguru honetan baino ez da jokatzen". 80 urte bete dituzte aurten Joxepak eta Mirenek, eta ingurua asko aldatu dela diote. "Alde zaharra ez, hori berdin-berdin dago". Jokalekutik kale batzuk kanporago eraiki dituzten etxeek egiten dute paisaia ezberdin. Belarriak zorroztuta, ordea, hainbeste aldatu al da auzoa? "Ez. Egungo umeek guk bezala hitz egiten dute, euskaraz". Zubietan, nagusiek gazteei errebotera jokatzen erakutsi dieten bezala, euskararen haria ere belaunaldiz belaunaldi transmititu da.

Aste honetan Euskararen Nazioarteko Eguna izan da, eta Donostiako Udalak belaunaldi zahar horiek izan ditu gogoan. Euskara, etenik ez duen haria izeneko ekitaldia antolatu zuten joan den larunbatean, eta garairik zailenetan ere euskara ondorengoei transmititu zieten donostiarrak omendu zituzten bertan, tartean Joxepa eta Miren.

"Gaztea zenean semeak inoiz erdaraz egiten zuen etxean, kalean ere gaztelera gehiago entzuten zelako ordu hartan. Beti esaten nion: niri euskaraz hitz egin, erdaraz ez dizut ulertzen eta". Joxepak kontatu du pasadizoa. "Semeak oraindik ere gogora ekartzen ditu esan nizkion hitz haiek. Nagusitzen joan zenean euskaraz bakarrik hitz egiten hasi zen".

Umetatik euskaraz egin diote elkarri Joxepak eta Mirenek. Baina beti eskolaz kanpo, mojek erdaraz hitz egitera behartzen zituztelako. Kopeta zimurtuta, "oso zorrotza" zen moja batekin oroitu da Miren. "Zubietakoa zen. Gu baino zaharragoak zirenak oso gogor zigortzen zituzten. Makila batekin jotzen zieten atzamarretan, euskaraz egiteagatik".

Mirenek gogoan du garai haietan euskaraz hitz egin nahi ez zuen jendea ere bazegoela auzoan bertan. "Bazegoen euskara eraman ezin zuenik. Asko kanpotik etorritakoak ziren". Pasadizo batekin moztu dio Joxepak: "Lasartera joaten ginenean 'aquí vienen las caseras' esaten ziguten mespretxuz". Iraina hitza darabilte ahoan. Bitartean, beste pasadizo batekin oroitu da berriz ere Joxepa: "Ziziliari entzun nion behin hurrengoa gertatu zitzaiola: autobusera igo, eta txartela eskatzean '¿a dónde vas?' galdetu omen zion txoferrak erdaraz. 'Lasartea', erantzun omen zion euskaraz Zizilik. Eta txoferraren erantzuna? 'Esa a sobra'".

Zerbitzari eta esnedun

Joxepak ez zuen eskolara joaterik izan. "Zoritxarrez". 6 urterekin hil zitzaion ama, eta 11 bete zituenean Zarautzera joan zen bizitzera, izebarengana, eskolara eramango zutelakoan. "Baina ezer ez. Umeak zaintzen eman nituen hiru urte, berriz etxera bueltatu arte. Tabernan hasi nintzen lanean 14 urterekin". Gogoan ditu gaztetan Mirenekin batera Lasartera eta Irubidera egindako joan-etorriak, igandetako erromerian dantza egin eta ilundu aurretik etxera bueltatzen zirenekoak. Denetariko musika jotzen zuten. Euskaraz, zein gazteleraz. "Gure artean ere euskaraz egiten genuen, egia esan gazteleraz ere justu ibiltzen ginelako. Bueno, Mirenek gehiago jakingo zuen, orduan esnea partitzera joaten zelako Donostiara, kar kar".

Zubieta-Lasarte-Donostia ibilbidea osatzen zuen autobusean egiten zuen bidaia Mirenek. "Xisterak buru gainean eta hamar-hamabi litroko marmitak eskuan hartuta". Baserriko esnea eramaten zuten saltzera. San Markosera iritsi eta han izaten zuten karreteteroa zain, ontziak Amararaino eramateko. "Bertan izaten nituen hartzaile guztiak. Etxez etxe ibiltzen nintzen esnea partitzen. Hartzaile asko kargu handikoak izaten ziren. Ogasuneko langileak eta. Horiek euskaraz gutxi", gogoratu da Miren. 14 urterekin hasi zen esnezale. "Orain Donostiara joaten naizenean konturatzen naiz jendeak gehiago egiten duela euskaraz. Orain gutxira arte dendetan sartu eta lehen hitza beti ateratzen zitzaidan gazteleraz, baina orain beti euskaraz. Eta gehienek euskaraz erantzuten dizute".

14 urterekin hasi zen Joxepa ere lehenengo tragoak zerbitzatzen Postretxe tabernako bezeroei. "Giro ederra izaten genuen tabernan. Gaupasa asko egiten zituzten hemen, batez ere larunbatetan. Jokoan ibiltzen ziren, kartetan. Eta beste asko, kantuan. Ze kanta!". Kanta haietako asko Ipar Euskal Herritik etorritako errebotezaleen ahotik abesten ziren. "Guztiak euskaraz!". Elkar ondo ulertzen zutela dio Joxepak, Ipar Euskal Herritik larunbatero etortzen baitziren herriko plazara partidak ikustera. "Aurreko larunbatean ere hemen izan ziren".

Saiatu arren, Joxepa ez da gai abesti haiek gogoratzeko. "Gaur egun ez dira entzuten abesti horiek; lehengo garaikoak dira. Umetan etxera iristen nintzenean nire logelan sartzen nintzen lanak egitera, eta arratsalde osoa pasatzen nuen abesten. Esaten zidaten baxuago kantatzeko, bestela ondoko tabernatik entzungo zidatela eta, kar, kar. Beste garai batzuk ziren; denbora gehiago pasatzen genuen familia artean".

Mirenek eta Joxepak faltan sumatzen dituzte garai batean etxeko mahaiaren ondoan senide artean hizketan emandako orduak. "Erru handia du telebistak. Iloba gaztea etxera etorri, eta amonari gauzak kontatu ordez, telebistaren agintea hartu eta badaki ze kate jarri behar duen. Orain solasaldi gutxiago egiten ditugu mahaiaren inguruan. Eskolatik atera eta umeak plazara joaten dira jostatzera. Gure garaian pentsa ezina zen. Etxera etortzen ginen askaria hartzera".

Belaunaldi batetik besterako transmisioan, kantuak bezala, euskarazko hitz asko galduz joan dira. Joxepari, esaterako, senarrari askotan entzundako hitz bat etorri zaio burura: malatxa. "Asko erabiltzen zuen malatxa hitza, bitsadera edo espumadera esateko. Gogoratzen dut gure semeak lehen aldiz entzun zuenean asko harritu zela. Ez dut uste egungo gazteek hitz hori erabiliko dutenik". Hala ere, garrantzitsuena eguneroko bizitza euskaraz egitea dela diote. "Nahi duguna da gure ilobek euskaraz egitea, eta haiek ere beren seme-alabei euskaraz irakastea".

'Ahotsak' proiektua

Mirenen eta Joxeparen antzeko hamaika pasadizo ditu bilduak Ahotsak-ek bere atarian. Izan ere, egitasmoaren helburua Euskal Herriko ahozko ondarea eta herri hizkerak bildu eta hedatzea da. Horretarako, adineko jendea elkarrizketatu eta euren euskara eta bizipenak jasotzen dituzte webgunean, herritarren artean ezagutarazteko. Guztira, 285 herritako 51.000 pasarte baino gehiago daude grabatuta, horietatik 24.800 bideoz. Informazioa herrika eta gaika antolatuta dago.

"Giltza transmisioa da. Lehen, sutondoan kontatzen ziren istorioen bidez egiten zen. Orain, Internet tresna garrantzitsua da hori egiteko", dio Idoia Etxebarriak, Ahotsak proiektuko kideak.

Proiektua Badihardugu Euskara Elkarteak sortu zuen, Deba ibarreko euskaltzaleak biltzen dituen elkarteak. Geroztik, hainbat udalekin sinatutako hitzarmenei esker lan egin du atariak, eta herrietan lehendik zeuden grabazioak berreskuratu eta katalogatzeko aukera izan dute.

Hiru urte bete dira Enrique Villarreal Drogas musikariak ibilbide berriari ekin zionetik. Ia 30 urtez Barricada talde mitikoaren abeslari eta baxu jotzaile izan ostean, Txarrena proiektuari heldu zion berriz ere 2011n, eta Azulejo frío diskoa kaleratu. Txarrena taldeak 1992an aurkeztu zuen aurreneko lana, baina kontzertu gutxi eman zituzten, proiektu hura Barricadarekin batera uztartu behar izan zuelako Drogasek.

Behin Barricada eta Txantreako musikariaren bideak bananduta, Txarrena gorpuztuz joan da. Bigarren bidaia honetan, gainera, taldekide berriak ditu Barricadako abeslari ohiak: Brigi Duque, Komako abeslaria izandakoa orain bateria jolea da. Txus Maravik eta Eugenio Flako dira Drogasen talde berria osatzen duten musikariak.

Gainbegiratua ibilbideari

Orain bi urte, baina, Txarrena taldeak orotara lau disko kaleratu ostean —bat zuzenekoa—, taldeak El Drogas izena hartu zuen. Te cantamos las 40 birarekin eman zituzten estreinako kontzertuak, eta Drogas abeslariak bere ibilbide luzean Barricada, Txarrena eta La Venganza de la Abuela taldeetan abestutako hainbat abesti berreskuratu zituzten.

Gaur, Demasiado tonto en la corteza disko hirukoitza aurkeztuko du taldeak, Donostiako Doka kafe antzokian. Bertan biltzen direnek, taldearen azken diskoetako abestiak entzuteaz gain, Barricadak 30 urtetan ereserki egin dituen abestiez gozatzeko aukera izango dute, Animal caliente, La silla eléctrica, No sé qué hacer contigo eta En blanco y negro abestiez, esaterako.

El Drogas

Gaur, 20:00etan, Doka kafe antzokian (Donostia).

Haurra zela, gaixorik erietxeko ohean, erizain batek eskaini zion babesagatik erabaki zuen osasungintzan sartzea Garbiñe Elolak (Donostia, 1989). Lanean daramatzan lau urteotan, jende helduarekin zein haurrekin aritzea egokitu zaio. Uneotan, larrialdi zerbitzuetan ari da lanean, eta gustatzen zaion arren, erizainek arlo guztietan "etengabe mugitzen" aritu beharko luketeela iruditzen zaio.

Gazte-gaztetatik datorkizu erizaintzarako bokazioa.

Haurra nintzela, beste aldean egotea egokitu zitzaidan, gaixoa izatea egokitu zitzaidan eta oso beldurtuta nengoen; oroitzen naiz erizain batek eskua gainean jarri, eta lasai egoteko esan zidala. Orduan, nire buruan zerbait mugitu zen, eta erabaki nuen nik ere nahi nuela jendeari laguntzen aritzea. Ikasketak 2010eko ekainean amaitu nituen, eta irail horretan bertan hasi nintzen zahar etxe batean lanean. Gero, Osakidetzatik deitu zidaten eta haurren arloan hasi nintzen lanean, jaio berri-berriekin. Ondoren, larrialdietan aritzea egokitu zitzaidan; digestio zein traumatologiako arloetan aritzea egokitu zait... Eta orain, deitzen didaten heinean, lana egiten jarraitzen dut; larrialdietan nago berriz ere, baina helduen arloan.

Gogorra al da larrialdi zerbitzuetan lan egitea?

Estres handiko arloa da, eta aldi berean, lasaia ere bada. Oso prestatuta egon behar duzu larrialdietarako, esperientzia izatea eskatzen du. Edozein eratako gaixoak tokatzea posible delako.

Lortu al duzu umetatik nahi zenuena, jendeari laguntza eskaintzea?

Hein batean, bai, gehiago laguntzea gustatuko litzaidake baina... Izan ere, langile gutxirentzat geroz eta lan gehiago daukagu eta estres handia izaten dugu; eta larrialdietan zaila da gaixo bakoitzari maila pertsonalean nahi bezala laguntzea. Geletako zerbitzuak, adibidez, beste era batera funtzionatzen du; baina larrialdietan, gaixoekin oso kontaktu motza izaten da, tratu pertsonalerako aukera gutxi egoten da.

Une gogorren bat bizitzea egokitu zaizu?

Bai, bizitzaren eta heriotzaren arteko mugan lan egitea tokatzen zaigu askotan, eta une gogorrak ikustea tokatu zait: lau hilabeteko haur baten heriotza, adibidez. Bizitza pertsonalean eragiten duten gauzak izaten dira horiek, familiak gaizki pasatzen ikusi behar izaten ditugu. Baina bi muturrak daude, momentu oso latzak egon daitezkeen arren, barre asko egiten dugun uneak ere izaten ditugu.

Arlo denen artetik bat hautatu beharko bazenu, zein litzateke?

Uste dut etengabe mugitzen aritu beharko genukeela, ikasteko eta lanari tamaina hartzeko. Izan ere, pazienteekin gertuko harremana izatea ona da, baina bizitza pertsonalean asko eragiteko arriskua egoten da batzuetan. Zerbitzu batzuk oso bereziak direlako; haurren arloan, adibidez, kasu oso gogorrak ikusi behar izaten dira eta horiek maila pertsonalean eragiten dute. Horregatik diot arlo batetik bestera mugitzeak, oreka bat emango lukeela, distantzia jartzen lagunduko lukeela.

Erizainak medikuen itzalean al zaudete?

Uste dut hori aldatu dela pixka bat. Erizainek ere geroz eta espezialitate gehiago egin ditzakete, lau urteko graduetan prestakuntza handia jasotzen dute, eta uste dut jendeak ere geroz eta konfiantza gehiago duela erizainengan. Ez dut uste bigarren mailakoak garenik, esango nuke diziplina anitzeko taldea osatzen dugula: guk medikurik gabe ezin dugu ezer egin, eta medikuek gu gabe ere ez; baina gauza bera erizain laguntzaile eta zeladoreen kasuan ere. Ez dago zalantzarik, medikuek prestakuntza handia dute, baina guri gaixoaren zaintza guztia egitea dagokigu. Izan ere, medikuek diagnosia egin eta tratamendua ezartzen dute, eta guk, medikuek agindutako tratamendua betetzeaz gain, geure prestakuntzak irakatsi digunetik zaintza osoa eskaintzen diegu gaixoei.

Eta zer izan behar da kontuan zaintza hori eskaintzerakoan?

Asertiboa izatea komeni da eta gaixoarekin enpatizatzea ere bai. Lehenik, prestakuntza behar da, eta gero, gaixoarentzat gertukoa izaten asmatu behar da. Gaixoak medikua urrun sentitu ohi du, baina erizaina ez, gu egoten garelako denbora gehien euren ondoan; horregatik da garrantzitsua erizaina gertukoa izatea.

Osakidetzako egora ikusita, nola begiratzen diozu etorkizunari?

Ba etorkizuna zaila ikusten dut, geroz eta lanpostu gutxiago daudelako. Beharrezkoa da oso oposizio onak egitea, bestela kanpoan geratzeko arriskuan egongo zara. Gainera, denbora osoan telefono deiaren zain egon beharra dago: "Gaur arratsaldean astebeteko kontratuarekin has zaitezke?"; "Etor zaitezke gaur gauean?". Edonola ere, aritu naiteke hezkuntzan prebentzio arloan lan egiten, zahar etxeetan edo zerbitzu pribatuetan.

Hilabete honetan 100 urte beteko dira Julio Caro Baroja jaio zela. Haren omenez, San Telmo museoko eta Gipuzkoako Foru Aldundiko bildumetako piezak Donostiako hainbat liburutegi publikotan ikusgai daude otsailaren 1era arte, ikertzaile eta antropologo...

USURBIL. Heldu den urteko urriaren 4an ospatuko da Kilometroak jaiaren 19. aldia, Usurbilgo Udarregi ikastolak antolatuta. Intza Salsamendik eta Lur Etxebarriak sortu dituzte 2015eko Kilometroetako logotipoa eta leloa: Gattunk.

Perlak eta Borrokan taldeak arituko dira gaur gaueko hamarretatik aurrera Antixeneko gaztetxean antolatu duten kontzertuan. Perlak taldea 2013. urte hasieran sortu zen, Zarautzen, eta urte bereko azaroan kaleratu zuten zazpi abestiz osatutako aurreneko lana. Musikalki post-punkaren gordintasuna eta iluntasuna dituzte abesti batzuek, eta kutsu alaiagoa dute beste batzuek. Borrokan-ek, berriz, hirugarren diskoa du aurten auto-ekoitzi duen lana: Zuak. Borrokan (2002) eta Hitzez ulertu ezin dena omendu nahi nuke, oraintxe! (2007) dira Borrokan taldearen aurreneko bi diskoak.

Perlak eta Borrokan

Gaur, 22:00etan, Antixeneko gaztetxean (Oñati).