Asteburu honetan, Atlantikoak lotzen dituen herri eta kulturen hiriburu bihurtuko da Errenteria. Atlantikaldia jaialdiak igandera bitarte iraungo du, eta, egitarau zabala osatzeko asmoz, musika eta dantza emanaldiak, erakusketak, bisita gidatuak eta e...

Uda amaitu ostean, baimena eskatu beharko balu bezala agertzen zaigu udazkena, atea isil-isilik joz, inori minik eman nahi gabe bezala.

Kolore gorriz, horiz, urdinez eta morez jantzi dira ikastetxeetako gelak. Ilusioz, kezkaz, beldurrez… Hasi da 2014/2015 ikasturtea!

"Kolore, kolore, kolore guztiak/ denontzat denontzat ez dira berdinak..." Horixe dio kantuak, eta horrelakoa da udazkena. Zoritxarrez, ez dira berdinak Ziburu, Donostia eta Tuterako ikastolako irakasle, guraso eta ikasleen ikasturte hasierako koloreak; musika, antzerki, dantza… eskoletako koloreak ere nekez argituko dira ez baditugu gure herriko koloreak aldatzen. Gure haurrei euskaraz ikasteko eskubidea mugatzen zaien bitartean, nekez izango ditugu kolore berdinak.

Herri txiki eta ertainetan, goxo-goxo maitasunez hazi diren antzerki, musika, dantza eta kultur adierazpide oro ez badago, nekez sortuko dira musikariak, aktoreak edota dantzariak. Nekez erakutsiko dugu Europan gure kolorea.

Baina, zein da gure kolorea? Zein, euskaldunok maite dugun kolorea?

Haurrek kolore argiak maite dituzte: gorriak, laranjak, moreak... kolore biziak. Guk, aldiz, hamarkada batzuk aurrerago jaio garenok, kolore beltza maite dugu. Iluntasuna, zapalkuntza, tristura… Hori guztia adierazi nahian, beltzez janzten ginen, gara.

Iluntze egoeretatik argietara igarotzean, koloredun kamixak jantziko genituela kantatzen genuen (Ruperrek dioen bezala) igande gaueko azken autobusean.

Bitartean, Donostia 2016 ekinbideari zer kolore emango niokeen pentsatzen hasita, kolore bizia, argia eta dinamikoa behar lukeela bururatu zait. Eta hori guztia merezi badu ere, hori baino lehenagoko iluntasunak konpontzen ez baditugu, ez da kolore bizirik izango. Euskarak, lurraldetasunak, hezkuntzak,berdintasunak... kolore biziak dituzte, eta udazken koloreak dira.

Gorriz eta horiz jantzi dira Bartzelonako kaleak, kolorez adierazi dute beren nahia, kolore biziaz munduak ikus ditzan

Milaka kilometrotara preso dagoen laguna ere berdez jantzita agertu zen azken bixitan. Berdez adierazten du bere nahia, irribarretsu, kolorez. Udazken koloreak denontzat berdinak izan daitezen jantzi du kamixeta berdea, ilusioz, munduak ikus dezan.

Memoria historikoa berreskuratzeko helburuarekin, erakusketa antolatu dute Txinparta elkarteak, Aranzadi Zientzia Elkarteak eta Euskal Herriko Unibertsitateak Donostian. Ezkaba mendian (Nafarroa) egindako indusketa lanetan aurkitutako arrastoak eta do...

Iragan abuztuaren 26an, Suediarren Alderdi Neonaziak immigrazioaren kontrako manifestazioa antolatu zuen Norrkoping herrian. Adierazpen eskubidea bermatze aldera, hango udalak ez zuen elkarretaratzea debekatu. Horren ordez, Schindler's List filmeko (Steven Spielberg, 1993) soinu banda udaletxeko 80 kanpaiekin jotzeko eta doinua bozgorailuetatik zabaltzeko agindua eman zuen. Mezuak ez zuen azalpenik behar izan. Holokaustoari buruzko pelikula famatu bat gogora ekartzea nahikoa izan zen nazismoaren kontrako jarrera azaltzeko. Zinemak, finean, eragin itzela duelako gaur egungo gizartearen pentsamoldean eta oinarri kultural komun bat osatzen duelako. Errealitatearen iturrietatik edateaz gainera, errealitate hori bera moldatzen eta eraldatzen duelako.

Fenomeno horri buruz hausnartu eta eztabaidatzeko, solasaldi zikloa egin dute Donostiako Zinemaldiak, Euskadiko Filmategiak, San Telmo museoak eta Euskal Herriko Unibertsitateak aste honetan. Zinema-ideiak eta zinema ideiaduna izenburupean, zazpigarren arteak gizarte gaiekin, narratibarekin eta filosofiarekin dituen hartu-emanak aztertu dituzte hainbat adituk.

Izan ere, kulturaren esparrua aise gainditzen du zinemak, eta historiari, teknologiari, politikari nahiz soziologiari buruz jendeak duen pertzepzioa baldintzatzen du. Hala, antzineko denborak imajinatzean, Ben-Hur (William Wyler, 1959) eta Cleopatra (Joseph L. Mankiewicz, 1963) bezalako filmen estetika gogoan izango dute gehienek —askotan, estetika horrek ebidentzia historiko eta arkeologikoetan oinarririk ez duen arren—. Era berean, etorkizuna irudikatzean ere, zeluloideak ezarritako arketipoak izan dira imajinario kolektiboan gailendu direnak, Metropolis (Fritz Lang, 1926), Blade Runner (Ridley Scott, 1982) eta Matrix-en (Andy eta Lana Wachowski, 1999) gisako filmei esker.

Are gehiago, gaur egungo aurrerabide teknologiko aipagarrienek aurrekari zuzenak dituzte fikzio-zientziazko zineman: bideokonferentzia, robotika, ziberespazioa, errealitate birtuala, eskanerrak, klonazioa... Egiazki, literatura izan zen jendearen irudimena kitzikatu eta errealitatea eraldatzen lagundu zuen lehena, baina, XX. mendeko erdialdeaz geroztik, zinemak hartu dio lekukoa pertsonen arteko lokailu kultural gisa.

Bi noranzkoko bidea

Errealitatea eraldatzeko eta ideietan eragiteko duen gaitasun hori abiapuntu hartuta, zinemak gizarte arazoen konponketan joka dezakeen rolaz ere hitz egin dute jardunaldietan parte hartu duten adituek. Fermin Muguruza, Irati Jimenez, Iratxe Fresneda, Koldo Almandoz... Kulturaren edota unibertsitatearen alorretako hamaika ordezkari bildu dira egunotan EHUko Filosofia eta Hezkuntza Zientzen fakultatera, sozietatearen eta zinemagintzaren arteko loturaz solastatzeko.

"Errealitatearen eta fikzioaren arteko bidea bi noranzkokoa da", azpimarratu du Zinemaldiko zuzendari Jose Luis Rebordinosek. "Batak bestea elikatzen du. Aurtengo Zinemaldian, adibidez, errealitatearekin konprometitutako film asko emango ditugu. Egungo garai korapilatsuetan, bereziki, indar handia hartu du bizia hizpide duen zinemak; finean, pelikula horien helburua errealitatea bera eraldatzea delako".

Hala ere, Rebordinosen esanetan, "inozokeria litzateke pentsatzea pelikula batek mundua alda dezakeela", baina horretarako baldintzak ezar ditzaketela uste du: "Eztabaidarako espazioak edo elkarguneak zabal ditzake zinemak, eta, hortik abiatuta, errealitatea aldatzen has gaitezke".

Antonio Casado da Rocha EHUko irakaslea da Zinema-ideiak eta zinema ideiaduna jardunaldien antolatzaileetako bat, eta argi du zinemagintzaren garrantzia entretenimendu hutsaz harago doala, belaunaldi berrien artean, batez ere: "Gure gazteek ez dute kultura literario komun bat; bai, ordea, kultura zinematografiko bat, mainstream edo komertziala bada ere. Esan nahi dut zaila dela Shakespeare leitu duen ikasle bat aurkitzea, baina denek ikusi dituzte hainbat telesail eta film. Irudi eta istorio komun horiek osatzen dute gure narrazio-memoria, gure imajinario kolektiboa, eta etengabe darabiltzagu geure burua ulertzeko". Irakaslearen aburuz, gaur egungo humanitateak ezin uler daitezke ikus-entzunekoen esparrua aintzat hartu gabe. "Gure etika aztertzeko, adibidez, filmetara jo behar dugu halabeharrez".

Kapitalismoa pantailan

Etikaren, gizarte arazoen eta zinemaren arteko lotura izan zen, hain zuzen, Donostiako jardunaldien abiapuntua. Bartzelonako Unibertsitate Autonomoko Filosofia katedradun emeritu Victoria Campsek eta UNEDeko katedradun Amelia Valcarcelek heldu zioten gaiari, eta pelikulek "sozializatzeko erreminta" gisa betetzen duten rola nabarmendu zuten biek ala biek.

"Masa-fenomeno bat da zinema, pelikula komertzialen kasuan bederen, ahalik eta publiko zabalena erakartzea helburu duelako. Horrek, ordea, zeharkako eraginak ditu. Besteak beste, AEBetako bizitza eredua eta star-system delakoak ezagun egin dira mundu osoan, eta oharkabean bada ere, eredu gisa hartu ditugu", azaldu du Campsek. Haren irudiko, eredu homogeneizatzaile horrek "lilura" eragin du ikusleengan, "eta, askotan, ez dugu asmatu ikuspuntu kritiko propio bat sortzen".

Zeluloidezko erakusleihoan salgai jarri diren balio eta ideia asko "neokapitalismoarenak" direla dio. "Txikitan, zinemara joan eta txundituta gelditzen ginen pantailan azaltzen ziren gauzekin: auto handiak, etxetresna elektrikoak... Izan ere, produktuak, zerbitzuak eta balioak saltzeko erabiltzen dira pelikulak".

Ideien hedatze horretan, argumentu soilek baino askoz indar handiagoa du fikzioak, Campsen esanetan: "Tresna boteretsua da zinema, diskurtso teoriko edo espekulatiboak baino aukera gehiago dituelako jendea konbentzitzeko eta haiengan eragina izateko. Pertsona arrazista bat, esaterako, nekez konbentzituko dugu bere jokabideak eragin ditzakeen kalteez, baina argumentu soilen ordez fikzioa erabiltzen badugu, aukera gehiago izango ditugu bere sentimenduetan zuzenean eragiteko eta barruak astintzeko. Zeregin horretan, sekulako baliabideak eskaintzen dizkigu zinemak, irudia, hitza eta musika uztartzen dituelako".

Korapiloak askatzen

Ukaezina da AEBetan ekoitzitako zinema dela mundu osoan eraginik handiena duena eta errealitateari buruzko pertzeptzioak aldatzen dituena, baina Euskal Herriko zinemagintzak antzeko rola joka al dezake, maila txikiagoan bada ere? Jose Luis Rebordinosek baietz uste du: "Begira diezaiogun berriz aurtengo Zinemaldiaren egitarauari. Hortxe ditugu Lasa eta Zabala, [Pablo Malo] torturari, indarkeria polizialari eta memoria hurbilari buruz hausnarketa egiten duen filma; Loreak [Jon Garaño eta Jose Mari Goenaga], galerari buruzko pelikula intimista eta hurbila; El Negociador [Borja Kobeaga], ETAren eta Jesus Egigurenen arteko negoziazioa abiapuntu gisa hartuta parodia eta gogoeta uztartzen dituen lana; eta Los tontos y los estupidos [Roberto Caston], familiaz eta pertsonen arteko harremanez mintzo den filma. Euskal Herrian egindako pelikulak dira guztiak ala guztiak, eta sustraiak sendo dituzte errealitatean sartuta, hori nolabait eraldatzeko edo mugiarazteko helburuarekin". Kostunbrismo edo kritika sozialetik kanpo ere, Euskal Herrian badira imajinario kolektiboa zizelkatu duten zenbait pelikula —Alex de la Iglesiaren El día de la bestia filmak, adibidez, antikristoaren gordeleku bihurtu zituen Madrilgo Kio dorreak—, baina salbuespenak besterik ez dira. Kasu gehienetan, orainean iltzatuta dago euskal zinemagintza. Casado da Rocha irakaslearentzat "logikoa" da hori, "gatazkak behartu gaituelako orainean fokoa jartzera, iragana edo etorkizuna bazterrean utzita".

EHUko adituaren irudiko, egoera politikoa baretu ahala helduko dira "espekulaziorako joera handiagoa" duten lanak ere. "Film batek baliabide asko behar ditu, kulturalak zein ekonomikoak, eta hamarkadak behar izaten dira tradizio bat eraikitzeko. Adibidez, zientzia fikzioa indartsua da orain AEBetan, baina 1950eko hamarkadan jada bazegoen tradizio sendo bat".

"Genero zinema lantzen duten autoreak baditugu hemen", gaineratu du Rebordinosek. Ohitura eta, batez ere, baliabideak dira falta direnak, Euskal Herrian ekoitzitako pelikulak ikusleen narrazio memoriaren parte izan daitezen eta etorkizuneko errealitateak eraldatzeko aukera izan dezaten.

Atzerriratu eta aste gutxira, Zarauzko Euskal Jaia igande batean egokitu zen. Tasunek eta keriek zirikatuta, data gorena Berlingo diskoteka ospetsuenean igaro behar nuela erabaki nuen. Metodologia eta emaitzen berri zutabe honetan bertan eman nuen, techno-aurreskua-ri buruz izkiriatuta.

Oraindik herrimina nabaritzeko goiz izanagatik, uste dut orduko hartan eginbeharra jator bete izanaren sentipena-edo bilatu nuela. Irailaren 9a beste pare bat aldiz igaro da, ordea, eta ez dut akelarrea errepikatu. Denboraren logikak sorlekuaren aldentzea modu naturalean adieraztera eramango ninduela espero nuen. Baina bulkada aberkoien zain jarraitzen dut, oraingoz ez baitut ezertxo ere sentitu. Ez dut euskal herritar bihurtzen nauen ezer faltan sumatzen.

Eta gero eta tipo sentiberagoa naiz, ez pentsa. Gurasoak jauresten ditut, eta izugarri gogorra suertatzen zait haien urruntasuna. Inaxio edo Felipe ez ditut apur bat ere ahaztu; Aguexen lehorkeria maitagarriak zorioneko jasango nituzke igande arratsaldero golf zelaian. Nire nostalgiak ez du aberririk, ordea. Familia, malekoiko gin-tonica edo garai bateko errutinen alderdi alaiena maitasunez gogoratzeak ez du esan nahi herriminik dudanik. Horiek guztiak hemen izango banitu, ez nuke Zarautzera hurbiltzeko inongo tentaldirik sentituko.

Diasporaren parte ofizial izan nendin zeren gabezia igarri beharko nukeen galdetu izan diot neure buruari. Janaria litzateke, beharbada, erantzun automatiko samarra. Edonon aurki daitezke jaki atseginak, ordea, eta On Egin kalean behera bi minutura izanda ere ez naiz sarri bertaratzen pintxo pare bat berdindu eta txakolin tragoxka edatera. Aita tematuta ere, sekula ez dut etxetik bueltan natorrenean txistor muturrik edo atun-potorik sartzen maletan.

Hizkuntza da beste aukera agerikoa. Baina bizitzak Ijurko oparitu zidan, eta biok metroan alai aritzen gara alboan eseritakoan traza xelebreak gure kode sekretuan iruzkinduz. Plaza Musikatik 2.000 kilometrora ere posible da euskaraz aritzea.

Beharbada, Euskal Herriko kultur eta kirol adierazpen nagusiak sumatu beharko nituzke faltan. Bertso saio batera edo Kontxako estropadetara ez naiz sekula nire borondatez joan, ordea. Are larriago, sanferminak azkar asko ahaztu ditut, txupinazoa entzutera hamabost urtez jarraian debozio erlijiozkoaz Iruñeratu eta gero. Angel Errori irakurri nion lehengoan Lore Joko posmodernoak antolatuta dantzan borrokatu nahi duela etorkizuna Ernaik. Maitagarria, baina nik nahiago oraindik techno-aurreskuak, Euskal Jaiekin batera ez badira ere.

Herrimin peto-petorik eduki ez, eta Sidneyn jaio izan banintz hutsune berberak izango nituela konturatzeak euskal herritar negargarri bihurtzen nau hamaikagarrenez. Zorionez, ez didazue nire traizioengatik pasaporterik erretiratu ahal izango.

Urretxuko Santa Anastasia jaiek gailurra joko dute etzi arratsaldean, idiek tiratutako karroza segizioak kaleak betetzen dituenean dantzariek, txistulariek, dultzaina jotzaileek eta erraldoiek lagunduta. Urretxuko jaiek bihotza badute, bihotz hori Eus...

Egundoko bertso bazkaria antolatu du Oiartzungo Elizalde herri eskolak biharko. 14:00etatik aurrera, Andoni Egaña, Maialen Lujanbio eta Ander Lizarralde bertsolariak ariko dira kantuan, baina, horiek ez ezik, herriko bertso eskolan dabiltzan gazteek ere parte hartuko dute. 200 lagunentzako tokia atondu dute Elizalde eskolan bertan, eta sukaldari lanetan irakasleak, ikasleak eta gurasoak arituko dira. Bazkarirako txartelak salgai dira Garmendi txokolategian, kiroldegiko leihatilan eta baita eskolako idazkaritzan ere, 25 euroko prezioan.

Elkarteetan gertatu ohi den moduan, afaltzen ari zirela otu zitzaien ideia. "Oier Iribarreni laguntzeko zerbait sortu nahi genuen", azaldu du Luis Oruezabal Txinparta elkarteko kideak. "Estropadaren gaia atera zen, eta ideia zabaldu genien beste elkarteei. Hasieran uste genuen lau edo bost izango ginela, eta azkenean 18 elkarte ari gara antolatzen".

Estropadan izena ematea ez zen hain zaila izan. Lan handiagoa eman zien prestaketak: elkarte bereko bost edo sei arraunlari lortu, arraunean ikasi, patroi lanak egin... "Azkenean lortu dugu ikastea".

Antolatzaileak hemezortzi elkarte izan arren, hamasei batel ikusiko dira Oria ibaian. "Elkarte guztiek ez dute lortu ontzia osatzea, eta, horregatik, beste zeregin batzuetan ariko dira", dio Oruezabalek. 11:30ean hasiko da ikuskizuna. Batelak binaka aterako dira, Dama Berdeko zubitik, eta Zerkausi bitartean hiru luze egingo dituzte, eta, ondorioz, bi ziaboga. 600 metro baino pixka bat gehiago egingo dituzte ontziek; beraz, proba guztia indar bete-betean egin beharko dute. Bi denbora onenak lortzen dituztenek finala jokatuko dute, baina ez da izango ez irabazlerik ez saririk. "Uste dugu saria denak elkartzea dela, eta ahal den diru gehiena lortzea Oierri laguntzeko", dio Txinparta elkarteko kideak.

Hala ere, ezin da ukatu lehia sortu dela batelen artean, eta horren erakusgarri da arratsaldero estropada eremuan egin diren entrenamenduetan arraunlariek jartzen duten gogoa. San Esteban elkarteko Agustin Pagolak, baina, nahiago izan du taldeen artean sortu den giroa nabarmendu: "Giro ona sortu da denon artean. Abuztuko oporrak izan direla-eta lasai egon da, baina, oporrak bukatuta, bete-beteta dago ibaia".

Oruezabalen ustez, horixe zen asmoa: "Tolosako ehun pertsona inguruk, arraunean gutxi arituak edo ia batere aritu gabeak, kirol hori pixka bat ezagutzea; txukun egitea egunean bertan; eta festa giroa jartzea Tolosan". Lizardi elkarteko batelean patroi lanetan ariko da Josune Sanz, eta hark ere bat egin du iritzi horrekin; aurrera begira berriro ere estropada egiten bada "emakume gehiagok parte hartzea" nahiko luke.

Estropadan parte hartuko duten asko ez dira aurretik arraunean ibili, eta ikasi behar izan dute. Sanzentzat lehendabiziko aldia izan da, bai arraunean, bai patroi lanetan: "Uda eman dugu arraunean eta patroi lana ikasten, eta komeria ugari izan ditugu. Egia esan, primerako laguntzaileak izan ditugu. TAK Tolosako Arraun Klubekoen eta lagunen artean oso ondo ibili gara, eta ikasi ditugu gutxienekoak behintzat". Oruezabalek berretsi du gogorra izaten ari dela arraunean aritzea eta eskuak eta ipurdia "porru eginda" dituela.

Egitasmoaren helburu nagusia Stop Sanfilippo fundaziorako dirua lortzea da. Estropada bera ikusteagatik ezin denez sarrerarik jarri, beste bide batzuk jorratu dituzte. Batetik, zozketa antolatu dute: "Estropadaren berri jakitean, tabernak galdezka etorri ziren ea nola parte har zezaketen, eta azkenean egunean bertan zozketa bat egitea pentsatu dugu". Urdaiazpiko bat, hainbat produktu dituzten bi saski, afaria eta bazkariak zozkatuko dituzte, eta baita egunean bertan jakingo diren pare bat sorpresa ere. Bestetik, bazkaria antolatu dute estropadan parte hartuko dutenentzat, horien senide eta lagunentzat, eta hala nahi izan duten guztientzat. Tolosako Ferialekuan egingo dute, estropadaren ondoren, eta laurehun inguru elkartuko dira.

Historia duen estropada

Tolosan, estropadek oihartzun eta arrakasta handia izan zuten garai batean; orduan ere, elkarteen artekoak izaten ziren, eta San Joan jaietan egiten zen txapelketa. 1988an egin zen azkena. "Traineruetan Kontxa den bezala, bateletan Tolosa izaten zen", dio Pagolak. Hark estropada haietan parte hartu zuen: "Txapelketa asko ziren: Gipuzkoakoak, Euskadikoak, Espainiakoak... Baina Tolosakoa ezberdina zen. Sartzen zinen errekan, eta ikusten zenuen dena jendez beteta, Donostian sortzen den moduko giroa. Beste txapelketetan lau katu izaten ziren ikusten".

Pagolak espero du gainezka egongo direla bihar Oria ibaiaren inguruak, garai bateko estropadetan bezala. Sanzek gogoan du txikia zela estropadak ikusten zituela, eta Oruezabalek gogora ekarri du bere aitona estropadetan parte hartutakoa zela.

Afizionatu mailako arrauna izaten zela dio Pagolak: "Elkarteek gazteak fitxatzen zituzten; arraunean erakutsi, eta aurrera". Pagola bera hainbat elkartetan aritu zen; eta, gerora, Orioko klubean ere ibili zen arraunean. Aldea izugarria zen. Tolosan bateletan aritzen zenean azpiegiturak oso ezberdinak zirela ekarri du gogora: "Espainiako txapeldunak izan gara bi aldiz, eta batela baserri batean uzten genuen, behien ondoan, eta gure dutxa sukaldeko harraskara lotutako hodia izaten zen".

Oria ibaian egin beharreko lanak zirela eta, bertan behera utzi zituzten estropadak, eta horrek nahigabea sortu zuen herrian. Pagolak gogoan du Iñaki Linazasoro orduko alkateak bilera batean esandakoa: "Presa botata ere Tolosako sanjoanetan festak aurrera egingo zuela esan zuen. Eta Karlos Muñoa Aiz-Orratz elkarteko managerrak bota zion galdera: 'Sanferminetan entzierroak kenduko balira, festak berdinak izango lirateke?'. Estropadek betetzen zuten sanjoanetan festa".

Aurrera begira, eta elkarteetan sortu den giroa ikusita, agian berreskuratuko dituzte berriro ere sanjoanetako estropadak. Biharko erronkak sortuko duen ikusminak eta elkarteek nahiz arraunlariek duten gogoak erabakiko dute hori.

Jaizkibel konpainiaren desfilean parte hartu zutenakInoizko alarderik jendetsuena egin zuen astelehenean Jaizkibel konpainia parekideak. 400 kidek osatu zuten desfilea, iaz baino 50ek gehiagok. Aitor Kerejeta alkateak (EAJ) ez zuen agurtu konpainia. B...

Romanorum Playmobil Populus izeneko erakusketa ikusgai dago Irungo Oiasso Erromatar Museoan. Playmobil jostailu markako klik panpinekin osatutako erakusketa da, eta gaztetxoenak erakartzea du helburu. Guztira, 2.000 piezaz osatuta dago, eta, horien bi...