Ondo egindako teilatu baten garrantziaz aritu ginen lehengo egunean berriketan hiru lagun, badirelako berri-berriak egindako teilatu penagarriak etxerik dotoreenean ere.

Teilatu batek izan dezakeen garrantzia ulertzeko, itoginak ezagutu behar dira. Negu gogorrean, euria gogotik ari duenean, etxe barruan euri tantak entzutea ezinbestekoa da txapelaren beharra sentitzeko, ondo egindako txapela desiratzeko.

Etxea behetik gora egin behar dela dudarik ez badugu ere, goialdea osasuntsu mantendu behar urteak joan eta urteak etorri… Esaterako, badira bostehun urteko baserri eder askoak, horma sendoz eraikiak, baina horiek ere, teilatu berria behar gainontzekoa mantenduko bada. Teilatua behera badator, akabo baserria, nekez berriro biziberrituko den baserria…

Hiri handi eta ilun bati argia ematen dioten elementuak dira teilatuak. Behetik ikusi ezin badugu ere, pisu altu batetik hiriari begiratuz gero, koloreak antzeman daitezke, hiriaren taupada senti daiteke… Hasi gorritik eta beltz ilunerainokoak beha ditzakegu, batzuk berriak, gehienak zaharrak… Baina, erantzun honi: ez dakizula zein koloretakoa den zure etxearen teilatua?

Txikia nintzela, izebak aipatzen zuen hitz bat datorkit gogora: "Ganbaratxoa". "Estali ezazu ganbaratxoa, hoztu egingo zara eta". "Kontuz makurtzerakoan, ganbaratxoa mindu gabe"…

Gure herrian, gazteleraz ari garenean, ganbara hitza ganbarote bezala itzultzen dugu… Euskaraz ez dakienari sekulako grazia egiten dio hitz hori entzuteak… Hiztegian begiratu eta azaltzen ez dela ikustean, are eta handiagoa egiten digu guri!

Urteak aurrera egin ahala, "ganbaratxoari" garrantzia ematen hasten gara. Izan ere, gorputzak izan dezakeen min fisikorik arruntenetarikoa izango da ganbarak jasaten duena, pilula batek aise konpon dezakeena. Baina bestelako buruhausteak ere ematen ditu gorputzaren atal gorenak, pilulekin ezin konpon daitezkeenak. Etxeari teilatu berria egitea baino zailagoa da "ganbaratxoa" berritzea…

Ondo jantzitako makina bat ganbara ezagutzen ditugu, ilustratuak, kultuak… Gure inguruetako hainbat baserritakoak bezala: baba, intxaurra, urra… gainezka dituzten horietakoak.

Badira, ordea, hutsak daudenak ere, lizunduak, itoginez beteak, hautsez josiak… Horietakoak ugaltzen ari ote diren inpresioa daukat azkenaldian.

Ganbara hutsarenak egin du, baina zer litzateke betea eta ondo jantzia arimarik edo bihotzik gabe? Hutsaren pareko…

Zenbat etxe eraiki da azken urteotan gure herrietan, teilatu ederrekoak, ganbara ahulekoak eta batere bihotzik gabeak? Denborarekin lizunduko direnak, itoginez beteko direnak… Zenbat teilatu zaharretako ganbara sendori kendu diogu arima eta bihotza azkenaldian? Ganbara ahulak ondokoaren zoriontasunik desio ez…

Ipuinetako ganbarak ditut maite. Sagutxoak bizi diren horiek, kutxa sekretuak gordetzen dituztenak, haurrak ezkutaketan jolasteko aproposak direnak, maitaleak gordetzen direnekoak, traste zaharrez beteta daudenak, istorioz ederki hornitutakoak, urteak pasa arren arimarik galtzen ez dutenak…

Ondoko etxearen teilatu zaharra berritzen ari dira. Hotz egiten du etxe horretan, teilatua berritzeko lanetan tximinia geldi dagoelako, baina etxeko txikienen barre algarak entzun ditzaket nire etxetik, "Txiki, txiki, txikia… Handitzen handitzen, ari naiz handitzen…" amak kantatzen dien bitartean. Hipoteka ordaintzeko arazoak dituzte, baina badaezpada, azken txanponak teilatu berria egiten xahutu dituzte.

"Emaitzak onak dira". Urtarrileko bisitarien datuak aztertu dituzte Gipuzkoako Foru Aldundiko turismo arduradunek, eta urteari begira iragarpen "baikorrak" egiten hasi direla azaldu dute. "Turismoak pozak emango ditu, eta lanpostuak eta aberastasuna l...

Aitonak iratzargailu handi bat behar izaten zuen gauean lotarako, metronomoak bezain argi segundoak markatzen zituena, eta hura matxuratzen zenean, isilago batekin oheratzen bazen, lo hartu ezinik ibili ohi zen.

Orain gutxi Lisboako Os Prazeres hilerriari buruzko lerro batzuk irakurtzen ari nintzela jakin nuen hilobi erraldoi horietako batzuetan, bizimodua erosoago egiteko asmorekin, hainbat gauza jartzen zizkietela eskura hilobiratzen zituztenei. Aitonarekin gogoratu nintzen eta zerraldoan gutxienik iratzargailu zaratatsu haietako bat sartu behar geniola esan nuen nirekiko, betikotasuneko loan lasaigarri gerta zekion, azken gau luze hori amesgaiztorik gabe igaro zezan.

Laurogei eta bi urte zituela kolpetik abaildu eta lanerako gauza ez zela geratu zen. Gogoan dut bere azken udako arratsalde luzeetan euskal autore zenbait irakurri nizkiola, Txomin Agirreren bi eleberriak, Etxaide, Uztaro… eta begirada urrunean galduta egoten zela entzuten. Ingurukoei kontatu izan diet Orixeren Euskaldunak irakurtzen saiatu nintzela tarteka, baserri giroko epopeia hori inori interesatzekotan aitonaren garaikoei interesatu behar zitzaiela pentsatuz, baina begirada zerumugatik ekarriz haserre begiratu ohi zidan eta "Orain ere horrekin al hator?" esan ohi zidan. Geroztik nobela on bat irakurtzen ari naizenean tarteka aitonarekin gogoratu ohi naiz. Seguru nago Kirmenen azkena, Saizarbitoriarena noski… gustura jarraituko zituela. Zalantza handiak ditut, ordea, neureekin eta nago ez ote zidan haserre begiratu eta "orain ere horrekin al hator?" esango.

Irudipena dut irakurraldi haiek ez ote zioten bizitzaren azken nekeak arintzen lagundu eta gaueko isilaldi mingarriak betetzeko aitonak iratzargailuaren hotsak adina ez ote ditugun behar besteen ahotsak, besteen kontakizunak, bizitzako idorraldiak arintzeko.

Antonio Tabucchi izan da Os Praceresko hilerrira eraman duten azken idazle handia. Normalean zutik idazten zuen eta eskuz, bizkarreko arazoak zituelako. Bere umetako Vecchianoko hilerriaren ordez Os Prazeres aukeratu bazuen, beharbada horregatik izango zen, tarteka zutik jarri eta azal gogorreko koadernoetan idazteko itxaropena izango zuelako.

Joxe Agirre ere joan zen, eserita egoten ikasi ez zuen beste gizon bat. Os Prazeresen hilobiratu izan balute ere, ez zukeen aulkirik beharko. Hurritz makilarekin irudikatzen dut. Zer gauza hobetik ezerezera garamatzan bidaia horretarako. Tarteka, hori bai, bi eskuak eta kokotsa makilaren kontra dituela geldirik geratuko zen, geratuko da, eta irribarre maltzur batek zimurtuko dio eta aldi berean gaztetuko aurpegia eta hildakoenak ere antzemango dio orduan bertso izpiren bat erne zaiola buruan, edo arrazoiren bat edo adarra jotzeko edo ziria sartzeko burutazioren bat. Duela astebete joan zaio bisitan beste bertsolari bat, Senpereko Jean-Pierre Soudre Larreko. Guk aditzeraz bakarrik ezagutzen genuen, baina seguru nago Joxek ezagutuko zuela eta han egongo dira Xalbadorren txisteak kontatzen, Oranda oso ona baitzen Xalbadorren txisteak kontatzen, haren euskalkia imitatuz gainera.

Woody Allenek galdetzen zuen: "Zeruan egongo al da Jainkorik? A!, eta garrantzizkoena, egongo al da emakumerik?". Bertsozaleok ere horrelako zerbait galdetzen dugu: egongo al da bertsolaririk?

Musika, bazkaria eta pintxo poteoa; Ordiziaren eta Hernaniren arteko derbia girotzeko Ordiziako Errugbi Elkarteak antolatu dituen jardueretako batzuk dira. Horretarako, fan-zone deituriko gunea atonduko dute Altamira zelaiaren ondoko aparkalekuan. Par...

Donostiako Viktoria Eugenia antzokian bihar, 20:00etan, kontzertu bat eskainiko du Anarik —argazkian—. 2009. urtean eman zuen argitara Irla izan diskoa; bere ibilbideko laugarren emaitza izan zen, eta lan horretako kantuak presente daude orain eskaintzen dituen emanaldietan. Estilo aski berezia du, bere gordintasunean ederra, eta publiko arras leiala du. 1997. urtetik euskal musikagintzan erreferente da Anari, eta ibilbide oso interesgarria du, izaera berezikoa.

Bi urte daramatzate Sevillan (Espainia) mitokondria gaitzen sendabidea aurkitzeko lanean. Lau urterako proiektua da, eta 40.000 euro behar dituzte lana burutzeko.

Esnatzea asko kostatzen zaio Iker Galani; egun batzuetan, ohi baino gehiago, edonori bezala. Hark, ordea, sendabide ezagunik ez duen gaitz degeneratibo bat du: mitokondria gaitz bat. Hori dela eta, gaitasun asko galduak ditu, eta loak hartzeak, esnatzeak eta gisako ekintza sinpleenak ere ahalegin handia eskatzen dio. Berari, eta bere gurasoei. Eguneroko borroka etengabean bizi dira halako gaitzak dituzten haurren senideak. "Lelo bat ere asmatu dugu, gure artean, sare sozialetan erabiltzen duguna", dio Ana Belen Martinez umearen amak: "Etsitzea, debekatuta".

Zeluletan eragiten dute mitokondria gaixotasunek, eta indarrik gabe utzi ohi dute gorputza. Bi hilabete eskas zituenerako antzeman zuten gurasoek haurra ez zela normal garatzen ari; martxoan beteko ditu 3 urte. "Halako eritasunek, oso txikitan agertzen direnean, eragin handiagoa izaten dute burmuinean, oraindik guztiz garatu gabe egoten delako", dio Martinezek. Ia egun batetik bestera, mitokondria gaitzetan aditu bihurtu da. Semeak nahikoa kaltetua du burmuina, eta ezin du hitzik egin. Ia ezinezko zaio mugitzea ere; buruari zuzen eusteak, esaterako, ahalegin berezia eskatzen dio. "Panpina bat bezalakoa da", azaldu du amak.

Ez da gorputzeko tenperatura egonkor mantentzeko gai, eta hipotermia edo sukar handiak izan ditzake edozein gorabeheragatik. Azken krisialdiaren ondoren, barre eta negar egiteko gaitasunak ere galdu zituen, eta oxigenoa eta bihotz taupadak kontrolatzeko aparatu bati lotuta dago une oro.

Esku bateko hatzekin zenbatu litezke halako kasuak Euskal Herrian. Barakaldoko (Bizkaia) Jon Francesen senideekin badute harremana, eta baita Espainiako beste hainbatekin ere. Abian dira zenbait ikerketa, sendabideren bat aurkitzeko asmoz, baina ez asko. Zaragozako (Espainia) Julio Montoya doktorea, adibidez, gaitzaren diagnosia hobetu nahian dabil. Sevillako Pablo de Olavide unibertsitatean (Espainia), berriz, sendagai bat patentatzeko helburuarekin ari dira lanean, eta aurrerapenak ere egin dituzte. "Bi urte daramatzate horretan, eta beste bi falta zaizkie proiektua amaitzeko", kontatu du Martinezek. Ikerketarako zeuden diru laguntzak, ordea, murriztu ez ezik, errotik moztu dituzte. "40.000 euro behar dira. Hortik entzuten diren zifrekin, huskeria", kexatu da, telebistari begira: "Tristea da, baina hori da errealitatea".

Proba batzuk ere ari dira egiten AEBetan, mitokondria zelulei energia egonkortzen laguntzen dien molekula batekin. Proba horiek inguruko ospitaleetara ekarri nahian ere ari dira, baina diru asko behar da halako bakar bat egiteko ere.

Keinu txikiak, laguntza handia

Gipuzkoan, Bizkaian eta Araban laguntza gehiago izan ohi dutela dio Martinezek: "Beste leku batzuetako jendearekin hitz egitean, harrituta geratzen naiz: 'Baina hori ere kendu dizuete?'". Dena den, azkenaldian hasi dira haiek ere murrizketak nabaritzen; adibidez, osasun arloan.

Egoera zaila izanda ere, ez dira besoak gurutzaturik geratzekoak AEPMI Mitokondria Patologiadun Gaixoen Elkartekoak. Botiletako tapoiak biltzen hasi ziren lehenbizi, baina nahikoa etekin ateratzeko, lan asko dago egin beharra, Martinezek kontatzen duenez. "1.000 kilo tapoi bildu behar dira 250 euro irabazteko". Dena den, eskertuta dago jasotako laguntzagatik. Bergarako Udalak, esaterako, lokal bat utzi zien, tapoiak gordetzeko.

Orain, berriz, sakelako telefono zaharrak biltzen ari dira. Hainbat kaxa uzten dituzte han eta hemen, eta, gero, jasotako gailuak sakelakoak birziklatzen dituen enpresa batera bideratzen dituzte. Konfiantzazko enpresa bat dela dio, birziklatze prozesua Espainian egiten duena. "Ondo begiratu nahi izan dugu gauzak nola egiten dituzten; ez diet beste haur batzuei kalterik egin nahi nirearen alde egiteagatik". Teknologia gailuak ume txiroak lanerako erabiltzen dituzten herrialdeetara eramaten dituzten enpresez ari da. Badute inguruan laguntzeko borondatearen indarrez ari denik. Enpresa batek, esaterako, sakelako ugari biltzen dizkie, eta telefono dendetan ere lortzen dituzte dezente.

Orain gutxi, merkatu txiki bat ere antolatu zuten herrian, Martinezen ahizparen dendako jostailuekin. Itxi egin behar izan zuen saltokia, eta soberan zituen jostailuak atera zituzten kalera. "Dirua zertarako den jakiten duenean, beti erosten du jendeak zerbait", dio, esker onez. Bestelako egitasmo batzuk egitea ere badute buruan —kontzertu, gala eta antzekoak—, baina oraingoz ez daukate baieztatuta ezer berririk. Horiez gain, kontu korronte bat ere badute, zuzenean diruz lagundu nahi duenarentzat: "Badakigu nolakoa den egoera, baina, nahi izanez gero, lagun dezakegu. Hiru edo bost euroko laguntzak ere iristen dira. Laguntza txiki askok dena egin dezakete".

Jaiotzetik gaixo

Martinezek jaiotzetik ezagutu du semea eri, baina oroitarazi du edozein adinekin ager daitekeela. Pertsona helduagoetan agertzen denean, gehiago eragin ohi du gihar jakin batzuetan, garuna garatuta egon ohi delako. "Edozeini gerta dakioke, egun batetik bestera", ohartarazi du: "Zuri gertatzen zaizunean ohartzen zara nolako injustizia den. Baina pixkanaka onartu egiten duzu: beste bati gertatuta ere, berdin izango litzateke injustizia bat, ezta?".

Egunez egun, semea ahalik eta ondoena zaintzea da Martinezen eguneroko zeregina gaur egun. Kolpe gogorra da halako zerbait onartu beharra. Zeharo aldatu zaio bizitza: eguneko hogeita lau orduak semeari eskaintzen dizkio orain, ingurukoen laguntzarik falta ez zaion arren. Guztiarekin ere, ikasi du alde onei begiratzen. Alde horretatik, esan liteke 3 urteko semeak asko irakatsi diola: "Mundua beste modu batera ikusten dut orain; Ikerren begietatik ikusten dut bizitza".

Duela bi urte, Hernanin emakume talde bat elkartu eta elkarrekin entrenatzen hasi ziren, errugbi talde bat sortzeko helburuarekin. "Aspalditik zegoen gogoa, baina ez zuten lortzen nahikoa emakume biltzea", azaldu du Nora Fuentes Hernaniko jokalariak (...

Margolaritza kaleanOrdiziaMartxoaren 8an Emakumeen Nazioarteko Eguna izango da, eta, horren harira, ekitaldi ugari antolatuko dira datozen egunetan Euskal Herri osoan. Hitzaldiak, kultur arloko ekitaldiak eta mobilizazioak ere izango dira. Datorren os...

1977 eta 1987 artean, Espainiako Ohorezko Mailan jokatu zuen Hernanik. Ordizian, 1973an eratu zuten errugbi elkartea; beraz, 40 urte beteko ditu aurten; 2005etik daude Espainiako maila gorenean.