Txinako ekonomiaren hiribua da Shanghai. Bertan eta bere hiri ingurunean 23 milioi pertsona bizi dira; hau da, munduko hiri handienetakoa da. Bertako portuak planetako zirkulaziorik handiena du, eta esan daiteke Txina modernoaren erakusleihoa dela hir...

Gipuzkoako Erizaintza Elkargo Ofizialeko presidente izendatu dute Pilar Lekuona (Oiartzun, 1967). Erronka handia dela dio, orain arte elkargoko presidente izan denak, Maria Jesus Zapirainek, oso ondo egin duelako bere lana. Erizainak euren etorkizuna lantzen ari direla nabarmendu du, eta prest dago ildo horretan ahal duen guztia egiteko.

Zein zeregin ditu erizaintza elkargoko presidenteak?

Zortzi urte daramatzat gobernu biltzarrean. Presidenteak gauza batzuk bakarka egiten ditu, baina normalean biltzarraren bidez funtzionatzen dugu. Plan estrategikoa egiten da, eta bertan zein helburu bete behar ditugun zehazten da. Oraingoz ez da gauza berririk izango, finkatutakoarekin jarraituko dugu.

Erizain lanbideari dagozkion zenbait alorren atzetik ibiltzea izango da nire zereginetako bat. Lehen, erizainek ATS titulua zuten; gero, diplomadunak ziren, eta, orain, gradua izango da. Baina horri buruz asko hitz egiten den arren, oraindik ez da ezer onartu, eta horren atzetik ibili behar dut, pixka bat presioa egiten. Horrez gain, sortzen diren gauzei aurre egitea da nire lana. Momentu honetan krisiarekin arduratuta gaude. Esaterako, ordezkapen gutxiago egiten dira, eta horren atzetik ere ibili behar dugu, gure pazienteei kalitatea bermatu ahal izateko.

Gainerakoan, kolegiatuen zerbitzura egotea da nire beste eginkizun bat: zer behar duten, zer exijitzen diguten, zer sortzen zaien… kolektiboki zein indibidualki.

Erronka pertsonalik baduzu?

Orain arteko bidetik jarraituko dut. Botiken preskripzioarekin eta espezialitatearekin zer gertatzen den ikusi beharko da, eta ea errealitate bihurtzen diren. Onartu dira, baina dekreturik ez da atera; hala, esaterako, erizain batek oraindik ezin du botikarik eman.

Hori lortzeak zein abantaila ekarriko lieke erizainei?

Historikoki, erizainak sendagilearen menpe egon den irudia izan du, baina erizaina istorio horretatik kanpo geratu zen aspaldi. Norbaitek irudi hori baldin badu, ez dago oso eguneratua. Erizainak bere eskumenak ditu; asistentzian ez ezik, kudeaketan ere parte hartzen du, ikerketan, irakaskuntzan beste erizainak trebatzen… Erizainak konpetentzia berrietan autonomoa izan behar du nolabait; bere nortasuna du. Erizainek ikuspegi gehiago dutela esango nuke. Beste diziplinako lanbideekin parte har dezakete, hitzarekin eta botoarekin, ez inoren menpe. Erizainek beren prestakuntzarekin eta jakintzarekin alor askotan parte har dezakete.

Kargu berriarekin erizain izateari uko egin beharko diozu?

Ez, bi lanak uztartzeko asmoa dut, hasiera batean behintzat. Egia da orain ardura gehiago izango dudala eta agian iritsiko da momentu bat baten alde egin beharko dudana, baina printzipioz biak uztartuko ditut.

2010ean Gipuzkoako geriatria egoitzen egoerari buruzko ikerketa bat egin zenuen. Zerk bultzatu zintuen horretara?

25 urte dira Erizaintza egin nuela, eta beti geriatriari begira egon naiz. Ordu hartan ez zen zahar asko ikusten; duela 24 urte, herritar asko langile autonomoak ziren, eta egoitzak autonomoz beteta zeuden. Gizartea zahartzen joan da, eta orain egoitzak menpekoz beteta daude: elbarri asko, eta osasun aldetik behar asko dutenak.

Beste ospitale geriatrikoetako jendearekin harremanetan egoteko aukera izan dut, eta, nahi eta nahi ez, egoitzak erregulatzeko katalogo bat behar genuela ikusi genuen. Geriatriako erizainak, nolabait, gizarte arloko langileak gara, ez gara Osakidetzakoak. Hala, foru aldundiak itunpeko postu asko ditu egoitzetan, eta udaletan denak dira itunpekoak. Beraz, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta geriatria eta gerontologiako Zahartzaroa elkargoak egoitzen zerbitzuen katalogoa osatu genuen elkarlanean. Nire kezka handiena zen ea zer gertatzen ari zen erizainekin, lan karga aldetik, material aldetik… Egoitzaz egoitza ibili nintzen, galdetegiak egin… Katalogo berri horrekin gure egoeraren argazki bat atera nahi nuen.

Geriatriako erizainak Hirugarren Mundukoak ginela zirudien, nahiz eta Erizaintzako Kolegioan komisio bat eduki. Argazki hori ateratzeak gauza onak ekarri dizkigu, egia esan.

Erizainak gainezka zeudela zenioen ikerketa horretan, besteak beste. Egoera aldatu da ordutik?

Bai, egia esan egoitzetan beste modu batera lan egiten da. Prozedura asko daude, jendeak beste kalitate batekin lan egiten du, egoitza askok kalitatearen ziurtagiria dute… Erizainek egoitzetan euren lana ordenatu dute. Katalogoak asko lagundu digu. Botikinetako eskaerak zuzenean egiten ditugu, ez dugu osasun etxera joan behar materiala eskatzera. Lehen, sendagileak ez ziren egoitzetara etortzen; orain, etortzen dira, eta erizainen ratioa orain bere tokian dago…

Egoitza guztiak ez daude denerako prest; orduan, halabeharrez, kasu batzuk ospitalera bidali behar dira. Baina ahal dena egoitzan bertan egitea da helburua.

Osasun arloko murrizketak direla medio, lortutako guztia ezerezean gelditzeko arriskurik badago?

Guk oraingoz ez dugu larrialdi hori. Botikekin, gasekin eta abar kontu handiagoa izan behar dugula bai, baina oraingoz ez digute traba handiegirik jarri. Aldundiak nahiz Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak ez gaituzte estutu oraingoz. Murrizketak izaten badira, zuzen-zuzenean laguntzaren kalitatean nabarituko da, eta horrek bai, horrek kezkatzen nau. Osakidetzan, ospitaleetan, gehiago nabaritzen da, baina gurean ez. Beste hainbat alorretan nabaritu dira murrizketak: lehen, formazioa egiteko baimen guztiak lortzen genituen; orain, berriz, gure oporretatik hartu behar ditugu egunak. Ordezkapen bat egin aurretik, gure artean molda bagaitezke, ba hobeto…

Duela bost urte ez zegoen erizainik lan gabe, eta orain erizainak langabezian daude. Horrek kezkatzen gaitu. Ordezkapenak gutxiago egiten dira, baimenak gutxiago ematen dira; hau da, ez dira gaixoaldi guztiak ordezkatzen.

Errezeta bat, euro bat. Zer iruditzen zaizu?

Kasuak banan-banan aztertu behar dira. Jendeak farmazia ikaragarriak ditu etxean, hori egia da, eta hori mozteko lagungarria izango da neurri hori, baina gaixo kronikoekin zer gertatzen da, adibidez? Horrekin ez nago ados.

Igandean egingo dute Lasarten Donostiako Nazioarteko 58. Krossa. Eritreako Teklemariam Medhin eta Ugandako Thomas Ayeko daude faboritoen artean gizonezkoen lasterketan; Medhinek 2009an ere irabazi zuen Lasarteko hipodromoan urtero egiten duten krosa. ...

Azken urteetan, lehen sektoreko formakuntzan eta lanbideratzean, emakumezkoak %30 inguru izan dira. Fraisoro eskolan izan ziren urte batzuk oso emakume gutxi egon zirenak, orain zortzi-bederatzi urte. Gero igotzen joan da kopurua, batez ere lorezaintz...

Lertxundi eta Valverde

Donostia

Xabier Lizardi, Esteban Urkiaga Lauaxeta eta Xabier Lete. Hiru poeta handi horien lanak ikuskizun bakar batean bildu dituzte Anjel Lertxundi idazleak eta Antton Valverde musikariak, eta euskal literaturaren klasiko horien poetikari buruzko kontzertu hitzaldia atondu dute, 3Lak izenburupean. Lizardi, Lauaxeta eta Lete dira hiru L-ak, eta haien eleak dira Lertxundik eta Valverdek taularatuko duten ikuskizuna harilkatzen dutenak.

Letrei, lirikotasunari eta literaturari dagozkie, halaber, hiru L horiek, eta hirurak izango dituzte aztergai Lertxundik eta Valverdek. Hala, Valverderen kantaldia hiru poeten hitzekin osatuko da, Lertxundik hitzezko argibideak ematen dituen bitartean. L-ak esanahi gehiago ere badu, hiru poetei erreferentzia egiteko orduan: "Luma lehenak, lanean libreak, lekuko leialak".

Lertxundi eta Valverderen emanaldia Donostiako San Telmo museoko ekitaldi aretoan izango da, datorren asteazkenean, 19:00etan. Hain zuzen ere, museo horretan joan den azaroaren 16tik ikusgai dagoen Badu Bada. Euskara mundu eleanitzean erakusketaren barnean antolatu dute kontzertu hitzaldia.

Erakusketa azken txanpan sartzen ari da, otsailaren 17rako iragarri baitute amaiera, baina haren inguruko ekitaldiak ez daude inolaz ere amaitzear. Datorren asterako, esaterako, hiru ekitaldi antolatu dituzte. Heldu den asteartean, asteartero egin duten moduan, hizkuntzarekin lotutako zerbitzu eta erreminta teknologikoen aurkezpen gune izango da Badu Bada erakusketa; eta Bi Tanta diseinu grafiko, web eta komunikazioko enpresa gazteak eta EIZIE Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkarteak parte hartuko dute. Ostegunean, berriz, Xose Estevez historialariak erakusketari buruzko ikuspegi pertsonala emango du, bisita gidatu baten bitartez. Bisita galegoz izango da. Orain arte, hainbat pertsona ezagunek egin dute bisita gidatua Badu Bada erakusketan, eta haren edukien gaineko interpretazioa eskaini diote bertaratutako bisitariari: Iñaki Perurena, Luistxo Fernandez, Ibon Sarasola, Harkaitz Cano, Maialen Lujanbio eta abar.

Azken boladan Bergarak protagonismo berezia eskuratu du Euskal Herriko eta Espainiako hedabideetan. Bergarako etxe askotako balkoiak zabor poltsaz bete dituzte protesta gisa. Aitortu beharra dago eraginkorra izan dela protesta egiteko modua. EAJk Bilduko udal korporazioari egotzi dio ez duela herritarren hitza errespetatu. Hori entzunda, pentsa daiteke EAJk Bergaran eta Euskal Herriko beste hainbat herritan ere sarritan praktikatu izan duela herri galdeketaren ariketa demokratikoa; nahiz eta inor gutxik gogoratuko duen alderdi jeltzaleak eginiko kontsultarik.

Herri galdeketa izan daiteke boterea demokratizatzeko modurik eraginkorrena, betiere erabilera egokia egiten denean. Pertsonok berezkoa dugu boterea kontzentratzeko joera, eta horixe da erakundeak demokratizatzeko izan ohi duten eragozpen nagusia. Egitura sinpleenetik hasi eta konplexuenera, zaila gertatzen da boterea demokratizatzea; nahiz eta boterea sozializatzea den demokraziak duen benetako indarraren klabea.

Erabakiak behetik gora hartzea da egitura demokratikoen funtsa, baina ideia sinple horrek badauka ñabardurarik. Erabakiak hartzeko informazioa behar da, eta informazioaren transmisio edo kudeaketak helburu bi izan ditzake: herritarrek erabakiak ahalik eta egokien hartzea, edo informazioa manipulatu, eta interesatzen den erabakiak gehiengoaren babesa lortzea. Boterea demokratizatzeko borondaterik ez dagoenean, bigarrena egingo da. Gardentasuna da, beraz, demokratizaziorako giltzetako bat. Informazioaren kudeaketa zintzoarekin hartzen diren erabakiak zilegitasun maila altuagoa dute. Eta egoera kritikoen aurrean, erabakitzen dutenek nahiz erabakiek sendotasun maila altua dute.

Hori esan ondoren, zenbat erakunde garden eta demokratiko ezagutzen ditugu? Erakunderik sinpleenean ere, botere kontzentraziorako daukagun joeragatik, informazioa ezkutatu, moldatu edo komeni denean dosifikatuta erabiltzen da, erabilera estrategikoa eginez. Baina horrek partaideen atxikimendua galtzea eragiten du; urrundu egiten dira, eta erakundeko arduradunenganako konfiantza galtzen dute.

Benetako erresistentziak ditugu boterea demokratizatzeko. Zein erabaki laga behar dira herritarren esku? Atez atekoa, bai ala ez? Azpiegitura handiak, bai ala ez? Herritarrek badute irizpide eta gaitasunik erabakiak hartzeko? Eta lau urtean behin aukeratzen ditugun politikariak edo arduradunak aukeratzeko? Eta aukeratutako horiek badute erabakitzeko gaitasunik? Enpresetan, sindikatuetan, udaletxeetan, auzo elkarteetan, herri mugimenduetan… Beti daude formalki langileek, herritarrek edo bazkideek hartzen dituzten erabakiak, baina benetan zenbateraino dira kontzienteki hartutakoak?

Gardentasunaz dihardudanez, garbiago esango dut. Erakunde bateko arduradunek ematen duten edo ez duten informazioa edo desinformazioa, oposizioaren informazio edo desinformazioa baino garbiagoa ote da? Inork ematen al du intentzionalitate gabeko informaziorik? Non, nork eta nola neurtzen du egien, erdi egien, iruzurren eta gezurren tamaina?

Espainiako Kongresuan Hipoteken Legea aldatzeko aurkeztuko duten herri ekinaldi legegileak jasotako babesari buruzko datuak eman ditu aste honetan Gipuzkoako Stop Kaleratzeak plataformak: guztira, 27.507 gipuzkoarrek sinatu dute. Hego Euskal Herrian, ...

Euria dela, elurra dela, haize zakarra, muturreko beroa, laino itxia, sute arriskua, izotza edo olatuak direla... Fenomeno klimatologiko eta naturalak tarteko, maiz ematen ditu Eusko Jaurlaritzak kolore ezberdinetako abisuak. Etengabe alerta egoeran g...

Urtea amaitu bitarteko behin betiko datuak emateko zain, Gipuzkoako Merkataritza Zuzendaritzak esportazio eta inportazioei buruzko behin-behineko datuak eman ditu aste honetan; hain zuzen ere, iazko urtarriletik azarora bitartekoak. Esportazioei dagokienez, urteko lehen 11 hilabeteetan esportazioak %4,1 handitu ziren, 2011ko epe berarekin alderatuta. Dirutan, esportazioak 6.254,1 milioi euroren iturria izan ziren Gipuzkoako enpresentzat.

Espainiako Gobernuaren Aduanetako Zuzendaritza Nagusiaren behin-behineko datuak dira asteon zabaldutakoak, eta, horietan, Gipuzkoako datuak Espainiako Estatuko eta Euskal Autonomia Erkidegoko datuekin alderatzen ditu. Hala, Espainiako Estatuko esportazioen %3,1 lirateke Gipuzkoakoak; eta EAEkoen %33,6; alegia, heren bat baino zertxobait gehiago. Baina, Gipuzkoan ez bezala, EAEn esportazioak jaitsi egin ziren 2012ko urtarrila eta azaroa bitartean.

Sektoreka, ekipamendu ondasunek osatzen dute esportazioen erdia baino gehiago (%55,7). Horien atzetik, produktu erdi landuak daude (%25,3) eta, ondoren, automobilgintza sektorea (%9,8). Gipuzkoako enpresen bezero izan diren herrialdeei dagokienez, Frantzia dago buruan, esportazioen %15,7rekin; eta Alemania (%12,3), Erresuma Batua (%7), Mexiko (%5,7) eta Venezuela (%5,5) dira hurrenak.

Inportazioak, behera

Inportazioen atalean, berriz, 2012ko lehen 11 hilabeteetan, inportazioak %11,7 jaitsi ziren Gipuzkoan —guztira, 2.773,6 milioi euro—, eta Euskal Autonomia Erkidegoan, jaitsiera %9,5 izan zen.

Azaroa bakarrik kontuan hartuz gero, esportazioek (-%4,7) zein inportazioek (-%19,4) egin zuten behera, iazko hilabete berarekin alderatuta.

Zizurkilen dago Fraisoro, Gipuzkoan lehen sektorearen inguruko trebakuntza ematen duen eskola. Oinarrizko prestakuntzatik espezializazio arloetara egin dute bidea eskolan eskaintzen dituzten ikastaroek, eta kudeaketa arloan prestatzeak ere garrantzi handiagoa du. "Teknologia berrien garrantzia nabarmen handitu da: webguneak diseinatzea, salmentak Internet bidez egitea…", azaldu Jose Javier Ormazabal Fraisoroko zuzendariak. "Sektoreak eskatzen du produktuei eta zerbitzuei balio erantsia emango dien arloetan heztea: berrikuntzak, salmenta motak, kudeaketa…".

Irailean aldaketak izan ziren Fraisoron. Aurretik, EAEko hiru nezakaritza eskolak eta bi arrantza eskolak batera zeuden Itsasmendikoi enpresa publikoan, Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza eta Arrantza Sailaren menpe. Itsasmendikoi desagertu egin da, ordea, eta eskolak Hezkuntza Sailera pasatu dira. Landa garapenari lotutako arloa sortu berri den Hazi enpresa publikoak hartu du bere gain. "Desestrukturazio bat izan da, eta oraindik egokitzen ari gara egoera berrira. Aurreko gobernuak hartutako erabakia da; ez dakigu gobernu berriak zer erabaki hartuko duen", dio Ormazabalek.

Ohiko hezkuntzak Fraisoron jarraitzen du; hau da, lehen sektoreko erdi mailako zikloak —DBH bukatu eta gero— edo goi mailako zikloak —batxilergoa bukatu eta gero—. Erdi mailakoan nekazaritza zikloa eta lorezaintza eta loradenda zikloa eskaintzen dituzte, eta goi mailakoan, baso kudeaketa eta ingurumen zikloa.

Malgutasuna

Hezkuntza ez-formalari dagokionez, batetik, langabeentzako eskaintza bat egiten dute Lanbiderekin harremanetan; bestetik, Hobetuz programa dago, eta, azkenik, etengabeko prestakuntza. Azken horretan ikastaroak Hazik finantziatzen ditu, eta Fraisorok diseinatu. Gaztenek zerbitzua eskoletan egon arren, Haziren eta aldundien ardurapean dago egun.

Etengabeko prestakuntza oso malgua dela dio Ormazabalek: "Sektoreak eta bertako eragileek eskatzen digutenaren arabera lotzen da, sei hilabetean behin". Eremu guztiei heltzen diete: produkzio arlotik hasi eta kudeaketaraino. "Esaterako, landa ingurunean adinekoak zaintzeko beharra dagoela ikusten badugu, horren inguruko ikastaroa antolatzen dugu", azaldu du Ormazabalek. "Malgutasun horrek ere ahalbidetzen du ikastaro bat emateko gai horretan unean uneko aditua izatea".

Fraisoroko zuzendariak ikastaro trinko horiek enplegurako duten egokitasuna nabarmendu du: "Norbaitek, adibidez, zaldiekin lan egin nahi du, baina ez dago homologaturiko titulurik horretarako. Guk behar hori antzeman eta enplegua lortzeko aukera dagoela ikusten badugu, ikastaro luze bat antolatzen dugu, eta jendea lan horretan hasteko gaitzen dugu". Iaz, esaterako, arrakasta handia izan zuen txakurrentzako ile apaintzaile ikastaroak.

Sektoreak izaten dituen aldaketek, beraz, eragina dute Fraisororen eskaintzan. Orain hamar bat urte, esnearen azpisektoreak bere indarra zuen, eta garai horretan ikastaro asko ematen ziren gaiaren inguruan. "Orain, gutxi ematen dira", dio Ormazabalek. "Beste batzuk kopuruz igotzen joan dira, esaterako, barazkigintzakoak eta lorezaintzakoak".

Aldaketak ere izan dira trebakuntzaren ildoan, Jesus Calvillo Gaztenek zerbitzuaren arduradunak dioenez: "Lehen, lorezaintza ikastera etortzen zirenak sasiak garbitzeko makina hartu eta garbiketa lanak egiteko asmoarekin etortzen ziren. Hori asko jaitsi da, merkatuak gainezka egin duelako, eta egun, loradenda batean lan egiteko, deseinuaren eta paisajismoaren inguruko lanak egiteko asmoz etortzen dira".

Lehenengo aldiz, lehen sektorean ustiapen edo enpresa baten titular izan nahi duenari zerbitzua ematen dio Gaztenek-ek. Bere kabuz hasi delako edo familiako ustiapenaren jabetza jaso duelako izan daiteke abiapuntua. Calvillok azaldu duenez, "azken bi urteetan nabaritu da jendea ez dela etortzen inbertsio handirik eskatzen duten proiektuekin". Inbertsioa lortzea zailagoa denez, proiektuen planteamendua aldatu egin dela nabarmendu du: "Azken urteotan baratzeari lotutako proiektu asko etorri dira, baina ez azpiegitura handiekin, baizik pixkana joateko asmoz". Zuzeneko salmenta egin eta bezeroak fidelizatzeko produktu oso onak eskaintzeko asmoz joaten direla gaineratu du Calvillok.

Norberaren gaitasunak

Gaztenek-era prestakuntza teknikoa duten gazte asko joaten dira, orain hamar urte baino ezagutza gehiagorekin. Horren harira, Calvillok norberaren gaitasunak lantzearen garrantzia nabarmendu du. Aholkularitza ez da arlo teknikoan soilik ematen, baita enpresa bat kudeatzeko duten gaitasunari begira ere. "Gai izango da langile talde bat kudeatzeko edo merkatuaren aldaketei aurre egiteko?", dio Calvillok. "Hala, azken urteetan ekintzailetasunaren inguruan ari gara lanean, beste balio batzuk eransten trebakuntzari".

Gaztenek zerbitzua lehen sektorean alta emanda dauden eta 40 urtetik behera dituztenentzat da. "Europan, gazteek, lehen sektoreko jarduera batean hasten direnean, laguntzak dituzte", azaldu du Calvillok. "Bestalde, Geroa programa ere badago, adin horretatik gora daudenei ere laguntzeko euren jardunean. Aholkularitza, hau da, norbait ondoan izatea bere bidean aurrera egiteko, diru laguntza baino gehiago baloratzen dute bi zerbitzuetan".

Orain bederatzi urte sortu zen Gaztenek programa, eta denbora tarte horretan Gipuzkoan ia 300 gazte joan dira zerbitzuaren berri izatera. Horietatik, urtero, 20-25 gazte inguruk eman dute pausoa euren jarduera abiarazteko. "Urtero ustiaketak galtzen ari dira, eta Gaztenek programak lagundu du galera hori orekatzen, martxan jarri edo jabetzaz aldatu diren jarduerak bikoiztu egin baitira", esan du Calvillok. Profila zerbitzuen aldera jotzen ari dela gaineratu du. Bai Ormazabalek eta bai Calvillok ere argi dute: "Landa eremua bizirik egotea da axola diguna".