Bigarren etxebizitzen kasuan, Gipuzkoako udalek OHZ ondasun higiezinen gaineko zerga %150eraino igo ahal izango dute aurrerantzean. Hala erabaki dute asteon Gipuzkoako Batzar Nagusiek, Bilduren eta PSE-EEren aldeko botoekin. Udalek ohiko bizilekua ez ...

Beste behin, alarde parekideak bere bidea egin zuen, larunbatean, Irunen. Aurten, inoizko parte hartzaile kopururik handiena lortu du: 1.200 izan dira. Gipuzkoako Foru Aldundiko —tartean Martin Garitano ahaldun nagusia—, eta Bilduko, Aralarreko eta Ezker Batuko ordezkariak udaletxean izan ziren alarde parekidea babesten. Ez, ordea, Irungo alkate Jose Antonio Santano (PSE-EE).

Agustin Laskurain (Villabona, 1959) 15 urte zituela hasi zen jotzen Donostiako Udal Txistulari Bandan. Denbora honetan guztian, hiriko auzoetako eta inguruko herrietako jaietan dianak eta erromeriak jotzeaz gain, igandero izaten da Donostiako erdialdeko ibilbideetan eta Konstituzio plazako emanaldietan. Perkusionista da Laskurain. Era tradizionalean ari direnean, atabala jotzen du; ganbera kontzertuetan, berriz, edozein perkusio tresna. Taldearen intendentziaz ere arduratzen da atabalaria.

Noiz hasi zinen zu Donostiako Udal Txistulari Taldean jotzen?

Ene, auskalo... Ea, bada: 15 urterekin hasi nintzen, eta orain 53 ditut... aurten, 38 urte beteko dira taldean hasi nintzela.

Urte hauetan guztietan aldaketarik ikusi al duzu?

Bai, pila bat. Ni hasi nintzenean, lau bakarrik ginen bandan, eta orain, berriz, hamar gara. Lau izanda, beti era tradizionalean jotzen genuen; gaur egun, berriz, zenbait egitura dauzkagu. Era tradizionalean jotzen dugunean, ahotsak bikoiztu egiten dira, zortzi garelako: lau txistu, hau da, bi lehenak eta bi bigarrenak; bi silbote; bi atabalari eta, gero, bi tronpeta. Tronpetak beti izan dira bandan, baina protokoloetan eta segizioetan jotzen zuten bakarrik. Orain, berriz, beti dira gurekin; bandako kideak dira.

Kontzertuak ere jotzen dituzue.

Bai, Bilbora joaten gara... Iruñera ere urtero joaten gara, eta beste toki askotara. Ganbera emanaldietan gu bakarrik edo besteei laguntzen aritzen gara. Donostiako abesbatzekin harreman handia daukagu. Santa Zezilia, Orfeoi Txikia, Mariaren Bihotza abesbatza... eta horiekin jotzen dugunean, guk laguntza harmonikoa ematen diegu.

Donostiako Udal Txistulari Taldea zein neurritan da profesionala?

Erabat profesionala da. Gu bandako kideak gara, eta gutako batzuek jardunaren %40 irakasle gisa egiten dute, baina beste %60, txistulari bandako zereginetan. Jose Ignazio Ansorena zuzen-daria, Jokin Campion artxibozaina, eta ni, errejidorea, berriz, erabat taldeko zereginetarako gaude.

Atabalariaz gain, taldeko errejidorea zara. Zein da zure lana?

Errejidoreak antolatu behar ditu kontzertuko egiturak eta garraioa. Gure bandak ganbera kontzertuak edo erromeriak jotzen dituenean egitura erabat ezberdina du. Egitura ezberdin horretan sartzen dira teklatuak, baxu elektrikoa, bateria... marinba. Horiek denak antolatu behar dira, ordezkoak bilatu... Material guztiak mugitzeko prestatu behar dira, eta garraiolariekin hitz egin... Herri batera joaten bagara, ezustekorik ez izateko, agertoki aproposa dagoen jakin behar dut; baita plazako kontuak ere: megafonia baden edo ez... Horrelakoez ni arduratzen naiz.

Donostiako erdialdean eta Parte Zaharrean ez ezik, auzoetan ere jarduten zarete.

Gure eginkizun nagusia igandero Parte Zaharretik abiatuta diana jotzea da; erdialderaino joan eta buelta. Gutxi gorabehera ordubeteko saioa izaten da. Gero, kontzertua jotzen dugu Konstituzio plazan, 12:15ean. Horrez gain, auzoetatik deitzen badigute, joan egiten gara. Esaterako, joan den ostiralean Igeldon aritu ginen, eta Santiago egunean Zubietara joango gara. Horietan diana jotzen dugu. Igeldon egin genuen bezala, mezetako sarreran eta irteeran jotzen dugu, eta gero sokadantzan-edo. Edozein auzotatik deituta joaten gara. Martutenera ere urtero joaten gara, Egiara, eta abar. Betiere antolatzaileek deitzen badigute.

Zerbait kobratzen du bandak diana emanaldi eta horrelakoengatik?

Gu, nolabait esanda, zerbitzu publikoa gara. Guk ez dugu ezer kobratzen jotzeagatik. Deitzen digunak garraioa eta, kontzertuetan behar izatekotan, megafonia eta horrelakoak ordaindu beharko ditu, baina gu, Donostiako Udaleko Txistulari Taldea, udalaren zerbitzu bat gara, eta jaien antolatzaileei ez diegu kobratzen jotzeagatik.

Alderik ba al dago igandero erdialdean egiten dituzuen saioen eta jaietakoen artean?

Bai. Hemen, erdialdean, igandero zortzikoak jotzen ditugu; normalean, goizeko zortzikoak. Garai batean —tira, oraindik ere bai—, herri askotan egunsentian jotzen ziren zortzikoak. Festetan, kalejirak eta gauza alaiagoak jotzen ditugu, beti tronpetek lagunduta.

Publiko berdina al da ohiko igandeetan eta jaietan?

Oheratu gabeko asko egoten da festetan, baina horrelakoak igandeetan ere gertatzen zaizkigu. Anekdota izaten da horietako asko dantzan saiatzen direla, baina zortzikoa denez, egia esan, ez dira oso iaioak izaten. Normalean, jendeak errespetua du, baina beti izaten dira salbuespenak. Donostiako Larratxo auzoan arrautzak bota zizkiguten garai batean, baina ez dira nabarmentzekoak. Jendeak ondo hartzen gaitu.

Dianarekin esnatzen delako kexatzen denik ere izango da...

Baita hori ere. "Txistulari puta horiek!" eta halakoak esaten dizkigutenak badira.

Hala ere, ez al ziren lehen dianak goizago jotzen?

Guk, igandeetan, 09:00etan jotzen dugu; euskal jaietan, berriz, 08:30ean. Hainbat herritan, Villabonan kasu, aitarekin igandero 08:00etan jotzen nuen. Egia da lehen dianak goizago izaten zirela, baina ohiturak aldatu egiten dira. Esaterako, Parte Zaharrean, gauetan izaten den zaratarekin, 08:00etan abiatzea bizilagunek ez lukete gustuko izango.

Gipuzkoa oso berria da, barrutik oso desitxuratua, eta daukan egitura dauka Gaztelak erabili zuelako Nafarroaren kontrako gerran hornitzeko". Kritika zuzena egiten dio Angel Rekaldek (Tolosa, 1957), Nabarralde elkarteko zuzendariak, Gipuzkoaren lurraldetasuna historikoa dela defendatzen duen bertsio "aranistari": "Bertsio historikoak dio Gipuzkoa betidanik zegoela, dinosauroen garaitik; euskalduna zela, bai, Nafarroaren barnean zegoela, baina une jakin batean erabaki zuela Gaztelarekin paktua egitea, parekoak balira bezala, eta hortik datozela foruak eta egoera berezia. Hori bertsio bat da". Errealitatea bestelakoa da, Nabarraldek eta zenbait historialarik defendatzen dutenez. Gipuzkoa, gaur egun den bezala, Gaztelak konkistatu ostean sortu zela diote, 1200. urtetik aurrera.

Konkistaren aurretik, hiru lurralde edo tenentzia nagusi zeuden gaur egun Gipuzkoa den eremuan. Horren heren bat Ipuzkoa tenentziak hartzen zuen: Urola eta Oria ibaien arteko eskualdea, kostatik hasi eta Aralarreraino. Donostia inguruko eskualdea beste tenentzia bat zen —izen bera zeukan, Donostia—, eta Deba harana, bestea; azken eskualde horrek Markina zuen izena. "Hiru lurralde zeuden, eta hori historikoa da" azaldu du Rekaldek, "horregatik dituzte hirurek hiru euskalki desberdin: gipuzkera, nafarrera eta bizkaiera". Eskualde horietako bakoitzean, hiribildu batek zeukan nagusitasuna: Ipuzkoan, Getariak; Donostian, Donostiak; eta Markinan, Aitzorrotzek (Eskoriatza). Merkataritzarako eta defentsarako gune estrategikotzat zeuzkaten orduko agintariek hiribilduak, eta foru edo legedi bereziak ematen zizkieten.

Garai hartan, Gipuzkoako hiru tenentziatan, denera 20.000 pertsona inguru biziko zirela argitu du Rekaldek: "Euskal lurraldeen barruan zeuden, eta inguruko hiri nagusia Gasteiz zen". Lurraldeok hartzeko bidean, gune gakoa zen hiri hura; Gaztelak setioa jarri zion 1200. urtean.

Nabarraldeko kidearen ustez, gerra horren testuinguruan ulertu behar da Gipuzkoaren konkista: "Gasteizko setioak zortzi hilabete inguru iraun zuen; hor borroka zegoen bitartean, inguruko gazteluak-eta harrapatzeko aprobetxatu zuten [Gaztelako tropek], eta gaur egungo Gipuzkoa eta Nafarroa arteko mugaraino heldu ziren ia-ia". Rekalderentzat, nekez azaldu daiteke prozesu hori paktuaren bertsioaren bidez.

Gaztelak Gipuzkoa militarki eskuratu zuela pentsatzeko arrazoi gehiago ikusten dituzte Nabarraldekoek. Besteak beste, Gaztelako erregeak hiribildu berriak sortu izana, helburu militarrekin: "1256an, urte bakarrean, hiribildu titulua eman zien Hernaniri, Tolosari, Ordiziari, Segurari, Aguraini (Araba), Kanpezuri (Araba) eta Harori (Errioxa, Espainia)". Herri horiek osatzen duten lerroa irudikatzea aski da Gaztelaren asmoa antzemateko: "Muga berria eraiki zuen gotorlekuen bidez. Gerrarako muga".

Hain justu, Gaztelak Gipuzkoa baliatu zuen 1512an Nafarroari eraso egiteko: "Hornidura hemendik egiten zuten; horren ondorioz, Gipuzkoak sufritzen ere hartu zuen parte gerran. Nafarrek, erasoetan, Donostia setiatu zuten, Hernani erre... Gerra Gipuzkoara sartu zen".

Gaztelako erregea lurraldeaz jabetu bezain pronto, Gipuzkoa berrantolatzeari ekin zion: tenentzien egitura desegin eta hiribilduei botere gehiago eman zien, egitura "askoz feudalagoa" ezarriz, landaguneen kalterako. Urte gutxiren buruan, hiribildu izaera aitortu zien kostako hainbat herri nagusiri; Donostiari, Hondarribiari, Getariari, Mutrikuri eta Zarautzi, hain justu. "Lehenbizi kostaldea eratu zuten", argitu du Rekaldek. "Hor izugarrizko itsas potentzia zegoen, balea ehizarako, merkataritzarako eta gerrarako". Herri horietako batzuek, ordea, bazuten aurretik titulu hori: "Horrek esan nahi du hor egon zela boterearen eskualdatze bat".

Konkistaren zantzuak

Duela hiru urte, herria hiribildu izendatu zuteneko 800. urteurrena ospatu zuten Getarian, 1209. urtean eman baitzion titulu hori Alfontso VIII.a Gaztelako erregeak. Urtemugaren harira, gertaera hura ikertzeko eskatu zion herritar talde batek Getarian bizi den Idoia Arrieta historialariari (Donostia, 1962), eta hura jabetu zen mendeurrena oker ari zirela ospatzen: "Ez garai desegokian, baizik eta mendeurrenari ez zegokion lurralde batean". Izan ere, Gaztelako erregeak Getariari bere hiribildu titulua eman aurretik, Nafarroakoak emana zion berea.

Aurkikuntza hori hainbat arrazoiengatik da garrantzitsua. "Mendeurrenak ez dira neutroak izaten", esan du Arrietak; "Mundu sinboliko bat antolatzen dute eta, azken batean, mundu sinboliko hori da historiaren eragilea".

"Intuizioari jarraiki", Getariako eta Gipuzkoako konkisten zantzu izan daitezkeen hainbat elementu topatu ditu Arrietak: "Garaiko kronista guztiek aipatzen dute harresiak 'berreraiki' egin behar zirela. Nik atera nuen ondorioa izan zen harresiak bazeudela, eta suntsituak izan zirela".

Getariako hiribilduko foruaren bila ari zela, Donostiakoaren kopia batekin egin zuen topo, eta haren lerro artean, Donostiako konkistaren aipamen bat aurkitu zuen. XIX. mendekoa da Arrietak eskuratu ahal izan duen kopia; haren ertz batean, garai hartako eskribauaren ohar bat dago: "Ojo, conquista de San Sebastián" ("Kontuz, Donostiaren konkista"). Arrietak kopia horren testuingurua azaldu du: "XIX. mende hasieran, foruak kendu nahi zituzten, eta historiografiari eraso larri bat egitea erabaki zuten: esatea foruak erregeak emandako pribilegioak zirela. Eta erregeak ematen duena, erregeak kentzen du". Arrietaren iritzitan, hori da eskribauak oharra eranstearen arrazoia: konkistaren bertsioa ematen zuelako, eta ez itunarena. Eta itunik ezean, erregearen eskumen hori ez zatekeen zilegi.

Eztabaida, gaurkotuta

Ipuzkoa eta Donostia aldea 1397an elkartu ziren, Gipuzkoako Hiribilduen Ermandadea sortuz; ehun urte geroago, Deba inguruko herriek ere egin zuten bat. Oraingo Gipuzkoa, ordea, ez zen osatu 1845 arte; urte horretan sartu zen Oñati, azken herri nagusia. Gaur egun duen itxura "behartutako prozesu" baten ondorio dela dio Rekaldek: "Euskaldunak zatituta gaude administratiboki eta politikoki, eta baita identitate aldetik ere; eta hori guztia ez da sekula izan gure prozesu naturala. Gaur egun batzuk gipuzkoarrak izatea eta beste batzuk nafarrak, hori Gaztelak inposatutako prozesua da".

Gaur egungo lurraldearen legitimazioaz hitz egiterakoan, hizkuntzak orientagarri gisa balio behar duela deritzo Arrietak: "Euskarak badu dimentsio historiko bat, lurraldearen antolaketari dagokionez. Euskal Herriari buruz hitz egiten dugunean hizkuntza kontuan izan gabe, zentzua galtzen du historiak".

Historiako une batek ez luke egungo lurraldea baldintzatu behar. Bat dator horrekin Arrieta, baina argudio horrek ezkutatzen duenaz ohartarazi du: "Ados, gu izango gara nahi duguna, dudarik gabe; baina konkista ezkutatu dutenek, dirudienez, garrantzia eman diote". Historia beste era batera irakurtzearen alde egin du: "Euskal Herrian, aspalditik egon dira bi ikuspegi, bi kultura, bi sentiberatasun, eta batak besteari ateak itxi dizkio. Mendebaldean, agintea guda eta konkisten ondorio da. Garbi dago nork ez daukan agintea —nork daukan ez dago horren argi, nahiko sakabanatuta dagoelako—. Agintea ez dutenen historia egin behar litzateke".

Umorea, antzerkia eta musika zuzenean eskaintzen ditu Ron Lalák, Time al tiempo antzezlanaren bidez. Horien uztarketatik eta egungo bizimoduari erreparatuta sorturiko bakarrizketa eta elkarrizketetatik, barre egiteko parada ematen du. Bost aktore eta musikari ageri dira taula gainean, esketx sorta bat eskaintzeko asmoz. Datorren ostegunean eskainiko dute, 20:00etan, Antzoki Zaharrean. Hurrengo asteburuan ere emanaldiak egingo dituzte.

Arrasaten hasiko da aurtengo Euskal Herriko historialarien biltzarra. Hirugarren kongresua izango da aurtengoa. Nafarroaren konkistaren 500. urtemuga dela eta, bilkura berezia antolatu du Nabarraldek: irailaren 7tik 16ra arte iraungo du, eta hainbat herritan egingo dituzte bilerak. Arrasateko saioan euskararen galera izango dute mintzagai; irailaren 8an Leitzan (Nafarroa) arituko dira Gipuzkoa eta Nafarroa arteko gaizkileen muga deiturikoaz; irailaren 14an, Agoitzen (Nafarroa), Nafarroa babesten zuen gazteluaren suntsiketaz; eta irailaren 15ean eta 16an, gainerako gaiak landuko dituzte Iruñeko Planetarioan. Jada zabalik dago saioetan entzule gisa izena emateko epea.

Euskarazko rockaren aitzindaria da Zestoako Leok'k taldea. 1968. urtean abiatu zuten euren ibilbidea, eta haiei esker, lehen aldiz, The Beatles, The Doors, The Rolling Stones eta beste hainbat rock talderen kantuen euskarazko bertsioak entzun ahal iz...

Kukurutxo txiki bat, jogurt eta txokolatezkoa", eskatu ahala jesusen batean zerbitzatu dit izozkiak saltzen dagoen gizonak. Ordaindu eta kalera atera naiz bekatutxoa miazkatuz. Ez dakit zergatik eskatzen dudan kukurutxo txikia, beti ni baino handiagoa den bola bat jartzen diote gainean, eta izozkia dariola egiten dut bidea, Grettel banintz bezala. Lehenengo tantak zapatila zuriaren muturra harrapatu du (jogurtezko tanta izan zitekeen, baina ez, behin aldrebesten hasita, txokolatezko tanta izan da). Bigarren tanta jogurtezkoa, honek galtza bakeroen belaunaldean gelditzeko kapritxoa izan du.

Beroarekin, izozkiarekin, poltsan aurkitzen ez dudan zapiarekin eta tantekin estresatu naizenean esertzea erabaki dut. Eta hantxe jarri naiz, Donostiako Bulebarreko banku batean, izozki buruhandia lasai menderatuz. Ze entretenigarria den jendeari begira egotea, aurretik pasatzen diren guztiei erruki gabe so egiteko aukera ematen dizu halako banku batek, zineko pantaila aurreko eserleku bat bailitzan. Hor dabiltza, batera eta bestera, iritsi dira... udatiarrak (turistak bai, baina udakoak, ez da berdina). Kolore eta forma guztietakoak; hor doa japoniar taldetxo bat, bakoitza bere argazki makina lepotik zintzilik duela (kolkoa, petsua eta sabela estaltzen dion kameratxo horietako bat). Han doa beste alderantz ingeleraz diharduen gazte kuadrilla bat, Sanferminetako zapia eta kamiseta soinean dituztela. "Ba ote dakite Iruñea kilometro batzuk beherago dagoela?", pentsatu dut, baina ez dut gogoeta sakonik egiteko astirik hartu, txokolateak eskuak inbadituak dizkit dagoeneko, eta ukalondorako bidea hartzen hasi aurretik espabilatu beharrean nago. Senar-emazte kataluniarrak alde batera eta Zarako hamar poltsa daramatzaten hiru neska frantsesez hizketan beste aldera. Hainbeste hizketa harrotzen artean gertukoa dudan hizkera bat ere atzeman dut parean pasatu den familia baten ahotan, goierritarrak seguru.

Baina ze ezberdinak diren udatiarrak leku guztietan. Gu ere udatiarrak izango gara beste tokietan. Mediterraneo aldean, esaterako, gogoan ditut Oropesan, Saloun edo Benidormen ikusitako espezie guztiak. Baina hauentzat beste izen bat gustatzen zait, espainolagoa akaso, baina hain da polita eta egokia! Hauek beraneanteak dira, eta guztietan ezaugarri berdinak errepikatzen dira. Egoera bat deskribatuko dut, eta ziur nago zuetako askori aski ezaguna egingo zaizuela: Salou, Oropesa edo Benidormen gaude, gaueko 22:30ak, beraneante familiak egun osoa hondartzan pasatu ondoren, dutxa bat hartu, balkoian afaldu eta kalera atera dira buelta bat ematera. Emaztea Gabonetako zuhaitz baten moduan atera da "antes muerta que sencilla" bere baitan abestuz. Pozik doa begiratzearekin bakarrik azkura ematen duen soineko distiraduna daramala; herrian janztera ausartzen ez den trapu guztiak eramaten ditu oporretara, eta han gustura erabiltzen ditu, zer esango ote duten beldurrik gabe, gaixoa. Eskumuturretan, lepoan, belarrietan eta hatzetan, aurrean harrapatu dituen bitxi guztiak zintzilika, pausoa ematen duen bakoitzean klin-klin eginez. Oinetan soinekoaren kolore bertsuko zapatak, ozta-ozta menderatzen duen takoiarekin. Ondo, oso ondo. Eta Gabonetako arbolaren aldamenean zakua; senarra, alegia: praka motzak, sandaliak eta Keler edo Heineken jartzen duen kamiseta zuria. Batzuetan zaila egiten zait familia berekoak direla sinestea! Aurrean 6 urteko alaba, amak jarritako soineko loreduna eta burua baino handiagoko lazoa ilean daramala, jolas egiteko imintzioa egiten duen bakoitzean amak errieta "Alejandra, estate quieta", klin-klin, klin-klin.

Jarraituko nuke gustura, baina izozkia bukatu zait, eta pareko iturrira noa txokolatezko krimenaren aztarnak garbitzera.

Maiatzean jarri zuten martxan Errenterian Kabia Espazio Kreaktiboa, Pontika auzoan. Habia baten itxurako egitura bat da, baina garrantzitsuena horren barruan egiten diren proiektuak dira. Bost lantaldetan bilduta daude, eta guztira, ehunetik gora lagu...

Estitxu Sudupe (Urretxu, 1974) UGA taldeko abeslaria izan zen bere bizitzaren aro batean. Izen bila ari ziren, eta lehenengo diskoaren tituluan aurkitu zuten: Udako gauaren ametsa (Run Down, 1999), hitz bakoitzaren lehenengo hizkia elkartuta. UGA izen...