Gizarteak, orokorrean, badaki unibertsitatetik igaro garenok gai askotan jakitunak garela. Badira zenbait lizentzia, ordea, nolabaiteko errespetua ematen dietenak gizarteari, adibidez, ingeniaritza, edo adorazioa sortzen duen Medikuntza edo nahasmena eragiten duen Arte Ederren lizentzia. Biologiako lizentziatuak garenok, berriz, beldurra sortzen dugulakoan nago.

Biologia lizentzia oso lausoa da jende arruntarentzat, ez baitakite zehazki zer ikasi duzun eta nolabaiteko ezinegona sortzen die horrek, aurrean duenak zenbat dakien ez jakitearen ezinegona izango da. Horregatik da hain zaila gure amonei zer ikasi dugun azaltzea!

Gogoan dut, nire lagun ingeniari batekin batera Goierri sakonean ogiak banatzen ibili nintzen uda hura. Baserritar jator bati bere eguneroko ogia ingeniari batek eta biologo batek banatzen geniola esan genionean, baserritarra, ingeniaria ikusita, lasai geratu zen, baina biologoa ikustean... "Periologoa, e? Estudio zallek in ittuen, de dio!" esan zidan. Nire galdera da: zer ote zen gizon harentzat "periologoa" izatea?

Edozein Homo sapiens talde baten barnean sartzean eta indibiduo bakoitzaren bizitzan egindako merituak esatean eta Biologia ikasi duzula aipatzean, beti baten batek ondoko esaldi hau esaten dizu: "Biologoa, e?... ño! Hoi karrera zalle izango´ek ba". Baiezkoa erantzuten diozunean hurrengo esaldia dator "Ta?... Zeozertako balio aldik horrek?". Noski, zure erantzuna "bai" borobila da, baina inork ez du sinesten.

Taldean prentsa arrosan aditua den baten bat bada, beste esaldi bat gehitzen du: "Biologoa, e? Ana Obregon bezela". Inork esan al die gizaseme horiei Joseba Maria aznartarrenekoa abokatua dela eta lekiotar Alex Historiako lizentziatua? Norbaitek Obregondar Aneren Biologian lizentziaren agiria bidaltzen badit, eskertuko nioke... ea egia den!

Esaldi horiek irribarre batekin saihestu ostean, azterketarako galdera etorri ohi da. "Ta? Letu al dek zea Australian bitxo bat deskubrittu diela?". Australian egunero ehun bat armiarma, zizare, intsektu eta bestelako animalia txiki espezie berri aurkitzen dituztela jakinda... nola izan "bitxo" horien guztien berri! Ezezkoa erantzun ostean, biologo batek baino gehiago dakitenaren aurpegia ipintzen dizute: "Hoi ez al hekien? Biologo earra hau inda hi!".

Hala eta guztiz ere, hartu-emanaren punturik gorenena, antzinako jakindurian oinarritutako erdi egiak aipatzen direnean etorri ohi da. "Nere attonak esaten zin... suge´k gauen behiei tititik esnea edaten ziokela ta titi hoi geo lehortu itte´dekela, hoi ba al´ekien?". Gizasemeari, egia hori, euskal jakinduriaren gezurretako bat dela esan ostean, eta haren "hik esangoiak nei!!!" entzun eta gero, azalpen bat ematen zaio, betiere, oinarri biologiko batekin. Normalean azalpenak berak esan duen istorioa baino logika gehiago duela ikusita, "unibertsitatetik etorriko batek esan behar al ziak hoi! ne´attonak asko zekian, e?", erantzuten dute. Gogorra da, nonbait, bizitza guztian sinistu diren egiak, segundo batean gezurrak izan direla ikustea!

Behin animoak lasaituta, asko dira kuriositatez bizidunen kontuak galdetzen dizkizutenak. "Egie al dek, hi, balea ez´tekela arraie?", "Ta zea, erlek estingitzen baizkiu... ez omen dek landareik eongo, ho´re baek, e?", "Baratza bazekeak ta xomorrok jan ziatek letxue, ze ittea zekeat?". Beste batzuek biologoak eta ekologistak ez dituzte bereizten, eta zuzenean joaten dira zure lepora, "Hi ekologixta haiz ta... kotxea ez omen dek ibili behar, ta nola jun beait nik lanea? Aston, o ze?".

Ene gizarte maitea, biologoak beste edozein lizentziatu bezalakoak gara, guk ez ditugu haize errota baten piezak diseinatzen, baina badakigu beste planeta bateko bizidun posibleak irudikatzen, ez ditugu katarroak sendatzen, baina badakigu ibai bat noiz dagoen gaixo eta zein neurri hartu behar diren hura sendatzeko, ez dakigu autoak konpontzen, baina badakigu bizidunen gorputzek nola funtzionatzen duten, ez dakigu krisiari buruz ezer, baina badakigu behin galdu genituen gure baso, zelai eta bizidunak nola berreskuratu behar diren.

Lan gutxi dugu, oso gutxi, baina badakigu harrien azpitik ere proiektuak ateratzen, euripean datuak hartzen, gu baino gutxiago dakitenen aurrean burua makurtzen eta bestelako lizentziatuekin lanpostu batengatik borrokatzen. Jar ezazu biologo bat zure bizitzan, enpresan eta ikastetxean, ez zaizu damutuko.

Eztena teatro egunak

Errenteria

Joan den asteazkenetik etzira bitartean, Eztena antzerki jaialdia ari dira ospatzen, Errenterian. Mikelazulo elkarteko kideek antolatu dute, laugarrenez, eta aurten ere, askotarikoa da prestatu duten programazioa. Antzerkia herrira eraman eta zabaltzea da jaialdiaren helburu nagusienetariko bat. Hala, proposamen berriak eskaintzeko ahalegina ere egiten dute, urtero. Baita mota guztietako adierazpenei aukera ematekoa ere. Izan ere, kultur jarduera "parte hartzaile, libre eta kritikoa" sustatu asmo dute.

Egitarau "eder-ederra" prestatu dute aurtengo. Eskarmentu handiko sortzaileei ateak ireki dizkiete, eta baita konpainia berriei ere. Horrez gain, sormen bidean diren lanen aurkezpenak ere eskainiko dituzte Piezak atalean.

Atzo eta herenegungo emanaldien ondoren, gaur, 17:30ean, Espaloietan dantzan ikuskizuna egingo dute, erdigunean, Biteri Txiki kaletik abiatuta. Sofie Dubs, Xafor-K eta Eneko Alkarazek hartuko dute parte. 20:00etan, berriz, Piezak atalaren txanda izango da Mikelazulon.

Bihar, 18:30ean, Mikelazulon, J. B. Pedradasen No estoy para nadie emango dute, eta 19:30ean, Iñaki Moralen Orgax-men, herriko plazan. 20:30ean, Ramon Agirrek eta Inazio Tolosak Xentimorik gabe ikuskizuna eskainiko dute Beheko kalean, eta 00:00etatik aurrera, Zo-Zongo taldeak Psicho-Clown Perkushow ikuskizunaren estreinaldiaren aurreko saioa egingo du herriko kaleetan, Txintxarri elkartetik abiatuta.

Igandean izango da jaialdiaren azken eguna. 10:30ean, Antzerki antolaketaren amarauna izenburupean, gosari eztabaida egingo dute, Mikelazulon. 18:30ean, Anakrusa taldeak Tempus-i dantza antzerkia taularatuko du Errenteria Hiria kulturgunean. 20:00etan, Legaleon-T taldeak Ella y él: Ficciones antzerkia emango du, hori ere Errenteria Hiria kulturgunean.

• Asteburuan alkoholaren eraginpean atxilotutako gidariak. Alkoholaren eraginpean gidatzeagatik hamabi pertsona atxilotu zituen Ertzaintzak, Gipuzkoan, joan den asteburuan. Zarautzen atxilotu zituzten hiru; Hernanin, Andoainen eta Tolosan, bina; eta Eibarren, Oiartzunen eta Irunen, bana.

Gipuzkoako Artxibo Orokorrean urtero 5.000 kontsulta egiten dira, eta 200 erabiltzaile inguru izaten dira. Orotara, 30.000 kopia inguru ateratzen dituzte.

Gipuzkoako Foru Aldundiko Parte Hartzeko Sarea ari da bidea egiten, eta beste topaketa bat egin zuen, gaur zortzi, Donostiako udaletxean —irudian—. Bertan bildu ziren Gipuzkoako 35 udalerritako alkateak, zinegotziak zein partaidetzako teknikariak; orotara, 60 bat pertsona. Demokrazia zuzeneko esperientziak, hirigintza edo herriko guneen inguruko prozesuak, partaidetzazko aurrekontuak eta herrien etorkizuna lantzeko prozesuak izan zituzten hizpide.

Gipuzkoako Artxibo Orokorrak bost mende inguru daramatza Tolosan. Egungo eraikina, San Frantzisko pasealekuan dagoena, 1904an eraiki zen. Aurretik, aldundiak hala erabakita, 1530. urtetik Santa Maria parrokian gorde ziren. Eraikin dotorea da artxiboa gordetzen duena. 1986tik 1990era, moldaketa bat izan zuen, txiki geratu zelako.

Egun, edozeinek ditu artxiboko ateak irekita, baina ez da beti horrela izan. "Mendeetan artxiboaren helburua aldatzen joan da", azaldu du Ana Otegi teknikariak. "Hasieran, XIV. mendetik XVI. mendera, administrazioaren memoria historikoa izatea zen helburua. Gero, XVII. mendetik, garaiko jakintsuei ireki zitzaien artxiboa. XIX. mendearen erdi aldera, historialariei ere artxiboan sartzeko aukera zabaldu zitzaien, eta azkenik, XX. mendearen erdi aldetik aurrera, herritar orok erabili dezake artxiboa".

Gipuzkoako Foru Aldundiaren eta Batzar Nagusien artxibo historikoa da, izatez, Gipuzkoako Artxibo Orokorra. XX. mendean jatorrizko artxiboari eransten zaizkio Gipuzkoako korrejimenduaren artxiboa, Tolosako notariotza barrutiko protokoloak eta beste zenbait artxibo, bai publikoak eta baita pribatuak ere. "Esan daiteke artxiboen artxiboa izatera heldu dela", dio Otegik.

Batzar Nagusiei eta aldundiari dagokionez, aktak, aurrekontuak, espedienteak… daude. Bestalde, korrejimenduaren funtsa, Erregearen ordezkariak, alegia korrejidoreak, lehen eta bigarren instantzian epaitzen zituen auzi zibil eta kriminalez osaturik dago. Artxibo hori XVI. mendean hasten da eta 1841. urtera arte iristen da, korrejimendua bertan behera gelditu zen arte.

Notariotzari buruzko funtsari dagokionez, bertan XVI. mendetik hasita, notarioek edo eskribauek baimendutako jatorrizko eskrituren bildumen ordenatuak daude, hau da, ezkontza kontratuak, testamentuak, salmenta kontratuak, obra kontratuak... Hala, dokumentuak ehun urte betetzen dituztenean eramaten dituzte Tolosako artxibora. Aurten, beraz, 1911ko eskriturak hartu dituzte.

Tolosakoaz gain, notariotza arloan beste hiru barruti daude Gipuzkoan: Azpeitikoa, Bergarakoa eta Donostiakoa. Hiru barruti horietako protokolo artxiboak Oñatiko Protokoloen Artxiboan gordetzen dira, herri horretako unibertsitatearen eraikinean.

Familiari buruzko datuak

Bi aukera daude artxiboak arakatzeko: eraikinera bertara joanez, edo Internet bidez. Azken honetan, jendeak kontsultak egin nahi baditu, agg-gao@gipuzkoa.net helbidera idatzita egin behar du informazio eskaera.

Eraikinera bertara joanez gero, eskatzen duten gauza bakarra nortasun agiria edo identifikazio txartel bat da. "Artxibora lehenengo aldiz joaterakoan, datu pertsonalak eskatzen zaizkio, eta zein den aztertu nahi duen gaia, erabili ditzakeen tresnak aholkatu ahal izateko", zehaztu du Otegik. Inbentarioak eta datu baseak kontsultatu ondoren, artxiboko teknikariei dokumentuak eskatzeko aukera dago, eta gehienetan jatorrizkoak uzten dituzte.

Erabiltzaile mota asko izan ditzake artxiboak: aldundia bera, doktore tesiak egiten ari direnak, irakasle eta ikasleak, arkitektoak, abokatuak, eta herritarrak, oro har. Azken horiek, genealogia, familiaren historia zein sendiaren baserriaren historia ezagutzeko baliatzen dute, batez ere.

Norberaren historia arakatzeko protokoloen artxiboa nabarmendu du Ana Otegik: "Bertan bizitza pribatuak eta familia bizitza, harreman sozialak, azken finean, gure arbasoen bizimodua eta pentsamoldeen berri izan daiteke". Aurretik elizbarrutiaren artxibo historikoan, www.mendezmende.org helbidean, norberaren arbasoen bataio, ezkontza eta heriotza datak bilatu daitezke, eta horietatik abiatuta, Gipuzkoako Artxibo Orokorreko protokoloen artxiboa arakatu. Hala, arbasoren baten heriotza data jakinez gero, protokoloen artxiboan testamentua bilatu daiteke, eta familiaren historiari buruzko datuak bildu. Kaperatasun agiriak ere erabili daitezke norbere historia osatzeko.

Hori bai, norbanakoek ezin dute dokumentu orijinalik atera artxibotik. Izan ere, bi modu besterik ez daude dokumentuak ateratzeko. Batetik, Gipuzkoako Foru Aldundiak bere kudeaketarako eskatzen dituenean, errepide baten proiektua egiteko, adibidez. Bestetik, erakusketa baterako eskatzen dizkietenean. Fotokopiak eskatu daitezke, baina gero eta gehiago banatzen dituzte kopia digitalak, horrela jatorrizko dokumentuak gutxiago hondatzen direlako.

Zaharberrikuntza laborategia ere badu artxiboak. "Azken aurrerapenekin hornitua dago, eta batez ere artxibo orokorreko agiri eta liburuak berritzen dira. Tarteka, Oñatiko artxiboko eta Koldo Mitxelenako artxiboa zaharberritzen dituzte teknikariek", dio Otegik. Prozesuaren hasieran dokumentuaren diagnostikoa egiten da, gero garbitu, azidoa kendu, papera berreraiki, eta koadernatuak badira, koadernaketa ere berritu egiten da. Dokumentuak baldintza jakin batzuetan gordetzen dituzte, hau da, batez beste 18-20 gradu bitarteko tenperaturan eta %55-60ko hezetasun erlatiboarekin.

Batzarretako eta aldundien akta liburuak digitalizatuta dituzte, XVI. mendetik hasi eta 1840 urtera arte. Bestalde, protokoloetan dauden aurkibideak jarri dituzte modu digitalean. "Eskribauek liburuan zeuden eskrituren nolabaiteko laburpena egiten zuten. Horiek oso lagungarriak dira informazioa bilatzeko", azaldu du Otegik. Horrez gain, udaletako kaperatasun agiriak ere digitalizatuta dituzte. Egun, guztira 300.000 irudi baino gehiago dituzte.

Artxiboan balio berezia duten hainbat dokumentu ere badituzte. Horietako bat 1558. urtekoa da. Garai hartan Felipe II.a Espainiako errege zela, Valladolideko Errege-Kantzelaritzaren errege-gutun beterazlea da dokumentua, hain justu, Gipuzkoako probintziak Donostiako Kontzejuaren aurka duen auzian, Donostiako Santa Katalina zubiko garraio eta bidesariak direla eta. Euskaraz idatzita dauden bertso batzuk, 1685ekoak ere gordeta ditu artxiboak. Eibarko Migel Basterretxeak konposatu eta abestutako bertsoak jasotzen ditu dokumentuak. Antonio de Elzarzagak, Eibarko San Andres parrokiako erretoreak, Basterretxea auzitara eraman zuen, bere aurkako bertso horiek iraingarriak zirela argudiatuz, eta kausa kriminalean daude idatzita bertsoak.

DONOSTIA. Garapen iraunkorarren araberako erosketa bat eginez gero, San Marko mankomunitatean urtean 1.000 tona hondakin aurrez daitezke. Mankomunitateko ehun familiarekin egindako Ekoshopper prebentzio kanpainaren ondorio nagusia da hori. Familia hor...

Geroz eta indar handiagoa hartzen ari da Gipuzkoako herrietan irristaketa. Irristailuak oinetan kokatu, eta denborapasarako nahiz kirola egiteko lagunartean kalera irteteko joera da roller-ena. Zaletasunak gorantz egitearekin batera, irristalari elkar...

Lehen bakarrik hitz egitea gaizki ikusita zegoen, arinkeriaren seinalea zelako. Orain, gutxi gara kalean edo paseoan solaskide urrunen batekin hitz egin gabe goazenak. Zertaz hitz egiten duten? Entzumenean arazoak ditut, zorionez, eta ez diet askorik entzuten. Tarteka, beti dago telefonoaren aroa baino lehen bezala hitz egiten duenen bat. Horiei bai, entzuten diet eta esaten dutenak ez du inolako interesik.

Gu umeak ginela, haizearekin argia joaten zenean, gau ilunean askotan, senide guztiak elkar hartu eta bizkar batera joaten ginen eta handik denak batera egiten genuen hots: "Artañolaaaa!" (Artarinola pare bat kilometrotara dagoen baserria zen eta da) eta halakoxea zen egiten zuen isiltasuna, non baserriko sukaldetik Migelek, transformadorearen arduradunak, entzuten zuela. "Zeeeer?", galdetzen zuen eta berriro denok batean "Argiyeeee!" esaten genion. Elkarrizketa harrigarri horren ondoren, berehala argia etorri ohi zen.

Antzera hitz egiten jarraitzen dute batzuek, baina bakanak dira. Gehienak bakean baina txutxumutxu etengabean doaz beren egitekoetara edo datoz beren egitekoetatik. Bikoteak ikusi ditut horrela, bakoitza bere aldetik hirugarren edo laugarren batekin hizketan. Nago ez ote duten elkarrekin hitz egiteko ere mugikorra erabiltzen.

Neuk ere tarteka, aldarte oneko nabilenean, mugikorra atera eta, nori deiturik ez dudanez, bizpahiru esaldi bota ohi ditut, neure buruari adarra jotze aldera. Orain dela egun batzuk semaforo batean ondoko gidaria eskuekin haztamuka norbaitekin hizketan ikusi nuen. Hurrengo semaforoan neuk ere norbaiti epelak esaten ari nintzaion itxurak egin nituen, baina pasatu egin nintzen nonbait, ondoko autoko gidariak arraro samar begiratu zidala ohartu bainintzen.

Batzuetan pentsatzen dut ba- karrik hizketan ari diren guztiak ez direla mugikorrarekin edo mikroa soinean atxikita ibiliko. Iru-ditzen zait adin batetik aurrera etxean ordu asko ematen dituzte-la zakurrarekin bakarrik hizke- tan eta, kalera ateratzen direlarik, ohiturarekin jarraitzen dutela.

"Eguneratu egin behar duzu", errepikatzen didate etxean. Behingoagatik jaramon egin eta urtero errepikatzen ari naizen ingeles ikastaroaren grabazioarekin joan nintzen joan deneko batean kiroldegira. Nahi gabe hasi nintzen bakarrik hizketan eta, nire ahoskatze traketsa tarteko, irribarre banarekin sumatu nituen ondokoak eta barrezka ere bai bakarren bat.

Ez da erraza eguneratuta bizitzen. Joan den igandean Getariatik itzulia egin eta Zarauzko malekoian sartu nintzelarik, Atez Ate letra larriz idatziko zuen mahai batekin egin nuen topo. Betaurrekorik gabe nentorrenez, ez nuen letra txikirik irakurri. Bazela ordua bururatu zitzaidan Zero Zabor leloaren alde kalera ateratzeko eta bitan pentsatu gabe neure izen-abizenak eta sinadura jarri nituen. Etxera joan eta beste behin entzun behar izan nuen eguneratu egin behar dudala, kalean kanpaina egiten ari diren bakarrak Atez Atekoaren kontrakoak direlako.

Eskulangilea ez den arren, eskulangintza Jone Idiazabalen (Errenteria, 1956) bizitzaren parte da. Ereintzako kidea da. Duela 34 urtetik Errenterian Euskal Herriko Eskulangintza Azoka antolatzen du elkarte horrek. Orain, Gabiltza eta Lur eskulangile el...