Espainiako Konstituzio Auzitegiak martxo amaieran emandako ebazpenean, hemeretzi presok jarritako babes helegiteak ukatu zituen. Beste 22, berriz, tramiterako onartuta daude, ebazpenaren zain.

Martxo amaieran, Parot doktrina gisa ezagutzen den 197/2006 doktrina ezarrita zuten 47 euskal presok euren sententziari jarritako babes helegiteak aztertu zituen Espainiako Auzitegi Konstituzionalak, eta haietako 25i buruzko erabakia jakinarazi zuen. Ez zen erabaki kolektiboa izan; kasuak banan-banan aztertu zituen. Hemeretzi helegite atzera bota zituen, hiru ez zituen onartu, 22 tramiterako onartu zituen, eta beste hiruri arrazoia eman zien. Helegitea onartuta, martxoaren 30ean askatu zituzten hiru gipuzkoar: Jose Inazio Gaztañaga Gazta (Arrasate, 1961), Juan Mari Igarataundi (Zestoa, 1957) eta Jose Mari Perez Txuri (Zarautz, 1962). Lehenak 24, eta beste biek 25 urte igaro dituzte espetxean. Berez, 2006an, 2007an eta 2008an irten behar zuten, hurrenez hurren; doktrinarekin, 2017 eta 2018ra arte egongo ziratekeen preso.

Bi hilabete igaro dira ordutik, eta "ustez, kalera eginda" daude, Igarataundiren hitzetan. Hala ere, oraindik harritu egiten dira tarteka: "Autoak handiak dira, eta autobusak denak dira akordeoizkoak eta bi pisukoak". Hasierako ongietorriak eginda, ari dira apurka egunerokotasun berria sortzen. Espetxean egindako urteek, ordea, ezinbestean eragin diete osasunean, eta hirurak dabiltza, gehiago edo gutxiago, medikutan. Arazo gehien Perezek ditu; azken uneko ezusteko batengatik, ezin izan du elkarrizketara agertu.

1987an eta 1988an atxilotu zintuzteten. Espetxeratu zintuztetenean, espero zenuten hainbeste denborarako izango zela?

juan mari igarataundi. Sartu ginenean, hamar urte esaten genuen; hamar urtean konponduko zela kontua. Gero, Aljerko negoziaketarekin, Bartzelonako Olinpiar Jokoetarako izango zela esaten genuen [barre egiten du]. Tira, hori esaten zen, baina ez zen sinesten. Baina hamar urteena bai; mundu guztiak pentsatzen zuen hamar urtean konponduko zela kontua, harik eta 2000ra gerturatzen hasi ginen arte. Hor ikusi genuen ezetz, zigorrak osorik bete beharko genituela.

Espetxeko bizitza asko aldatu da preso egin dituzuen urteetan?

j.m.i. Erori ginenean, [euskal preso politikoen] kolektiboko jendea bakarrik geunden. Horrela bi urtez, dispertsioa hasi zen arte. Nire ustez, okerrera egin dugu, arlo guztietan: inoiz baino isolatuago gaude, baita espetxeetan bertan ere. Jakina, oraingo makrokartzela horietako bakoitzean hamalau, hamabost modulu daude, eta ahalik eta euskal preso gutxien sartzen dituzte bakoitzean. Espetxe berean hamar urte egin ditzakezu kide batekin, eta hura ezagutu ere ez.

jose inazio gaztañaga. Egokitzen zaizun moduluaren arabera ere, nahiko ongi bizi zintezke, edo oso gaizki. Errespetu modulu batean nahiko eroso bizi zaitezke; lehen graduko modulu batean edo jende gatazkatsuarekin egokitzen bazaizu, arazo gehiago dituzu.

j.m.i. Eta isolamenduan bazaude, zer esanik ez. Nik igaro izan ditut hiru urte kiderik gabe, eta gogorra egiten da euskaraz hitz egin ahal ez izatea, edo politikaz aritzeko aukerarik ez izatea. Preso sozialekin harremantzen zara, baina desberdina da.

Zer esaten zenieten iritsi berriei?

j.m.i. Egia esan, apenas ezagutu dut jende berririk 1990az geroztik. Soilik modulu berean egokitu zaizkidanak; eta ez ziren 30 edo 35 baino gehiago izango.

j.i.G. Hasieran, denok elkarrekin geundenean, modulukoak ezagutzen zenituen, baina baita bisitetan, epaiketetan, kartzela eritegietan... jende mordoa ezagutzen zenuen horrela. Baina orain ez duzu ia inor berririk ezagutzen.

Alde handia igartzen da espetxe batetik bestera?

j.m.i. Villabonan (Asturias, Espainia) nengoenean, bost urte eta erdi egin nituen isolamenduzko modulu txiki-txiki batean. Sei patio txiki zituen; handienak 90 metro koadro izango zituen. Goitik, dena itxita, eta sareez banatuta; kaiolak ziren. Eta hor, bost urte eta erdiz! Saiatzen zara zure buruari esaten ondo zaudela, bestela erotu egiten zarelako, baina espetxez aldatu nindutenean ohartu nintzen zeinen gaizki nengoen. Kartzelak irentsi egiten zaitu, eta ez zara ohartzen; hori da okerrena. Askori hori gertatzen zaie; azken unean ohartzen dira, eta ez dute asmatzen erantzuten.

j.i.G. Alboloten (Granada, Espainia) isolamenduan geunden, baina hor egoteko, nahiko baldintza leunetan geunden. Huelvatik (Espainia) etortzen zen jendea ikusten genuen, eta haiei igartzen zitzaien handik zekarten tentsioa. Denborarekin lasaitzen ziren, baina espetxe batetik besterako aldea ikaragarri nabaritzen zen haien nerbioetan.

Zenbatekoak dira espetxe barruan hobekuntzak eskatzeko aukerak?

j.m.i. Orain, gutxi edo batere ez. Zerbait egiten hasten bazara, berehala bidaltzen zaituzte beste kartzela batera, sua piztu aurretik. Bota egiten zaituzte, jende berria ekartzen dute, eta haiek ohitzerako... Zaila da. Denborarekin, irabazita geneuzkan gauzak galtzen joan gara, eta gero xantaia egiteko erabili izan dituzte. Gobernuak ere presoak xantaia egiteko erabiltzen dituen bezalaxe, gauza bera gertatzen da kartzela barruan. Gauzak kentzen dizkizute eta esaten dizute beste zerbaiten truke emango dizkizutela.

Nola oroitzen duzue Parot doktrina aplikatu zizueten unea? [Gaztañagari] Zu irtetear zeunden.

j.i.G. Soziologo bat, edo psikologo bat, edo horrelako zerbait agertu zen, eta esan zidan: "Hauxe aplikatu dizute, eta ez zara irtengo hemendik hamabi urtera arte". Eta gero: "Ez diozu ezer egingo zure buruari, ezta?". Nik? Neure buruari ezer egin aurretik, beraiei egingo niekeen. Haien kezka ez da zu izorratzen ari direla, baizik eta ea zuk zure buruari zerbait egingo diozun. Eta ez zuk kezkatzen dituzulako, kanpoan izango duen oihartzunagatik baizik.

j.m.i. Indarrean jarri eta hirugarren urtean aplikatu zidaten niri: espero nuen, eta ez neukan planik eginda. Heldu zen egunean, ez zidaten abisatu ere egin, ez zidaten ezeren berri eman. Abokatuari esan zioten, eta hark esan zidan: "Aplikatu dizute", eta kitto.

Doktrina jarrita daukaten presoak nola daude orain?

j.m.i. Gaur bertan [asteartean] jaso dugu Txominen [Troitiño, preso donostiarra] gutuna, eta esaten du ederra egin dietela, baina jada eman diotela buelta eta baikor direla, urte gutxi barru kalean egongo direla. Ez genuen halakorik espero; ia ziur geunden oraingoan kendu egingo zutela.

Aldeko sententzia espero zenuten.

j.i.G. Ni ez nengoen ziur, baina sei urte erabakitzen pasatu eta gero, pentsatzen nuen arrazoia emango zigutela, eta horregatik eduki gaituztela horrela; ahal beste luzatzen ari zirela, azkenean arrazoia emango zigutelako.

j.m.i. Urriaren 20a ere hor dago, armak uztearena; hor pentsatu genuen, "Hau da unea". Gobernuari ez zitzaion asko kostatuko; errua epaileei botako zieten, kritikak haientzako izango ziren eta kitto. Erraza zeukaten, baina nahiago izan dute xantaiarekin jarraitu.

Zer espero duzue tramiterako onartu dituzten helegiteetatik?

j.m.i. Baten bat irtengo da, gu bezala; agian izango dira bi, hiru, bost...

j.i.g. Kontuak duen itxurarekin, ezer gutxi espero daiteke. Ez dute ezer konpontzeko borondaterik.

Parot doktrina aplikatzen jarraitzen dute. Juan Jose Zubietari maiatzaren 5ean jarri zioten, atera behar zuen data baino hiru egun lehenago.

j.m.i. Horretan jarraituko dute, Europak [Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegiak] esan behar duena esan arte. Baina hori ere, zigorrak bete ostean. Hor dago koska: guri arrazoia eman digute, baina sei urte gehiago ordainarazi ondoren.

j.i.g. Horiek ez dizkigu inork kenduko. Nire kasuan, auzitegiaren sententziak zioen askatasunari eragiten zion auzi bat izateagatik, "premia handienaz" tramitatuko zutela. Premia handiena, beraientzat, sei urte dira.

Zer sentitzen duzue urte horietan pentsatzen duzuenean?

j.m.i. Etsipena eta amorrua sentitzen dira hori egiten dizutenean. Eta, gainera, mundu guztiak dakienean legez kanpokoa dela egiten ari direna.

j.i.g. Ez dira sei urte horiek bakarrik, edo hirurak, edo bakoitzari gerta dakiokeen ezer. Euskal herritar bakar batek ere ez luke kartzelan egon behar berea den zerbaitengatik borroka egiteagatik.

j.m.i. Hortxe dago koska. Ez dugu esango euren legeak onartzen ditugunik, baina hala ere, euren legeak aplikatuko balituzte, kolektiboaren %80 kalean leudeke jada. Baina kolektibo gisa bazoaz, jai daukazu; ez dute kolektiboa onartzen, dena banaka doa.

Zer dago ukapen horren atzean?

j.m.i. Jende gehiago harrapatu dezakete euren bidetik. Zenbat eta eraginkortasun gutxiago duen kolektiboak, orduan eta dispertsatuago dago jendea, eta gehiago sartu dezakete eskua.

j.i.G. Euskal Herrian dagoen arazoaren ukazioa da.

Asteburuan jakinarazi du EPPK Euskal Preso Politikoen Kolektiboak babesten duela ETAk armak uzteko hartutako erabakia, eta prest dagoela gatazka politikoa gainditzen laguntzeko.

j.m.i. Positiboa izan da guztiz. Argi gelditu da ez dagoela inolako desadostasunik, norbaitek horri buruzko zalantzarik bazeukan. Barruan geundela jada eztabaidan ari ginen, eta uste dut oso positiboa izan dela.

j.i.G. Arazoa da, egiten duzuna egiten duzula ere, inoiz ez dela nahikoa. Baina beraiek zer egin dute? Ez dute ezer egin, eta hori iruditzen zaie nahikoa.

Gatazka politikoa konpontze bidean dela iruditzen zaizue?

j.m.i. Oraintxe, zaila da, baina aurrera begira, denbora gutxian urratsak egiten hasiko direlakoan nago. Ez dakit zenbateraino izango den gure presioagatik edo Europarenagatik, baina zerbait mugitu beharko dute. Orain, itxura dauka ez dutela ezer egingo armak entregatu arte; gero ez dute ezer egingo armak entregatzen amaitu arte; eta gero esango digute belaunikatu egin behar dugula, edo horrelako zerbait. Oraingoz, erakundeak armak entregatzeko erabiltzen ari dira presoak.

j.i.G. Presoak beti erabili izan dira trukerako, eta orain inoiz baino gehiago.

Desberdin ikusten da konponbidea kartzela barrutik eta kanpotik?

j.m.i. Kalean informazio gehiago dago, baina antzeko ikusten da. Agian kalean esperantza gehiago dituzu, jende gehiagorekin hitz egiten duzulako eta baikorragoak direlako. Kartzelan, errealistagoa zara, eta lasaiago begiratzen diozu kontuari. Kalean baikorrak dira, ez zaielako kostatzen baikorrak izatea; kartzelan, baikorregia bazara, gero kolpea handiagoa da.

Prospekziorik egiteko modurik ba al da? Nola irudikatzen duzue egoera hemendik bi edo bost urtera?

j.m.i. Bi urte barru, hiru laurdenak beteta dituztenak eta baldintzapekoak ateratzen hasiko direlakoan nago. Eta bost urteren buruan, preso gehienek kalean egon behar lukete.

j.i.G. Munduak buelta asko ematen ditu, eta ez naiz ausartzen ezer iragartzera. Baina honek aldatu behar du, egoera ez delako jasangarria: 700 presoko egoera bati ezin zaio eutsi, eta ezin da onartu. Erantzunen bat eman behar da, honek atera behar du nonbaitetik. Ea asmatzen dugun eta dena ondo ateratzen den.

Espainiako Gobernuak nazioartetik presioa sentitzen duela uste duzue?

j.m.i. Ez dauka horren itxura handirik, baina ziur nago sentituko duela. Brian Currinek-eta mundu osoan dute pisua, eta jada badakite zeri begiratu. Badakite zeintzuk diren urratsak, eta nork eman dituen eta nork ez.

j.i.G. Arazoa da, egoera ekonomikoa dagoen bezala egonda, horrekin egingo diotela presio: ekonomiarekin. Gu bigarren mailan geldituko gara. Nahiago nuke oker egon eta Europak presio handia egingo balu, baina arazoa ekonomia dela dirudi, eta ez gu.

Eta Eusko Jaurlaritzatik zer espero daiteke?

j.i.G. Espetxe politika konpondu behar dela esaten dute, baina gero, sei urtez bahituta egon ondoren kalera ateratzen zarenean, Ertzaintzaren bost furgoi bidaltzen dizkizute ongietorria oztopatzera. Eta EAJ, presoei biktimismoa egozten; horiek egin behar luketena da isildu eta barkamena eskatu egin duten guztiagatik, ez baitiote Euskal Herriari ezertan lagundu. Euren interes ekonomikoei baino ez diete mesede egin.

j.m.i. Oraingo Eusko Jaurlaritzatik ezin da ezer espero. Aukera izan dute Madrilen egin dutena baino gehiago egiteko, eta ez dute egin; eta orain, are gutxiago. Gelditzen zaien denbora apurrean, ez dute zer eginik. Eta EAJ, berdin; dispertsioa legez kanpokoa dela diote, baina beraiek izan ziren hori bultzatu zutenak.

Dagoeneko bi hilabete igaro dira espetxetik atera zinetenetik. Zein inpresio egiten dizue orain munduak?

j.i.G. Espetxetik irteten zara pentsatuaz sartu zineneko adina duzula. Nik barruan ere batzuetan pentsatu behar izaten nuen, "Baina zenbat urte ditut nik? 26, edo zenbat?". Norbere burua babesteko mekanismo bat ere bada hori.

j.m.i. Hori da kalean pasatako azken urteak dituzulako buruan: egiten zenituen parrandak... Kartzelan pasatzen dituzun urteetan horretaz gogoratu zara, eta hori izan duzu buruan. Jakina, irteten zara, eta ohartzen zara jada ez dela horrela: dena aldatu da, eta jada 25 urte gehiago dituzu.

Harekin zenbait minutu egon ondoren, garbi dago nondik datorkion Armando Rocari (Balaguer, Katalunia, 1934) hain hanka azkarrak izatea. Bere bizitasuna hain da handia, edozein gairi buruz pasioz hitz egiten du. Garbi du zein den bere adinera halako sasoiarekin iristeko sekretua: "Bizitza bizitzea".

Familiak ez ezik, bi zeregin nagusik bideratu dituzte eta bideratzen dituzte haren pausoak: arkitekturak eta atletismoak. Ahaztu gabe bere aberriari dion begirunea. "Etxean seme-alabei katalanez egiten diet, nire emazteak euskaraz, eta emazteak eta biok gaztelaniaz hitz egiten dugu". Euskara ulertzen badu ere, ez du hitz egiten, eta, gaztelaniaz ari denean, katalanaren doinua sumatzen zaio.

Atletismoa izan du bizitzako ogibideetako bat. Ez alferrik, txikitatik ikusi zen bizkorra zela. "Nire jaioterriak plaza handi bat du, eta han ibiltzen ginen jolasten. Harrapaketetan ni harrapatzen ninduten azkena". Bartzelonara ikastera joan eta gutxira, 100 metroko lasterketa batean parte hartu zuen. Hasiberrientzat zen; erraz irabazi zuen, eta marka ezarri. Horrek atletismoaren ateak ireki zizkion.

Ez zen bide erraza izan, espetxean izan baitzen Roca. "1956an, Errusiako tankeak Budapesten sartu ziren, eta unibertsitate giroan protestak izan ziren segurtasun indarren aurka. Horietako batean harrapatu ninduten, eta kartzelara eraman". Atletismoak atera zuen espetxetik: "Nire entrenatzaileak Espainiako kiroletako agintari bati, Jose Antonio Elolari, esan zion 100 metroetako Espainiako marka nuela nire hanketan". Eta halaxe gertatu zen. Bi urte geroago, 1958an, Lisboan egindako proba batean parte hartu zuen Rocak. 10,7 segundo egin, eta Espainiako marka berria ezarri zuen. Lasterketa amaitutakoan, gogoan du Elolak, kiroletako buruzagiak, harmailetatik jaitsi eta nola esan zion bere entrenatzaileak esandakoa bete egin zela.

Hortik aurrera, Madrilera joan zen beka batekin, eta Olinpiar Jokoetarako prestatzen ari ziren kirolariekin bizitzen hasi zen. "Dena ordaintzen zidaten, unibertsitate ikasketak ere bai. Nire familiari esan nionean ez zutela dirurik bidali behar, horrela behintzat aurretik kendutakoa zerbait itzuliko zela esan zuen nire izeba-amonak". Familiakoak ostalaritzatik bizi ziren, eta ohikoa zen gobernukoek dirutza kentzea isunak jarriz. 1959an, Rocak bere denbora onena hamarreko bat jaitsi zuen —garai hartan ez ziren ehunenekoak zenbatzen—, 10,6 eginez, eta Albarranek zuen Espainiako marka berdindu zuen.

Aukera izan zuen Erromako Olinpiar Jokoetara joateko ere, baina ez zuen lortu, "azkarrarena" egiteagatik. "Ikasle egoitzan hiru oilar geunden batera logelan. Soldaduska ez egiteko, luzapena eskatu behar izaten genuen, baina urte horretan pentsatu genuen ez zela beharrezkoa izango, Olinpiar Jokoetarako hasierako hautaketan aukeratu gintuzten eta. Bada, armadakoak etorri ziren, eta hirurok instrukzioa egitera eraman gintuzten. Han sasoia galdu genuen".

Madrildik Tolosara

Atletismoak ekarri zuen Roca Tolosara. Espainiako selekzioarekin Berazubiko estadioan egiten zituzten prestaketa saioak, bi edo hiru astez. Egun horietan Cielo Grande izeneko hotelean egoten ziren atletak, eta han ezagutu zuen Rocak bere emaztea, jabeen alaba baitzen. 1963an, Arkitektura ikasketak amaituta, Tolosara itzuli, eta ezkondu egin zen.

Euskal kulturak eta izaerak interesa piztu zioten Rocari, eta Oteiza, Txillida eta Basterretxearen eragina jaso zuen. Horrekin lotuta, biziki gogoan du Tolosan ikastola bat egiteko proiektua, azkenean gauzatu ez zena: "Eskatu nion Basterretxeari zirkulu bat hartzeko eta hori husteko. Ikastola egin behar zeneko planoa eman nion, hartu zuen zirkulua eta pusketatan zatitu zuen. Ez zen ezer ikusten, baina elkar ulertzen genuen, eta hark egindakoan oinarrituz garatu nuen proiektua".

Arkitekto gisa hainbat lan egin ditu: etxebizitzak, eskolak, lantegiak… Ezagunenetakoa Tolosan dauden Sputnik etxebizitza dorreak dira. Le Corbusier Marseillako Gela Unitatearen ideian oinarritu zen horiek egiteko. "Kezka sortzen zidan etxebizitza eraikinetan jendeak elkar ez ezagutzeak. Horregatik, duplexak egin nituen, altuera berean lau batera; etxebizitzetara joateko korridore bera dute, eta hori guztiena den terraza batean amaitzen da. Horrela, bizilagunek terrazan elkar topo egiten dute". 1970ean egin ziren, eta garai horretako eraikin altuenetakoak ziren Gipuzkoan.

Atletismoaren arra ez zen desagertu, eta Roca beteranoen txapelketetan parte hartzen hasi zen. 1984an iritsi ziren lehen lorpenak: Europako Txapelketan bigarrena izan zen 100 metrotan eta hirugarrena 200 metrotan. Hurrengo urtean, Munduko Txapelketan bigarrena izan zen 100 metrotan. Ordudanik, hainbat podiumetan egon da Europako Txapelketetan, eta tartean garaipenak eskuratu ditu. Askotan irabazi ditu Espainiako Txapelketak ere. 2000n, 66 urterekin, bere adin tarteko munduko marka ezarri zuen 100 metrotan: 12,65 segundo. Tolosako kirolari onenaren saria ere jaso du.

Rocak ez daki geldirik egoten. Orain urtebete erretiratu zen, baina tarteka alabari laguntzen dio —arkitektoa da hura ere—. Eta buruan baditu ideiak, Txillidaren urteurrenerako eta Donostia 2016 egitasmorako. Atletismoan, aurten munduko hirugarrena izan da bere mailan 60 metrotan, eta, hemendik gutxira, 100 metrotan 14 segundotatik jaitsi nahi du, munduko marka lortzeko. Oso garbi du: "Bizitza ilusioz bizitzen baduzu, kuriositatea baduzu eta irekia bazara, bizitza bizitzea zoragarria da".

'Nomadak TX'

Azpeitia

Nomadak TX filmeko musikan oinarritzen da Nomadak TX Zuzenean Oreka TX taldearen ikuskizuna. 2003. urtean abiatutako izen bereko proiektuaren azken etapa da ikuskizuna, eta 2009ko martxoan estreinatu zuten, Donostian. Ordutik, gauza ugari aldatu dira taldean; besteak beste, Mikel Ugartek hartu du taldean Igor Otxoaren lekukoa —Otxoak Donostia 2016ko proiektuen ardura hartzeko utzi zuen taldea, joan den urtearen amaieran—. Edozein modutan, Nomadak TXren espirituarekin jarraitzen du taldeak.

Kontzertu-bidaia da, funtsean, Nomadak TX Zuzenean ikuskizuna, agertokian musika eta irudiak uztartzen baitira. Agertokian musikariek Indian, Laponian, Saharan eta Mongolian zehar egindako ibilbidean sortutako musika interpretatutako dute, atzeko pantailan ibilbide bereko irudiak agertzen diren bitartean. Kontzertu multimedia berritzailea ematen du, beraz, Oreka TX taldeak, herrien arteko elkartasunetik eta kultur artekotasunetik abiatuta esperimentazioa eta fusioa ardatz dituena.

IKUSKIZUNA

Zer. Nomadak Tx zuzenean ikuskizuna.

Noiz. Igandean, 18:30ean

Non. Azpeitiko Sanagustin kulturgunean.

• CAFek iaz izandako irabaziak, milioi eurotan. 2011. urtean, 146,2 milioi euroren irabaziak izan zituen CAF enpresak, 2010ean baino %13 gehiago.

Igeldo 89. udalerria leloa, berriz ere, kalera atera dute igeldotarrek. Maiatzaren 31n herri batzarra egin zuten, gaur zortzi Gipuzkoako Foru Aldundiari bilera eskatu zioten, eta joan den larunbatean elkarretaratzea egin zuten, Donostian, diputazioare...

Oñatiko Herrira mugimenduak Parot doktrina deitzen dioten 197/2006 doktrinari buruzko hitzaldia antolatu du gaurko, Oñatiko kultur etxean. Alberto Plazaola preso oñatiarrari ezarri berri diote doktrina hori. Hitzaldia arratsaldeko zazpietan hasiko da, eta bi ordu inguru iraungo du.

Rolando Toro (Txile, 1924-2010) da biodantzaren sortzailea. Irakaslea eta psikologoa izan zen. Dantza terapeutikoek buruko gaixoen artean sortzen dituzten onurak egiaztatu zituen lehenengo. 1960ko hamarkadan, kontzientziaren inguruko ikerketen harira,...

Alain Ferreresek (Ukraina, 2003) X hauskorraren sindromea du. Joan den abenduan diagnostikatu zioten, bere gurasoak urteetan mediku, psikologo eta psikiatra askoren kontsultetan ate-joka ibili ondoren. Alainek duenari izena jarrita, sindrome horri buruzkoak ezagutzera eman nahi dituzte gurasoek, eta, hori dela eta, sentsibilizazio egun bat antolatu dute biharko Pasai Antxon, bizi diren herrian. "Jendeak Alainek duen sindromea zein den jakitea nahi dugu, portaera hobetu uler dezan", dio haren amak, Ana Obesok.

Alainen egoerari izena jarri izanak zapore gazi- gozoa utzi du Ferreres Obeso familiaren etxean. "Hasieran ikaragarrizko nahigabea hartu genuen, Alainek bizitza osorako adimen urritasuna duela esan digutelako", dio Ana Obesok. "Baina nolabaiteko lasaigarria ere izan da, guk bagenekielako zerbait ez zebilela ondo. Orain, egoera ezagututa, Alainekin nola jokatu ere hobeto uler dezakegu", gaineratu du aitak, Paco Ferreresek.

Ferreres Obeso sendiak Euskadiko X Hauskorra Sindromearen Elkartera jo zuen informazio eta babes eske. Elkarte horretan biltzen dira X hauskorraren sindromea dutenak eta haien familiak. Bilbon du egoitza elkarteak, eta urtean behin, bihar Antxon egingo den jardunaldiaren antzekoa antolatu ohi du. "Guk, berriak izanik, animatu, eta Antxon antolatzea erabaki genuen", azaldu dute gurasoek.

Herritarren laguntzaz antolatu dute biharko jaialdia, eta, besteak beste, hitzaldi bat, haurrentzako jarduerak, bazkaria eta Realeko eta Pasaiako beteranoen arteko futbol partida bat izango dira. "Pasaiako jendeari eskerrak eman nahi dizkiogu, asko lagundu digutelako antolakuntzan. Udala, Lore Txorta, Pasaia K.E, Reala, Juanjo Bujanda, Mikel Varela… denek eman digute laguntza eta primeran portatu dira", adierazi dute Ana Obeso eta Paco Ferreresek, esker onez.

Diagnostiko berantiarra

Ana Obesok eta Paco Ferreresek 17 hilabeterekin ekarri zuten Alain Ukrainatik, adopzioan. Arazoak antzematen hasi zirenean, pentsatu zuten umezurztegian igarotako denboran bizitakoen ondorioak izan zitezkeela, baina berehala hasi ziren bestelako sintomak azaltzen. "Mediku batetik bestera ibili gara. Eta esan digute denetik zuela: beldurra eta larritasunak zirela, autismoa...".

Izan ere, X hauskorraren sindromea duten haurrek autismoaren sintoma asko izaten dituzte. Gautena Gipuzkoako Autismo Elkartean egin zizkioten autismoaren probek, ordea, aukera hori baztertu zuten.

Hiperaktibitatea da X hauskorraren sindromea dutenen ohiko beste sintoma bat, eta Alainek izan badu, "baina adinean aurrera egin ahala, desagertzera jo ohi du X hauskorraren sindromea dutenen kasuan", amak zehaztu duenez.

Sindromea, gaur-gaurkoz, nahikoa ezezaguna da. Horregatik izaten da diagnostikoa hain berantiarra. Alainen kasuan, azkenik, neurologo batek egin zien diagnostikoa, proba genetiko baten bitartez. "Lehendabizi, erresonantzia magnetikoa egin zioten, eta, ondoren, proba genetikoa. Harekin atzeman zioten".

Jatorri genetikoa

Sindromearen izenak Lubs izeneko medikuak eginiko ikerkuntzan du jatorria. Izan ere, Lubs doktoreak, gaixotasunaren jatorri genetikoa aurkitzeaz gain, ezaugarri mental eta fisiko jakin batzuk zituzten pertsonak aurkitu zituen. "Triangelu itxurako aurpegiak, belarri eta kopeta handiak...", azaldu du Ana Obesok. Ezaugarri fisiko horiek, hala ere, gaixotasunaren mailaren araberakoak izaten dira, eta normalean, askoz ere nabarmenagoak dira gizonetan emakumeetan baino: "Emakumeen kasuan, beste X kromosomarekin konpentsatzen dira kaltetutakoaren gabeziak", azaldu du Obesok —emakumeek 23. kromosoma XX izaten dute, eta gizonek, XY—.

X hauskorra duten umeen koefiziente intelektuala besteena baino apalagoa izaten da, eta, besteak beste, arazoak izaten dituzte arlo motorrean eta abstrakzio arloan.

Alainek, esaterako, ez daki idazten eta irakurtzen, eta matematikekin arazo larriak ditu. Aldiz, memoria fotografiko itzela du, oso trebea da teknologia berriekin eta oso imitatzaile ona da.

X kromosomaren zati bat partzialki apurtua dute X hauskorraren sindromea dutenek. Nahaste genetikoa da, eta gene baten mutazioarengatik sortzen da. X kromosomari loturik dago, mutazioa duen genea kromosoma horren mutur batean dagoelako.

Zelulen proteina gabeziak eragiten du genearen mutazioa, eta, ondorioz, geneak ezin du proteina sintetizatzeko funtzioa bete. Gaixotasunak gizonei eragiten die batez ere; 1/400 da proportzioa gizonetan, eta 1/600 emakumeetan. Transmisioa, berriz, emakumeek egiten dute, DNAren bitartez. Herentziaz jasotzen da, beraz.

Duen eraginarengatik gaur egun lehenengo buruko urritasun hereditarioa da, Downen sindromearen aurretik. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 400 kasutik gora diagnostikatu dituzte. Horietatik 135 inguru Antxon biharko sentsibilizazio jardunaldia antolatu duen elkartekoak dira.

Dezente ikasi du Martinek Petrolioaren lioa lana egiteko. Eta sinetsita dago hamar urte inguruko epean petrolio "merkea" bukatu egingo dela: "Nik uste badaudela seinaleak eta ez garela kasu egiten ari; uste dugu arazoa berez konponduko dela, baina ez ...