Aiztondo bailarako herrien eta El Salvadorko Segundo Montes komunitatearen arteko harre-manek, hogei urteko historia luzea dute soinean —Ignacio Ellakuriarekin batera, 1989an, El Salvadorren eraildako jesuitetako bat zen Segundo Montes—. Une hunkigarriz betetako senidetzea bihotzean darama Mikel Arrastoak, (Zizurkil, 1954), Euskal Fondoko lehendakariordeak. Arrastoa Zizurkilgo alkate zela hasi zen guztia.

Segundo Montes komunitateko kideek Asteasu ezagutuko dute aurten.

1993. urtean senidetu ginen eurekin, baina senidetze egunak duela lau urte hasi ginen ospatzen. Lehena Zizurkilen egin genuen, gero Adunan, ondoren Villabonan, eta aurten Asteasun.

Zer prestatu duzue El Salvadortik etorriko zaizkizuen anai-arrebentzat?

Senidetze Eguna bihar izango da, baina aurrez, herrian, eskolan eta gazteekin egoteko aukera izan dute. Jaia harrera ofizialarekin hasiko da, 11:00etan. Ondoren, haurrentzat jolasak, talogileak, giza proba, bertsolariak, trikitilariak... egongo dira. 13:00etan udaletxean harrera egingo zaie, eta hori amaitzean, herri bazkaria egingo dugu.

Nortzuk etorriko dira Segundo Montes komunitatetik?

Che Guevara gazte taldeko kideak, mankomunitateko presidentea, eta duela gutxi sortu den institutu bateko ordezkariak.

Gazteak eta hezkuntza aipatu dituzu birritan. Kasualitatea al da?

Aurkeztuko duten proiektuaren oinarria da. Duela gutxi prestakuntza institutu bat zabaldu dute han, eta ikaskuntza bekak finantzatzea eskatzen dute. Gazteek ez dute ikasteko aukera handirik, ez baitago dirurik; ondorioz, arazoetan sartu edo ihes egiten dute Amerikako Estatu Batuetara edo beste herrialdeetara. Industrian egitura bat sortu nahi da, eta horretarako ikasketak bultzatu nahi dituzte. Beka horiei esker, gazteek hiru urtetan prestakuntza bat jasoko lukete, eta gizartean lanbide bat izan, bertan gelditzeko arrazoi batekin batera.

Aiztondo bailarako herritarren erantzuna nolakoa da elkartasun eskari horien inguruan?

Krisiak eragina izan du jendearengan, hemen ere beharra baitago. Hala eta guztiz ere, Segundo Montes komunitateko beharrez hitz egiten dugunean, oinarrizko gaiez ari gara hizketan: kartoizko etxeetan lo egiteaz, edateko uraz, saneamenduaz... Orain arteko proiektuekin arazo horiei irtenbidea bilatzen aritu gara, eta eurentzat izugarrizko aurrerapena izan da. Senidetzearen helburua elkartasuna da, eta, horretan oinarrituta, lantzen ari den zerbait da kooperazioa.

Senidetzea Zizurkilgo alkate zinela egin zen; instituzioetatik herrira nola zabaltzen da mezu hori?

Pixkanaka, eta jauzi kualitatiboak emanez. Euskal Fondoaren bidez, orain kooperazioa eskoletara eraman nahi dugu. Hango eta hemengo ikasleen artean harremanak sortu nahi ditugu, elkar ezagutzeko, eta kontzientzia garatuz joateko, besteren beharrak ezagutuaz. Sentimendu hori sortzea beharrezkoa da. Senidetzea ez da noizean behin elkarrekin bazkaltzea, beste mota bateko konpromisoa eskatzen du, eta ez udalen artekoa bakarrik. Horregatik, nire ustez, eskoletatik lantzeko oso gai polita da.

Euskal Fondoa aipatu duzu, eta zu lehendakariordea zara. Zein da zure erantzukizuna lotura honetan?

Duela hogei urte Euskal Fondoa Gobernuz Kanpoko Erakunde baten antzekoa zen; udalen aurrekontuaren %0,7a kooperaziorako erabiltzea eskatzen zuen. Ondoren krisian erori zen, eta Berrizko (Bizkaia) eta Zizurkilgo udalak zuzendaritzan sartu ginen. 1980ko hamarkadan, %0,7 horrekin zer egiten zen erakusteko, El Salvadorrera joateko aukera eman ziguten; hortik sortu zen senidetzea.

Gogoangarria.

Adibide bat: Josune Arretxe Villabonako zinegotzi gaztea, zoritxarrez, gaixotasunez zendu zen. Aurrez, gurekin El Salvadorrera joana zen, eta hango gazteekin harreman berezia egin zuen segidan; haien bihotzetara iritsi zen. Gaixorik zegoela jakin zutenean, Che-ko gazteen argazki batekin batera, animo mezuak bidali zituzten. Zendu zenean, hango udalaren webgunean Josuneren argazkia zintzilikatu zuten: Inoiz ez zaitugu ahaztuko. Garaipenera arte, beti! mezuekin... Horregatik bakarrik merezi izan du honek guztiak; horrelako gauzek senidetzen zaituzte.

1936ko udazkenean, gerra hasi eta tropa frankistek Gipuzkoa ia osorik hartua zutenean, 150.000 gipuzkoar zeuden Bizkaira ihes eginda. Horietako asko Bilbo inguruko industriguneetan errefuxiatu ziren.

Futboleko baloia bezain biribila da ehun zenbakia, eta, urteez hitz egitean, oroimena freskatzeko garaia ekartzen dute gogora. Isidro Langara futbolaria Pasaian jaio zela mende bat bete zen asteartean, maiatzaren 15ean. Gipuzkoar gehienentzat ezezaguna da, ordea, munduko hiru futbol konfederaziotan —Europa, Hego Amerika eta Ipar Amerika— golegile gorena izatea lortu zuen munduko lehen jokalaria. Gutxi gogoratzen dira, esaterako, Andoaingo Euskaldunan jokatu zuela. Argentinako Clarín egunkariak, ordea, 2009. urtean El vasco que llenó el mundo de goles idazkia argitaratu zuen (Mundua golez bete zuen euskalduna).

Hainbat iturrik maiatzaren 25ean jaioa dela dioten arren, egiaz, 1912ko maiatzaren 15ean jaio zen, Pasaian, Isidro Langara Galarraga. Haurra zela, Andoainera lekualdatu eta bertan hasi zen futbolean. Informazio iturrien araberakoa da Langarak jokatu zuen taldeen multzoa, baina gehienek esaten dute Andoaingo Euskalduna kirol elkartean eta Tolosa futbol taldean jardun zuela. Aipatzen diren beste izenen artean Bildur Gutxi, Pasaiako Siempre Adelante eta Donostiako Esperanza daude.

Andoaingo Euskaldunan, zaharrenek gogoratzen dute Langararen izena, nahiz eta jokatzen ez zuten ikusi. "Zaharrenok soilik gogoratzen dugu; denbora gutxi eman zuen hemen, eta oroigarririk ere ez daukagu", azaldu du elkarteko idazkari Javier Zatarainek. Andoaindik Tolosako taldera igaro zen.

Oso ondo egingo zuen Langarak Gipuzkoako taldeetan; izan ere, Asturiaseko (Espainia) Real Oviedo taldeak fitxatu zuen 1930. urtean. 18 urte zituen.

Oviedotik Oviedora

1930etik 1936ra arte, Real Oviedon aritu zen gipuzkoarra. Besteak beste, haren golei esker Lehen Mailara igo zen taldea. Bertan jokatu zuen lehen denboraldian gol gehien sartu zien jokalaria izan zen: 27 sartu gol sartu zituen parte hartu zuen hemezortzi partidatan. Urte batzuk geroago, atzera begira emandako ohorezko Pichichi saria jaso zuen, eta baita 1934-1935 eta1935-1936ko denboraldiei zegozkienak ere. Gaur egun, Langaren izena gogoan dute talde horren webgunean, eta hiri horretako La Nueva España egunkariak maiz argitaratzen ditu Langara eta egungo jokalariak alderatzen dituzten artikuluak. Horren adibide dira Langara, mejor que Messi (Langara Messi baino hobea, 2010-03-25) eta El record de Langara, intacto (Langararen marka, hautsi gabe, 2011-10-24).

Egunkari horrek berak 2001. urtean argitaratutako De Fozaneldi al Parque del Oeste liburuan, horrela deskribatu zuten Langara: "Ikaragarrizko gihar indarra eta aukeratuen malgutasuna. Gerrialde estua. [...] Bi hankak erabiltzen zituen; eta, horrenbestez, ezin jakin Langara ezkerra edo eskuina zen".

Kirol emaitzek eta aipaturiko dohainek Espainiako hautatzaileen arreta harengana erakarri zuten, eta Espainiako selekzioarekin hamabi partida jokatu zituen: orotara hamazazpi gol sartu zituen. Horiek guztiak, 1936. urteko gerra hasi baino lehenago.

Urte horretan hasi zuen Langarak euskal selekzioarekin egindako ibilbidea, Europan hasieran eta Ameriketan ondoren. Selekzioa Mexikoko liga amateurreko partaide bilakatu zen 1938-1939ko denboraldian, Club Deportivo Euzkadi izenarekin.

Taldea denboraldi amaieran desegin zen, eta Langarak Argentinarako bidea hartu zuen, San Lorenzo Almagro taldearekin jokatzera. Kronika guztiek diotenez, iritsi zen egunean bertan, bazkal ondoren, partida bat jokatu zuen talde berriarekin, eta lau gol sartu zizkion River Plate aurkari ospetsuari. Lau denboraldi egin zituen han: 121 partida jokatu zituen, eta 110 gol sartu.

1943. urtean, Mexikoko Liga Profesionala sortu zuten, eta Langara hara lekualdatu zen, Real Club Españarekin jokatzeko; hura, desagerturiko Club Deportivo Euzkadiren moduan, 1936ko gerra ondorengo jokalari erbesteratuek osatu zuten.

Mexikoko taldean emandako urteetan, Liga eta Kopa txapelketa bana irabazi eta bi aldiz izan zen denboraldian gol gehien sartutako jokalaria. Hala eta guztiz ere, 1946an Oviedora itzuli zen. Asturiasen bi denboraldi eman zituen, 1948an futbolean jokatzeari utzi zion arte.

Atlantikoa berriz gurutzatu, eta Mexikon, Txilen eta Argentinan jardun zuen entrenatzaile. Mexikoko Puebla taldearekin lortu zituen emaitzarik nabarmenenak: haren gidaritzapean eskuratu zuen 1953ko kopa. Euskal Herrira itzuli zen, ordea. 1992. urtean hil zen, Andoainen.

Andres eta Eulalia fikziozko bikotea ageri da agertokian. Gerrako fronteak denbora dezente darama Eibar inguruko mendietan, eta herrian gelditzen diren gutxitarikoak dira beraiek; ahal izan dutenek ihes egin dute, fronteak luzaroan iraungo ez duela da...

Urtean behin Beasaingo Igartza auzoko jaietan musika jartzeko ohitura zuen Jon Olanok (Beasain, 1973). CDekin aritzen zen, bera bakarrik, bost-sei orduan. Gerora, Beasaingo gaztetxean kontzertuak-eta izaten zirenean, Olanok erabaki zuen festari segida...

Herriko gazteek elkarlanean sortutako Txapin Festa izango da bihar, Tolosan, bosgarren urtez jarraian. Hastapenetan, gazteak lokaletatik kalera irten eta kalea "guztiena" dela aldarrikatzeko sortu zen jaieguna; gaur egun ere, helburu bertsuekin jarrai...

Gernika: Mihise gaineko dantza ikuskizuna egingo du bihar Aukeran dantza taldeak Eibarko Coliseo antzokian. Gernikako bonbardaketa kontatuko dute, dantza tradizionala eta garaikidea uztartuz. Emanaldia 23:00etan hasiko da, eta sarreraren prezioa hamab...

Anorexia eta bulimia ditu hizpide, baina emakumea du buruan Garbiñe Agirrek (Tolosa, 1953); alabaz mintzo da, emazteaz, neska-lagunaz... Ez alferrik, anorexia, bulimia eta elikadura nahasteei loturiko gaixotasunak dituztenen %90 emakumezkoak dira. Acabe anorexiaren eta bulimiaren aurkako elkarteko Gipuzkoako koordinatzailea da Agirre.

Duela hemezortzi urte sortu zen Acabe elkartea. Gaixotasun hauen inguruan pertzepzioa nola aldatu da hemezortzi urteotan?

Duela hemezortzi urte gaixotasun honi buruz gutxiago genekien. Jendea, askotan, elikadura nahasteen sintomak ez ziren beste batzuekin etortzen zen. Gaur egun, ordea, nahikoa barneratuta dago: orain, gurasoak datozenean neska gazteekin-eta gutxitan nahasten dira. Egoera bera da, ordea: batez ere ezintasuna, zailtasuna, zer egin ez jakitea... Baina gaixotasunaz duten ideia ez da erreala, kaleko topikoena baizik.

Eta gaixotasunek izan dute bilakaerarik?

Duela urte batzuk anorexia kasuak gehiago ziren orain baino. Orain bulimia gehiago ikusten da, eta zehaztu gabeko nahasteak: tripakadak, botaka egitea eta halakoak. Baina gaixoen proportzioak bere hartan segitzen du: %90 emakumezkoak eta %10 gizonezkoak. Iaz, esaterako, 79 pertsona artatu genituen, eta horietako bi baino ez ziren gizonezkoak. Gizarteari dagokionez ere, gero eta presio, estres eta zailtasun gehiago daude, baita ekonomikoak ere. Garaiotan ahulagoa da jendea. Hor badago balio galera bat.

Elikadurarekin loturiko nahasteen inguruan nolako irudia ematen da?

Neskatila askok, 11-12 urterekin, konplexuak dituzte, segurtasun falta, eta industriak eta hedabideek zerikusi handia duten horretan: segurtasunik gabeko neska gazteak sortzen dituzte, behar den guztia saldu ahal izateko. "Zu izan zoritxarrekoa, guk ilusioa salduko dizugu eta". Hori da helarazten den mezua. Orain, gainera, udaberrian, betiko kontuekin hasten gara.

Neskak eta gazteak. Oraindik ere binomio hori badago.

Bai, eta ez dauka azalpen argirik. Ikertzen ari direnek eta profesionalek uste dute, burmuinari dagokionez badagoela zerbait horretara bultzatzen dituena. Jatorria ere ez dago zehaztuta, ezin da jakin erabat nola tratatu... Badirudi aldez aurretiko joera batzuk badaudela, baina ez dago ikerketa sendorik ere eginda.

Zer-nolako zerbitzuak eskaintzen dituzue Acabe elkartean?

Bi alderdi tratatu behar dira: sanitarioa eta soziala. Alde sanitarioa ezinbestekoa da. Arazo asko eragiten dituen gaixotasuna da, gaixotasun mentala delako, iraupen handikoa eta tratamendu luzekoa. Eta anorexiaren kasuan, zailtasun handi bat du; ez dutela gaixotasunaren kontzientziarik, oro har. Ez dute laguntzen, eta erresistentzia handia jartzen dute. Bulimia eta gainerako nahasteak, gaixotasun modura baino gehiago, jokabide txar baten modura ikusten da: ezkutatu beharko balitz bezala, norberak irtenbidea bilatu beharko balio bezala. Denbora asko pasatzen da laguntza eskatu aurretik, eta ondoren ere, irtenbidea ez da berehalakoa: buelta eman behar zaio gauza askori. Normalean, janariarekin eta irudiarekin dagoen arazo bat balitz bezala ikusten da, baina hori sintoma bat baino ez da. Atzean, zailtasunak dituzten pertsonak daude, zailtasun horiek nola bideratu asmatzen ez dutenak, eta, ondorioz, irudia eta janaria kontrolatzen dituzte, besteari ezin diotelako aurre egin.

Gaixotasuna gainditu ostean, gizarteratzea nolakoa izaten da?

Jende multzo bat gaixo kronikoa izango da: %30 inguru. Gaixotasun hau batzuetan beste psikopatologia batzuei lotuta egoten da. Horrek eboluzioa are konplexuagoa izatea dakar, eta errekuperazioa ere bai. Baina elikadurari loturiko nahasteei buelta ematea lortzen duten pertsona horiek oso indartuta ateratzen dira, maila guztietan. Errekuperatzen den jendeak gero izugarrizko balioak ditu, sentsibilitatea, eta abar. Honi aurre egiten dionak beste edozeri aurre egin diezaioke.

Zer-nolako harremana daukazue osasun publikoarekin?

Osakidetzari eskatzen dioguna ia hasierako gauza berberak dira. Profesional falta dago eta gaixoek arreta handiagoa behar dute; baliabideak falta dira. Ospitaleratzeko unitate espezializaturik ez dago. Eta ez dago bestelako baliabiderik; eguneko ospitaleak, esaterako. Batzuetan, pertsona bat hiru hilabetez egoten da ospitalean, baina porrot egiten du gero, ospitaletik kanpoko jarraipena eskasa delako.

Familiak, inguruak zer-nola lagundu diezaioke gaixoari?

Familia oso garrantzitsua da. Pertsona hori oso gaizki ari da pasatzen, eta eduki behar du eroso eta seguru sentituko den inguru bat. Horrek ez du esan nahi nahi duena egiten utzi behar diotenik, edo estutu behar dutenik; egon daitezela hor. Gaixoak ahalegina egingo du kalean, baina etxean egoera gogorrak jasan beharko dituzte. Gaixoak ez dezala etxean fronte bat izan, baizik eta alderantzizkoa.

Dietak. Irtenbidea edo arazoaren sorburua dira?

Kontu handia eduki behar da dietekin, batez ere nerabe eta gazteetan. Dieta da lehen pizgarria elikadurarekin loturiko nahasteetan. Jendea ez da osasunagatik hasten dietak egiten, irudiagatik baizik: neure burua ez dudalako onartzen, neure burua ez zaidalako gustatzen. Epe motzerako emaitzak lortzen dituzte, eta osasunak ez ditu kezkatzen. Arrisku jokabide horietan, dieta profesional batek jarri arren, inork ez dizu bermatzen ez dela obsesionatuko. Arazoa obsesioa da, arazoa gero gizentzeari izango dion beldur handia da.

Luzea eta ekitaldiz betea izan da Eibarko bonbardaketaren 75. urteurrenaren programazioa. Apirilaren 21etik dihardute egun hori gogoratzen, Eibarko Udalak antolatuta eta Badihardugu Euskara Elkarteak lagunduta. Besteak beste, Jesus Gutierrez eta Javier Muñoz historialarien hitzaldiak, poesia eta kantu errezitaldia, Bonbardaketak 1937 liburuaren aurkezpena, Itxaropena argi eta soinu ikuskizuna eta bonbardaketa gertatu zeneko tokietara ibilaldi historikoa antolatu dituzte azken hilabetean. Urteurreneko ekitaldiak datorren astean amaituko dira, Teatro Interior antzerki taldearen Balada de perdedores obraren estreinaldiarekin. Ostegunean izango da, 20:30ean, Coliseo antzokian.

Eibarko Udalak herriko memoria historikoa berreskuratzeko proiektu bat du esku artean, oraindik zehazten ari dena. Hain justu, Bigarren Errepublikaren garaiko, 1936ko gerrako eta gerra osteko lehen urteetako historiari buruzko proiektua izango da, 193...