"Gauzak ongi egiten ari gara". Balorazio hori egin du Bilduk aste honetan Europako Batzordetik heldu den txostenaren harira. Txosten horrek Zero Zabor politiken alde egiten du, eta, horregatik, atez atekoa erabiltzen duten herriak "Europaren eskutik" ...

Abian da, berriz ere, Kilometroen aldeko Klikmetroak egitasmoa; alegia, Kilometroetako zirkuituko metroak birtualki egiteko aukera eskaintzen duen egitasmoa. Berritasun nagusi batekin abiatu da, gainera, aurtengo Klikmetroak: metroak telefono mugikor bidez ere egin ahal izango baitira. Hain justu, Android sistema duten smartphone eta tablet-en bidez hartu ahal izango dira metroak. Horretarako, Akting Ingenieritzak enpresak Klikmetroak egitasmorako espresuki sorturiko aplikazio bat jaitsi beharko dute erabiltzaileek.

Asteazkenean aurkeztu zuten aurtengo Klikmetroak, Gipuzkoako Ikastolen Elkarteak Donostian duen egoitzan. Igor Elortza Kilometroetako koordinatzailea, Zigor Etxeburua Gipuzkoako Foru Aldundiko Euskara zuzendaria, Arantza Manterola Kilometroak Kultur Elkarteko lehendakaria eta Nagore Guarretxena Akting enpresako kidea eta Aita Larramendi ikastolako ikasle ohiak hartu zuten parte agerraldian. Aurten Gipuzkoako Foru Aldundia izango da Klikmetroak proiektuaren babesle nagusia. Hori medio, Zigor Etxeburuak berak egin du lehen metroa.

Klikmetroak proiektuaren helburua Kilometroetako zirkuituari ahalik eta buelta gehien ematea da. Hala, aurtengo zirkuituari —6.741 metro ditu— bi itzuli ematea jarri dute aurtengo erronka gisara. Horretarako, jendearen parte hartzea ezinbestekoa dela azpimarratu dute antolatzaileek; metroak hartuko dituzten bisitarien beharra batetik, eta metro horiek diruz lagunduko dituzten babesleena bestetik.

Metro bat hartzen duten herritarrek, argazki edo irudi bat igo beharko dute sarera, eta izen-abizenak jartzearekin batera, mezu bat utzi beharko dute. Metro bakoitzak bere babeslea izango du. www.kilometroak.net eta www.klikmetroak.com webguneen bidez hartu daitezke metroak, baita orain arteko metroak eta haien babesleak ikusi ere.

Azpeitiko Ikasberri ikastolak garatu zuen egitasmoa, iaz Azpeitian ospatu zen Kilometroak jaiaren karietara. Hain justu, proiektuak publizitate arloko Argia Saria jaso zuen iragan urtarrilean. Aurten Andoaingo Aita Larramendi ikastolak antolatuko du Kilometroak jaia. Urriaren 7an ospatuko da.

Manolo eta Tere ez dira Saiaturen bezero ohikoenak, orain urtebete baino gehiago hasi zirelako taldekoen bisitak jasotzen. Gaixoen bizitzako azken hiru hilabeteetara zuzendutako zerbitzua da. Baina 83 urteko Manolo del Rio Pardavillak aurrera jarraitz...

Gipuzkoako 34 udalek adierazi dute 2013 hasieran atez ateko bilketa martxan jartzeko asmoa. Tartean daude Gipuzkoako herri handienetako batzuk; esaterako, Arrasate, Zarautz, Tolosa eta Pasaia.

Zero waste; birzikla ezin daitekeen errefusarik ez. Horixe du helburu Zero Zabor filosofiak; munduko hainbat lekutan aski zabaldua dagoen mugimendua da, eta Gipuzkoan ere geroz eta herri gehiagotan sortzen ari dira Zero Zabor taldeak. Oraingoz, atez ateko bilketa sistemari buruzko informazioa zabaltzean datza euren lan nagusia.

Oñati Zero Zabor eta Debagoiena Zero Zabor taldeetako kidea da Ander Lizarralde (Oñati, 1982). Egin berri dute Errausketari ateak ixten dokumentala: "Ikusten genuen egundoko iskanbila zetorrela kontu honekin, eta lehenbailehen gure bertsioa eman behar genuela". Hondakinei buruzko eztabaidak "garbiagoa" izan behar lukeela uste du.

Zein da Zero Zabor taldeen funtzioa?

Lehenengo, interes alderdikoietatik eta sortu den zurrunbilo honetatik kanpo mantentzea. Eta gero, lanketa bat egitea; bakoitzak du bere egia, baina zintzotasunez aritu behar dugu, engainurako asmorik gabe. Beraz, gure funtzioa hori da: zaborraren inguruan zintzoki hitz egitea, baina aldi berean garbi esanez badugula posizionamendu argi bat atez atekoaren alde, Zero Zabor filosofia orokorrago baten barruan.

Zero Zabor hondakinen bilketatik haratago doa, hortaz.

Guretzat, zabor bilketa filosofia horren barruko zati garrantzitsuenetarikoa da, baina beste neurri batzuek ere beste hainbesteko pisua har dezakete, adibidez, hondakinen murrizketarekin lotutakoak. Horrela ere gauzatu daiteke Zero Zabor filosofia.

Zein beste ekimen dira Zero Zabor?

Guk aldarrikatzen dugu zaborra, dena nahastean sortzen dela, eta nahastu ezean, hondakinez hitz egiten ari garela. Hau da, hondakinak aprobetxagarriak dira, eta berriz zikloan sartu daitezke; zaborra, aldiz, ez. Orduan, hondakinak garbi eta ondo bereizita edukitzeko gakoa organiko guztia bereiztea da; hortik dator atez atekoaren garrantzia. Ipar Italian atez ateko bilketa erabiltzen dute, eta birziklatu ezin den %10 horretarako, badira teknologian inbertitzeko ekimenak; laborategietan aztertzen ari dira produktu horiek nola ordezkatu; badira bertako produktuak aleka saltzen dituzten dendak... Gipuzkoara ere iritsi dira Zero Zabor politika praktikoak: esne makinak, botila berrerabilgarriekin; Hernaniko fardel berrerabilgarriak; tupper-ak arrandegi eta harategietan...

Zer iruditzen zaizu gai honi buruz sortzen ari den eztabaida?

Komunikabide batzuen intoxikazioa salatu nahi dugu; eztabaidak zintzoa eta bidezkoa izan behar du. Mundu mailako xahutze material eta energetikoaren testuinguruan kokatu behar da; baliabideen krisian. Bestalde, ez gara ari ahalegin olinpiko bati buruz. Hor ere eztabaida polita dago: zertara iritsi den gizarte industrial moderno hau. Erosotasuna bai, baina ahalegina zero.

Atez atekoa errauste planta saihesteko bidea dela diozue; sistema horren aurkakoek, aldiz, gauza desberdinak direla.

Ez da bidezkoa errauste planta eztabaida honetatik ateratzea, batak bestea dakarrelako: segun eta nola egiten duzun bilketa, halakoa izango da tratamendua. Errauste plantaz hitz egin behar da.

Ez zaizu iruditzen eztabaida politizatuegi dagoela?

Zero Zabor filosofia guztiz autonomoa da; hor edonork kabitu behar luke. Baina bai, politizatuta dago. Galdera da: noren interesa izan da hau politizatzea? Alderdi politiko batek eman du aurpegia atez atekoaren alde, hau instituzioetatik bideratzen den kontua delako; logikoa da alderdi politikoak egotea. Baina asmoa ikusten dugu hau ezker abertzalearekin lotzeko, eta ez da hala; honek soziala izan behar du, eta hitz egin behar da emaitza onenak ematen dituen bilketaz, ez hura defendatzen duenaz.

Pil-pilean dago Gipuzkoan hondakinen bilketari buruzko eztabaida: geroz eta herri gehiagotan hasi dira atez ateko bilketa sistema erabiltzen, Zero Zabor filosofiari jarraiki. Orain arte, Usurbilen, Hernanin, Oiartzunen eta Antzuolan jarri dute martxan...

Urte eta erdiko bidea egin du Saiatu proiektu pilotuak. Bizitzaren azken hilabeteetan dauden gaixoei zaintza etxean ematen die medikuz, erizainez, erizain laguntzailez eta gizarte langilez osatutako profesional taldeak. Zaintzatik harago doan zerbitzu...

Kirolaren gailurrera, Olinpiar Jokoetako urrezko dominara, iritsi da Nagore Gabellanes (Donostia, 1973). Egun, ordea, "horren adinako" garrantzia duten beste gauza batzuetan jarduten da hockey jokalari ohia. Gutxitan egiten duen arren gustura gogoratu ditu kirol horretan emandako urteak.

Donostiako Santo Tomas Lizeoan ikasle zela hasi zen Gabellanes hockeyan. "Anaia ni baino urte bat lehenago hasi zen, eta nik bere makila kendu nahi izaten nion". Legeak onartzen zuena baino urtebete lehenago hasi zen; "jokalari bila ari zen neska nire adinarekin ez zen konturatu". Ondo gogoratzen du kirol honetan hasi zeneko garaia. "Oso burugogor jarri nintzen atezaina izan nahi nuela, eta lehenengo sei urteetan atezain izan nintzen". Modu berean ekin zion postu aldaketari, temati. "Aurrelaria izan nahi nuela, baina beste atezainik ez genuenez nire postuan jarraitu behar izan nuen". Ordezkoa aurkitu zuen egunean aukerarik ez zuen galdu, eta "gol dezente sartuta", postu berria eskuratu zuen.

Lizeoko taldearekin egindako sasoiaren primerako oroitzapenak ditu Gabellanesek. "Hockeyak txikitatik bidaiatzen hasteko aukera ematen du, esaterako, Espainiako txapeldun gelditu ginen Tarrasara joanda... oso esperientzia polita izan zen, eta hori da, maila izanez gero, kirol txiki batek ematen duen aukera".

Espainiako selekzio nagusiarekin jokatu zuen lehenengo Europako Txapelketan 16 urte zituen. "Bigarren gelditu ginen. 17 urte nituen lehen Munduko Txapelketara joan nintzenean, Australiara". Horretan bosgarren postua eskuratu zuten. "Oso emaitza ona izan zen, baina lehen partidan zazpi eta huts galdu genuen. Harrituta gelditu nintzen australiarren maila ikusita".

18 urte bete arte, Gabellanesek, beste jokalari batzuen moduan Santo Tomas taldearekin eta Realaren taldearekin jokatzen zuen. "Santo Tomas Realaren harrobi edo beheko taldea zen; beraz, ostiraletan jokatzen genuen Santo Tomas taldearen partida, eta larunbatean Realarena". Horiek ez ziren zailtasun guztiak. Hockeyak ez du diru askorik mugitzen, eta Ohorezko Mailan aritzeko zelairik ez zegoen Donostian. "Gure zelaia Madrilen zegoen ni Realean sartu nintzenean —1989an—, eta hara joaten ginenean bi partida jokatzen genituen, bat larunbatean eta bestea igandean bidaia aprobetxatzeko".

Hala ere, ondo ari ziren taldeko jokalariak. Horren erakusgarri da 1992ko Bartzelonako Olinpiar Jokoetan parte hartu zuen Espainiako taldean bost Realeko jokalariak izatea: Teresa Motos, Maider Telleria, Silvia Manrique, Mari Carmen Barea eta Gabellanes bera. "Jokatzeko aukera izan nuenean jaia izan zen". Izan ere, 1991ean, urtebete lehenago, belauna larri zauritu zuen. "Kirolean aritzeko aukera izatekoan, gutxienez, urte eta erdiko osatzea beharko nuela esan zidaten, beraz, Olinpiar Jokoak, fuera!".

Lau hilabeteren bueltan, ordea, Realarekin jokatzen ari zen, eta 1992ko Olinpiar Jokoetan parte hartu zuen azkenean. Entrenamendu gogorrek eta aurreko urduritasunak emaitzak ekarri zituzten. "Guk gugan konfiantza genuen. Gainera taldean giro onena genuenak ginen, eta txapelketan aurrera joan ahala irabaz genezakeela sinesten joan ginen".

Urrezko domina eman zion azkeneko partidaz galdetuta, gehiegitan ez duela gogoratzen dio Gabellanesek. "Ni nahiko errealista naiz, eta gero nire bizitzan egin ditudan beste hainbat gauzak Olinpiar Jokoen adinako garrantzia daukate". Besteak beste, seme-alabak ditu, eta haur eskolako irakaslea da egun.

Bigarren Olinpiar Jokoetan, hau da, Atlantakoetan (AEB) parte hartzeko taldea hobetzat jotzen du, baina giro "okerragoa" zegoenez ez zuten urrea berritu.

Realean jarraitu zuen; baita puntan aritu ere. Europako Txapelketa batean finalera iritsi ziren. "Baina, azkeneko minutuan galdu genuen, eta ez nintzenez pikatu utzi behar nuela erabaki nuen". Duela pare bat urte Kale Lagunak taldean aritu zen berriro ere. "Baina, patxanga moduan, dibertitzeko besterik ez". Etxeko agenda estuak ordea, jarraitzea oztopatu dio baita, hockeya bera jarraitzea ere. "Zelaira joateko denbora gutxi dut; ezin dut hockeya jarraitu, prentsak ez dio kasurik egiten, eta ez dago asko jarraitzerik".

Gaurkoan ez dut gobernuaz, erregeaz, eta krisiaz hitzik egingo, malaletxean jartzen naiz, eta ez du merezi. Aste Santuko abenturak kontatuko dizkizuet. Lanzaroten bost egun egoteko pasatu ditugun larritasunak ez zaizkigu merkeak atera! Goizeko zazpietan hegazkina hartu behar genuela, eta bi ordu lehenago txintxo-txintxo Madrilgo aireportuan geunden. Bilbotik ateratzea garestiagoa zela-eta gau osoa autoz egin ondoren Madrilera iritsi gara hiru Mariak, pozik eta nekearen arrastorik gabe. Aireportura iritsi orduko jaso dugu lehenengo zartakoa, kopetaren erdi-erdian zapla. Norbaitek dudarik badu, esan dezaket hegazkin konpainia guztietatik zerbitzu eskasena eskaintzen duena Ryanair dela. Hegaldietako prezioak deigarriak badira ere, bertako langileen eta enpresa beraren kudeaketa kaskarra garesti ateratzen dira, oso garesti. Baina, tira, esan dut gaur ez naizela haserretuko, eta hori alde batera utziko dut. Kontua da bidaia-txarteletako batean izenarekin akatsen bat dagoela; eta Maria 1-ek ezin duela hegaldi horretara igo. Eta bat-batean gure algarak itzali egin dira, orduan irribarre umil batekin galdetu diogu mostradorearen bestaldean dagoen ganorabakoari "Cuando sale el siguiente vuelo?". Eta: "Mañana a las nueve de la noche". Orduan gure irribarreak ere itzali egin dira, guztiz. Hondoa jo ote dugu? Hantxe gaude, hiru Mariak, hiru maletatxorekin, Madrilgo aireportuan, 05:30ean, lorik egin gabe eta hirurok Lanzarotera elkarrekin iristeko esperantzak bidean galduta. Hondoa jo guk, Madrilen? Ezta pentsatu ere! Beste konpainia batek 12:30ean Lanzaroterako hegaldi bat omen dauka, eta korrika abiatu gara billetea erostera, dagoeneko prezioak ez du garrantzirik, lehentasunen eskalan nahiko azpian gelditu da aspaldian. Lortu dugu! Oporretara goaz, Maria 1 Air Europan eta Maria 2 eta 3 Ryanairren, baina bagoaz.

Eta a ze hegaldia eman digun ditxosozko Ryanairrek. "Maria 1 alde ederrean joango da Air Europan..." pentsatu dut. Jo eta su aritu dira bidaia guztian okurritu zaien guztia saldu nahian, perfumeak, janaria, edariak, erlojuak, loteria... "Hegazkin honetan ez al da megafonoaren dezibelioak kontrolatuko dituen inor!". Eta amaigabea iruditu zaidan bidaia honetan hausnarketa bat egiteko denbora eman dit. Zergatik hasten dira hegaldi guztiak azalpen berarekin? Ezbeharren bat gertatuz gero larrialdietarako irteerak non dauden azaltzen digute, eta zein diren jarraitu beharreko argibideak. Hasteko, larrialdiko lurreratze batean zapata takoidunak, belarritakoak, lepokoak, hortz postizoak eta betaurrekoak kentzeko obligazioa omen dugu, jarraian lau hanketan jarri eta larrialdiko irteerara gerturatuz bertatik ateratzeko. Niri barregura eman dit, norbaitek benetan pentsatzen al du hori egitea posible dela? Pentsa ezazue larrialdiko lurreratze bat egin behar duzuela eta daukazuen kakalarriarekin guzti hori kentzen hasi beharra daukazuela, hortxe imajinatu dut nire alboan doan amonatxoa oinutsik, gaineko pitxi guztiak larri-larri kenduaz, ordezko hortzik gabe, eta betaurrekorik gabe. Jar ezazu amonatxo hori lau hanketan, kez betetako hegazkin batean; benetan pentsatzen duzu gaixoak irteera aurkituko lukeela? Eta gero txaleko puzgarrien kontua dator, salvavidas deritzoten hori. Tira, salbatuko zaitu uretara erortzen bazara; ze, esango didazu ze salbazio eskaintzen dizun flotadore batek hegazkinak zuzen-zuzenean Sierra Nevadaren kontra jotzen badu!

Azkenean iritsi gara Lanzarotera! Lehendabizi bi Maria, eta handik bost ordutara, falta zitzaigun beste Maria. Amaiera zoriontsua du gaurko ipuinak, ederki ibili gara hiru Mariak: Tontakeria, Komeria eta Mixeria.

Energia beharra aseko dela ziurtatzeko eta hori lortzeko iturria eskuerara edukitzea geopolitikoki geroz eta garrantzitsuagoa ari da bihurtzen. Inoren mende egon gabe, geroz eta saiakera gehiago egin dira gizarteko arlo askotan, industrian adibidez, norbere argindar sorgailuak jartzeko. Azken aldian energia iturri berriztagarriak —eguzkia, haizea edota ura— aukeratu dituzte askok.

Kasu hori da Beasaingo CAF enpresa taldearena. Energia fotovoltaikoko Euskal Herriko instalakuntzarik handienetarikoa kokatu du Beasaingo eta Lazkaoko lantegien teilatuetan. Ia 5.000 plaka dira, eta urtean argindarretan gigawatt bateko potentzia emango duela kalkulatu dute, "270 familiaren energia beharra asetzeko adina". Ohiko erregai fosilekin kopuru horretako elektrizitate sorkuntzarako isuriko liratekeen 650 tona karbono dioxido ekidingo ditu, "30.000 zuhaitzen efektu garbitzailearen baliokidea".

Instalazio fotovoltaikoan inbertsioa egitea "etorkizun iraunkorragoaren aldeko apustua" dela adierazi dute CAF taldetik, "gure soluzioen eraginkortasuna frogatzeaz gain".

Ibarran dagoen CAF taldeko Ennera enpresak garatu du eguzki-plaken sistema. "Urte gutxian ikaragarri aldatu da energia berriztagarrien esparrua. Duela urte batzuk erronka produktuen kostu ekonomikoa eta energetikoa gutxitzea zen, plakak egiteko behar dena. Hori lortu da, eta gaur egungo erronka nagusia autokontsumoa edo net metering-a erregulatzea da", dio Ennerako marketin saileko Beñat Badiolak.

Teknikarien kalkuluen arabera, eguzki plaka bat egiteko erabili behar izan den energia konpentsatzeko, Euskal Herrian "bi urte bakarrik" behar dira. Hortik aurrerakoa ordainik gabekoa litzateke; "kontuan hartu behar da plaka batek, gutxienez, 25 urteko bizia duela", dio Badiolak.

Kontsumoa, norbere iturritik

Net metering edo autokontsumoaren kontzeptua noiz txertatuko den zain "denbora asko" daramate energia berriztagarrien sektoreak eta kontsumitzaile elkarteek. "Sistema horren bidez, norbanakoon erabakitzeko ahalmena handituko da, lehenengo aldiz, gure kostu energetikoa kontrolatu ahalko dugulako, argindarraren prezioaren etengabeko igoerek eragin gabe. Kontzeptua herrialde askotan errealitatea da, AEBetan, Japonian edo Suedian. Teknologia badago, eta zenbakiak ateratzen dira. Gu prest gaude; erabaki politikoa falta da", zehaztu du Badiolak.

Xedea kontsumitzaile bakoitzak —norbanakoak edo multzoak— behar duen energia inguruan sortzea da, teilatuko eguzki plaken instalazioen edo lorategiko haize-errota txikien bidez. Erabiltzen ez den energia, bestetik, "kreditu" bihurtzen da, beste egun batean erabil litekeena. "Kontsumitzen duzun energia ez diozu enpresa elektrikoari ordaindu behar, zurea delako. Ordaindu beharko dugun bakarra konexio kostu txiki batzuk izango dira, eta erabiltzen dugun energia sortutakoa baino gehiago bada, gehigarri hori", azaldu du Badiolak.

Energia biltzeko teknologiak oraindik hobetzekorik baduen arren —baterietan gordetzen den energiaren %50 inguru galdu egiten da—, ideia ez doa hortik aparte. Argindar sarea bateria handi baten antzera ulertzen dute adituek, energia kreditua edo soberakina horra bideratzeko. "Adibidez, udan oporretara joaten bazara, bitartean sortzen dena urte guztian zehar erabil dezakezu. Sarea bateria handi baten antzekoa da: urtean zehar sortutako energia hor uzten duzu eta behar duzuna hartu".

Ahalik eta garraio gutxien

Edozein modutara sortzen den energiaren zati bat garraioan galtzen da. Hargatik, elektrizitatea kontsumituko den lekuan bertan edo ahalik eta gertuen sortzea ere helburu bihurtu da, efizientzia handitu eta galerak txikitzeko.

"Instalakuntza berriztagarri handiak soluzioaren zati diren arren, Enneran norberak bere elektrizitatea sortzea bilatzen dugu. Hau da, eskala txikiko instalakuntzak". Instalazio industria handietarako bakarrik ez, lantegi oro eta are edozein etxebizitza hornitzeko sistemak garatzea da erronka.

Orain arte, administrazioak diruz lagundu ditu herritarrak gisako instalazioak jartzeagatik. "Laguntzak desagertu dira, baina gabe ere energia berriztagarriak errentagarriak dira, bai ekologikoki, baita ekonomikoki ere", ohartarazi du Badiolak.

Horretarako, net metering kontzeptua txertatzea "garrantzitsua" dela deritzo. "Errentagarritasuna lortuko litzateke. Argindarraren prezioa 2006tik %55 igo da norbanakoentzat, kontsumitzaile elkarteen arabera. Beraz, mota horretako instalakuntzengatik ordaindu beharrekoa azkar errekuperatuko litzateke".

Gizartean, oro har, energia berriztagarrienganako aldeko jarrera dagoela sumatu dute Enneran. "Gainera, geroz eta gehiago gara horren aldeko apustua egiten dugunak. Egia da badagoela bideragarritasunean sinesten ez duenik; sinbolikotzat hartzen dute, eta gure energia beharrak asetzeko nahikoak ez direla uste dute. Hori ez da horrela. Espainiako Estatuko lurzoruaren %1,1ekin bertako energia behar guztiak asetzea lortuko litzateke. Lurra badago, eta eguzki-irradiazio eta haize nahikoa ere bai".

Ikuspuntu ekonomiko hutsetik begiratuta ere, natur baliabideak dauden lekuan errentagarritasuna lor daitekeela ziurtatu dute adituek, "baita diru laguntzarik gabe ere". Teknologikoki Enneraren eta energia berriztagarrien sektoreko gainontzeko enpresen helburua instalakuntzak erabiltzailearen beharretara egokitzea da. Energia mota hori "espekulatzeko" erabiltzeari ere utziko litzaioke, "kWh bakoitzagatik ez delako pagatuko".