Lezoko udal gobernuko zinegotzia da Ainhoa Intxaurrandieta (Lezo, 1973). San Marko mankomunitateko administrari zen lehen, baina, zinegotzi karguarekin, bertako lehendakaria da iazko azarotik. Atez atekoa pil-pilean dagoen unean tokatu zaio Gipuzkoan hondakin gehien sortzen duen eremuko udalerrien mankomunitatea zuzentzea.

Aurreko kudeatzaileek egindakoari jarraitzen ari zarete, edo ideia berriak al dituzue?

Aurreko agintaldia ez zen homogeneoa izan San Markon. Lehenengo bi urte eta erdian, Ezker Batua eta EAE-ANV izan ziren lehendakaritzan, eta, Lasarte-Oriako ordezkariak aldatu zituztenean, lehendakaritza PSE-EEren esku gelditu zen; Juan Carlos Merino errenteriarra izendatu zuten presidente. Hortaz, agintaldi berberaren barruan gauzak egiteko bi modu izan ziren. Orain, Bildukoak ari gara bidea egiten.

Errenteriako San Markoko zabortegiak ez ditu hondakinak jasotzen 2008ko urritik. Baina zein egoeratan dago gaur egun?

Transferentzia gunea da egun. Herrietako zaborra bertara doa, Gipuzkoako Hondakinen Partzuergoko kamioiek jasotzen dute, eta beste zabortegietara eramaten dute. Bestalde, bertan jasotzen dira bolumen handiko gaiak, altzari zaharrak eta: bertan, txikitu egiten dira horiek, zabortegietara eramateko. Azkenik, zabortegiak sortzen dituen lixibiatuak edo ur zikinak tratatu egiten dira; pilatuta dagoen zaborrak sortutakoak dira horiek. Eusko Jaurlaritzarekin txosten bateratu bat egiten ari gara, zabortegia behin betiko ixteko. Bertako zaborra estalita dago, baina ez itxita, eta urte batzuk pasatuko dira behin betiko itxi arte. Prozesu luzea da hori. Baina behin betiko ixten denean, 30 urtez lixibiatuen planta mantenduko da, eta zaborrak sortzen duen gasa atera egin behar da hortik.

Orduan, mankomunitatearen barruko herrien hondakinak ez doaz San Markoko zabortegira. Nora doaz?

Gure hondakinak Sasieta (Beasain), Urteta (Zarautz) eta Lapatxera (Azpeitia) doaz. Bizkaiko Igorreko zabortegira ere eramaten dira hondakinak, eta, jakina denez, orain arte indarrean dagoen hitzarmena luzatzea eskatuko zaie bizkaitarrei, hitzarmena sinatu zenean aurreikusia zegoen bezala.

Zabortegia itxita egon arren, bien bitartean, kanpainak egiten jarraitzen duzue...

Hondakinak baliabide moduan ulertu behar dira. Orain arte egin duguna zabortegietara isurtzea izan da. Hau da, ontzi arinak, beira eta papera eta kartoia birziklatzeko tasa, herri askotan, ez da iritsi %30era. Gainontzeko guztia, %80-85era iritsi arte, birziklagarria da, organikoarekin batera, eta, hala ere, zabortegietara joan dira. Hondakin horiei balioa eman beharrean, edo etekin ekonomikoa atera beharrean, zabortegietara joaten dira, eta, horregatik, asko ordaindu behar izaten dugu; kutsagarria da hori guztia, gainera. Orduan, horren gaineko lanketa egitea ezinbestekoa da guretzat, eta horretan dihardugu hainbat kanpainaren bitartez.

Udalei dagokie erabakitzea euren udalerrietako hondakinak nola jaso. Mankomunitatearen barruko hiru udalerrik —Lezo, Pasaia eta Astigarraga— atez atekoaren aldeko apustua egin dute, Oiartzunek, Hernanik eta Usurbilek bezala. Zein da zuen lana alde horretatik?

Mankomunitate moduan, udal guztiei laguntza guztia emango diegu birziklatzearen aldeko hautua egiten duten unetik. Atez atekoa sistema bat da, gaur egun ezagutzen ditugun sistemetatik birziklatze tasarik altuenak lortzen dituena, gainera: %80-85ean dabil. Legediak dio hondakinen gaian hierarkia bat dagoela: lehenengo urratsa hondakinak murriztea da, hondakinak ez sortzea, alegia; hurrengoa hondakinak berrerabiltzea da, eta hirugarrena birziklatzea da. Laugarren urratsa balorizazio energetikoa da, eta bosgarrena hondakinak deuseztea litzateke. Baina ezin dugu hondakin bat deuseztatu lehenengo pausoak eman gabe.

Azken asteetan, hondakinen gaineko eztabaida alderaketa honetara mugatu da: atez atekoa ala errauste planta. Hala al da?

Garbi dugu errauste plantarik ez dugula nahi, osasunarentzat arriskutsua delako. Okzitaniako Clermont Ferrand herrian egin behar zuten errauste planta geldiarazi zuten, osasun txostenek ziotelako herritarren osasunarentzat kaltegarria zela. Hango teknologia berbera erabili nahi dute Zubietako balizko errauste plantarako, eta ez gaude horretarako prest. Gainera, astakeria ekonomikoa da: 275 milioi euroko inbertsioa behar luke bakarrik planta egiteak, eta Gipuzkoak duen zorpetze mailarekin onartezina da inbertsio hori. Kontzeptu kontua ere bada: errauste plantari jaten eman behar zaio, eta horrek esan nahi du berdin dela birziklatzen den ala ez. Gainera, erraustegiarentzat ez bada birziklatzen hobe, botere kalorifiko gehien duten gaiak plastikoa eta papera direlako, birziklagarriak diren materialak hain zuzen ere.

Herri guztiek atez atekoa egingo bagenu, sistema horren bidez jasotakoaren %15 ezingo litzateke birziklatu, baina hondakin horrek ez du botere kalorifikorik, ez litzateke bertatik energiarik aterako. Deuseztatu egin beharko litzateke soilik, hau da, lehen aipatu dudan hierarkiaren azken urratsa egin beharko genuke. Erraustearen ereduarekin 22.000 tona errauts toxiko sortuko lirateke urteko, eta 68.000 tona zepa toxiko; zepa horiek, hondakinen planaren arabera, eraikuntza sektorerako erabiliko lirateke, baina nik ez nuke nahi nire etxeko paretak zepa horrekin eginak egotea, material toxikoak barruan dituelako. Baina, bestetik, errauts toxikoa nonbait bota edo isuri behar da: segurtasun handiko zabortegietan. Hemen horrelakorik ez dago. Huelva, A Coruña edo Valentziara garraiatu beharko lirateke errauts horiek, bestela, hemen segurtasun bereziko zabortegi bat sortu beharko genuke… Ez, ez dugu hori nahi.

Baina atez atekoarekin baliatu ezin daitekeen %15 horrekin zer egin?

Hondakin horiek ez dira kutsagarriak. Osasun eta ingurumen arazorik ez lukete sortuko. Horrek organiko apur bat izango luke, eta, tratatuz gero, hau da, geldotuz gero, desaktibatuz, alegia, %8-10eko soberakina legoke: errefusategietara bota beharko litzateke hori, baina ez luke sortuko ez usainik, ez metanorik, ez lixibiaturik.

Lezon, atez atekoa jartzeko hautua egin du zu partaide zaren gobernu taldeak. Zergatik?

Lezoko birziklatze tasa baxua da; Gipuzkoako batez bestekotik behera dago. Bada garaia ondo birziklatzen hastekoa eta hondakinak gaika jasotzekoa. Osasunagatik, ingurumenagatik eta ekonomiagatik hartu dugu erabakia. Hondakinen ardura gurea da, gu gara arazoaren sortzaileak eta erantzuleak. Hondakinak gaika salduz, etekin ekonomikoa atera dakioke atez atekoari.

EAJ eta PSE-EE batez ere atez atekoaren kontra agertu dira. Atez ateko sistema zikina eta deserosoa dela esan dute, eta inposizioa dela.

Bi alderdiei esan nahi diet, hasteko, ongietorriak direla herritarrei jaramon egin behar zaiela uste duten talde politikoen esparrura. Hori esanda, bilketa sistema bati edo besteari buruz galdetzea ez da zilegi, hondakinak jasotzeko sistema batek emaitza onik lortu ez badu eta beste batek bai. Gainera, errauste planta Zubietan jarri behar zutela azaldu zenean, orduko Donostiako Udaleko gobernu taldeak, PSE-EEkoak, kontrako jarrera garbia azaldu zuen, baina, antza, iritziz aldatu zuten. Hartara, Zubietako eta Usurbilgo herri galdeketetan planta horren kontra agertu ziren herritarren %99. Hori ez al da inposizioa? Pasaiako kanpoko kaiarekin herri galdeketa egingo al dute?

Atez atekoa duten herrietan hondakinen turismoa omen dago. Hala da?

Balego, harrigarria iruditzen zait. Zure atariaren ondoan duzun zintzilikailuan eguna bai eguna ez hondakin organikoa uzteko aukera izanda, kontraesana iruditzen zait kuboa ez uztea usain txarra sortzen duen aitzakiarekin eta gero hondakin horiek autoan sartu eta kilometroak egitea zabor poltsarekin barruan. Atez atekoa duten udalerrien inguruko herrietan zabor kopurua ez da igo; beraz, ez dakit zertan oinarritzen diren hori esateko.

Datorren asteazkenean egingo dute aurtengo Idiazabalgo gaztaren denboraldiaren aurkezpen ofiziala; Ordiziako Artzain Eguna baliatuko dute horretarako. 11:15ean izango da aurkezpena, udaletxeko batzar aretoan; aurretik, ahari eta ardien erakusketa egon...

XII. Garagardo AzokaZarautzIragan asteazkenetik eta datorren astelehenera arte, zabalik da Zarauzko Errugbi Taldeak antolatutako XII. Garagardo Azoka. Egunero 12:00etatik 01:00 artera egoten dira irekita Zarauzko Munoa plazako karpako ateak, eta, bert...

Gaur zortzi Espainiako Gobernuak aurkeztutako amnistia fiskalaren aurka azaldu da Gipuzkoako Foru Aldundia. Helena Franco Ogasun diputatuak adierazi du iruzurraren aurkako "borroka zintzoa eta eraginkorra" egin behar dela eta horretarako ezinbestekoa ...

Kazetari bat, kamera eta mikrofono batekin, politikari bati inguratu zaio zuzeneko saio batean, galdera bat egiteko asmoarekin. Politikari ahaltsua, kamera eta mikrofonoari begiratu, irribarre behartu bat bota eta ahal duen aurpegi politenarekin kazetariaren galderari erantzuteko prestatzen da.

—Politikari jauna, zer iruditu zaizu Pello Perurenaren azken liburua? —galdetu dio kazetariak.

Politikariak badaki nor den Pello Perurena idazle famatua. Hala ere, sekula ez du haren libururik irakurri, baina lotsa ematen dio kameren aurrean hori onartzeak eta "oso liburu sakona, gustura irakurtzekoa!" esan eta aldendu egiten da bere euskal integritate literarioari kalterik egin gabe. Gero bulegoan sartu da eta idazkariari Pello Perurenaren liburua erosteko eta bere partez irakurri eta laburpen bat mail bidez bidaltzeko eskatu dio, badaezpada ere.

Unibertso paralelo batean, kazetari bera, zuzeneko saio berean, politikari berari hurbildu zaio, eta beste galdera bat egin dio:

—Politikari jauna, gai izango al zinateke pago bat eta haritz bat bereizteko?

Politikari ahaltsuak kazetariari harrituta begiratzen dio, eta ostean "ez daukat nire denbora honelako tontakeriekin galtzeko asmorik" dioen irribarre batez alde egiten du inongo lotsaren arrastorik gabe eta kazetaria bertan utziz. Gero bulegoan sartu da, eta kafetxo bat hartuz, bere lankideei kontatu die gertatutakoa; guztiak ados daude kazetaria nahiko xelebrea dela.

Fikziozko adibide hori benetako adibidea izan ahalko litzateke gure Euskal Herri maite honetan. Izan ere, gure herrian ekokultura edo ingurumenari dagokion kultura aspaldian aldendu baikenuen guregandik.

Tradizio, bertso eta txalapartaz hornitu den herri honek lurperatu egin du gure arbasoek basoez, belardiez, errekez eta bizidunez zuten jakinduria. Euskal- dun arraroak eta xelebreak dira ekosistema, biodibertsitatea edo ingurumena hitzak erabiltzen dituztenak. Herri honek nahiago ditu, hala erakutsi digute behintzat, bertsoak, geografia eta literatura euskalduna.

Hizkuntzek, hiritartasunak, erlijioek, teknologiak eta plastikak asebetetako ikastetxeetan, ikasleek ez dakite etxetik bi pausotara dituzten hegaztiak bereizten, baina oso ondo dakizkite Mozambikeren albotik igarotzen den ibaiaren alboko mendi guztiak, mendebaldeko euskalki guztien aditz jokoak eta eguzki sistemako planeta guztien satelite guztiak.

Eskola orduz kanpoko ekintzetan, ekokulturaren ordez, kultura tradizionala da nagusi: txalaparta ikastaroak, bertso eskola, esku-pilota eta euskal dantza garrantzi handiko ekintzak dira, baina inork ez ditu eskaintzen botanika ikastaroak, intsektuen bilketak edo txango ornitologikoak. Azken horiek, nonbait, ez dira gure tradizioen zati.

Tradizioen arabera, beraz, gure arbasoak bertsoz elikatzen ziren, trikitiak ehizatzen zituzten eta eguna sagardoa egiten eta esku pilotan ematen zuten. Ez da tradizionala eta euskalduna enara eta enara azpizuri bat bereizten jakitea, ez da bertakoa erbinudearen oinatzak bereizten jakitea edo erreka bateko arrain espezieak bereiztea.

Ekokultura maitea, atzo zure hiletara joan ginen, ni eta beste lau xelebre. Aralarko pago motz baten azpian lur eman genizun, agur esan genizun, agur eta ohore. Ingurumen aisialdia negozio bihurtzen denean eta ekokultura gure ikastetxeen plangintzetan barneratzen denean, berriro etorriko gara zugana, eta hilkutxatik aterako zaitugu.

Triste gaude, gure birramonek tripako mina kentzeko ehunka landare ezagutzen zituztelako eta gure seme-alabek ez dakitelako kamamila bat zer den. Triste gaude, gure birraitonek erbinude bat zer zen bazekitelako eta gure seme-alabek azkonarra mapatxe batekin nahasten dutelako. Gure arbasoetatik jaso genuen ekokulturaren jakinduria kate sendoa erabat eten ote da? Ez, ez da eten!

Gipuzkoako bi mila biztanleko herri batean, ba omen da hamar urteko mutiko bat, bere ikastetxean biodibertsitateari buruzko hitzaldi batera joan ostean Olentzerori prismatikoak eta hegaztien gida bat eskatu dizkiona. Katea ez da lodia, harizpi fina da, baina ez da eten. Euskal ekokulturari buruz gu bezalako lau xelebrek hitz egiten eta idazten jarraitzen dugun bitartean, harizpi fin hori, armiarma baten sarearen lodiera izango duen arren, ez da sekula etengo!

Hirugarrenez, haurrentzako artzain tailerra antolatu du Debegesa Debabarreneko Garapen Ekonomikorako Elkarteak. Lasturko plazan (Deba) egingo dute, apirilaren 15ean, 10:30ean hasita. Parte hartzaileei artalde bat erakutsiko diete, eta Idiazabalgo gazt...

Treneko leihotik ikusitako irudi batetik sortu zen dena, eta, dagoeneko hirugarrenez, ibai bazterreko zakarrak garbitzeko prest dira Urgarden taldekoak: bihar, 11:00etatik aurrera, Donostiako Martutene auzoan. "Duela hilabete eta erdi-edo, Deba eta Zu...

1997tik, denera 202 pertsonak ikasi dute Arantzazuko artzain eskolan; horietatik 71 gipuzkoarrak dira. Ikasle guztien erdiek baino gehiagok artzaintzarekin lotutako zerbaitetan dihardute gaur egun.

Arantzazuko artzain eskolak emandako datuen arabera, ikasleen %22 emakumezkoak izan dira; denera, 45 neska eta 157 mutil. Amaitu berri den ikasturtean bi neska eta bederatzi mutil zeuden matrikulatuta.

Natura bila joaten dira asko, eta horixe topatzen dute. Oñatitik Arantzazura bidean dago Gomiztegi baserria, eta han ikasten dute Itsasmendikoi artzain eskolako ikasleek, leihotik Anboto, Aizkorri eta Arrikrutzeko kobak ikusten dituztela. Aurtengo 11 ikasleek amaitu berri dute ikasturtea; sei hilabeteko formakuntza jaso dute artzain eskolan, eta, orain, ikasturte amaierako proiektuari helduko diote gehienek.

Baserrian bertan instalazio teorikoak daude, eta, haren azpian, produktiboak: artaldea eta gaztandegia. Batis Otaegi Artzain Eskolako zuzendariak azaldu du ikasleek hamabi aste pasatzen dituztela Gomiztegin, klase teorikoak eta praktikoak jasoz. Gero, beste hamasei astez artzain profesionalen etxeetara bidaltzen dituzte apopilo gisa, praktikak egitera. "Artzain horiek ziklo itxia egiten dute", azaldu du Otaegik. "Alde batetik, ekoiztu egiten dute; artaldea daukate, eta, beraz, arkumea, esnea eta gazta produzitzen dituzte. Bestetik, komertzializatu ere egiten dute; hortaz, ikasleek ziklo osoa ikusten dute".

Ikasturtearen amaieran, aurrera begirako proiektu bat aurkeztu behar du ikasle bakoitzak. Izan ere, artzain eskolara joaten diren guztiek ez dute artzain izateko asmoa. Tiago Gonçalves gazte oñatiarrak, esaterako, artzaintzaren inguruko "turismo aktiboa" bultzatzeko aukera ikusten du: "Mendi irteerak ere egiten dira, ezta? 20 edo 25 pertsonako autobusak osa daitezke, eta agian prest egongo dira hamabi euro ordaintzeko. Orduan, zergatik ez egin mendi irteera bat, eta gainera artzaintzaren mundua erakutsi? Baserri batera eraman, erakutsi, mendira joan eta, ibilian, berriz herrira buelta".

Luze gabe gauzatzeko moduko proiektua dela uste du: "Artzaintzari komeni zaio, eta jendeari ere komeni zaio kultura hau ezagutzea. Horrela, ofizioa ezagutuko dute, eta gazta erosteko sentsibilitate gehiago izango dute".

Gonçalves ez da artalderik gabe etorri den bakarra, Otaegiren hitzetan: "Ikasle batzuek artzaintzarako hurbilketa bilatzen dute. Agian, bokazioz ez dira artzainak, naturazaleak baizik; naturan eta naturatik bizi nahi dute, eta artzaintzan ikusten dute aukera. Ezer ez dutenek soldatapean lan egiteko asmoa izaten dute, beste artzain batekin".

Beste batzuek badute jada artaldea, eta hobekuntzak egiteko etortzen dira artzain eskolara. Karmen Gurrutxaga azpeitiarra, esaterako, "betidanik" aritu izan da ardiekin; iaz, ukuilu berria egin nahi izan zuen, esneaz gain gazta ere egiteko, baina agiriak falta zitzaizkien: "Diru laguntzak lortzeko, gehienez ere bost urte lehenago ateratako baimena behar nuen".

Lekukoa eskuz aldatzen

Aurten, hamabost urte beteko ditu Arantzazuko artzain eskolak; ordutik, 200 pertsonatik gora igaro dira bertatik, eta erdiak baino gehiago sektorean dabiltza lanean. Ikasleek, batez beste, 25 urte inguru dituztela azaldu du Otaegik: "Ez datoz piper egitera; euren erabakiz etortzen dira".

Zuzendariaren ustez, ekarpen handia egin dio eskolak artzaintzari: "Lehen, pentsamendu bat bazegoen, irakaspena gurasoetatik seme-alabetara ematen zela; ez zegoen formakuntza profesionalik. Ipar Euskal Herrian izugarrizko garrantzia ematen zioten teknikari: ona da jakinduria eta norberaren esperientzia, baina teknika berriek onurak dakartzate beti. Azkenean, edozein jarduerak berritzea behar du, eta artzaintzan ere berdin gertatzen da".