Kazetari bat, kamera eta mikrofono batekin, politikari bati inguratu zaio zuzeneko saio batean, galdera bat egiteko asmoarekin. Politikari ahaltsua, kamera eta mikrofonoari begiratu, irribarre behartu bat bota eta ahal duen aurpegi politenarekin kazetariaren galderari erantzuteko prestatzen da.

—Politikari jauna, zer iruditu zaizu Pello Perurenaren azken liburua? —galdetu dio kazetariak.

Politikariak badaki nor den Pello Perurena idazle famatua. Hala ere, sekula ez du haren libururik irakurri, baina lotsa ematen dio kameren aurrean hori onartzeak eta "oso liburu sakona, gustura irakurtzekoa!" esan eta aldendu egiten da bere euskal integritate literarioari kalterik egin gabe. Gero bulegoan sartu da eta idazkariari Pello Perurenaren liburua erosteko eta bere partez irakurri eta laburpen bat mail bidez bidaltzeko eskatu dio, badaezpada ere.

Unibertso paralelo batean, kazetari bera, zuzeneko saio berean, politikari berari hurbildu zaio, eta beste galdera bat egin dio:

—Politikari jauna, gai izango al zinateke pago bat eta haritz bat bereizteko?

Politikari ahaltsuak kazetariari harrituta begiratzen dio, eta ostean "ez daukat nire denbora honelako tontakeriekin galtzeko asmorik" dioen irribarre batez alde egiten du inongo lotsaren arrastorik gabe eta kazetaria bertan utziz. Gero bulegoan sartu da, eta kafetxo bat hartuz, bere lankideei kontatu die gertatutakoa; guztiak ados daude kazetaria nahiko xelebrea dela.

Fikziozko adibide hori benetako adibidea izan ahalko litzateke gure Euskal Herri maite honetan. Izan ere, gure herrian ekokultura edo ingurumenari dagokion kultura aspaldian aldendu baikenuen guregandik.

Tradizio, bertso eta txalapartaz hornitu den herri honek lurperatu egin du gure arbasoek basoez, belardiez, errekez eta bizidunez zuten jakinduria. Euskal- dun arraroak eta xelebreak dira ekosistema, biodibertsitatea edo ingurumena hitzak erabiltzen dituztenak. Herri honek nahiago ditu, hala erakutsi digute behintzat, bertsoak, geografia eta literatura euskalduna.

Hizkuntzek, hiritartasunak, erlijioek, teknologiak eta plastikak asebetetako ikastetxeetan, ikasleek ez dakite etxetik bi pausotara dituzten hegaztiak bereizten, baina oso ondo dakizkite Mozambikeren albotik igarotzen den ibaiaren alboko mendi guztiak, mendebaldeko euskalki guztien aditz jokoak eta eguzki sistemako planeta guztien satelite guztiak.

Eskola orduz kanpoko ekintzetan, ekokulturaren ordez, kultura tradizionala da nagusi: txalaparta ikastaroak, bertso eskola, esku-pilota eta euskal dantza garrantzi handiko ekintzak dira, baina inork ez ditu eskaintzen botanika ikastaroak, intsektuen bilketak edo txango ornitologikoak. Azken horiek, nonbait, ez dira gure tradizioen zati.

Tradizioen arabera, beraz, gure arbasoak bertsoz elikatzen ziren, trikitiak ehizatzen zituzten eta eguna sagardoa egiten eta esku pilotan ematen zuten. Ez da tradizionala eta euskalduna enara eta enara azpizuri bat bereizten jakitea, ez da bertakoa erbinudearen oinatzak bereizten jakitea edo erreka bateko arrain espezieak bereiztea.

Ekokultura maitea, atzo zure hiletara joan ginen, ni eta beste lau xelebre. Aralarko pago motz baten azpian lur eman genizun, agur esan genizun, agur eta ohore. Ingurumen aisialdia negozio bihurtzen denean eta ekokultura gure ikastetxeen plangintzetan barneratzen denean, berriro etorriko gara zugana, eta hilkutxatik aterako zaitugu.

Triste gaude, gure birramonek tripako mina kentzeko ehunka landare ezagutzen zituztelako eta gure seme-alabek ez dakitelako kamamila bat zer den. Triste gaude, gure birraitonek erbinude bat zer zen bazekitelako eta gure seme-alabek azkonarra mapatxe batekin nahasten dutelako. Gure arbasoetatik jaso genuen ekokulturaren jakinduria kate sendoa erabat eten ote da? Ez, ez da eten!

Gipuzkoako bi mila biztanleko herri batean, ba omen da hamar urteko mutiko bat, bere ikastetxean biodibertsitateari buruzko hitzaldi batera joan ostean Olentzerori prismatikoak eta hegaztien gida bat eskatu dizkiona. Katea ez da lodia, harizpi fina da, baina ez da eten. Euskal ekokulturari buruz gu bezalako lau xelebrek hitz egiten eta idazten jarraitzen dugun bitartean, harizpi fin hori, armiarma baten sarearen lodiera izango duen arren, ez da sekula etengo!

Hirugarrenez, haurrentzako artzain tailerra antolatu du Debegesa Debabarreneko Garapen Ekonomikorako Elkarteak. Lasturko plazan (Deba) egingo dute, apirilaren 15ean, 10:30ean hasita. Parte hartzaileei artalde bat erakutsiko diete, eta Idiazabalgo gazt...

Treneko leihotik ikusitako irudi batetik sortu zen dena, eta, dagoeneko hirugarrenez, ibai bazterreko zakarrak garbitzeko prest dira Urgarden taldekoak: bihar, 11:00etatik aurrera, Donostiako Martutene auzoan. "Duela hilabete eta erdi-edo, Deba eta Zu...

1997tik, denera 202 pertsonak ikasi dute Arantzazuko artzain eskolan; horietatik 71 gipuzkoarrak dira. Ikasle guztien erdiek baino gehiagok artzaintzarekin lotutako zerbaitetan dihardute gaur egun.

Arantzazuko artzain eskolak emandako datuen arabera, ikasleen %22 emakumezkoak izan dira; denera, 45 neska eta 157 mutil. Amaitu berri den ikasturtean bi neska eta bederatzi mutil zeuden matrikulatuta.

Natura bila joaten dira asko, eta horixe topatzen dute. Oñatitik Arantzazura bidean dago Gomiztegi baserria, eta han ikasten dute Itsasmendikoi artzain eskolako ikasleek, leihotik Anboto, Aizkorri eta Arrikrutzeko kobak ikusten dituztela. Aurtengo 11 ikasleek amaitu berri dute ikasturtea; sei hilabeteko formakuntza jaso dute artzain eskolan, eta, orain, ikasturte amaierako proiektuari helduko diote gehienek.

Baserrian bertan instalazio teorikoak daude, eta, haren azpian, produktiboak: artaldea eta gaztandegia. Batis Otaegi Artzain Eskolako zuzendariak azaldu du ikasleek hamabi aste pasatzen dituztela Gomiztegin, klase teorikoak eta praktikoak jasoz. Gero, beste hamasei astez artzain profesionalen etxeetara bidaltzen dituzte apopilo gisa, praktikak egitera. "Artzain horiek ziklo itxia egiten dute", azaldu du Otaegik. "Alde batetik, ekoiztu egiten dute; artaldea daukate, eta, beraz, arkumea, esnea eta gazta produzitzen dituzte. Bestetik, komertzializatu ere egiten dute; hortaz, ikasleek ziklo osoa ikusten dute".

Ikasturtearen amaieran, aurrera begirako proiektu bat aurkeztu behar du ikasle bakoitzak. Izan ere, artzain eskolara joaten diren guztiek ez dute artzain izateko asmoa. Tiago Gonçalves gazte oñatiarrak, esaterako, artzaintzaren inguruko "turismo aktiboa" bultzatzeko aukera ikusten du: "Mendi irteerak ere egiten dira, ezta? 20 edo 25 pertsonako autobusak osa daitezke, eta agian prest egongo dira hamabi euro ordaintzeko. Orduan, zergatik ez egin mendi irteera bat, eta gainera artzaintzaren mundua erakutsi? Baserri batera eraman, erakutsi, mendira joan eta, ibilian, berriz herrira buelta".

Luze gabe gauzatzeko moduko proiektua dela uste du: "Artzaintzari komeni zaio, eta jendeari ere komeni zaio kultura hau ezagutzea. Horrela, ofizioa ezagutuko dute, eta gazta erosteko sentsibilitate gehiago izango dute".

Gonçalves ez da artalderik gabe etorri den bakarra, Otaegiren hitzetan: "Ikasle batzuek artzaintzarako hurbilketa bilatzen dute. Agian, bokazioz ez dira artzainak, naturazaleak baizik; naturan eta naturatik bizi nahi dute, eta artzaintzan ikusten dute aukera. Ezer ez dutenek soldatapean lan egiteko asmoa izaten dute, beste artzain batekin".

Beste batzuek badute jada artaldea, eta hobekuntzak egiteko etortzen dira artzain eskolara. Karmen Gurrutxaga azpeitiarra, esaterako, "betidanik" aritu izan da ardiekin; iaz, ukuilu berria egin nahi izan zuen, esneaz gain gazta ere egiteko, baina agiriak falta zitzaizkien: "Diru laguntzak lortzeko, gehienez ere bost urte lehenago ateratako baimena behar nuen".

Lekukoa eskuz aldatzen

Aurten, hamabost urte beteko ditu Arantzazuko artzain eskolak; ordutik, 200 pertsonatik gora igaro dira bertatik, eta erdiak baino gehiago sektorean dabiltza lanean. Ikasleek, batez beste, 25 urte inguru dituztela azaldu du Otaegik: "Ez datoz piper egitera; euren erabakiz etortzen dira".

Zuzendariaren ustez, ekarpen handia egin dio eskolak artzaintzari: "Lehen, pentsamendu bat bazegoen, irakaspena gurasoetatik seme-alabetara ematen zela; ez zegoen formakuntza profesionalik. Ipar Euskal Herrian izugarrizko garrantzia ematen zioten teknikari: ona da jakinduria eta norberaren esperientzia, baina teknika berriek onurak dakartzate beti. Azkenean, edozein jarduerak berritzea behar du, eta artzaintzan ere berdin gertatzen da".

Aste Santuko prozesioak gogoratzearekin bat datoz burura hainbat herri: Segura, Hondarribia, Azkoitia, Pasaia... Herri horietan guztietan prozesioek toki propioa dute urteko sasoi honetan. Jesusen heriotza ardatz hartuta, eskultura gisa egindako irudi bidez esplikatzen dira kristau misterioak prozesioan. Herri bakoitzak bere erara eta hainbat irudirekin egiten du ekitaldia. Liturgiak XVI. mendean du jatorria, eta aurrera darrai aipatutako herri horietan; gainerakoetan, galduz joan da urteen poderioz. Oraintsu arte iraun du batzuetan: Azpeitian, esaterako, orain lauzpabost urtera arte egiten zituzten prozesioak. Eta, oraindik ere, irudiak prestatu eta parrokian jartzen dituzte Aste Santuan.

Ondoko herrian, Azkoitian, egoera hobexeagoa da: urtero bezala, prozesioa egingo dute hainbat herritarren eta bisitariren aurrean. Itxuraz, dena da dotorea. Azkoitian ere kezkatuta daude, ordea. Antolatzaileen esanetan, jendea falta da prozesioan parte hartzeko, eta ez dakite noiz arte eutsi ahal izango dioten ohiturari.

Izan ere, gaur egun herritar askok oporretara joateko aprobetxatzen ditu egun horiek, eta, beraz, herrietan ikusle eta parte hartzaile gutxi gelditzen da. Elizarekin eta erlijioarekin zuzenean lotutako ekitaldietan ere gero eta jende gutxiagok hartzen du parte, eta prozesioak horren isla dira.

Azpeitian saiatu ziren prozesioa salbatzen. Deialdia ere egin zuten komunikabideen bitartez. Ez zuen emaitzarik izan, ordea: "Poliki-poliki ahuldu zen, eta hori jendaurrean adieraztea erabaki genuen", adierazi du Kepa Susperregi Azpeitiko erretoreak. Talderik ez zen sortu, ordea; laguntzeko prest gerturatu zirenak zaharregiak ziren irudiak sorbalda gainean eramanez prozesioan parte hartzeko. Hala, errealitatea onartu behar izan zuten: "Egin ezin dena, ezin da egin".

Susperregik prozesu orokorrago baten barruan kokatzen du prozesioa galtzea: "Lehen, sasoiko jendea etortzen zen, orain horiek zahartu egin dira, eta oraingo jendeak bestelako ikuspegia du sinesmenarekiko, oporrekiko...".

Behar adinako talderik osatu ez arren, Aste Santuan lan egiten duen taldetxoa badago Azpeitian. Dionisio eta Iñigo Perez anaiek, esaterako, urte asko daramatzate prozesioak prestatzen eta haietan parte hartzen. Aurten ere, prozesiorik egon ez arren, irudiak prestatu egingo dituzte, parrokian ikusgai egon daitezen. Perez anaiek "pena handia" sentitu zuten prozesioa desagertzean, baina ez dute etsi: "Irudiak prestatzen eta jartzen segitzen dugu, hori mantenduta errazagoa izango delako egunen batean berriz prozesioa egitea". Sei lagun aritzen dira prestaketa lanetan, eta Aste Santuan parrokia "dotoreago" egoten dela nabaria dela diote. Zazpi irudi prestatzen dituzte, beste bi zaharberrituta daudelako eta horiek ukitzea "debekatuta" daukatelako. Bestela, horiek ere dotoretzeko prest daude pereztarrak.

Biek gogoan dute orain 25-30 urte prozesioak herrian zuen indarra. Handik gutxira hasi zen beherakada, ordea: ostegun santuko prozesioa galdu zen aurrena, gurutze bidea gero. Prozesioa galdu aurreko ibilerak ere gogoan dituzte: "Aurreneko irudia eramaten zutenek hura amaitutakoan bosgarrena hartu behar izaten zuten; jenderik ez, eta hala moldatu behar izaten genuen", dio Iñigo Perezek.

Gaur egun ekitaldi bakarra egiten dute elizatik kanpo: ostiral santuko gurutze bidea, hain zuzen. 08:00etan parrokia aurretik abiatuta hilerrirako bidea egiten dute, gurutze bat hartuta.

Perez anaiek "askotan" pentsatu dute beraiek ardura uzten duten egunean desagertu egin daitekeela orain dagoen gutxia ere. Hala ere, umorerik ez dute galdu: "Orain krisiarekin jendea herrian gelditzen hasiko da, eta berriz jarriko dugu martxan prozesioa".

Azken unera arte, zalantzak

Azpeitian bezala, Azkoitian ere martxan da prozesioa antolatzen duen herritar taldea. Gonzalo Torres Pitusa da antolatzaileetako bat. 61 urte beteko ditu aurten, eta 18 urte zituenetik hartu du parte prozesioetan, "tartean urte batzuetan huts egin" badu ere. Beste sei lagunekin batera aritzen da Aste Santurako dena antolatzen.

Azkoitian hamahiru irudi prestatu eta ateratzen dituzte prozesioan. Irudi bakoitza lau lagunek eramaten dute, eta irudi bakoitzaren aurrean haur bat joaten da. Horretaz gain, bost armatu figura ere ibiltzen dira Azkoitian. Armatuak soldaduak dira, eta armadura eta kaskoak jantzita ateratzen dira prozesioan. Guztira, 70 lagunek hartzen dute parte prozesioan, beraz. Azken urteetan jendea biltzeko "arazoak" izan dituztela aitortu du Torresek: "aurten ere azken unera arte ez dugu jakingo irudi guztiak ateratzeko gai izango garen ala ez". Iaz irudi bat ez ateratzekotan egon ziren, baina azken unean aurkitu zuten jendea.

Torresek gogotsu egiten du lana; "honek bete egiten nau", dio. Gainera, soldaduz janzten da bera. Hala ere, ardura zama bihurtzen da erraz: "Urteren batean nahiko nuke Aste Santuan kanpora joan ahal izatea oporretara. Edo beste herriren bateko prozesioa ikustera. Baina ezin dut halakorik egin; prozesioa aurrera ateratzeko gutxi gaude bestela ere". Ez daki zenbat denboraz eutsi ahalko dioten prozesioari, ezta nolakoa izango den ere Azkoitiko etorkizuneko Aste Santua. Oraingoa luzaroan mantentzea zaila ikusten du, baina argi ditu lehentasunak: "Gaueko prozesioari eutsi nahi nioke, gainerakoa galtzen bada ere".

Beste herrietan prozesioak galdu izanak pena ematen dio, alde batetik; "poza ere bai, bestetik, hemen jarraitzen dugulako geurea egiten". Prozesioa erlijiotik harago doa harentzat, Azkoitiko ohituren eta kulturaren parte ere bada.

Juan Bautista Mendizabal Azkoitiko kronista ofizialak ere uste du Aste Santuko prozesioa Azkoitiko nortasunaren parte bat dela. Historian atzera eginez, berriz, XVI. mendean kokatu du prozesioen sustraia. Garai hartan, "eliza barruan eta xumeki" egiten zuten antzerkia; "kalera ateratzen hasi ziren XVII. mendean, eta XX. mendera arte iraun zuen; 1960ko hamarkadan, berriz, ia herri guztietan galdu ziren", dio.

Azkoitikoa, Segurakoa, Hondarribikoa, Pasaiakoa... bizirik dira oraingoz, baina noiz arte?. Agian, hauskortasun horretaz jabetuta, Azkoitiko prozesioaren inguruan argazki liburua egin zuen iaz Jon Andoni Martin Pegote argazkilariak, Mendizabalen argibideek lagunduta. www.jonandonimartin.es webgunean dago ikusgai.

Bixera eraikin historikoa eraitsi, eta zer aurkitu dute? Are historikoagoak diren aztarnak. 1936an eraiki zuten Bixera, eta hiriaren sinbolo izan da. Bertan, Irungo San Juan plazan, obra batzuk egiten ari zirela, Arkeolaneko ikertzaileek euren laneta...

Donostiako udaleko gobernu taldeak autobus geltokia Loiolako Erriberan jartzeko egindako proposamena zehaztugabetzat jo dute oposizioko PSE-EEk, EAJk eta PPk. Hori dela eta, apirilean edo maiatzean, gai hau udalbatzarrean jorratzen denean Atotxako proiektuarekin aurrera jarraitzeko asmoa azaldu dute, nahiz eta ez duten erabat baztertu proposamen berria. Hala ere, hiru alderdien arabera, txosten teknikoak falta izatea eta intermodalitatea bermatu gabe egotea da traba nagusia.

PSE-EEko zinegotzi Ernesto Gascok azaldu du bere alderdiaren jarrera. "Atotxako proiektua gelditu eta aldatu baino lehen, uste dugu ikerketa eta analisi guztiak egin behar direla, eta ez daude".

Zinegotzi sozialistak dioenez, une honetan kostu ekonomikoen, mugikortasunaren eta bideragarritasunaren datuak falta dira. Kudeaketa modua ere zehaztu gabe dagoela salatu dute. Eta, intermodalitatearen alorrari buruz, hauxe esan dute: "Gobernu taldea ez da bildu ez Adifekin ezta Eusko Jaurlaritzako Euskal Trenbide Sareko arduradunekin ere jakiteko inguru horretan geltokiak egiteko asmorik duten".

Gascok faltsutzat jo du egungo eztabaida, eta Atotxaren aldeko hautua egin du, "egingarri delako" eta aurreko agintaldian erabateko adostasuna lortu zuena delako. Loiolako Erriberako proposamenaren inguruan, berriz, hau dio: "Informazio txostenen faltan proiektu bat bestea baino hobea dela esatea fedea izatea da".

Atotxaren kontrako argudio nagusietako bat tamaina txikia izatea da. Gascok, ordea, gehiagoren beharrik ez dagoela dio. "Erabilerari buruzko ikerketa ekonomikoek diote ez dela gehiago behar; gauza txikiak egitea okerra da, baina gauza handiegiak egitea oker garestiagoa da".

"Estrategikoa" dela diote

EAJko zinegotzi Martin Ibabek ere udaleko gobernu taldearen proposamenak informazioa falta duela dio. Jeltzaleek ekonomiaren alorrean kokatu dute beste arazo bat: "Proiektu bat garestiagoa edo merkeagoa dela esaten denean, udalaren interesak defendatu behar ditugu, eta udalari zenbat kostatuko zaion jakin behar dugu. Hori ez dakigu oraindik, ez delako egin bideragarritasun ekonomikoko txostenik".

Ibabek uste du autobus geltokia estrategikoa dela Donostiarentzat; eta urte askoan geldituta egon denez zirt edo zart egiteko garaia dela, baina erabakia informatuta hartu behar dela ere uste du. "Atotxako proiektua aldatu baino lehen, informazio guztia behar da; eta gero ikusi. Agian, hobea izango da proposamen berria, baina ez dago landuta".

Hori dela eta, hurrengo osoko bilkuran EAJko zinegotziak informazioa eskatzeko mozio bat aurkeztuko du; autobus geltokiaren gaia jorratuko duen batzarrerako informazio osoagoa izatea da horren asmoa. "Nik informazio hori ezagutu baino lehen ezin dut aurreratu bertara zein jarrera eramango dugun".

PPko Ramon Gomezek, berriz, hauxe adierazi du udaleko gobernu taldearen proposamenari hasieran eman zion aukeraren inguruan: "Urteak dira guk geltoki intermodala jartzeko Loiolako Erriberaren aldeko apustua egin genuela". Baina berehala ñabardura egin du, eta gogora ekarri du aurreko agintaldian denek Atotxaren alde egiten zutela ikusirik PPk ere bat egin zuela, "lehenbailehen eraiki zedin".

Oraingo ezezkoa aldundiaren jarrerari egotzi dio. Izan ere, erakunde horrek uko egin dio Donostia aldeko metroaren proiektuari, eta proiektu hori ezinbestekotzat jo du PPk. "Metroa ez da Donostiako auzoak elkar lotzeko, baizik eta Donostia aldeko herriak eta hiria lotzeko". Azpiegitura horren faltan, ordea, "nahiago" dute hiriaren erdialdean, hau da, Atotxan legokeen geltokia.

Oraingo proiektuak ez du, Gomezen ustez, "intermodalitatea bermatzen". Hori dela eta, maiatzeko udalbatzarrean PPko zinegotziek Atotxako aukera babestuko dute. "Hogei urte igaro dira autobus geltokirik gabe, eta ez dugu nahi [Odon] Elorzaren okerrak berriro gertatzerik".

Ricardo Burutaran Donostiako Udaleko Hirigintza zinegotziak asteon adierazi duenez, Erriberako egitasmoa aurrera ateraz gero, udalak ez lituzke hamar milioi euro baino gehiago ordaindu behar.