Maiatzaren 18tik 20ra bitartean egingo da aurtengo Mundumira jaialdia. Lehen aldiz, bi herriren artean antolatu dute; Leintz Gatza eta Eskoriatzaren artean, hain zuzen. Egun osoan izango dira ekintzak, nagusiki Leintz Gatzagan. Gaueko ekitaldiak, kont...

Gipuzkoako Foru Aldundiak kendu egin ditu foru eraikin guztietako segurtasun arkuak. Hala baieztatu du aste honetan bertan Larraitz Ugartek, Gipuzkoako Foru Aldundiko bozeramaileak. Ugarteren arabera, duela pare bat aste hartu zuen erabakia foru gober...

Betiko kale izenak eta betiko gurutzeak dira askorentzat; gutxik dakite zein lotura duen euren herriko Nafarroa kaleak Francoren tropak Gipuzkoara sartu izanarekin, edo nor omentzen duen iganderoko mendi bueltan ukitzen duten gurutzeak. Nabariago edo ezkutuago, herri askotan gelditzen dira oraindik frankismoko ikurrak; Eusko Jaurlaritzak haien zerrenda osatu berri du, eta Eudelekin adostu nahi du zer egin horiekin.

2007an onartu zuen Espainiako Kongresuak Memoria Historikoaren Legea; eraikin publikoetatik ikur frankistak kentzeko agindua ematen du arau horrek, eta baita gobernu autonomikoei eta udalei ikurrak antzematekoa ere. Eusko Jaurlaritza lau urte geroago hasi zen zeregin horretan; iazko maiatzean ekin zion kaleetako arrastoak zerrendatzeari.

Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako herri handienak aztertu dituzte batik bat, leku horietan aztarna gehiago egon daitezkeelakoan; ikur bereziak, kale izendegiak eta frankismo garaian eraikitako etxebizitzetako plakak arakatu dituzte. "Baliabideak ahal bezain ondo aprobetxatzeko", herri batzuk alde batera utzi dituzte; etxebizitzetako plakak ohikoagoak direnez, ikur bereziak dituztenak lehenetsi dituzte. Arrasto gehiago topatu dituzte garai horretan industrializazioarengatik hazitako herrietan; horregatik, Urola Kostan baino herri gehiago aztertu dituzte Donostia aldean eta Debabarrenean.

Hainbat talde eskuindar izan ziren 1936ko estatu kolpea prestatu zutenak; errepublikazaleekiko aurkakotasunak batzen zituen, baina, hortik aurrera, baziren desberdintasun nabarmenak euren artean. Monarkiaren aldekoen, karlisten, falangisten eta tradizionalisten artean ere egon ziren tirabirak; bakoitzak bere ikurrak erabili zituen ustez zegokion espazioa markatzeko.

1. Donostia aldea

Donostian ez dute ikur frankistarik topatu; bai, ordea, garai horretan Francoren aldekoek ipinitako hainbat kale izen. Aurretik Ategorrieta etorbidea zena, esaterako, Nafarroa etorbidea da gaur egun, Gipuzkoako konkistan Francoren alde aritu ziren tropa nafarren omenez. Antigua auzoko Zumalakarregi etorbidea eta Miramongo Oriamendi pasealekua karlisten ikurrak dira; Erregina Erregentearen kalea, Alfontso XIII.aren plaza eta Antiguako Erregezainen kalea, berriz, monarkikoenak.

Frankismoa hasterako, Donostian jada biztanleria dentsitate handi samarra zegoen; horregatik, inguruko herriak izan ziren 1950eko hamarkadatik aurrera gehien hazi zirenak, industrializazioaren eta migrazioen ondorioz. Andoain, Pasaia eta Errenteriako hainbat auzo Francoren gobernuaren diru laguntzekin eraikitakoak dira; askok daramatzate INV eta OSH akronimodun plakak, haiek finantzatu zituzten Etxebizitza Ministerioren eta frankismoko sindikatuaren adierazle gisa. Errenteriako Alaberga auzoa (1) eta Donostiako Herrera (2) horren adibide dira; plaka ugari daude oraindik etxe horietan.

Hernanin kale bakarra falta da izena aldatzeko: Nafar kalea. Etxeetako plaka gehienak ere kenduta daude. Oiartzunen ez dago garai hartako izena daraman kalerik; bai, ordea, Gipuzkoako ikur frankista garrantzitsu bat: Francoren aldeko oiartzuarrak eta Jose Antonio Primo de Rivera omentzen dituen monumentua. Andoainen, gainera, esanguratsuak dira Buruntza eta Belkoain mendietako gurutzeak, eta Nafarroa zubia (3).

2. Bidasoa

Irun 1936ko Gerraren aurretik ere bazen nahiko herri handia, baina 1950eko, 1960ko eta 1970eko hamarkadetan asko egin zuen gora bertako biztanleriak. Gipuzkoako konkistan, gainera, erabakigarria izan zen Irungo bataila.

Ikurrak ez, baina plakak gelditzen dira garai hartan eraikitako etxe askotan. Hainbat kalek ere badute oraindik frankistek martiri edo erreferente gisa hartutako pertsonen izena; besteak beste, Ortiz de Zarate, Telletxea Jenerala, Bergaretxe Jenerala, Mourlane Mitxelena eta Manuel Aznar Enbajadorea kaleek.

3. Tolosaldea

Tolosan, gaur egungo Nafarroa etorbidea eta Zumalakarregi pasealekuari 1936an jarri zieten izena. Karlistek herri horretan zuten indarra zela-eta, Tolosako Nafarroa etorbideko errotuluak (4) ziren gaztelaniaz eta euskaraz zeuden bakarrak: Avenida de Navarra / Naparrua'ko Ibiltegia zioten, eta horietako bat duela oso gutxira arte egon da etorbide horretako mutur batean.

Papergintzari esker, beste herrietan baino lehenago hasi zen industrializazioa Tolosan, XIX. menderako. Horregatik, XX. mendearen erditik aurrerako hazkundea ez zen hain nabaria izan. Oraindik gelditzen dira garai hartako etxebizitza batzuetako plakak, eta bereziki deigarria da Almirante Rekalde kaletik ikus daitekeen harrizko xafla handia; frankismoaren sindikatuak P. Zabala Kapitaina Taldea izenez bataiatutako etxe multzoaren fatxada batean dago ikur hori.

Gainontzean, Eusko Jaurlaritzaren txostenaren arabera, "ikurrak kentzeko lan handia" egin dute Tolosan, eta ez da bestelako arrasto frankistarik gelditzen.

Tolosak eta Donostiak izan ez zuten biztanleria hazkundearen zati batek Villabonan topatu zuen lekua; horren adierazle dira orduko etxebizitza blokeak, eta horrela sortu zuten Oriamendi auzoa —Oriamendiko Martxa karlismoaren ereserkia da—. Ikurrik ez da gelditzen, ordea.

4. Goierri

Oro har, arrasto gutxi topatu dituzte Goierrin. CAFen garapenari esker, gune industrial garrantzitsua izan da Beasain, eta hango biztanleria bikoiztu egin zen 1950etik 1970era. Hala ere, ez da frankismoko Etxebizitza Ministerioaren plakarik gelditzen. Ordizian ez dute batere arrastorik aurkitu, ezta etxeetan edo kale izendegian ere; bai, ordea, Zumarragan (5). Urretxun bezalaxe, frankismo garaiko urteak erabakigarriak izan ziren herriak gaur egun daukan forma hartzeko, eta badira oraindik plakak dituzten etxeak; Legazpi auzunekoa da handiena.

5. Urola Kosta

Azterketa egiterakoan, ez dute askorik aztertu Urola Kosta, industriagatiko hazkunde handiegirik izan ez duen eskualdea delako. Soilik Zarautz hartu dute kontuan, eta hor ere ez dute ikurrik topatu. Kale izendegia aldatuta dago guztiz, eta Nafarroa kaleak ez du frankismoan jatorria. Arrasto bakarrak Langako plazako (6) etxebizitzetako plakak dira; zati batzuk estalita dituzte xafla horiek, baina Etxebizitza Ministerioaren ikurrak ikus daitezke.

6. Debabarrena

Jaurlaritzaren txostenaren arabera, Eibarren egin dute frankismoko arrastoak kentzeko "lanik sakonena": kale izendegian ez dute ezer topatu, eta Barrena kaleko bi etxetan bakarrik daude plakak. Akondia mendian, ordea, bada Matias Zaragozano erreketearen omenezko gurutze bat, idazkunik ez daraman arren.

Elgoibarren arrasto gehiago topatu dituzte. Pedro Muguruza arkitekto frankistaren omenezko kale bat dago herri horretan, eta bere izena daraman etxe multzo bat ere bai —harrizko plaka handi bat dago bertan—; Morkaiko mendian ere bada errekete baten omenezko gurutze bat, eta hainbat etxek daramate frankismoko xafla.

Mutrikun (7) soilik Azkiaga eta San Migel kaleetan daude halakoak, baina lau kalek daramate izen frankista: Jose Maria Altzibar, Eulogio Ulazia, Modesto Txurruka kaleek, eta Txurruka Tenienteen etorbideak, zehazki.

7. Debagoiena

Arrasateko industriak gorakada handia eragin zuen eskualde osoko biztanlerian; garai horretako etxe ugari daude inguruko herrietan ere. Eusko Jaurlaritzak emandako datuen arabera, Aretxabaletan Bedarretako San Migel kaleak soilik ditu plakak. Bergaran hiru kaletan daude, eta Arrasaten (8), bederatzitan.

Autobusa hartu eta herrian askatuko zaituztegu bi-hiru orduz. Poteoa lasai hartu, trikitia jo, dantza apur bat egin. Ez larritu ez baduzue zeuon burua oso solte nabaritzen, denak du bere momentua. Autobusa zuen bila etorri eta alai kantuan, sagardotegian askatuko zaituztegu. Ez ahaztu! Sagardoa dohain da! Edan ahalik eta gehien. Gero berriz autobusa, eta kantu eta oka, herrian askatuko zaituztegu berriz. Hiru-lau ordu duzue nahi duzuena egiteko autobusa berriro bila etorri arte! Imajinatzen duzu hori dena? Etorri ba Hernanira!

Plana ez da txarra, ez zaitezte nahastu, plana berez planazoa iruditzen zait. Ez dut ezer parranda eta alkoholaren kontra (ezagutzen nautenek ederki dakite hori) eta hernaniarra izanik ere, ez dut ezer sagardotegi garaiaren kontra. A priori.

Baina lehengoan lagun batek kontatu zidan unibertsitatean esan ziotela: "Hernanikoa zara? Jo, qué guay, esaten da herri horretan nahi dena egin daitekeela!". Hor dago gakoa. Nik, parrandazale amorratua izanik ere, sagardotegi garaiko parrandak gorroto ditut. Ezin daiteke ondo azaldu gertutik ikusten ez bada. Ez du zer ikusirik herriko jaiekin, ezta, apuratuz gero, sanferminekin ere. Behin komun batean pintada hau ikusi nuen: Hernani alkoholaren Disneylandia da!!! (eta drogena pixkatxo bat ere bai). Gauza da herri horretan edozer egin daitekeen hori oso zabalduta dagoela, dena puskatu daiteke, baboseoa libre eta doakoa da, barruan daramazun basapiztia ateratzeko leku aproposena da.

Esadazue zein herritan jarri dizkizueten zementuzko paperontziak astero-astero puskatu ez ditzaten; kristalezko baso eta botilarik ere ez dugu herrian, arma arriskutsu bilakatzen direlako bat-batean; udaltzain gehiago behar dugu, guk bakarrik jakin ezean, haiek zaindu gaitzaten; eta batzuetan, Ertzaintzak kargatu behar izan du kuadrilla batek etxera joateko gogo gutxi duela-eta gaua ostiaka bukatu nahi duelako.

Horrek denak sagardotegi garaiko parrandaren aurkako plataformak sorrarazten ditu, eta ez, ez nator horiekin bat. Ni ez naiz zibismoaren aldekoa, are gutxiago dezentziaren aldekoa, baina egia dena da, inoiz baino gehiago, gaua eta kalea ez direla gureak. Hasteko, ez dira emakumeonak, baina ezta ere jai-giro osasuntsu bat gozatu nahi dugunonak. Gaua eta kalea parrandako desfasearenak eta horren aurkako kontrolarenak dira. Kolektiboan negoziatzeko gaitasuna kendu diogu geure buruari, beste batzuei geure buruaren ardura emanez.

Eta nik honako hau pentsatzen dut, batzuok jai-giro feministak aldarrikatzen ditugunean, espazioak berreskuratuz, aske biziz eta erasoak ekidinez, parrandazaleok ere beste gauza batzuk kontuan ere hartu behar ditugula. Ez gaitzatela infantilizatu, ez dezatela "gu zaindu beharrik izan", kontrolatu behar, jakin dezagun gure gaua eta parranda behar bezala gestionatzen. Bai, manten dezagun aske gune hori ere, bai, "Hernanin nahi dena egin ahal izateko" baina horrek ez ditzan ekarri plataformak, polizia gehiago, plastikozko basoak, brigadak eta abar.

Ez dezagun, behintzat, Hernani alkoholaren Disneylandia izatetik, alkoholaren haurtzaindegi bilakatzera eraman, mesedez.

Oraindik gainditu gabeko errealitate gordin baten ikurrak dira frankismoaren sinboloak Lau Haizetara Gogoan taldeko kide Antxon Gomezentzat (Gasteiz, 1964), baina horixe bakarrik: sinboloak. Benetako konponketarako ikurrak baino gehiago desagerrarazi ...

Asteazkenetik, abian da Goiena Komunikazio Taldearen eta Kutxa Ekogunearen lankidetzatik sortutako Ekogune telebista saio berria. Ordu erdi irauten du saioak, eta, besteak beste, erreportajeak, elkarrizketak eta herritarrentzako hainbat aholku praktik...

Txirri, Mirri eta Txiribiton pailazoek 40 urte beteko dituztela eta, urtebetetze festa berezia egingo dute, igandean, 17:00etan, Donostiako Kresala elkartean. 1972ko martxoaren 25ean, Kresala elkartean bertan egin zuten lehen ikuskizuna, eta, horregat...

1994an Irungo eta Urnietako IAT lekuak zabaldu zituztenetik, hango langileek Gipuzkoan negoziatutako hitzarmen bat nahi zuten. Izan ere, bi guneetako langileek Tuv Rheinland Iberica SAk Espainiako Estatuan zituen estazioetako lan hitzarmen berbera zut...

Laburbira

Bost herritan

Euskarazko ikus-entzunezko urteko produkzioa ezagutaraztea eta herrietako kultur eskaintza aberastea. Urteroko helburu horiek oinarri hartuta, aurten, bederatzigarrenez bere bidea ari da egiten Laburbira Film Laburren Zirkuitua. Martxoaren 1ean hasi zen eta apirilaren 3ra bitartean, orotara, Euskal Herriko zein kanpoko 30 tokitan egingo dituzte emanaldiak. Asteon, Gipuzkoako bost herritan egingo du geldialdia Laburbirak: Mutrikun, Soraluzen, Legazpin, Ordizian eta Lasarte-Orian.

Topaguneak antolatzen du Laburbira, herrietako euskara elkarteekin lankidetzan. Eta, aurtengo egitarauak bi berrikuntza nagusi ekarri ditu. Batetik, lehen aldiz euskaraz ez den film bat onartu dute: Xoxe Diazen Instalación. Galizieraz egina da film labur hori, eta euskarazko azpidatziekin ikus daiteke Laburbiran. Bestetik, egitarauan sartu dute euskaraz egindako lehen dokumentaletako bat ere, Gotzon Elortzaren Aberria. Bi lan horiez gain, beste sei film laburrek osatzen dute aurtengo Laburbira. Maialen Sarasuaren Hemen nago, Joseba Uberuagaren Izena duena, Jon Garañoren Urrezko eraztuna, Paul Urkijo eta David Zabalaren Ohe azpiko zera, Gregorio Muroren Zeinek gehiago iraun eta Revolta Permanent taldearen Kantuka. Orotara, 85 minutuko iraupena du emanaldiak.

ASTEON, GIPUZKOAN

Mutriku. Gaur, 22:15ean, Zabiel kultur etxean. Antolatzailea: Karenka

Soraluze. Gaur, 22:15ean, zinema aretoan. Antolatzailea: Pil-Pilean.

Legazpi. Gaur, 22:30ean, gaztetxean. Antolatzailea: Zingi Zango

Ordizia. Asteazkena, hilak 28, 19:00etan, Barrena kultur etxean. Antolatzailea: Hitzaro.

Lasarte-Oria. Osteguna, hilak 29, 21:30ean, Jalgi kafe antzokian. Antolatzailea: Ttakun.

Asier Aldalur (Itziar, Deba, 1971) Zarauzko Txiki-Polit ostatuaren eta tabernaren jabeetako bat da. Azken bi urteetan badu beste zeregin bat ere: Zurekin ostalari elkarteko eginkizunei erantzutea. Orain bi urte sortu zuten elkartea, "herria girotzeko eta jendea erakartzeko", eta hasieratik gogotsu ekin zioten lanari, Udaberrifest musika ekitaldia antolatu zutelako, besteak beste. Aurten bigarrenez ospatuko dute.

Martxoaren 31n izango dira aurtengo lehen kontzertuak. Iazkoa arrakastatsua izan zen seinale, ezta?

Aurreneko aldia izan zen iazkoa, eta nahikoa arrakasta izan genuen, bai. Zurekin elkartearen azken batzarrean jendea sekulako gogoarekin zegoen, iazko arrakasta ikusirik. Aurten aurrekontu aldetik dezenteko murrizketa izan dugu, baina saiatu gara ahalik eta programa onena osatzen.

Estilo aukera zabaleko ekitaldia da.

Bai, nahita egin dugu, adin eta estilo guztietako jendea erakartzeko. Ostalaritzako bezeroak ere era guztietakoak dira; gazteak, helduak eta gustu askotarikoak. Iaz ere antzeko apustua egin genuen: Fangoria alde batetik, euskal gazteentzako taldeak bestetik... Eta harrituta gelditu ginen Fangoriak izandako arrakastarekin. Beraz, aurten horri jarraipena eman, eta Rosario Floresen aldeko apustua egin dugu. Dagoeneko jende mordoa ari zaigu deitzen sarrera eske, eta ikusten dugu aurten ere izango duela erakarpena Udaberrifestek.

Zein da ekitaldiaren helburua?

Herria mugitzea da, gehienbat neguari eta udaberriari begira: martxo amaieran hasi eta hilabetean ekitaldi bat egingo dugu gutxi gorabehera. Ez dugu energia guztia egun bakarrean gastatzerik nahi: luzatu egin nahi dugu. Negu partean eta astegunetan astindu behar da Zarautz; uda segurua da.

Inguruko herrien artean, gisa honetako ekitaldi bat antolatu duzuen bakarrak zarete.

Musika aldetik, bere garaian Azkoitian tabernariek elkartuta kontzertuak antolatzen zituzten; baina, bestela, ez. Ez da hain erraza, aurrekontu handietan sartu behar delako. Gaur egun, denak sinatuta egon behar du, jendea ere ez dago ardura eta konpromiso handietan sartzeko prest. Orain arte, beti udalaren atzean egon gara gu: herria ere oso aktiboa da, eta ekintza pila bat egon da. Beti ikusle modura egon izan gara; lehen ikusle ginen, baina orain gu ere aktibo gara.

Krisiaren erdian, nolako negua ari da izaten 2012koa?

Lehen, atea irekitzearekin nahikoa izaten zen. Baina azken bizpahiru urteetan ikusi da geldirik egonda ezin dela aurrera egin; hortik hasi dugu hau guztia. Gauzak antolatuz gero, jendeak erantzuten du; baina geldirik egonez gero, atzera joaten zara. Lehen ezer egin gabe lortzen zena orain mugituz lortzen du ostalariak.

Lan gehiago egin behar, beraz.

Bai, lan gehiago egin eta mozkin gutxiago lortu.

Zarautzen hau bada errealitatea, inguruko kostako beste herrietan ere hala izango da, ezta?

Pixkanaka ari dira antolatzen eta gauzak egiten Zumaian, Getarian eta Orion ere. Bestalde, guk ez dugu ondokoekin lehian hasi nahi izan. Esaterako, Orion janarekin lotutako gauzak antolatzeko joera dute: bisigu eguna dela, txuleta eguna dela... Eta hemen gehiago jo dugu musika girora. Zarautz beti izan da erreferente festarako, musikarako edo surferako, eta bide horretatik jarraitu nahi dugu, ondokoei konpetentziarik egin gabe.

Uda nola ikusten duzue?

Neuk zehazki hotela eta taberna ditut, eta erreserba aldetik oso ondo goaz. Zurekin elkartea bezala, hotelen sektorea ere ari da eskaintza bereziak egiten jende gehiago mugiarazteko.

Eusko Jaurlaritzak tabernei ordubete gehiago irekitzea baimenduko die.

Horrek bereziki bezero gazteak dituzten tabernei egingo die mesede. Izan ere, krisiak gehienbat horiei eragin die. Asko igarri dute bai krisia, bai Tabakoaren Legea, bai Alkoholemia Legea. Dena batu zaie haiei.

Zarautzen behar berezirik ba al du ostalaritza sektoreak?

Zer hobetua badago, eta udalarekin harremanetan ari gara. Esaterako, egunero dugu hemen merkatu plaza, baina asteroko azokarik ez dugu, beste herri guztietan duten bezala. Orain Abendaño industrialdean hilero egiten den azoka herrira gerturatuko dute, Azken Portura. Hori pauso txiki bat izango da. Bestalde, Murkil merkatari elkartearekin elkarlanean ere ari gara; herria pixka bat gehiago astindu nahi dugu astegunetan eta neguan. Azkenik, erdigunean TAO sistema egoteak kalte handia egiten dio ostalaritzari, eta horretaz ere ari gara hizketan udalarekin.