Laburbira

Bost herritan

Euskarazko ikus-entzunezko urteko produkzioa ezagutaraztea eta herrietako kultur eskaintza aberastea. Urteroko helburu horiek oinarri hartuta, aurten, bederatzigarrenez bere bidea ari da egiten Laburbira Film Laburren Zirkuitua. Martxoaren 1ean hasi zen eta apirilaren 3ra bitartean, orotara, Euskal Herriko zein kanpoko 30 tokitan egingo dituzte emanaldiak. Asteon, Gipuzkoako bost herritan egingo du geldialdia Laburbirak: Mutrikun, Soraluzen, Legazpin, Ordizian eta Lasarte-Orian.

Topaguneak antolatzen du Laburbira, herrietako euskara elkarteekin lankidetzan. Eta, aurtengo egitarauak bi berrikuntza nagusi ekarri ditu. Batetik, lehen aldiz euskaraz ez den film bat onartu dute: Xoxe Diazen Instalación. Galizieraz egina da film labur hori, eta euskarazko azpidatziekin ikus daiteke Laburbiran. Bestetik, egitarauan sartu dute euskaraz egindako lehen dokumentaletako bat ere, Gotzon Elortzaren Aberria. Bi lan horiez gain, beste sei film laburrek osatzen dute aurtengo Laburbira. Maialen Sarasuaren Hemen nago, Joseba Uberuagaren Izena duena, Jon Garañoren Urrezko eraztuna, Paul Urkijo eta David Zabalaren Ohe azpiko zera, Gregorio Muroren Zeinek gehiago iraun eta Revolta Permanent taldearen Kantuka. Orotara, 85 minutuko iraupena du emanaldiak.

ASTEON, GIPUZKOAN

Mutriku. Gaur, 22:15ean, Zabiel kultur etxean. Antolatzailea: Karenka

Soraluze. Gaur, 22:15ean, zinema aretoan. Antolatzailea: Pil-Pilean.

Legazpi. Gaur, 22:30ean, gaztetxean. Antolatzailea: Zingi Zango

Ordizia. Asteazkena, hilak 28, 19:00etan, Barrena kultur etxean. Antolatzailea: Hitzaro.

Lasarte-Oria. Osteguna, hilak 29, 21:30ean, Jalgi kafe antzokian. Antolatzailea: Ttakun.

Asier Aldalur (Itziar, Deba, 1971) Zarauzko Txiki-Polit ostatuaren eta tabernaren jabeetako bat da. Azken bi urteetan badu beste zeregin bat ere: Zurekin ostalari elkarteko eginkizunei erantzutea. Orain bi urte sortu zuten elkartea, "herria girotzeko eta jendea erakartzeko", eta hasieratik gogotsu ekin zioten lanari, Udaberrifest musika ekitaldia antolatu zutelako, besteak beste. Aurten bigarrenez ospatuko dute.

Martxoaren 31n izango dira aurtengo lehen kontzertuak. Iazkoa arrakastatsua izan zen seinale, ezta?

Aurreneko aldia izan zen iazkoa, eta nahikoa arrakasta izan genuen, bai. Zurekin elkartearen azken batzarrean jendea sekulako gogoarekin zegoen, iazko arrakasta ikusirik. Aurten aurrekontu aldetik dezenteko murrizketa izan dugu, baina saiatu gara ahalik eta programa onena osatzen.

Estilo aukera zabaleko ekitaldia da.

Bai, nahita egin dugu, adin eta estilo guztietako jendea erakartzeko. Ostalaritzako bezeroak ere era guztietakoak dira; gazteak, helduak eta gustu askotarikoak. Iaz ere antzeko apustua egin genuen: Fangoria alde batetik, euskal gazteentzako taldeak bestetik... Eta harrituta gelditu ginen Fangoriak izandako arrakastarekin. Beraz, aurten horri jarraipena eman, eta Rosario Floresen aldeko apustua egin dugu. Dagoeneko jende mordoa ari zaigu deitzen sarrera eske, eta ikusten dugu aurten ere izango duela erakarpena Udaberrifestek.

Zein da ekitaldiaren helburua?

Herria mugitzea da, gehienbat neguari eta udaberriari begira: martxo amaieran hasi eta hilabetean ekitaldi bat egingo dugu gutxi gorabehera. Ez dugu energia guztia egun bakarrean gastatzerik nahi: luzatu egin nahi dugu. Negu partean eta astegunetan astindu behar da Zarautz; uda segurua da.

Inguruko herrien artean, gisa honetako ekitaldi bat antolatu duzuen bakarrak zarete.

Musika aldetik, bere garaian Azkoitian tabernariek elkartuta kontzertuak antolatzen zituzten; baina, bestela, ez. Ez da hain erraza, aurrekontu handietan sartu behar delako. Gaur egun, denak sinatuta egon behar du, jendea ere ez dago ardura eta konpromiso handietan sartzeko prest. Orain arte, beti udalaren atzean egon gara gu: herria ere oso aktiboa da, eta ekintza pila bat egon da. Beti ikusle modura egon izan gara; lehen ikusle ginen, baina orain gu ere aktibo gara.

Krisiaren erdian, nolako negua ari da izaten 2012koa?

Lehen, atea irekitzearekin nahikoa izaten zen. Baina azken bizpahiru urteetan ikusi da geldirik egonda ezin dela aurrera egin; hortik hasi dugu hau guztia. Gauzak antolatuz gero, jendeak erantzuten du; baina geldirik egonez gero, atzera joaten zara. Lehen ezer egin gabe lortzen zena orain mugituz lortzen du ostalariak.

Lan gehiago egin behar, beraz.

Bai, lan gehiago egin eta mozkin gutxiago lortu.

Zarautzen hau bada errealitatea, inguruko kostako beste herrietan ere hala izango da, ezta?

Pixkanaka ari dira antolatzen eta gauzak egiten Zumaian, Getarian eta Orion ere. Bestalde, guk ez dugu ondokoekin lehian hasi nahi izan. Esaterako, Orion janarekin lotutako gauzak antolatzeko joera dute: bisigu eguna dela, txuleta eguna dela... Eta hemen gehiago jo dugu musika girora. Zarautz beti izan da erreferente festarako, musikarako edo surferako, eta bide horretatik jarraitu nahi dugu, ondokoei konpetentziarik egin gabe.

Uda nola ikusten duzue?

Neuk zehazki hotela eta taberna ditut, eta erreserba aldetik oso ondo goaz. Zurekin elkartea bezala, hotelen sektorea ere ari da eskaintza bereziak egiten jende gehiago mugiarazteko.

Eusko Jaurlaritzak tabernei ordubete gehiago irekitzea baimenduko die.

Horrek bereziki bezero gazteak dituzten tabernei egingo die mesede. Izan ere, krisiak gehienbat horiei eragin die. Asko igarri dute bai krisia, bai Tabakoaren Legea, bai Alkoholemia Legea. Dena batu zaie haiei.

Zarautzen behar berezirik ba al du ostalaritza sektoreak?

Zer hobetua badago, eta udalarekin harremanetan ari gara. Esaterako, egunero dugu hemen merkatu plaza, baina asteroko azokarik ez dugu, beste herri guztietan duten bezala. Orain Abendaño industrialdean hilero egiten den azoka herrira gerturatuko dute, Azken Portura. Hori pauso txiki bat izango da. Bestalde, Murkil merkatari elkartearekin elkarlanean ere ari gara; herria pixka bat gehiago astindu nahi dugu astegunetan eta neguan. Azkenik, erdigunean TAO sistema egoteak kalte handia egiten dio ostalaritzari, eta horretaz ere ari gara hizketan udalarekin.

Iparra-Hegoa kultur egitasmoa azken txanpan sartuko da datorren astean, eta aurtengo gai nagusiari, Nafarroari, lotutako gaiek presentzia nabarmena izango dute Seguran. Astelehenean, Gartxot, konkista aitzineko konkista filma ikusi ahalko da; asteartean, Nabarraldeko Beñi Agirre ariko da hizlari; eta Filipe Bidart eta Antton Kurutxarri, asteazkenean.

Ostegunean bertso afaria egingo dute, Amets Arzallus eta Julio Sotorekin, eta, ostiralean, haurren eguna izango da. Ostiral iluntzetik aurrera, festak eta musikak hartuko dute lekukoa. Gereziondoko ekitaldiak eta herri bazkariak emango diote bukaera aurtengoari ere.

Bigarren abizena izen bihurtu zitzaion Xabier Berasaluze Leturiari (Villabona, 1954). Leturia baserrian jaio zen eta txikitatik horrela deitzen zioten. "Ogasunaren aurrean Berasaluze naiz, baina bestela denek Leturia deitzen didate". Joseba Tapiak eta...

Nafarroan ezagutu zuten elkar Segurako Elorri elkarteko kideek (Gipuzkoa) eta Urruñako Hazia eta Bertsoli elkartekoek (Lapurdi), orain hogei urte inguru. Lehen harremanak eta trukeak egin ondoren, orain hamazazpi urte antolatu zuten elkarrekin lehendabiziko Iparra-Hegoa kultur egitasmoa, eta kasualitatea, edo ez, Nafarroa da aurtengo jaialdiaren gai nagusia ere. Ekitaldi nagusiak hilaren 26tik apirilaren 1era izanagatik —denak Seguran—, Iparra-Hegoaren hilabete kulturala hilaren 2an hasi zen, Pausu-Urruñako Xaia ostatuan egin zen afari eta kontzertu batekin.

Baztandarren Biltzarrean izan zuten lehen harremana Xabier Albizu segurarrak eta Beñat Elizondo urruñarrak. "Ez dugu ondo oroitzen urtea, beti eztabaidatu izango dugu horretaz, baina 1992. urtea izan zela uste dut", azaldu du Elizondok irribarrez. Biltzarrean kantu-txaranga bat zebilela, inguruan jende mordoxka zuela, inguratu zirela, eta haiek ere kantuan hasi zirela du gogoan Albizuk. "Hizketan aditu ondoren, Iparraldekoak zirela konturatu ginen". Txaranga hartako partaidea zen Elizondo.

Handik denbora gutxira, 1993. urteko Altsasuko Nafarroa Oinez festan, berriz ere topo egin zuten, eta "bospasei ordu elkarrekin kantuan pasatu ondoren" —Elizondok gogoratu duenez— harremanetan hastea erabaki zuten, helbideak eta telefono zenbakiak trukatu eta gero. "Segurara, bertso afari batera, gonbidatu gintuzten Elorrikoek, eta hortik hasi ginen pentsatzen urrunago joan gintezkeela, Iparraldea Goierri aldean ezagutarazteko eta". Albizuren arabera, afari hartara joan ziren gehienak Iparraldeko hautetsi abertzaleak, ikastoletako gurasoak eta esparru euskaltzaleko herritarrak ziren.

Urratsak egiten hastea

Hurrengoan, segurarrak joan ziren Iparraldera. "Urruñara joan ginen, baina txarangakideak Sarakoak, Azkaingoak, Hendaiakoak eta beste herri batzuetakoak ere baziren", azaldu du Albizuk. Atzera berriz Segurara joan ziren Iparraldekoak, eta goierritarrek Seguran asteburu bateko egitaraua antolatzea erabaki zuten. "Ez zen lehen Iparra-Hegoa izan, baina bai horren aurreko asteburu bat. Oinarri horren bueltan sendotu zen gerora ezagutzen duguna", zehaztu du Albizuk.

Iparra-Hegoaren lehen ekitaldia jaialdi bat izan zen, asteburu batekoa, eta Segurako Baratze pilotalekua izan zen festalekua. "Iparraldeko talderen batek jo zuen larunbatean, eta, gero, igandean herri bazkari bat egin genuen. Kuxkuxtu txaranga ekarri genuen, Hazparneko joaldunak ere bai, Baigorriko dultzaina jotzaileak... Hitzaldiren bat ere izan zen. Hortxe mugitu ginen", gogoratu du Albizuk.

Lehen aldi horretan jarritako haziak laburbiltzen ditu Iparra-Hegoa kultur egitasmoaren lau helburu nagusiak: Ipar eta Hego Euskal Herriko jendearen arteko harremanak bultzatzea; elkarren arteko kultura, hizkuntza eta ohiturak trukatzea; gerturatze guneak eta ekintzak sortzea; eta Euskal Herria osatzeko bidea jorratzen laguntzea.

Eta hamazazpi urteren ondoren, hasierako urte haietan zegoen "muga psikologikoa" gainditzea lortu dutela diote biek ala biek. "Hainbat fase izan ditugu, baina denborarekin harremanak normalizatzea lortu dugu. Muga fisikoa bazegoen, eta badago, baina uste dut batez ere psikologikoa dela muga hori. Garai hartan elkar ezagutzeko gosea sentitzen genuen", azaldu du Albizuk. Elizondoren esanetan, berriz, egiten ari diren elkarlana "oso ongi" ikusten dute Ipar Euskal Herrian. "Entzuten ditugun hitzak edo kritikak oso onak dira. Euskal Kultur Erakundeak ere diruz laguntzen gaitu duela sei urtetik, ikusten baitu jende askoren oniritzia dugula".

Gaur egun Iparra-Hegoa elkarteak Bidasoaren bi aldeetan daude, eta bietan dira legezkoak eta ofizialak. Ipar Euskal Herrikoaren kasuan, elkarteko kide gehienak Lapurdikoak dira, baina badira beste herrialdeetakoak ere; eta Hegoaldekoen artean, gunea Seguran egonik ere, Goierriko herrietako eta beste hiru herrialdeetako kideek osatzen dute elkartea.

Gai baten lanketa ardatz

Hasiera hartan, 1994-95 urteetan, asteburu bat zena kultur aste bihurtu zen. Gerora, kultur astea urte osoko ekintzekin uztartzen hasi ziren, eta, azken urteetan, hilabete kulturala antolatu izan dute. Baina, betiere, eta hori da egitasmoaren ardatzetako bat, gai jakin batekin lotu izan dute, urtez urte, Iparra-Hegoa: hasieran Iparraldea hartu zuten osorik; ondoren Iparraldeko hiru herrialdeak banan-banan; gero Hegoaldeko laurak; eta Diaspora segidan, Argentinako Euskal Etxe batek lagunduta. "Horiekin bukatuta, Lurra, Itsasoa, euskal komunikabideak eta antzekoak landu izan ditugu", nabarmendu du Albizuk. Aurtengo gaia Nafarroa Euskal Estatua, 1200-1512-2012 da. "Historia bere lekuan kokatzea garrantzitsua da, lehengoa ezagutzen ez duenak gaurkoa ezingo baitu ulertu, eta ezingo du geroa proiektatu".

Elkarlan hori, ordea, ez da hilabete bakarrera mugatzen. Goierriko ikastolak eta Urruña-Ziburukoak elkarlanean ari dira, eta jaialdiak antolatzen dituzte dirua biltzeko. Euskal Herriko ikastetxeen arteko topaketak ere antolatzen dituzte —aurten Lodosa (Nafarroa), Senpere-Azkaine (Lapurdi) eta Segurakoak elkartuko dira—. Beste erakunde batzuekin lankidetzan antolatzen duten Euskal Herriko Mus Txapelketa da azken ekitaldi garrantzitsua. Elkarlan horrek guztiak Seguran jotzen du goia urtero, Itsasutik (Lapurdi) Segurara eramandako gereziondoaren bueltan egiten den ekitaldian.

Irungo eta Urnietako IAT Ibilgailuen Azterketa Teknikoko langileek lanuzteak iragarri dituzte datozen asteetarako, eta astelehenean bertan egingo dute lehena. Lan baldintzen gaineko hitzarmena negoziatu nahi dute langileek bi gune horiek kudeatzen dituen Tuv Rheinland Iberica SA enpresarekin. Izan ere, aurreko akordioaren epemuga iazko abenduaren 31n bukatu zen. 2009ko abendutik 2010eko ekainera zazpi hilabeteko greba egin zuten IATko langileek, baina ez dute espero gatazkak hain luze joko duenik orain. Izan ere, Ketxus San Emeterio enpresa batzordeko presidentearen arabera, aurreko grebaren ondorioz hitzartu zituzten baldintzek oinarri sendoa dute: "Oraingo negoziazioak samurragoa eta lasaiagoa izan behar luke aurreko grebarekin alderatuta", azaldu du.

Hala ere, lan baldintzak hobetzearen alde daude bi IAT lekuetako langileak. Iazko urrian, baldintza horiek jasotzen zituen testu bat eman zioten langileek Tuv Rheinland Iberica SAri, baina, langileen esanetan, "ez da izan horren gaineko aurrerapauso nabarmenik. Biltzeko hiru egun jarri besterik ez du egin enpresak: hilaren 12a izan zen lehena, eta hurrengoak hilaren 26a eta apirilaren 26a izango dira". Hilaren 12an, baina, ez ziren bildu, "enpresako buruak Gipuzkoan izan ziren arren ez zutelako bileraren gai ordenarik, ordurik eta tokirik jarri", esan du San Emeteriok. Hortaz, enpresarekin noiz bilduko zain jarraitzen dute. Baina, bien bitartean, presio bide gisa, lanuzteak egitea erabaki dute.

Otsailaren 29an zortzi orduko lanuztea egin zuten, lan txanda bakoitzeko launa ordukoa: "Langile gehienek bat egin zuten deialdiarekin", zehaztu du San Emeteriok. Hurrengoetarako ere, prozedura horri jarraituko diote langileek: astelehenean —hilak 26— eta apirilaren 16, 18 eta 26an, 10:45etik 18:20era ez dute lanik egingo IATko langileek. Hau da, egun horietan, 07:30etik 10:45era eta 18:20etik 20:00etara azterketa teknikoa egiteko aukera izango dute nahi dutenek. "Egun horietarako, ordutegi horietan, txanda ematen ari gara", esan du San Emeteriok. Iragarri du bat egingo dutela datorren asteazkeneko greba orokorrarekin ere.

Lanuzteen ondorioz erabiltzaileek izan ditzaketen arazoengatik barkamena eskatu dute bi estazioetako langileek: "Bien bitartean, azterketak normal egiteko konpromisoa gure egiten dugu".

Urnietako eta Irungo IATko estazioetan, denera 55 langilek lan egiten dute: 33k ibilgailuak aztertzen dituzte, zazpi ikuskatzaileak dira eta beste hamabostek administrazio lanak egiten dituzte. Horrez gain, bi egoitzetako arduradunak daude: "Horiek, noski, ez dute bat egiten gure borrokaldiekin", esan du enpresa batzordeko buruak. Bost lan ordezkari dituzte Irunen eta Urnietan, denak ELA sindikatukoak.

Lehiakiderik ez

San Emeteriok nabarmendu du orain dituzten eskaerak 2009koak baino askoz apalagoak direla. "Grebaren ondorioz lortu genuen akordioko testuaren barruan hura berrituz joatea zegoen idatzita. Hortaz, gure ustez, ez legoke aparteko arazorik berritzeko. Urrian aurkeztu genuen testuan, soldata igoeraren gaia aipatu genuen gutxien".

Langileek garbi dute zerbitzu publikoa dela IATrena, eta, aldi berean, Tuv Rheinland Iberica SAk IAT zerbitzua berak bakarrik ematen duela herrialdean; hau da, ez duela inolako lehiakiderik: "Jakin nahiko genuke zein etekin ekonomiko dituen enpresak; izan ere, esklusibitate horregatik bezeroak ziurtatuak ditu IATk. Herrialdeko gainontzeko enpresariek jakingo balute zein den gure lantegiaren errentagarritasuna, burura eramango lituzkete eskuak, ziur", adierazi du.

Iazko urrian langileek aurkeztu zuten proposamenean, batez ere, zerbitzuaren gaineko gogoeta egin nahi zuten: txanda emateko sistema, langileen prestakuntza, instalazioak... "Dirudienez, ez dute borondaterik biltzeko, edo behintzat, biltzen bagara, ez digute esan nahi zertaz hitz egin nahi duten. Sorpresa horiek saihestu nahi ditugu, eta, enpresak bilera deialdia egiten badigu, zertaz hitz egingo den jakin nahi dugu", adierazi du San Emeteriok. Aurreratu duenez, langileek ez dute onartuko enpresak Espainiako Gobernuaren lan erreformaren "aitzakia" jartzea lan balditzetan hobekuntzarik izan ez dadin, uste baitute IATren zerbitzua "krisi ekonomikoaren eragina jasaten ez duen" enpresa bat dela. Gainera, zehaztu du urtarrilaren lehenean azterketa egiteko tarifak %3 garestitu zirela.

Bergarakoan, ez

Urnietan, Irunen eta Bergaran daude Gipuzkoan IAT egiteko guneak. Urnietakoa eta Irungoa Tuv Rheinland Iberica SA enpresak kudeatzen ditu, baina Bergarakoa ez.

1994an adjudikatu zituen Eusko Jaurlaritzak gune horiek kudeatzeko enpresa arduradunak. Urnietakoa eta Irungoa sorta berberean zihoazen, eta Bergarakoa Gasteizkoarekin batera. Hartara, azken bi gune horien kudeaketa beste enpresa bati adjudikatu zion Jaurlaritzak, eta bertan duten egoerak ez du loturarik Irunen eta Urnietan dutenarekin.

Orain arteko basogintza politika "erabat aldatzeko" eskatu diote Gipuzkoako hamalau natur taldek foru aldundiari. Politika horrek "mendien artifizializazioa" ekarri duela azaldu dute; egurra eskuratzeko, espezie exotikoak landatzen dituztela ere salatu dute, eta horiek ustiatzeko fumigazioak diru publikoz ez laguntzeko exijitu diote. Horren ordez, bertako espezie eta habitat naturalak "era masiboan" berreskuratu behar direla adierazi dute; besteak beste, pagadiak, hariztiak, artadiak, ibaiak eta itsasadarrak.

Eskaera egin dutenen artean, bi ornitologia talde —Ugatza eta Itsas Enara elkarteak— eta hiru talde ekologista daude —Berdeak, Ekologistak Martxan eta Eguzki—; gainerakoak Gipuzkoako hainbat herritako natur taldeak dira. Oraingoz, bi aldiz elkartu dira Gipuzkoako Foru Aldundiko Mendi eta Natur Inguruneko Zuzendaritzarekin Bildu diputazioan dagoenetik. Bilera horietan, "EAJren garaiko ekologismoarekiko eta natur kontserbazioarekiko bazterkeria" alde batera uzteko eskatu diete sail horretako arduradunei.

Orain arte agintean egon direnen "utzikeria" dela medio baso naturalak desagertzen ari direla azaldu dute ekologistek, eta basa- bizitza "egoera larri" batera eraman dutela. Salatu dutenez, orain arte "interes eta kudeaketa ahalmen zuzena" izan dute Basozale Elkarteak eta Ehiza Federazioak, "baso eta ehiztarien lobby-ek". Elkarte horiek jasotzen dituzten diru laguntzak berriz aztertzeko eta haien jarduna mugatzeko eskatu diote foru aldundiari, eta, horren ordez, biodibertsitatearen alde lanean dihardutenak gehiago kontuan hartzeko. "Lobby horienak ez bezala, gure interesak kolektiboak dira, guztiona den ondare naturalaren defentsa baita gure helburua", esan dute. Talde ekologistak "urte luzeetan baztertuak" izan direla ere salatu dute, eta oraingoan ere beraiek jarri behar izan dutela aldundiarekin harremanetan hitzorduok lotzeko.

Bilera horietan, batik bat, mendi publiko gisa izendatutako guneen eta gune babestuen kudeaketa "moderno eta eraginkorra" nola sustatu izan dute hizketagai. Natur taldeek emandako datuen arabera, Gipuzkoan 88 mendi publiko daude, lau parke natural eta Natura 2000 sarearen barruko hemeretzi gune babestu.

Azken hamaika urteotan Irura izan da, proportzioan, Gipuzkoan gehien handitu den herria: %116,15. Hala, 2000. urtean 749 biztanle ziren, eta 2011n erroldatutako 1.619 biztanle zituen.

Bi aste barru hasiko da Gipuzkoako xake txapelketa garrantzitsuena: Donostiako 35. Xake Irekia. Martxoaren 31n hasi eta apirilaren 7a bitartean, zortzi egunean ehunka xake partida jokatuko dituzte Gros Xake Taldekoen egoitzan. Iaz 170 lagunek hartu zu...

Azken hamarkadako biztanleriaren hazkunderik handiena 2008. urtean gertatu zen Gipuzkoan. Zehazki, %0,9 handitu zen; alegia, 6.112 biztanle gehiago. Iaz, %3 izan zen hazkunde hori, eta 2001ean, %0,1.