Orain arteko energia ereduak badu iraungitze data: 2020. urtea. Urte horretan, jaisten hasiko dira munduko petrolio erreserbak, eta ordurako bi helburu handi jarri dizkie Europako Batasunak bere estatuei: energiaren %20 gutxiago kontsumitzea, eta kont...

Lasturko eta inguruko zezenak hitzaldia eskainiko du, etzi, Iñaki Azkune zezenzale zestoarrak. Debako Lastur auzoko Talo Eguneko egitarauaren barruko saioa da, eta tabernan izango da hizketaldia, 12:00etatik aurrera. Besteak beste, bertako zezenak eta horien inguruko istorioak izango ditu hizpide.

Tolosako txotxongiloen nazioarteko zentroan, Topicen, orain dela bi aste inguru jaso zuten berria: 2012. urteko Europako museorik onenaren saria irabazteko izendatuen artean dago. Epaimahaiak datorren maiatzean jakinaraziko du erabakia, Penafielen (Portugal) ospatuko duten ekitaldi batean.

Topic zentroko arduradunak pozik daude, eta saria jasotzea egindako lana aitortzea izango litzatekeela dio Maria San Sebastian langileak: "Jendea Topicera etortzeko akuilua izatea nahiko genuke. Txotxongilo munduari dagokionez, berriz, sarri alde batera utzi izan den mundua ezagutaraztea ekarriko lukeela uste dugu. Izan ere, txotxongiloen museo bat lehian sartuko da arkeologia, arte eder, arte garaikide eta bestelako museoekin".

European Museum Forum erakundeak banatzen du urteko Europako museorik onenaren saria, eta lehian sartzeko izena eman zuten 120 museoetatik, 46 pasatu dira azken fasera. Tolosako nazioarteko txotxongilo zentroarekin batera, besteak beste, Tallinngo NUKU museum (Estonia), Dublingo Glasnevin Museum (Irlanda), Londresko Museum of London (Erresuma Batua), Mojstranako Slovenski Planinski Muzej (Eslovenia) eta Burgosko Museo de la Evolucion Humana (Espainia) izendatu ditu aurten epaimahaiak.

2011. urtean, 14.000 bisitari jaso zituen Topic zentroak. Museoak berak duen ondarearekin osatutako erakusketa iraunkor bat baduten arren, Tolosako nazioarteko txotxongiloen zentroak hiru erakusketa berri eskaintzen ditu urtero.

San Sebastian arduradunak azaldu duenez, udako hilabeteetan ikusgai egoten den erakusketa izan ohi da arrakastatsuena. Bisitari mota ere aldakorra izaten da urte garaiaren arabera: "Udan, batik bat uztailean, bisitariak haur eta gazteak izaten dira gehienbat, edo turistak bestela. Ikasturtean, berriz, ikastetxeetako ikasleak nahiz bertako edo inguruko jendea etortzen da museora. Azkenik, Titirijai nazioarteko txotxongilo jaialdia azaro amaieratik abenduko lehen asteburura bitarte izaten denez, txotxongilo munduko jende asko etortzen da garai horretan".

Hori abiapuntutzat hartuz, erakusketak aukeratzeko irizpideak zehazten dituzte zentroko arduradunek. Alde batetik, zentroak txotxongilo bilduma garrantzitsua duela nabarmendu du San Sebastianek, eta hori erakutsi eta ezagutarazi nahi dutela; hiru erakusketa egin dituzte jada euren ondarearekin. Bestalde, ordea, bisitaria ere oso kontuan hartzen dute erakusketak aukeratzerakoan. Esaterako, orain arte udako oporraldian ikusgai izan diren erakusketak haurrekin pentsatuta antolatu dituztela azaldu du San Sebastianek: "Lehenengoa Muñecos animados izan zen, telebistan agertzen diren pertsonaiekin. Joan den udan, berriz, Binefar titiriteroen erakusketa antolatu genuen; oso ezagunak dira, eta askotan etorri izan dira hona".

Topic zentroko arduradunek, ordea, izaten dute bestelako helbururik erakusketak antolatzen dituztenean: Euskal Herrian edo beste leku batzuetan dauden zenbait bilduma berreskuratzea, jendeak ezagutzeko. Iazko lehenengo erakusketa, adibidez, Colorin pertsonaiaren ingurukoa izan zen: "Euskal Herrian ezaguna egin zen lehen txotxongiloa izan zela esango nuke. Erakusketa ireki genuenean, bisitari batzuek esan ziguten hunkitu egin zirela eta bazela garaia halako zerbait egiteko". Colorinen erakusketaren kasuan, bildumaren jabeetako bat hil egin zen, eta bestea oso heldua da gaur egun; seme-alabarik izan ez dutenez, ondarea gal ez dadin, bilduma guztia eman dio Topic zentroari.

Museotik harago

Jendeak, oro har, txotxongilo mundua haurrekin lotzen duelako eta antzerkiaren ondoan bigarren mailan geratu izan delako erabat txotxongiloei eskainitako museo bat egitea "arraroa" suerta daitekeela dio San Sebastianek: "Baina hemen daukaguna zerbait berezia da. Hasteko, museografiaren aldetik oso ondo pentsatuta dago, eta jendea hona etorri arte ez da konturatzen. Bestalde, guk komunikabideetan esan arren, jendeak ez dauka zertan sinetsi, baina egia da mundu mailan ez dagoela horrelako zentro bat. Badaude antzekoak diren beste bi zentro: bata, Atlantan [AEB], eta bestea, Taipein (Taiwan)".

Hiru zentro horiek, ordea, ez dira, soilik, txotxongilo museoak. "Topicen tailerrak ditugu, txotxongiloa manipulatzeko nahiz eraikitzeko. Antzoki bat ere badugu, 250 lagunentzat, eta bertan txotxongilo ikuskizunez gain bestelako jarduerak ere burutzen dira. Dokumentazio zentro garrantzitsu bat ere badugu. Ostatu txiki bat ere bada; bertan, txotxongilo munduko jendea, ikerlariak, ikasleak edo antzokian antzezlanen bat egin nahi duen edonor gera daiteke lotan. Aukera horiek guztiak biltzen dituen zentro bat aurkitzea ez da hain erraza. Europan txotxongilo museo asko daude, baina ez dira hain originalak", adierazi du San Sebastianek.

Azken udal hauteskundeetara aurkeztu zenean, Zestoako Bilduk argi esan zuen kanpaina garaian: alkatetza lortuz gero, zezenketen inguruko galdeketa egingo zuen herrian. Alkatetza lortu zuen, eta galdeketa egin egingo dute. Eta emaitza errespetatzeko ko...

Haur lapurtuen auzian, hari bakoitzetik tiraka, sare oso bat zabaltzen da; Gipuzkoan 130 kasu daude epaitegietan, eta bi familiak hutsik topatu dute ustez euren umea hilobiratuta zegoen hilkutxa. 1977an jaiotako haurrak dira Gipuzkoako biak, baina lap...

Garai hobeak izandakoak dira Gipuzkoako zezen plazak eta zezenketak. Gaur egun, lau tokitan baino ez daude zezen plazak, eta bitan bakarrik egiten dituzte zezenketak: Donostian eta Azpeitian. Eta, bietan, herriko festen garaian egiten dira gehienbat. Eibarren eta Tolosan, berriz, ez da zezenketarik egin azken urteetan, eta zezenekin lotutako nahiz beste ekimen batzuetarako erabiltzen dituzte zezen plazak.

Gainbeheraren arrazoiak "asko" dira, baina "ikusle falta da nabarmenena". Hala uste du Miguel Telleria zezenzaleak. Gipuzkoako Zezenzale Elkarteko lehendakari izandakoa da Telleria, baina, gaur egun, elkartea bera ere desagertuta dago. Ikusle faltak diru arazoak dakartza berarekin. Tolosan, esaterako, orain hiru urte arte zezenketak antolatu izan dira San Joan jaietan, baina "antolatzaileak beti dirua galdu du", azaldu du udalak. Enpresa pribatuek antolatzen dituzte zezenketak, baina, etekinik ezean, beste zezen plaza batzuetan jartzen dituzte ikuskizun horiek.

Aipatutako arazoez gain, eraikinen egoera ere ez da oso ona. XX. mende hasierako zezen plazak dira Donostiakoa ez beste hirurak —1902koa da Eibarkoa eta 1903koa beste biak—. Udalarenak dira zezen plaza guztiak, eta Eibarren zezen plaza berria egiteko proiektua ere landua du udalak. Krisiak, ordea, proiektua bertan behera uztea ekarri du. Oraingoz ez da eraikin berririk egingo, Eneko Andueza Hirigintza zinegotziak azaldu duenez: "Proiektua hamar milioi inguru kostatzen da, baina ez dago diru pribaturik, udalak hartu beharko luke bere gain eta ez du dirurik". Zezenzalea da Andueza bera, eta onartu du zezenketarik ez egitea "plazaren egoera larriaren ondorio" dela. Iritzi berekoa da Jaime Lopez de Gereñu, Peña Taurina Pedrucho Eibarresa elkarteko lehendakaria: "Jendea erakartzeko ondo egon behar du plazak, baina azken urteetan ez dute asko zaindu".

5.300 ikuslerentzat dago tokia Tolosako zezen plazan; Eibarkoan 6.000 lagun sartzen dira; ia 4.000 Azpeitikoan; eta 10.000 eta 16.000 artean Donostian, ekimenaren arabera. Izan ere, Donostiako Illunbe zezen plaza berria da gainerakoekin alderatuta —1998. urtekoa—, eta hainbat motatako ekitaldiak hartzeko prestatuta egin zuten. Gainerako zezen plazek ere bide berari jarraitu diote, horretarako espresuki moldatuak egon ez arren. Izan ere, zezenketarik ezean, bestelako jardueretarako aprobetxatu ohi dituzte plazok: Azpeitian kirol apustuetarako, ahari jokoetarako eta izkingile txapelketarako erabiltzen dute, besteak beste. Tolosan, zezen boladunentzat eta herri kirol emanaldientzat. Eibarren ere zezen boladunen ikuskizunetarako erabiltzen da, baina urtean behin bakarrik, sanjoanetan.

Azken herri horretako zezen plazak izan zuen urrezko garairik, ordea. Lopez Gereñuk azaldu duenez, 1960ko hamarkadan Eibarkoa zen Espainiako Estatuan bazkide gehien zuen zezenzale elkartea: "2.000 bazkidetik gora izan genituen; hein handi batean, oso famatua egin zen toreatzailea izan genuelako herrian: Pedro Basauri, Pedrucho". Gaur egun, 165 bazkide ditu elkarteak.

Beherakadaren arrazoiak

Zezenzaleak eta zezenketen kontrakoak, biak bat datoz zaletasun horren beherakadaren arrazoiak ematean: aldatu egin da herritarrek animalien inguruan duten jarrera. Eguzki talde ekologistako kide Juan Mari Beldarrainen ustez, "oro har gipuzkoar gehienek ez dituzte maite zezenketak, eta ez dira joaten ospakizun horietara". Hala, "animalien aldeko errespetuan" Gipuzkoak "aurrerapausoa" eman duela uste du. Eguzkirentzat "ulergarria" da orain mende bat zezenketak egitea, baina "astakeria" deritzo "gaur egun zezenen hilketa festari lotutako ekimen gisa egitea".

Miguel Telleriaren ustez ere animaliekiko jarrera aldaketak eragin du zezen plazak husten joatea. Berak ez du aldaketa ulertzen, ordea: "Jendea maskotak ondo baino hobeto zaintzen hasi da, hainbat industriak eta elkartek bultzatuta. Zakurrari haragirik onena ematen diete, baina jende horri berari ez zaio axola etxerik gabeko jendeak kalean lo egitea, goseak egotea". Laguntza falta ere salatu du. "Udalek ez dute laguntzen, eta gazteentzat oso garestiak dira sarrerak".

Tolosa

Festa lehertzear da Tolosan. Inauteriak ate-joka dira, eta Tolosako kale eta bazterrak, kolore, trapu eta mozorroz janztear.

Baina, inauterien festa handia ostegun gizenarekin batera datorren ostegunean lehertuko bada ere, aurrez ere hainbat ekitaldi antolatu dituzte, giroa berotze aldera. Hala, bihar, erraldoi eta buruhandien kalejira izango da 11:00etan. Plaza Zaharretik irtengo dira. Kantujira ere izango da ordu berean, M. Luisa Agirre doktorearen plazatik abiatuta. 16:00etan, Aiz-Orratx elkarteko txaranga ibiliko da kaleetan zehar, eta16:30ean Haur Jaialdia izango da Leidor antzokian. 19:00etan, Urdiña Txiki elkarteak antolatuta, Kaldereroen Konpartsa irtengo da Plaza Zaharretik.

Etzi, berriz, Tolosako Musika Banda eta Udal Txistulari Bandak emanaldia eskainiko dute Berdura plazan.

Ostegun gizen egunean, 09:13an Etxe-berri oinordekoen udal bandoa izango da. Ondoren, 11:30ean, Udal Txistulari Bandak Inauterietako zortzikoa joz ohiko ibilbidea egingo du Tolosako kaleetan barrena. Jarraian, 11:45ean, Kabi-Alai elkarteak Eduardo Chocano inauterizale kutuna izendatuko du, eta pregoia irakurri dute. Eguerdian, Plaza Zaharrean suziria botata iragarriko da jaien hasiera. Segidan, Pintxana eta Kabi-Alai txarangek ibilbideari ekingo diote, Aroztegieta kaletik. Arratsaldean, 16:30ean, zezen plazan zezen festa egingo da, txarangen doinuek girotuta. Zezen festaren ostean, kalejira egingo da. 19:30ean, Iturritxiki plazatik zezensuzkoa irtengo da. 20:00etan, Aurrera kirol elkartearen txarangak girotuko ditu Tolosako kaleak. Tolosan, bihartik aurrera, festan murgiltzeko aukera egon badago, beraz.

Hamabi zezen plaza ezagutu ditu Donostiak 1851tik hona. Gaur egungoa, Illunbe, 1998an eraiki zuten. Tartean egon dira beste zenbait zezen plaza: San Martin (1851-1878), Atotxa (1876-1903) eta Txofre (1903-1970eko hamarkada).

Beste hainbat artistak bezala, Ignacio Zuloaga zumaiarrak ere eginak ditu zezenketen eta zezen plazen inguruko margolanak. Ezagunena Eibarko zezen plazaren irudi bat da: Corrida de toros en Eibar izenekoa. 1899. urtean egindakoa da, eta Untzaga plazak...

Donostiako gotzaina izan zen Jose Maria Setien (Hernani, 1928), 1979tik 2000. urtera. Esaten du askok abertzale izatea leporatu zioten arren bere jarduera etikak eta Elizaren irakaspenak gidatu dutela. Gotzain izateari utzi eta gotzain emeritu izateak...