Ia mende erdi batez errehabilitazio zerbitzua ematen aritu ondoren, itxi egin dute Eibarko Patronatua. Akats burokratiko batek Osakidetzarekin zeukan hitzarmena berritzea eragotzi dio errehabilitazio zentro pribatuari, eta, Gizarte Segurantzako gaixorik gabe, ezin diote zerbitzuari eutsi. Horren ondorioz, zazpi langile langabezian gelditu dira; aste honetan agerraldia egin dute, zuzendaritza batzordeari ardura eskatzeko eta jasotako tratua salatzeko.

Patronatuak 1975etik artatu ditu gizarte segurantzako gaixoak; hitzarmena bost urtetik behin berritzen zuen Osakidetzarekin. 2011 amaieran berriro egin behar zuen horretarako eskakizuna patronatuko zuzendariak. Tramitea, ordea, ez zuen behar bezala egin, eta Osakidetzak ukatu egin zion hitzarmena berritzea.

June Aranzeta da kaleratutako langileetako bat; hark azaldu duenez, patronatua kudeatzen zuen zuzendaritza batzordeak azaro erdialdetik zeukan egindako hutsaren berri, eta "oso bizkor eta nahiko txarto" egin du hortik aurrerako kudeaketa: "Guri abenduaren 16an eman ziguten egoeraren berri, baina esan zuten arazotxo bat izan zela eta konponduko zutela. Abenduaren 23an enplegua erregulatzeko espedientea sinatu genuen, eta otsailaren 1ean kaleratze gutuna sinatu dugu".

Langileen iritziz, zuzendaritza batzordeak ardura gehiagoz jokatu behar zuen, eta zuzendariak egindako tramiteak gainbegiratu, paperak Osakidetzari igorri aurretik: "Hor beste hiru pertsona daude, zuzendariaz gain: kontu pixka bat eduki behar lukete gauza hauekin".

Gainera, enpresak kalte-ordainak ere ez dituela bere gain hartu nahi salatu dute, eta "zuzenean" Fogasara bidali nahi dituztela, soldatak bermatzeko funtsera. "Denbora gutxien daraman langileak zazpi urte daramatza enpresan lanean, eta gehien daramanak, 30 urte", adierazi du Aranzetak.

Patronatuak artatzen zituen gaixo guztien %80 Gizarte Segurantzatik joandakoak ziren, Aranzetaren arabera. "Baziren gaixo pribatu batzuk, baina oso gutxi; gehiena Osakidetzarekin egiten genuen. Osakidetza gabe, ez daukagu lanik".

Helegitea atzera bota zutenetik, konponbiderik ez dagoela uste du Aranzetak, jada ate guztiak jo baitituzte: "Alkatea ere ahalegindu da Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburuordearekin hitz egiten, baina hark esan dio ezetz, kontua gaizki aurkeztu zutela eta ez dagoela zer eginik; epea amaitu dela eta bost urte barrura arte horrela geldituko dela". Osakidetzak eta zuzendaritzak ez dute adierazpenik egin nahi izan.

Mende erdiko zerbitzua

1962ko poliomielitis brotearen ondorioz, Eibarko haur asko elbarri gelditu ziren. Errehabilitazio zentro baten beharra zegoen, eta helburu horrekin zabaldu zuten 1964an Eibarko Ongintza Patronatua, Mercedes Kareaga zuzendari zela —1972an hartu zion lekukoa gaur egungo zuzendariak—. Poliomielitis kasuak gutxitu ahala, bestelako errehabilitazio tratamenduak eskaintzen hasi ziren; 1975etik aurrera, helduak ere hasi ziren hara joaten.

San Marko mankomunitateak beste astebetez luzatu du aurki abiaraziko duen Eko-shopper'100 egitasmoan izena emateko epea; berez, aurreko iganderako eman behar zen, baina azken asteko elurteen eta hotzaren ondorioz, aukera hori otsailaren 17ra arte luza...

Matxinbenta auzo txikia eta berezia da. Bisitariek bakea, lasaitasuna eta isiltasuna bilatzen dute bertan. Elizak, frontoiak eta baserri batzuk osatutako auzunea eta inguruan mendia eta belardiak, besterik ez dago. Isiltasuna auzoaren erditik igarotze...

Zestoako Udalak zezenketen inguruko herri galdeketa egiteko asmoa du. Giro horretan, zezenketen aurkako nahiz aldeko taldeak sortu dira herrian. Berria TBk alde bietako ordezkariekin hitz egin, eta erreportajea egin du. Bideoa gaurtik aurrera ikusgai dago helbide honetan:

• www.berria.info/berriatb/

2012ko lehen erakusketa martxoaren 3an inauguratuko dute. Nigeriako eta Beningo (Afrika) maskara berezi batzuen bilduma pribatua da. Maskarek gainean panpina artikulatuak dituzte, eta zenbait zeremoniatan erabiltzen dituzte. Udan, Pinotxo pertsonaiari...

Lasturko eta inguruko zezenak hitzaldia eskainiko du, etzi, Iñaki Azkune zezenzale zestoarrak. Debako Lastur auzoko Talo Eguneko egitarauaren barruko saioa da, eta tabernan izango da hizketaldia, 12:00etatik aurrera. Besteak beste, bertako zezenak eta horien inguruko istorioak izango ditu hizpide.

Tolosako txotxongiloen nazioarteko zentroan, Topicen, orain dela bi aste inguru jaso zuten berria: 2012. urteko Europako museorik onenaren saria irabazteko izendatuen artean dago. Epaimahaiak datorren maiatzean jakinaraziko du erabakia, Penafielen (Portugal) ospatuko duten ekitaldi batean.

Topic zentroko arduradunak pozik daude, eta saria jasotzea egindako lana aitortzea izango litzatekeela dio Maria San Sebastian langileak: "Jendea Topicera etortzeko akuilua izatea nahiko genuke. Txotxongilo munduari dagokionez, berriz, sarri alde batera utzi izan den mundua ezagutaraztea ekarriko lukeela uste dugu. Izan ere, txotxongiloen museo bat lehian sartuko da arkeologia, arte eder, arte garaikide eta bestelako museoekin".

European Museum Forum erakundeak banatzen du urteko Europako museorik onenaren saria, eta lehian sartzeko izena eman zuten 120 museoetatik, 46 pasatu dira azken fasera. Tolosako nazioarteko txotxongilo zentroarekin batera, besteak beste, Tallinngo NUKU museum (Estonia), Dublingo Glasnevin Museum (Irlanda), Londresko Museum of London (Erresuma Batua), Mojstranako Slovenski Planinski Muzej (Eslovenia) eta Burgosko Museo de la Evolucion Humana (Espainia) izendatu ditu aurten epaimahaiak.

2011. urtean, 14.000 bisitari jaso zituen Topic zentroak. Museoak berak duen ondarearekin osatutako erakusketa iraunkor bat baduten arren, Tolosako nazioarteko txotxongiloen zentroak hiru erakusketa berri eskaintzen ditu urtero.

San Sebastian arduradunak azaldu duenez, udako hilabeteetan ikusgai egoten den erakusketa izan ohi da arrakastatsuena. Bisitari mota ere aldakorra izaten da urte garaiaren arabera: "Udan, batik bat uztailean, bisitariak haur eta gazteak izaten dira gehienbat, edo turistak bestela. Ikasturtean, berriz, ikastetxeetako ikasleak nahiz bertako edo inguruko jendea etortzen da museora. Azkenik, Titirijai nazioarteko txotxongilo jaialdia azaro amaieratik abenduko lehen asteburura bitarte izaten denez, txotxongilo munduko jende asko etortzen da garai horretan".

Hori abiapuntutzat hartuz, erakusketak aukeratzeko irizpideak zehazten dituzte zentroko arduradunek. Alde batetik, zentroak txotxongilo bilduma garrantzitsua duela nabarmendu du San Sebastianek, eta hori erakutsi eta ezagutarazi nahi dutela; hiru erakusketa egin dituzte jada euren ondarearekin. Bestalde, ordea, bisitaria ere oso kontuan hartzen dute erakusketak aukeratzerakoan. Esaterako, orain arte udako oporraldian ikusgai izan diren erakusketak haurrekin pentsatuta antolatu dituztela azaldu du San Sebastianek: "Lehenengoa Muñecos animados izan zen, telebistan agertzen diren pertsonaiekin. Joan den udan, berriz, Binefar titiriteroen erakusketa antolatu genuen; oso ezagunak dira, eta askotan etorri izan dira hona".

Topic zentroko arduradunek, ordea, izaten dute bestelako helbururik erakusketak antolatzen dituztenean: Euskal Herrian edo beste leku batzuetan dauden zenbait bilduma berreskuratzea, jendeak ezagutzeko. Iazko lehenengo erakusketa, adibidez, Colorin pertsonaiaren ingurukoa izan zen: "Euskal Herrian ezaguna egin zen lehen txotxongiloa izan zela esango nuke. Erakusketa ireki genuenean, bisitari batzuek esan ziguten hunkitu egin zirela eta bazela garaia halako zerbait egiteko". Colorinen erakusketaren kasuan, bildumaren jabeetako bat hil egin zen, eta bestea oso heldua da gaur egun; seme-alabarik izan ez dutenez, ondarea gal ez dadin, bilduma guztia eman dio Topic zentroari.

Museotik harago

Jendeak, oro har, txotxongilo mundua haurrekin lotzen duelako eta antzerkiaren ondoan bigarren mailan geratu izan delako erabat txotxongiloei eskainitako museo bat egitea "arraroa" suerta daitekeela dio San Sebastianek: "Baina hemen daukaguna zerbait berezia da. Hasteko, museografiaren aldetik oso ondo pentsatuta dago, eta jendea hona etorri arte ez da konturatzen. Bestalde, guk komunikabideetan esan arren, jendeak ez dauka zertan sinetsi, baina egia da mundu mailan ez dagoela horrelako zentro bat. Badaude antzekoak diren beste bi zentro: bata, Atlantan [AEB], eta bestea, Taipein (Taiwan)".

Hiru zentro horiek, ordea, ez dira, soilik, txotxongilo museoak. "Topicen tailerrak ditugu, txotxongiloa manipulatzeko nahiz eraikitzeko. Antzoki bat ere badugu, 250 lagunentzat, eta bertan txotxongilo ikuskizunez gain bestelako jarduerak ere burutzen dira. Dokumentazio zentro garrantzitsu bat ere badugu. Ostatu txiki bat ere bada; bertan, txotxongilo munduko jendea, ikerlariak, ikasleak edo antzokian antzezlanen bat egin nahi duen edonor gera daiteke lotan. Aukera horiek guztiak biltzen dituen zentro bat aurkitzea ez da hain erraza. Europan txotxongilo museo asko daude, baina ez dira hain originalak", adierazi du San Sebastianek.

Azken udal hauteskundeetara aurkeztu zenean, Zestoako Bilduk argi esan zuen kanpaina garaian: alkatetza lortuz gero, zezenketen inguruko galdeketa egingo zuen herrian. Alkatetza lortu zuen, eta galdeketa egin egingo dute. Eta emaitza errespetatzeko ko...

Haur lapurtuen auzian, hari bakoitzetik tiraka, sare oso bat zabaltzen da; Gipuzkoan 130 kasu daude epaitegietan, eta bi familiak hutsik topatu dute ustez euren umea hilobiratuta zegoen hilkutxa. 1977an jaiotako haurrak dira Gipuzkoako biak, baina lap...

Garai hobeak izandakoak dira Gipuzkoako zezen plazak eta zezenketak. Gaur egun, lau tokitan baino ez daude zezen plazak, eta bitan bakarrik egiten dituzte zezenketak: Donostian eta Azpeitian. Eta, bietan, herriko festen garaian egiten dira gehienbat. Eibarren eta Tolosan, berriz, ez da zezenketarik egin azken urteetan, eta zezenekin lotutako nahiz beste ekimen batzuetarako erabiltzen dituzte zezen plazak.

Gainbeheraren arrazoiak "asko" dira, baina "ikusle falta da nabarmenena". Hala uste du Miguel Telleria zezenzaleak. Gipuzkoako Zezenzale Elkarteko lehendakari izandakoa da Telleria, baina, gaur egun, elkartea bera ere desagertuta dago. Ikusle faltak diru arazoak dakartza berarekin. Tolosan, esaterako, orain hiru urte arte zezenketak antolatu izan dira San Joan jaietan, baina "antolatzaileak beti dirua galdu du", azaldu du udalak. Enpresa pribatuek antolatzen dituzte zezenketak, baina, etekinik ezean, beste zezen plaza batzuetan jartzen dituzte ikuskizun horiek.

Aipatutako arazoez gain, eraikinen egoera ere ez da oso ona. XX. mende hasierako zezen plazak dira Donostiakoa ez beste hirurak —1902koa da Eibarkoa eta 1903koa beste biak—. Udalarenak dira zezen plaza guztiak, eta Eibarren zezen plaza berria egiteko proiektua ere landua du udalak. Krisiak, ordea, proiektua bertan behera uztea ekarri du. Oraingoz ez da eraikin berririk egingo, Eneko Andueza Hirigintza zinegotziak azaldu duenez: "Proiektua hamar milioi inguru kostatzen da, baina ez dago diru pribaturik, udalak hartu beharko luke bere gain eta ez du dirurik". Zezenzalea da Andueza bera, eta onartu du zezenketarik ez egitea "plazaren egoera larriaren ondorio" dela. Iritzi berekoa da Jaime Lopez de Gereñu, Peña Taurina Pedrucho Eibarresa elkarteko lehendakaria: "Jendea erakartzeko ondo egon behar du plazak, baina azken urteetan ez dute asko zaindu".

5.300 ikuslerentzat dago tokia Tolosako zezen plazan; Eibarkoan 6.000 lagun sartzen dira; ia 4.000 Azpeitikoan; eta 10.000 eta 16.000 artean Donostian, ekimenaren arabera. Izan ere, Donostiako Illunbe zezen plaza berria da gainerakoekin alderatuta —1998. urtekoa—, eta hainbat motatako ekitaldiak hartzeko prestatuta egin zuten. Gainerako zezen plazek ere bide berari jarraitu diote, horretarako espresuki moldatuak egon ez arren. Izan ere, zezenketarik ezean, bestelako jardueretarako aprobetxatu ohi dituzte plazok: Azpeitian kirol apustuetarako, ahari jokoetarako eta izkingile txapelketarako erabiltzen dute, besteak beste. Tolosan, zezen boladunentzat eta herri kirol emanaldientzat. Eibarren ere zezen boladunen ikuskizunetarako erabiltzen da, baina urtean behin bakarrik, sanjoanetan.

Azken herri horretako zezen plazak izan zuen urrezko garairik, ordea. Lopez Gereñuk azaldu duenez, 1960ko hamarkadan Eibarkoa zen Espainiako Estatuan bazkide gehien zuen zezenzale elkartea: "2.000 bazkidetik gora izan genituen; hein handi batean, oso famatua egin zen toreatzailea izan genuelako herrian: Pedro Basauri, Pedrucho". Gaur egun, 165 bazkide ditu elkarteak.

Beherakadaren arrazoiak

Zezenzaleak eta zezenketen kontrakoak, biak bat datoz zaletasun horren beherakadaren arrazoiak ematean: aldatu egin da herritarrek animalien inguruan duten jarrera. Eguzki talde ekologistako kide Juan Mari Beldarrainen ustez, "oro har gipuzkoar gehienek ez dituzte maite zezenketak, eta ez dira joaten ospakizun horietara". Hala, "animalien aldeko errespetuan" Gipuzkoak "aurrerapausoa" eman duela uste du. Eguzkirentzat "ulergarria" da orain mende bat zezenketak egitea, baina "astakeria" deritzo "gaur egun zezenen hilketa festari lotutako ekimen gisa egitea".

Miguel Telleriaren ustez ere animaliekiko jarrera aldaketak eragin du zezen plazak husten joatea. Berak ez du aldaketa ulertzen, ordea: "Jendea maskotak ondo baino hobeto zaintzen hasi da, hainbat industriak eta elkartek bultzatuta. Zakurrari haragirik onena ematen diete, baina jende horri berari ez zaio axola etxerik gabeko jendeak kalean lo egitea, goseak egotea". Laguntza falta ere salatu du. "Udalek ez dute laguntzen, eta gazteentzat oso garestiak dira sarrerak".