Eider Goenaga Lizaso
Lizarrako kanpinean (Nafarroa) ezagututako neskato saharar batek ireki zizkigun guri Saharako ateak, 2003an". Eli Eizagirre (Tolosa, 1984) Oporrak Bakean egitasmoaren Gipuzkoako koordinatzailea da, eta Mariam etxean hartu zutenetik...
E. Goenaga Lizaso
Mariaje eta Onditz ama-alabak dira, eta zazpi urtetan hartu dituzte ume sahararrak etxean. Familia bereko hiru anaia egon dira haiekin udan. "Orain desiatzen gaude uda iritsi eta berriro Yusuf gurekin izateko". Tolosaldeko hainbat fam...
Maite Alustiza
Basoa dute ezker-eskuin. Errepide zuzen bat, eta herrixka ugari bidean. Kievetik ehun bat kilometrora dago Txernobyl ingurua, hiriburutik iparralderantz, eta han, Orane herrixka. Etxetxo indibidualak ditu, askok baratze txiki bat dute, eta hondarrezko kaleak. Txernobyl elkartearen bitartez, hainbat familiak ingurua ezagutzeko aukera izan dute, udan harreran hartzen dituzten haurren eta haien familien eskutik. Arantxa Etxeberria donostiarra da horietako bat, eta esperientzia oso on batekin itzuli da etxera: "Dena eman nahi izan digute, dena erakutsi". Asteazkenean egin zuten bueltako bidaia; triste, baina hilabete gutxi barru berriro elkartuko direla pentsatuz.
12 urte ditu Snizhanak, eta 13 haren anaia Sheniak. Aurten ere, Etxeberriaren eta Juanjo Olaizola kidearen etxera etorriko dira udan. Seme-alabarik ez dute, eta "laguntzeko gogoz", duela zazpi urte harrera programan parte hartu zuten: Snizhana hartu zuten lehenik, eta urtebete geroago Shenia. Etxeberriarentzat, lehen aldia izan da anai-arreben bizitokian. "Herri txiki bat da, ez dauka gauza askorik, baina beraientzako, beren herria da politena". Haien etxean egin dute lo, eta 24 orduz egon dira elkarrekin.
Amarekin bizi dira bi anai-arrebak. Aita militarra da, eta Oranetik hamar bat kilometrora dagoen laku batean dago, kostazain lanetan. "Urtebeterako joan zen, eta oraindik ez da bueltatu". Oiloak dituzte etxean, eta baratzean, patata, aza, tomatea.... "Gehienbat patata egiten dute; hori da haien oinarria". Etxetik kanpo ere amak lan egiten du, baina irabazten duena gasa, argia eta ura ordaintzen gastatzen duela dio: "Hilean 1.000 hrivnia irabazten du —33 bat euro—".
Eskola
Txikia izan arren, eskola bat dute Oranen. Etxeberriak dioenez, ordea, maiz geratzen dira haurrak joan gabe: "Batzuetan berogailurik ez dela-eta ez dira joaten, edo aurten txerri gripearekin... Neskaren gelan, adibidez, bost dira, eta mutikoarenean, sei; hiru gaixo jarriz gero, ez dira eskolara joaten". Etxeberriak azaldu duenez, mutil gehientsuenek militar izan nahi dute: "Ez dute ikasi behar eta soldata bat dute".
Gazteek lokal moduko batean pasatzen dute denbora. Ez dira herritik asko ateratzen: "Kievera oso gutxitan joaten dira, hiru urtean behin agian, hona etortzeko pasaportea ateratzera baino ez". Lineako autobusean, pare bat orduko bidaia dute. "Errepideak ere ez dira onak; oso zainduak ere ez daude". Alkohola eta tabakoa eskura dute herrian. "Hona datozenean ahalegintzen gara erakusten hemen nola bizi garen; esaten diegu ez edateko... baina gero, erabakia beraiena da. Han ere bizi egin behar da".
Haurrak "deseatzen" daude Donostiara iristeko. Dena dute gustuko: "Hondartza, igerilekua, janaria... autoan ibiltzea bera ere". Aldaketa handia da, bai umeentzat eta bai harrera familiarentzat. "Guretzako ere sekulako aldaketa da. Bete egiten gaitu. Guk ahal dugun guztia laguntzen diegu, eta esker onekoak dira". Etxeberriak dioenez, gastua ere bada, familiak ordaindu behar baitu dena. Baina, aldi berean, poza handia da: "Ikusten duzu umeak osasun aldetik nola etortzen diren eta nola doazen bueltan, eta aldea sekulakoa da. Gehienbat janariaren kontuarekin; han janaria koipe askorekin prestatzen dute, eta ez dute aukera handirik".
Etxeberriak bere buruari galdetu izan dio ea haurrak hartzeak zerbaitetarako balio ote duen: "Han hamar hilabete pasatzen dituzte, hemen bi...". Hala ere, ziur da esfortzuak merezi duela, eta Oranen egon ondoren, are argiago du: "Zer suertea dugun jaio garen lekuan jaiota".
Elkarteak, hogei urte
Txernobyl elkarteak hogei urte beteko ditu aurten, eta, era berean, apirilaren 26an 30 urte bete dira Txernobylgo hondamenditik. Marian Izagirre elkarteko presidenteak azaldu duenez, Bizkaitik etorri zen elkartea sortzearen ideia: "1995ean, norbanako batek bere borondate onez Ukrainako talde bat ekarri zuen Bizkaira, kutsatutako gunetik ateratzeko. Ume horiek baliabide ekonomiko askokoak ziren. Horren ondoren, emakume talde batek erabaki zuen erakundea sortzea, eta beste modu batera hastea: haurrak ekarri, baina baliabide gutxikoak".
Izagirreren arabera, elkartea asko aldatu da urteotan, "gizartea bera bezala". Dioenez, hasieran elkartearen programa homogeneoa zen urtero, eta "salto bat" egitea erabaki zuten: "Ikusi genuen Ukrainan ume asko zeudela, modu irekiago batean lan egin behar zela, gizarteari begira, geure burua ezagutzera eman eta ahalik eta ume gehien ekarri. Oso salto garrantzitsua izan zen". Iaz, esaterako, Gipuzkoara 117 haur iritsi ziren elkartearen bidez.
Oinarrian gauza bakarra behar dute Txernobyl inguruan bizi diren haurrek: "Kutsatutako gunetik ateratzea". Izagirrerentzat, gainerako guztiak gehigarriak dira. "Hemen bi hilabete pasatzea da haurrarentzat balioko duena, etorkizunean osasuntsu garatzeko". Irailetik ekainera bitarte harrera familien bila aritzen da elkartea. chernobil@asociacionchernobil.info helbidea jarri du Izagirrek informazioa jaso nahi duen guztiaren esku.
Maite Alustiza
Martxan da giza eskubideen trena, baina bagoi gehiago behar ditu. Sare mugimenduak eman dio hasiera bideari, eta, aurrera egiteko, beharrezkoa du ingurukoen bultzada: "Helburua da guztion inurrien lanarekin ahalik eta sektore eta pertson...
J. Miranda
Modesto Ormazabal anoetarra eta Maria Saralegi alkizarra ezkonduta jarri ziren bizitzen Anoetako Modesto Enean. Etxearen behealdean saltokia zabaltzeko baimena eskuratu zuten 1900. urteko abenduaren 1ean. Ordutik, janari denda, jatetxe eta taberna bezala ibili izan da Moxtone. Han jaio eta lan egin izan du, bizi osoan, Isabel Berasategik (Anoeta, 1925).
Asko aldatu al da Anoeta urte hauetan?
Horixe aldatu dela! Nire gazte garaian ez zen kale etxerik. Erretore etxea, kontsejua, Goikoetxearen aurrealdea eta Irabide, horiek baino ez. Eta hemen ondoan zegoen Buztina palazioa esaten zitzaiona. Gaiztarro familiarena zen, eta garai batean, esaten dutenez, inguruko etxe guztien jabeak ziren. Gu, berriz, maizterrak ginen, gure aitona-amonek etxea erosi zuten arte.
Eskolara joaten al zineten?
Eskolara joan eta etxean lan egin. Hori zen gure bizimodua. Kontsejua deitzen zitzaion horren gainean zeuden eskolak. Gure garaietan, neska eta mutilentzat eskola bakarra zen. Handik urte batzuetara aldatu zuten hori.
Oroitzen al duzu gerra?
10 urte neuzkan. Gogoan dut nola etorri ziren soldadu batzuk Hernialdetik behera. Gu atea itxita begira egoten ginen barrutik. Gogoratzen zait etxea miatzera nola etorri ziren guardia zibilak. Hernioko zintekin egindako txirikorda bat eraman zuten, hiru kolore zituena: gorria, berdea eta zuria. Aitonari Tolosako epaitegian aurkezteko esan zioten, bestela atxilotuta eramango zutela. Alkatearekin aurkeztu zen, eta multa jarri zioten.
Tolosarako joera bazenuten?
Ni ez naiz etxetik behin ere mugitu. Gehienera ere Tolosara. Egunero joaten ginen esnea partitzera. Aurrena mandoarekin, eta gero, hemen geralekua egin zutenean, trenez joaten ginen marmitak hartuta.
Nolako mugimendua zenuten tabernan?
Gutxiago edo gehiago beti etorri izan da jendea. Gero mugimendu gehiago izan genuen, azken aldera, herria hazten hasi zenean. Bi jantokiak beteta maiz edukitzen genituen.
Pilotarako afizioa bazenuen.
Makina bat jolas egindakoa naiz. Nik lagunak ditut erraketista izandakoak, hemen aldameneko Julita Beraza —Mexikon bizi dena— eta Txikita de Anoeta zena. Alde ederreko bizimodua eraman dute haiek. Baina niri gustatu egiten zitzaidan hemengo lana, eta egin beharra zegoenez, bada, gustura. Niretzat dagoen herririk politena da Anoeta, besterik ez dut ezagutu eta.
![[Herriz herri] Anoeta: Herri giroak kutsatuta](https://gipuzkoa.hitza.eus/wp-content/uploads/ANOETA.jpg "ANOETA")
Jon Miranda
Igaro berri du Anoetak 2.000 biztanleko muga, eta han bizi diren herritarrak eroso bizi daitezen eta zerbitzu duinak jaso ditzaten ahalegina egiten du udalak. Pello Estanga alkateak nabarmendu duenez, onartu berri dute irisgarritasun plana,...
Loinaz Agirre
Apirileko lehenengo igandean Erlezain Eguna antolatzen dute Zegaman. Izenak dioen bezala, Gipuzkoako erlezainak eta eztia izaten dira eguneko protagonista Aizkorriren magalean. Igandean, beraz, zer ikusi, zer ikasi eta zer dastatu ugari...
L. A.
Urte askoan Gipuzkoako Erlezain Elkartearen batzordeko kidea eta lau urtean lehendakaria izateagatik omenaldia jasoko du igandean Julian Urkiola usurbildarrak, Maria Iraola emaztearekin eta Jaione Karrerarekin batera.Igandeko Erlezain Eguna berez...
Eider Goenaga Lizaso
Gipuzkoaren egungo lurralde egitura ulertzeko, ezinbestekoa da itsasoa, eta horren inguruko dozenaka idatzi eta dokumentu historiko aurkitu ditu Jose Antonio Azpiazuk (Legazpi, 1944) bere ikerketa lanetan. Filosofia ikasketak egin zituen bere garaian, baina historia izan da haren pasioa beti. Hala, 1987an, Historiako doktoretza egin zuen. Geroztik, "hogei bat liburu" argitaratu ditu, denak ere historiarekin lotuak. Euskal Herriko eta, batik bat, Gipuzkoako historiari erreparatu izan dio Azpiazuk bere lanetan, eta guztietan itsasoa oso presente egon da, "itsasoa gabe ezin baita gure historia ulertu".
Los vascos se echaron al mar izan da kaleratutako azken liburua. "Badirudi Gipuzkoan itsasoarekiko lotura bakarrik kostaldeak duela; Hondarribitik hasi eta Mutrikuraino, horietan bakarrik izan dela harremana itsasoarekin. Baina ikertzen hasi, eta berehala ikusten da Gipuzkoa osoa, eta baita Bizkaia eta Araba ere, itsasora begira bizi izan direla mendeetan". Horrek eraman du itsasoa ardatz duen liburu bat idaztera. "Izan ere, nire ikerketa guztiek, nahiz eta printzipioz barnealdeko gaiak landu ditudan, ezinbestean eraman naute itsasora".
Gipuzkoako biztanleen eta itsasoaren arteko harremanaren hasiera XII. mendean kokatzen du Azpiazuk. "Ordu arte, gipuzkoarrek apenas zuten harremanik itsasoarekin". Mendearen amaieran hasi ziren kostaldeko herriak sortzen —Donostia, Hondarribia, Mutriku, Getaria... —, arrantza eta itsas merkataritza garatzearekin batera. "Eta, ordutik aurrera, ezin dugu Gipuzkoa barnealdeko garapena ulertu itsasoa kontuan izan gabe".
Izan ere, Los vascos se echaron al mar liburuan, batez ere, Gipuzkoa barnealdeaz hitz egiten du Azpiazuk. "Eta arrazoia oso sinplea da: hemengo lurra oso pobrea da, eta hemen, zerbait eskaintzekotan, burdina geneukan, lurpetik ateratako materiala, teknikariak, olak eta abar".
Azpiazuren arabera, "Gipuzkoako ibar guztiak, Oria ibarra, Zumaia ingurua, Zestoa, Debarroa... burdin biltegi handiak ziren". Gurdiz eta mandoz eramaten zuten burdina horietara, eta, gero, aterabidea eman behar zitzaien. Eta itsasoa zen aterabidea, itsasoa zen esportaziorako bidea, itsasoa zen mundura zabaltzeko atea. Europa iparraldera, Portugalera eta Mediterraneora eramaten zuten burdina, itsasoz. "Eta Sevillara. Sevilla zen burdina Ameriketara bidaltzeko atea". Eta eraman bezala, itsasoz ekartzen ziren atzerriko lehengaiak ere. Kostaldera iritsitakoak modu berean garraiatzen zituzten barnealdeko herrietara: mandoz eta gurdiz. "Europa iparraldetik, adibidez, oihalak ekartzen zituzten. Baina itsasoz etortzen zenari erreparatzen badiogu, garrantzitsuena arrantza eta balea olioa zen, garai hartako Iberdrola litzatekeena". Izan ere, argizaria oso lehengai garestia zen, eta balea olioa erabiltzen zuten Europa osoan argiztapenerako.
"Horrek mugimendu oso indartsua sortu zuen lurralde osoan itsasoari begira", dio Azpiazuk, eta, halabeharrez, herritarrak ere itsasora begira jarri zituen. Izan ere, baserrietan senide ugari izaten ziren, lurrak ez zuen denentzako beste ematen, eta maiorazgoan anaia zaharrena gelditzen zen baserriarekin. "Horrek gainerako anaiak beste irtenbide bat bilatzera behartzen zituen, eta irtenbide hori itsasoak ematen zuen. Baserririk ez zutenen kasuan, are gehiago. Arrantzontzietan, merkataritza ontzietan edo gerraontzietan topatzen zuten ogibidea".
Ildo horretan, ezin da ezkutatu arlo militarrak zuen garrantzia, Azpiazuk dioenez. "Gaur egun, ez dago ondo ikusita, baina, hemen, itsasora jotzen zuten asko Espainiako errege-erreginen aginduetara jarduten ziren. Andres Urdaneta Ordizian jaiotakoa zen; Miguel Lopez Legazpi, Zumarragakoa; biak barnealdekoak, biak militarrak".
Itsasoa ez zen aisiarako
Itsasoak bizimodua baldintzatzen zien Gipuzkoako biztanle askori, eta bizimodu horrek itsasoaren ikuspegia zehaztu zuen hainbat mendetan. "Izan ere, itsasoa ez zen aisiarako gunea, eta ezta hondartzak ere. Hondartzak jende askoren lantokia ziren, batez ere emakumeena. Haiek ez zuten imajinatu ere egingo hondartza beste ezertarako gune izan zitekeenik; hondartzaren ikuspegi ludikoa XX. mendeko kontzeptu bat da". Hondartzetan prestatzen zuten itsasontzietan ekarritako arraina, eta bertan konpontzen zuten arrantzarako tresneria ere. "Hondartza negozio gune garrantzitsua zen, eta itsasontziak ere hondartzan egiten zituzten. Donostiako irudi zaharretan ikusten da itsasontziak hondarretan bertan egiten zituztela".
Hogeita hamar urte baino gehiago dokumentu historiko eta artxibategietan begira jardun arren, beti izaten dira sorpresak, Azpiazuk nabarmendu duenez. Azken liburuari begira, itsasoko protesten inguruko agiriak topatu ditu, XIX. mendekoak. "Itsasontzi batek istripuren bat izaten zuenean, edo belaontzi bat galtzen zenean, edo ura sartzen zitzaienean, Donostiara etortzen ziren, eta agintari militarren aurrean protesta egiten zuten. Litekeena da protesta hori aseguruei begirako zerbait izatea, gertatutakoa beraien errua ez zela frogatzeko, eta asegurua gastu horren kargu egiteko".
Danel Agirre
Zuri bezala, errefuxiatuak izurritea bailira tratatzen dituen Europa hau erdeinatzen duten ezagun hunkiberaz bete zait Facebook azkenaldian. Hango eta hemengo politikariekin ernegatuta daude, Siriako gerratik ihes egindakoak gurean har dit...
