GIPUZKOAKO HITZA

Memoria gauza apetatsua da. Oroitzapen txikienak gordetzen dira sarritan bere baitan: usainak, irudiak, koloreak, soinuak... Txikiak ginela, baserritik Oriora egunean bitan jaisten ginen. Goizean, igeriketa ikastaroa izaten genuen herriko kanpinean. A...

Ekuadorren jaio zen, 1973an, Guayas probintzian. "Han egoera ez zen ona, eta lagun bat hona [Donostiara] etorri zen. Sarri esaten zidan ea zergatik ez nintzen etortzen, bera bakarrik baina ongi zegoela, lana bazuela eta". Muñozek ezetz erantzuten zion: "Semea txikia zen oraindik, eta herritik joan eta gaizki egotekotan, nahiago nuen bertan geratu". Azkenean, animatu eta 2000ko abuztuan etorri zen.

Oñatin topatu zuen lana, haur batzuk zaintzen, eta astea han pasatzen zuen. Asteburuetan, Donostiara itzultzen zen lagunarengana, oso bakarrik sentitzen baitzen. "Ez nuen inor ezagutzen, ez nuen kalera irteteko lagunik ere. Orain, semea eta senarra hemen daude, eta bizitza egonkorra dudala esan dezaket".

Asko eragiten diote zurrumurruek: "Egunero eta alde denetatik iristen dira, eta kanpokoontzat ez dute ezer onik". Etorkinen elkartearen egoitza dute, eta inguruko bizilagunek ez dituzte ongi tratatzen: "Auzoan dagoen okerrena garela iruditzen zaie". Denetarik entzun behar izan du: etorkinentzako egoitza hori eraikitzen ari zirenean, esaterako, "putentzako, drogen mendekoentzako, alkoholikoentzako gunea" zela; edo euren janariak kristoren kiratsa duela.

Muñozen arabera, jendeak jakin behar du ez direla buruan dutena: "Emakumeok ez gara prostituitzera soilik etortzen, eta gizon guztiak ez dira alkoholikoak. Gertura daitezela eta eman diezagutela ezagutzeko aukera; hemengo edonor bezalakoak gara".

Udalak dira herritarrek gertuen dituzten erakundeak, baina, hala ere, handiegia izaten da maiz bi aldeen arteko distantzia. Gertutasuna helburu, udal askok ekin diote teknologia berriek eskaintzen dituzten aukerak baliatzeari. HorKonpon aplikazioa d...

Araban bagare, Gipuzkun bagera, Xiberun bagire ta Bizkaian bagara; baita ere Lapurdi ta Nafarran...

Izugarri maite ditut euskalkiak, denak, bai gertuko sentitzen ditudanak eta baita ozta-ozta ulertzen ditudanak ere. Betiko galdera sarritan entzun izan dut; euskara batua edo euskalkiak nahiago? Bata edo bestea hautatzera behartuta gaudela sinetsarazten digute, monarkia ala errepublika esan beharko bagenu bezala. Ez dut aukera tinkorik hartzen sekula, ez naiz bietako bati muzin egiteko gai —hizkuntzaz ari naiz noski, monarkia eta errepublikaren arteko joera garbi daukat, printzesen ipuinak umetan bakarrik gustatzen zitzaizkidan—.

Errodatzen hasi berri garen film batean, pertsonaia bizkaitar baten azalean sartzea egokitu zait. Begoña izena du, eta Bizkaiko euskalkian hitz egiten du. Ez dakit nola geldituko den, sinesgarria izango den ala ez, baina gustura ari naiz bizilagunen hizkerarekin jolasean. Gozatzen dot, gozatzen det edo gozatzen dut, denek balio dute, gozatzea da kontua! Egunerokotasunerako, euskalkien erabileraren aldekoa naiz, bakoitza bere etxeko hizkeran adierazten den bitartean solaskide horren nortasunaren bereizgarri bat dastatzeko aukera izaten dugu; eta sukalde bakoitzak bere usaina izaten du.

Oso dibertigarria suertatzen zait ezagutzen ez dudan pertsona baten hizkera entzun eta nongoa den asmatzeko ahaleginak egitea. Era berean, ordea, euskara batua izugarrizko bermea iruditzen zait hizkuntza baten egonkortasuna babesteko garaian. Hizkuntza bat ez galtzeko modurik zuzenena eguneroko erabilera dela garbi daukat, baina hori jasotzeko, bat egiteko eta bermatzeko euskarri bat izateak erabateko garrantzia duela iruditzen zait.

Sehaskan entzundakoa da bata, herri eskolan ikasitakoa bestea. Euskara batua erabiltzen dut idazteko, eta zenbait kasutan, gutxitan bada ere, hitz egiteko. Baina nire egunerokotasunean gipuzkeraz —edo Goierriko euskaran, edota Zaldibiako euskara banatuan, zehatzago esateko— aritzen naiz.

Entzun nituen lehen hitzak halaxe esan zizkidatelako, etxean mamitutakoa ikasi dudalako, eta askotan guztiz zuzena ez bada ere, nirea delako, nire izaeraren txokorik sakonenean noizbait tatuatu zutelako, eta hori ezabatzea ezinezkoa delako.

Iker Imazek (Hernani, 1980) Kubbbit enpresarako lan egiten du. Hura da HorKonpon aplikazioaren sortzaileetako bat.

HorKonpon aplikazioak zer abantaila eskaintzen dizkie erakundeei?

Herritarrekin komunikazio kanalak sendotzen ditu, gertutasuna emanez eta mezuak bidaltzeko erraztasunak eskainiz. Gainera, nolabait, herritarrek udalerrien hobetze prozesuan parte hartzen dute. Udalek, kasu askotan, ez dute gaitasunik dauden matxura edo akats guztiak ikusteko, baina herritarrek, HorKonpon erabilita, horien ardura izan dezakete, eta dagokionari abisua eman. Gero eta begi gehiago, hobe.

Errenteria, Pasaia, Hernani… Gipuzkoako bestelako zein herrietan erabil daiteke?

Gipuzkoako edozein lekutan erabil daiteke, ez dago udalerri konkretu batzuetara mugatuta. Herri batera bidaltzen den lehenengo gertakariarekin batera, dagokion udalarekin harremanetan jartzen gara gu, aplikazioaz hitz egiteko. Orain arte jaso dugun harrera oso ona izan da.

Oraingoz, udaletxe gutxirekin hitz egiteko aukera izan dugu, eta horietako gehienak sistema aztertzen ari dira oraindik; besteak beste, Villabona, Ibarra eta Urnieta. Errenteria, Pasaia eta Hernanirekin batera, HorKonpon-eko gertakariak bidaltzeko onarpena eman digute Tolosak, Irunek, Lasarte-Oriak eta Donostiak. Hala ere, esan bezala, Gipuzkoako herri guztietan erabiltzera gonbidatzen dugu jendea.

Erabiltzaileentzat zein abantaila ditu HorKonpon aplikazioak?

Batez ere, udalekin harremanetan jartzeko erraztasuna; telefonoa eta posta elektronikoa erabiltzea baino errazagoa da, eta askoz erosoagoa. Sakelakoarekin argazki bat atera, nahi bada ohartxo bat gehitu, eta kito. Besterik ez da egin behar. Horrez gain, bidaltzen dugun mezua udalerriaren kudeaketa sisteman sartuko den ziurtasuna izango dugu, bitartekaririk behar izan gabe.

Zergatik garatu duzue aplikazioa software librean?

Batez ere bikoiztasunak saihesteko. Udal bakoitzak ez du bere aplikazioa beharko; HorKonpon udalerri guztientzat da, salbuespenik gabe.

Kubbit enpresan uste dugu erakunde publikoek eskatzen dituzten garapen informatiko guztiak software librean garatu behar direla. Diru publikoa denez, garatutakoak ere publikoa izan beharko luke.

Gainera, denon hoberako da, software librean izanda hobekuntzek ere denontzat izan behar dutelako derrigor.

2014ko Kilometroetako metro birtualak

Erria txikota! leloak Orio, Urola Kosta eta Gipuzkoa osoa hartzea nahi dute 2014ko Kilometroak jaiko arduradunek; horregatik, aurten ere Klikmetroak dinamika abian da www.klikmetroak.kilometroak.net atarian. Proiektuak 5.632 metroko zirkuitu birtuala du oinarrian eta herritar bakoitzak metro birtual bat egitea da xedea; ibilbide birtualari ahalik eta itzuli gehien egin ahal izateko. Irudian, Joseba Orella eta Eñaut Telleria 2014ko Kilometrotako koordinatzaileak, Klikmetroak dinamika aurkezten.

Dozena bat urte iraun zuen El Salvadorko gerra zibilaren ostean, Hondurasko erbestetik itzuli eta Meangera herriko lurrak okupatu zituzten errefuxiatuek. Ezerezetik abiatu, eta Segundo Montes komunitatean antolatzea lortu zuten, besteak beste, Euskal Fondoa eta Aiztondo eskualdeko udalek emandako laguntzari esker.

1994an senidetu ziren komunitate harekin Aiztondoko Zizurkil, Asteasu eta Adunako udalerriak, eta urtero, Senidetze Eguna ospatzen dute. Adunan izan da aurtengoa, joan den maiatzaren azken egunean. Bi salvadortar ere izan ziren ospakizunean: Tiempos de Cambio musika taldeko kide diren Gustavo Mejia eta Neftali Hernandez.

1980ko hamarkadan El Salvadortik ihes egin zuten haurretako bi dira, eta egun, 40 urte inguru dituzte. Gerra zuzenean izan zuten, eta horren ondotik bilakatu ziren musikari. "Irratirik eta telebistarik ez zuten errefuxiatu gunean, eta musika zuten komunikazio tresna", azaldu du Euskal Fondoaren zuzendari Juanma Balerdi lizartzarrak. "Memoria historikoa ez ahazteko, kantatu egin behar da. Kantatzen duten herriak ez dira hiltzen", gehitu du Gustavo Mejiak. Eta horren erakusgarri da bigarrengoz Aiztondora etorri den Neftali Hernandezen kasua; duela 21 urte ere musika jotzera etorri zen, eta kantuan segitzen du oraindik.

Montes jesuitaren omenez

Gerra garaian antolaturiko komunitatea da Segundo Montes, eta hango biztanleak errefuxiatu ohiak dira; Hondurasen zeuden erbesteratuta, sorterrian piztutako gatazka armatuaren ondorioz.

Han zeudela erabaki zuten El Salvadorrera itzultzea —Morazan probintzian dagoen Meangera herrira—, eta hor hasi zen Euskal Herriarekin lotura: "Errefuxiatuei nola lagundu jakiteko, komunitatea bertatik bertara ezagutzera joan ziren hainbat udalerritako ordezkari; tartean, Mikel Arrastoa Zizurkilgo alkatea". Hark sustatuta hasi zen elkartasun harremana.

Hara joan zirenean, izugarrizko txikizioarekin egin zuten topo: "Bi suren artean zeuden; batetik, Hondurasko armadak ez zien mugitzen uzten, eta, bestetik, behin muga pasatuta, El Salvadorko armada zeukaten zain". Gerra amaitzear zela, itzultzea erabaki eta komunitatea sortu zuten. "Segundo Montes pentsalari eta antropologoak eman zuen ideia hori, itzulerarekin agintariak estu hartzea lortuko zutelakoan".

Segundo Montes antropologoa UCA unibertsitateko irakasle jesuita zen, Ignacio Ellacuriarekin batera. "1989an armadak izugarrizko astakeria egin zuen han, eta El Salvadorrek izan duen intelektual talde sendoena garbitu egin zuen", gogoratu du Balerdik. Tartean ziren Ignacio Ellacuria eta Segundo Montes bera.

1989an El Salvadorrera itzuli zirenean hutsetik hasi behar izan zuten, baina errefuxiaturik egon ziren urteetan ez zuten denbora alferrik galdu: ihes egin aurretik biztanleen %75 alfabetatu gabeak ziren, eta erbestetik itzultzean, alfabetaturik zeuden %80. "Horregatik izan da komunitate hau erreferente El Salvadorren".

Bien bitartean, herria eraikitzeko eta herritarrentzat bizi-baldintza duinak lortzeko laguntza eman zuten Aiztondoko nahiz Euskal Herriko beste hainbat udalerrik. "Hainbat proiektu ahalbidetu ditugu. Esaterako, 12.000 errefuxiaturentzako 1.000 etxebizitza egitea, ura ekartzea, saneamendu lanak egitea... Finean, herri bat hutsetik egitea".

Aiztondoko udalerrien eta Segundo Montes komunitatea dagoen Meangera udalerriaren arteko senidetze prozesu horrek, ordea, ez du alor ekonomikoan soilik jardun; alor kulturalean ere lan handia egin da. Eskolen artean ere senidetzeak izan dira. "Benetako elkartasuna egin da, ez soilik instituzionala, baizik eta herritarren artekoa". Horregatik dio Junama Balerdik, harro, senidetze hau eredugarria dela, erakundeetatik haratagokoa baita: "Halako gutxi antolatu izan dira Euskal Herrian. Hogei urte barru esan dezakegu jende honen bizi-baldintzak hobetu direla euskal herritarrei esker eta bereziki inplikatuta dauden udalerriei esker".

Ez da amaitu

Hala ere, lan asko egiteko dago oraindik. Indarkeria giroak ez du etenik, eta benetako irtenbideak bideratu gabe daude. Baina gatazka militarra indarrean zegoenean pentsaezinak ziren urratsak egin dira: "Gerra baten ondorioak hor daude, baina garai batean gerrillan zebiltzanak politikan dabiltza orain, eta arlo sozialean nahiz kulturalean itxaropentsu dira". Egungo egoera hori 1980ko hamarkadako borroken ondorio dela uste du Balerdik, "eta lagundu besterik ezin dugu egin guk".

Herritarrek ordaintzen dituzte administrazioen inbertsio guztiak. Zergen bidez, pertsona bakoitzak bere ekarpen txikia egiten die udal nahiz gobernuen aurrekontuei. Eta, hala eta guztiz ere, herriari oso gutxitan galdetzen zaio bere diruak izango duen...

Abesbatzen unibertsoa gertutik ezagutzen dutenek badute zer entzun bihar Zumarragako Antigua baselizan. Antigua Abesbatza Lehiaketaren 16. ekitaldia egingo dute bertan, 18:00etatik aurrera. Aurten bereziki nabarmena da musikari gipuzkoarrek izango duten presentzia. Lau korutik bi gipuzkoarrak dira —Kantaka (Lazkao) eta Eskifaia (Hondarribia)— eta Junkal Guerrero musikagile andoaindarra da musikagile gonbidatua.

Iñaki Karkamo lehiaketako batzorde teknikoko kidearen hitzetan, "izen ematea noiz irekiko zain egon dira aurten abesbatzak, eta hori eskertzekoa da". Lehiaketako batzordeak galbahea pasatzen du izena ematen duten koruen artean, hainbat irizpide aintzat hartuta: kalitatea, parte hartzeko interesa eta jatorria. "Aurten, Gipuzkoa bertako abesbatzek agerian utzi dute kalitate handia dutela, eta lautik bi bertakoak dira". Hondarribiko Eskifaia eta Lazkaoko Kantaka koruekin batera, Espainiatik Segoviako Agora eta Zaragozako Grupo Vocal Aqvilo abesbatzak lehiatuko dira.

Zergatik Antio

Aurten abesbatza mistoen txanda da. Urtero aldatu egiten dute modalitatea. Joxe Mari Aierdi lehiaketako antolaketa zuzendariak gogoratu du 1998. urtean lehiaketa abiarazi zutenean zenbait gabezia sumatu zituztela: "Ahots berdinen eta haurren koruen lehiaketarik ez zegoen, eta modalitate horiei tokia egin nahi izan genien". Ahots mota guztiak ekitaldi bakarrean jarri zituzten lehian lehenengo bi jaialdietan, baina aurrekontu eta antolaketa kontuak zaildu zitzaizkien, eta erabaki zuten ekitaldiko modalitate bakarra lantzea.

Ahots mistoetan aritzen dira emakumezkoek zein gizonezkoek osatutako koruak. Ahots zurien koruak emakumezkoek nahiz haurrek osatzen dituzte eta berdinak emakumezkoak edo gizonezkoak. Antigua Abesbatza Lehiaketan ahots guztiek dute tokia, eta ekitaldi bakoitzean bat lantzen dute; iaz haurren ahotsek osatutako abesbatzak lehiatu ziren Zumarragan.

Aierdik dioenez, "Zumarragako ermitaren ezaugarri denek akustika onaren alde egiten dute: egurrak, harriak, sabai baxuak...". Antiguako musika zikloko kontzertu batean Anton Arbulu orduko Zumarragako alkatearekin topo egin zuen Aierdik, eta bien artean lehiaketa ermitan egiteko aukera aztertu zuten. Lehiaketa martxan jarri zutenerako bazekiten Antiguako ermitan egingo zutela.

1998an bertan, Antigua Abesbatzako antolatzaileek Espainiako Abesbatzen Sari Nagusia sortu zuten, Zaragozako Ejea de los Caballerosen (Espainia) egin ohi den lehiaketako antolatzaileekin batera. Sari horretan parte hartzeko aukera zuzenean eskuratuko du bihar Zumarragan irabazten duen abesbatzak.

Aierdiren ustez, "Antiguako lehiaketan parte hartzeko koruek era berezian lan egin behar dute. Sari Nagusia tartean egonda, emanaldi baterako errepertorio soila baino zerbait gehiago prestatu behar dute; prestigio kontua ere bada".

Antigua Abesbatza Lehiaketaren beste ezaugarri berezko bat da urtero musikagile baten lana goratzen dutela. Batzorde teknikoak ekitaldiko musikagile bat aukeratzen du; hildakoak eta bizirik daudenak txandakatzen dituzte. Aurten, Junkal Guerrero andoaindarraren lanaren bozgorailu izango da lehiaketa. Koru guztiek Guerreroren pieza bat kantatu beharko dute, gutxienez. Guerrero bertan izango da; izan ere, epaimahaikideek irabazlea nor den ebazten duten bitartean musikagileak zuzentzen duen Beasaingo Loinatz koruak kantatuko du ermitan.

Antigua Abesbatza Lehiaketari esker Antiguako Andre Maria baseliza koruen topagune bihurtuko da bihar arratsaldean.

Gipuzkoako Foru Aldundiak, "gizarte aske bat eraikitzeko ahaleginean", elikadura burujabetzaren alde egiteko bi lankidetza hitzarmen sinatu ditu. Hala, 150.000 euroko laguntza emango dio Via Campesina erakundeari, eta 50.000 eurokoa Etxalde mugimendua...