GIPUZKOAKO HITZA

Etsipena eragin du Hernani BHIko langile, ikasle eta gurasoen artean Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak eraikin berria eraikitzeko proiektua atzeratu izanak. 2009-2010ko ikasturtean hasi zuen Urumea, Elizatxo eta Langile ikastetxeen fusioa Eusko Jaurlarit...

Emakumeen Etxean, bi ospakizun egiten dituzte urtero-urtero: ekainean ospatzen dute etxea kudeatzen duen Emakumeen Etxea elkartearen sorrera; azaroan, berriz, etxearen beraren urteurrena ospatzen dute. Irudian, hirugarren urteurrena ospatzeko Okendo k...

Krisiaren ondorioz kontsumoan izandako beherakadari aurre egitea eta herritarrei Eskoriatzan inbertitzeko abantailak ematea da axtroki diruarekin lortu beharreko helburuak. Udala izan da horren bultzatzaile nagusia, eta Beñat Herce alkateak (Eskoriatza, 1981) "epe luzerako estrategia" martxan jarri dutela azaldu du.

Nondik nora sortu zen tokiko diruaren beharra?

Eskoriatza ez da izan merkataritza indartsua duen herri bat, eta genuenari eusteko ere nahiko lan geneukan. Gainera, adinean gora doan populazioa dugu, eta, ondorioz, gertukoak eta kalitatezkoak diren zerbitzuak behar ditugu herrian. Merkataritza establezimenduak behar ditugu, eta badauzkagu, baina, orain arte, ez zegoen inolako merkataritza elkarterik. Egoera ekonomikoa bera eta kontsumoaren beherakada ikusita, 2012 erdialdera, udaletik proposamena egin genien hainbat merkatariri beren artean biltzen hasteko. Gehienbat, uste genuelako emaitza hobeak lortuko zituztela elkarrekin, bakarrik edo independenteki arituta baino. Tarteka biltzen ziren, baina ez zeuden formalki antolatuta. Lehen helburua merkatari elkartea bera eratzea zen, eta, horrekin batera, udalaren eta merkatari elkartearen artean Eskoriatzako merkataritza sustatzeko ekintzak antolatzea. Hortik sortu zen Axtroki merkatari elkartea.

Elkarlanaren ondorio da, beraz, tokiko dirua?

Foro horretan identifikatutako hainbat ekintzaren artean, udaleko ordezkarioi otu zitzaigun Eskoriatzako merkataritza indartzeko modurik egokiena zela herritarrak bertan erosketak egitera bultzatzea. Hainbat alditan hitz egin genuen kontzientziatze eta publizitate kanpainez, baina uste genuen apur bat harago jo beharra zegoela egiazko efektu bat lortzeko.

Nortzuk parte hartu duzue prozesu horretan?

Merkatari elkartea sortu ostean bertan eratutako talde motorrak, udaleko teknikari batek eta nik neuk.

Beste nonbaiteko ereduren batean oinarritu zarete?

Nik ezagutzen nituen diru sozialen adibide batzuk; euskoaren kontua ere garai horretan martxan hasia zen... Bonu sistema bat ezartzea pentsatzen hasi ginen lehenik, baina zaila ikusten genuen bonuekin Eskoriatzan etengabe martxan egongo zen diru zirkulazioa abian jartzea. Izan ere, bonuek epe jakinerako probetxua dute; behin erabiltzen dira, eta kito. Guk, ordea, epe luzerako zirkulazioa martxan jarri nahi genuen, eta, horretarako, sistema egokiaren bila genbiltzan; bertako txanpon edo dibisa bat sortu behar genuen. Hainbat adibide aztertu genituen, baina ez genuen egokirik topatzen, ezagutzen genituenen artean udalek ez zutelako parte hartzerik izan. Gure kasuan, udala administrazio gisa partaide aktiboa izateak behartu egiten gintuen hainbat prozedurari jarraitzera eta hainbat lege betetzera, eta ez genuen asmatzen. Baina, azkenean, lortu genuen tokiko diruaren diseinua egitea, eta asmatu dugu.

Axtroki deitu diozue diruari.

VII. mendeko urrezko kaiku batzuk ziren axtrokiak, Eskoriatzan agerturikoak, eta, gaur egun, Madrilen daude. Guretzat oso ezagunak dira, herritarrek garai batean trukerako baliatzen zituztelako; eta, herrian bertan aipaturiko zirkulazioa martxan jartzeko, guk ere trukerako elementu bat behar genuen.

Zein balio dute?

Euroaren baliokideak dira, baina zenbaki osoak soilik atera ditugu: euro bateko, bosteko eta hamarreko balioa duten billeteak. Zentimorik ez dugu atera, baina horretarako euroak baliatzea pentsatu dugu. Demagun axtroki eta erdiko erosketa bat egiten dugula eta hamar axtrokiko billetearekin ordaintzen dugula; bada, dendariak zortzi axtroki eta 50 euro zentimo itzuli beharko lizkiguke.

Herritarren parte hartzea ere sustatu duzue.

Hori da. Lehenik eta behin, sortu berria zen Axtroki merkatari elkartearentzako irudi bat behar genuen; existitzen zela irudikatu nahi genuen, eta, bide batez, Axtrokiko kide diren merkataritza guneak identifikatzeko irudia nahi genuen. Horretarako egin genuen logotipo lehiaketa, eta Matilde Aizpuruak irabazi zuen; saria axtrokitan eman genion. Horrez gain, merkatari elkarteak Gabonetako kanpaina bat ere egin zuen, eta, zozketa bidez, mila axtrokiko eta ehun axtrokiko sari bana ere banatu zituen.

Udalak ere onartua du zerga hobariak axtrokitan ematea. Nola funtzionatzen du horrek?

Bagenekien gure zerga ordenantza hainbat politika aurrera eramateko tresna bat dela. Kontua da hobariek, berez, kobratu beharreko kuotaren beherapena esan nahi dutela; hau da, herritar bati hobaria aplikatu behar zaion kasuan, kuota osoa kobratu ordez, zati bat kobratzen zaio. Mekanismo horrekin, ez genuen axtrokirik zirkulazioan jartzen; ondorioz, sistema aldatu, eta hobariak diru laguntza bihurtu ditugu, garapen soziala eta garapen iraunkorra bultzatzen dituzten arloei dagokienez. Hala, garapen sozialean, familia ugariko herritarrei, ezgaitasunak dituztenei, ikasleei, erretiratuei... kobratu beharreko zergak osorik kobratzen zaizkie, eta hobariengatik izango luketen beherapenaren kopurua diru laguntza gisa itzultzen zaie axtrokitan. Gauza bera egiten dugu ingurumenarekiko iraunkorrak diren ondasun higiezin nahiz higigarriak dituzten edo jarrera iraunkorra duten herritarrekin. Horrela, hobariak jasotzen dituzten herritarrek dirua Eskoriatzan bertan inbertituko dutela ziurtatzen dugu.

Eredu ekonomiko oso baten bueltako kontua da, beraz?

Bai, gure asmoa modu integralean tokiko garapena sustatzea da. Bi helburu lortzen ditugu aldi berean: batetik, herritar batzuei, udalak hala erabakita, laguntza ematen diegu; eta, bestetik, tokiko garapen ekonomikoa sustatzen dugu, ikuspegi sozialetik eta modu iraunkorrean.

Zein onura ditu axtrokiak euroarekin alderatuta?

Alde positiboa da zirkulazioan egongo den dirua etengabe Eskoriatzan inbertituko dela. Udalak 12.000 eta 15.000 axtroki artean jarriko ditu mugimenduan diru laguntza eta sarien bitartez, eta horiei merkatari elkarteak jarriko dituenak gehitu behar zaizkie. Horrez gain, herritarrei abantailak ere eman nahi dizkiegu. Udalak berak orain artekoak baino laguntza handixeagoak emango dituelako, baina merkatariek ere axtrokitan erosten duten kontsumitzaileei abantailak eman behar dizkietelako.

Gipuzkoa esatean zer datorkigu burura? Momentuaren eta pertsonaren arabera, hamaika erantzun etor litezke (Reala, Donostia eta bere hondartzak, danborrada eta bisigu zein txuleta janak…), eta erantzun gehienen oinarrian marketin egitasmo zahar edo berriagoen oihartzuna sumatuko dugu.

Nago, ordea, Gipuzkoa zer den erantzun ahal izateko ezinbestekoa dela lurraldearen ezagutza geografikoa, bai espazio fisikoari dagokiona, bai giza espazioari dagokiona (gizartea, ekonomia, egitura instituzionala…). Esango nuke, ordea, egungo gipuzkoar askok etxeko ataritik Donostiara edo hurbileneko hondartzara joateko dagoen bidea dugula ezagun; handik aurrera, Reala. Oarsoaldean hazitakook maiz ezagutu ditugu Irun eta Donostiaren artean zer zegoen ez zekitenak; herrialdeko futbol ligan jokatzen hasi arte Deba edo Mutriku inon bazirela ez zekitenak; edo, besterik gabe, ez dira gutxi lan bila hasi arte Beasainen etorkizun handiko lantegi bat baino gehiago bazela ikasitakoak.

Norberaren edo lurralde eremu bateko gizartearen ezagumendu geografikoa osagai sasi-intelektuala izan daiteke askorentzat. Arrazoi izan lezake gure egunerokoan eragingo ez balu, esaterako, gure jarduera profesionalean edo jasotzen ditugun zerbitzuetan. Txillardegik edo Koldo Izagirrek emandako geografia lezioek ezinbestekoak izan behar lukete euskal hiztunentzat, eta ez direnentzat ere bai.

Nahi edo ez, gipuzkoarroi herrialdearen geografia sozial eta ekonomikoa ezagutzea ezinbesteko osagaia bihurtzen ari zaigu. Hain da horrela, gure bizimoduaren hamaika alderditan eragin dezake. Aspaldi ari zen eragiten; orain, ordea, ez dago ezagutzea beste aukerarik.

Fagor Etxetresnak = Arrasate, Corrugados = Azpeitia/Lasao, Grumal = Azpeitia, Porcelanas Bidasoa = Irun, Tajo = Oiartzun… Amaigabea da gaurkotasun ekonomiko eta soziala ematen ari zaigun geografia ikasgaia.

Dela etxebizitzaren prezioa, dela euskararen presentzia soziala, dela lantoki "segurua eta ongi ordaindua"… Gipuzkoan bizi garen oro hasiak gara gure auzotik harago xerka. Ez da fenomeno berria, baina esango nuke ikaragarri hazi dela egun. Eta horrek, halaber, badu bere alde ona; izan ere, atzeak erakusten badu aurrea nola dantzatu, Gipuzkoa osatzen duten herri eta eskualdeen geroaz kezkatzeko motiboak baditugula ohartzeko garaia iritsi zaigu, izan gazte zein heldu, irakasle, mekanikari edo saltzaile. Agerian jartzen ari zaigun geografia horretan, orain badakigu gure eremuarentzat noren moduko baldintzak nahi ditugun. Ondoren etorriko da norbere mugez jabetzea, baina ez da abiapuntu txarra. Gipuzkoaren lurralde plangintza ekonomiko eta sozialaren auzia mahai gainean dago, bai eragile politiko instituzionalentzat, baina baita eragile sozialentzat ere. Etorkizunean ez da aski izango enpresek zer behar duten edo langileen eskubideak nola bermatu behar diren esaten ibiltzea (horiek ere ezinbesteko). Non zer esaten hasi beharko da, non izango den lana eta produkzioa, non adinekoen arretarako zentroak, non etxebizitzak... eta hori guztia zein oinarrirekin egin behar den, etorkizunean letorkeenari sendo erantzuteko.

Esaterako, Gipuzkoako herritarren lanaren errentari erreparatuz, 2009-2011 aldian Urola Kostan beste inon ez bezala behera egin dute lanaren errentek, eta Irun eta Donostia aldean (Irun, Pasaia, Andoain, Altza…) izan da igoerarik apalenetakoa. Jaitsierarik larrienak, herriz herri, Urola Kostako udalerrietan ditugu: Beizaman, %16,5; Errezilen, %9,2… Eta igoerak, aldiz, Debagoienean eta Goierrin (Leintz Gatzaga, Olaberria, Elgeta, Gabiria…). Krisia, beraz, gure geografia eraldatzen ari da; ongi erreparatu beharko zaio etorkizuneko estrategietan. Inoiz Gipuzkoako politikari ezagun batek "Gipuzkoa Ereduaz" hitz egin beharko genukeela esan zidan, eskualdez eskualde eratutako egitura ekonomiko eta sozialaz. Ez zuen arrazoirik falta, hamarkada luzetako ibilbide batekin osatutako geografia dugu. Ezagut dezagun, ordea, zerk huts egin duen eta zerk irauten duen jakiteko. Horrela, beharbada, etsia gainditu eta nor berean eta beretik hasiko da, elkar hartuta. Horren ordez, ezer gutxi dugu. Donostia erdigune duen geografia ekonomiko eta sozialak lo dagoenari ez dakarkio ezer. Edo, hobe esan, onenak eman eta bidean itxarotea eskaintzen dio.

Duela bi urte, munduko txapeldun gelditu ziren Ibarrako tiratzaileak, kategoria mistoan. Laster izango dute txapela berriz janzteko aukera, egunotan Irlandan jokatuko den Munduko Sokatira Txapelketan. Alde batetik, kluben txapelketa izango da, eta, bestetik, nazioena. Euskal Herriak bere selekzioa izango du, federazioaren izenean aterako baitira.

Irlandako Castleberg herrian jokatuko da sokatira txapelketa, herenegun hasi eta igandera bitartean. Lehen bi egunetan, taldeen arteko lehiak ikusiko dira, eta beste bietan, berriz, herrialde mailakoak. Ibarrako espedizioa 28 pertsonak osatzen dute, eta horietatik 25 tiratzaile joan dira Irlandara.

Gizonezkoak hiru probatan lehiatuko dira: 640 eta 600 kilokoan eta kategoria mistoan. Emakumeak, berriz, 540 eta 500 kiloko probetan eta proba mistoan. Munduko txapelarekin etxera itzultzea ez da erraza izango, kontuan hartu beharreko baldintza ugari baitaude. Taldeka, multzotan banatzen dira taldeak, eta zozketek eragin handia izaten dute, multzoan aurkari indartsuenak tokatzea edo ahulenak tokatzea gerta baitaiteke. Kategoria mistoan duela bi urte aurten baino talde gutxiago zeuden; ondorioz, aurkari aukerak ere gutxitu egiten dira.

Euskal Herriko txapelketek ere zeresana eman dute. Joan den igandean amaitu ziren, eta gainontzeko euskal taldeek argi utzi zuten oso indartsu daudela. Mutiletan, Abadiñokoa aipatzen dute guztiek, eta nesketan, Laukizko Gaztediren itzulera. Aurkari gogorrenak, beraz, etxean bertan egon daitezke.

• Lurraldebus bidaiek 2012tik 2013ra izandako igoera. Iaz, 21,11 milioi bidaia egin zituzten gipuzkoarrek herri arteko autobusetan; 2012an baino %3,26 gehiago, hau da, 2012an baino 650.889 bidaia gehiago. Gaueko zerbitzuen erabilera ere %3,78 igo zen.

Leire Zumeta (Anoeta, 1986) bigarren aldiz lehiatuko da aurten Munduko Sokatira Txapelketan.Egungo munduko txapeldun moduan zoazte Irlandara. Zer sentitzen duzu?Talde piloa elkartuko gara bertan. Mistoan, txapela irabazi genuen duela bi urte, baina au...

Erlojugileek, ordulari baten mekanismoaren bitartez, denbora kontrolatu eta doitu behar dute. Erloju konpontzaileen ezaugarririk nabarmenenak abilezia eta intuizioa dira, erlojua konpontzeko arazoa nondik datorren ikustea ez baita nolanahiko lana.

Jose Ramon Munduate (Ordizia, 1950) erlojuak konpontzen aritu da 14 urte zituenetik, aitak Ordizian zeukan erloju tailer-dendan, eta hantxe ikasi zituen ogibidearen nondik norakoak. Aitarengandik ikasi zituen erlojugintza tradizional mekanikoari buruzko ezagutzak: "Aitak eta aitonak erakutsita ikasi nuen ofizioa; lehendabizi birraitona hasi zen ofizio honekin, ondoren aitonak jarraitu zuen, gero aitak, eta, gaur egun, ni ari naiz tradizioari jarraitzen. Sendiko ofizioaren laugarren belaunaldia naiz ni".

Gaur egun, Ordiziako Kale Nagusian dagoen Munduate erloju dendan lan egiten du. 1883. urtean eraiki zen Ordiziako Munduate erloju denda, eta, geroztik, belaunaldiz belaunaldi lanean jarraitu dute senitartekoek, herritarren zein beste edozein bezeroren erlojuak konpontzen.

Erlojuak konpontzeaz gain, eskaintza zabala dute erloju dendan: bitxiak, oparitarako elementuak… Gainera, merkatuan ezagunak diren markekin lan egiten dute. Horrez gain, erlojuak konpontzeko lantegi propioa daukate, eta bertan konpontzen dituzte bezeroen ordulariak.

Garai bateko erlojuekin alderatuta, gaur egungoek ez dute zerikusirik hasierakoekin. Erloju mekanikoak alde batera utzi dira, eta digitalak dira nagusi. "Erlojuak erabat aldatu dira; orain berriro automatikoak erabiltzen hasi denik ere bada, baina oso gutxi hala ere. Erloju automatikoek ez dute pilarik, mugimenduarekin ibiltzen direnak dira, eta kargatu egiten dira", azaldu du Munduatek. Hala ere, gehien erabiltzen diren ordulariak kuartzoan eginak eta digitalak direla jakinarazi du.

Garai batean ordularien zenbait alderdi elektroniko konpongarriak baziren ere, gaur egun, kasu gehienetan pieza osoa aldatzen dela adierazi du erloju konpontzaileak. Gainera, gaur egungo ordularien arazoak konpondu ahal izateko, erloju konpontzaileek tresna bereziak eduki behar dituzte. "Garai batean, erlojuen konponketa lanak egiteko, beharrezkoa zen piezak desmuntatu, pieza bakoitza banan-banan garbitu eta hautsita zeuden piezak konpondu ondoren berriro guztia muntatzea; eta, horren ondoren, bezeroari itzultzen zitzaion erlojua. Baina, orain, oso gutxitan egiten dira horrelako konponketak", azaldu du erloju konpontzaileak.

Zaila izaten da, beraz, ordulari digitalak konpontzea, mekanismo guztia ukitu ere egiterik ez dagoen zirkuitu itxi batean biltzen delako. Erloju konpontzaileak esan duenez, "gehienetan dena aldatu behar izaten da. Moduluak bezala izaten dira, eta batzuetan horiek ezin dira konpondu hondatuta dauden piezak aldatuta ere". Dena dela, izaten dira konpondu ezin daitezkeen arazoak ere: "Askotan denbora mordoa pasatzen dugu, eta ez dugu asmatzen zein den arazoa, eta horrek sekulako amorrazioa ematen du".

Egungo bezeroak

Horrenbeste ordulari marka izanda, erloju konpontzaileek hainbat pieza eduki behar izaten dituzte beren tailerretan. "Ofizio honetan aspalditik gabiltzanez, pieza mordoa ditugu, baina, batzuetan, eskatu egin behar izaten dira hainbat almazenetatik: bai Donostiatik, bai Bartzelonatik baita Madrildik ere".

Ordiziarrak esan duenez, erosleen profila askotarikoa da. Adinekoek nahiz gazteek erosten dituzte erlojuak. Gainera, gaur egun ordulariak maiz ematen dira opari modura ere: "Gehienbat, edadetuei oparitzen zaizkie ordulariak. Batzuetan ezkondu zirenetik 50 urte bete dituztelako, besteetan erretiroa hartu dutelako... Gazteak gehiagotan etortzen dira ordulariak erostera, sarriago aldatzen baitute erlojua, moda kontuengatik gehienetan". Baina, azken urteetan, krisiaren ondorioz erloju salmenta ere gutxitu egin dela adierazi du.

Bezeroak erloju zaharrak edo familiako oroigarriak konpontzera joaten diren galdetuta, honela dio Munduatek: "Erloju zaharrak konpontzera etortzen direnean gehienetan hormako erlojuak izaten dira. Eskumuturreko erloju zaharrak ere konpondu izan ditugu noizbehinka, baina gehienetan oso hondatuta egoten dira, eta batzuetan ez du merezi horiek konpontzea. Ongi jartzeak ere denbora asko eskatzen baitu eta horren ondorioz gora egiten baitute prezioek".

Konponketa prozesua

Prozesu guztietan, ordulariak konpondu edo garbitu behar dituenean, lehendabizi aurrean duen pieza aztertzeari ekiten dio erloju konpontzaileak, arazoa zein den ikusteko. Ondoren, bezeroari aurrekontu bat prestatzen dio, eta horrek onartzen badu, erlojuaren konponketarekin hasten da. "Lehendabizi, erlojuak zein arazo daukan ikusten da, eta, ondoren, bezeroei gure iritzia ematen diegu konponketa egitea merezi duen ala ez esanez".

Munduateren esanetan, bere ogibidean bi bertute nagusi behar dira: pazientzia eta pultsua. "Pazientzia da, nire ustez, ofizio honen gakoa, baina pultsuak ere badu garrantzia. Baita ikusmenak ere, baina hori luparekin konpontzen da", azaldu du. Horiez gain, komenigarria da eskarmentua eta intuizioa izatea ere, diagnostikoa azkar eta zehaztasun osoz egin ahal izateko: "Esperientziak ere asko esaten du".

Lander Oterminek lan bikoitza izango du aurtengo Munduko Sokatira Txapelketan. Alde batetik, tiratzaile moduan ariko da Ibarrakoa, eta, bestetik, nesken taldearen entrenatzaile gisa.Nola iritsi dira munduko lehiara Ibarrako neskak? Lauko txapelketan o...

2010eko azaroan Donostiako Emakumeen Etxea ireki zenetik, erabiltzaile kopurua handituz joan da urtez urte. 2013an, 40.000 lagunetik gora igaro ziren Okendo kaleko egoitzatik; egunean 109, batez beste.