GIPUZKOAKO HITZA

Lanak aurreratuta dituzte Hernaniko Baratze Parkean. 66 lursail banatuak ditu dagoeneko udalak, eta herritarrek barazkiz bete dituzte baratzeak: azak, zerbak, letxugak, espinakak, tipuletak, porruak... Izpilikua edo lavanda jartzen ere ausartu da baka...

Seina urte eskatu dituzte 26/11 auzian auzipetutako 40 lagunentzat. 2009ko azaroko sarekadan atxilotu zituzten horietatik 34, eta zortzi hilabete eta ia bi urte artean egon ziren kartzelan.

Aurten abiatutako Baratze Parkea Sarea egitasmoan, 250 pertsona ari dira parte hartzen. Eta aurreikuspenak betez gero, 800era igoko da erabiltzaile kopurua. Hirukoiztu egingo da baratze zati ekologikoa herri gunean lantzen duen gipuzkoarren kopurua, alegia. Datu horiexek eman ditu Ekoguneko Landa Garapeneko arduradun Amalia Virtok.

Dagoeneko martxan dira Kutxa Ekoguneak bultzatzen dituen baratze parke batzuk: Lezokoa, Usurbilgoa, Tolosakoa eta Alegiakoa zabalik daude. Autokontsumokoak dira, eta udalen lurretan egindakoak. Horiek dira bete beharreko irizpideetako bi. Errenterian eta Zegaman aurki jarriko dituzte martxan baratzeak, eta Hernanikoa datorren astelehenean inauguratuko dute. Horretaz gain, urtea amaitu aurretik beste bi herrirekin hitzarmenak sinatu nahi dituzte Kutxa Ekoguneko arduradunek —Kutxaren Gizarte Ekintzatik bultzatutako proiektua da Ekogunea—. Eta, aurrekoei Ekoguneko bertako baratzea gehituta, hamar proiektu egongo lirateke martxan epe ertainean.

Udazkena amaitu aurretik zabaldu nahi dute Ekoguneko baratzea, Zabalegi etxaldean. Donostiako, Hernaniko eta Lasarteko herritarrek erabiliko dute baratzea han. Udaberrian adjudikatu zituzten lurrak, eta donostiarrak dira erabiltzaile gehienak.

Irizpide guztiak txertatuta

Hain zuzen, Ekoguneko baratzearen irizpideak eta eredua hartu dituzte aintzat Gipuzkoan barna sarea osatzen ari diren beste herriek. "Ekoguneko baratze proiektuan gure irizpide guztiak txertatzen saiatu gara", azaldu du Virtok. "Hainbat estrategia lantzen ari gara Ekogunean, dela energia, dela hizkuntza ekologia, paisaia eta natura... Adibidez, guretzat izugarrizko balioa du proiektuan hainbat hizkuntzatako bizilagunak edukitzeak, eta horregatik lursailak adjudikatzean horrelako irizpideak ere kontuan hartu ditugu". Eraikinak ere ahalik energia gutxiena behar dutenak izango dira, esaterako.

Ekogunetik aparte, herriz herri egiten diren proiektuetan ere saiatzen dira irizpide horiek helarazten, baina argi dute udalek dutela azken hitza. "Batzuetan, diru murrizketengatik pentsatutako guztia ezin izaten dute egin herrietan. Gauza asko egin daiteke, hala ere. Errenteriako proiektuan, esaterako, etxolak eguzki plaka izango du, eta goiko aldean errota jarri diote, haize indarrarekin energia sortzeko. Gainera, menditik datorren ura jaso eta gero, ur hori erabiliko dute baratzeak ureztatzeko".

Helburua argia da, "jendea sentsibilizatzea bertako produktua eta produktu ekologikoa kontsumitzera bideratzeko". Zer balio eta onura dituen zabaldu nahi dute Ekogunetik, eta hori sustatu. "Aldi berean, horrekin helburu gehiago betetzen ditugu: horrelako proiektu batean hainbat elkartek hartzen du parte, hainbat adin, hizkuntza eta kulturatako jendea nahasten dugu, ikastetxeak txertatzen ere saiatzen gara, eta beraz, badu helburu sozial bat ere. Gainera, aisialdiko jarduera osasuntsu bat da hau", azaldu du Virtok.

Udal baratze ekologikoak ahalik eta herri gehienetara zabaltzeko, tokian tokiko udalekin elkarlana egiten dute Ekogunetik. Zati bat Ekogunearen ardura izaten da, baina gainerakoa udal bakoitzak erabaki eta gauzatu behar du, herri bakoitzeko erabiltzaileekin elkarlanean. "Aurreproiektuak egiten laguntzen diegu Ekogunetik, diru laguntzak bideratzen ditugu, eta hortik aurrera udalek lan asko dute egiteko: beraiek osatzen dituzte proiektuak, lurrak jartzen dituzte, eta eguneroko lanak beren esku hartzen dituzte". Udalen zereginetako bat da lursailen tamainak eta erabiltzaile kopurua zehaztea. Herri batetik bestera baratzeen tamaina erruz aldatzen ari da. Hernaniko baratzeak 30 metro koadrokoak dira, eta Zegamakoak eta Lezokoak, berriz, bikoitzak.

Zerrendan bat, inguruan asko

Izena eman duten pertsonak 250 dira, baina Virtok azpimarratu du horien inguruan jende gehiago ere inplikatzen dela egitasmo honekin. "Lursailaren jabeek bakarrik ez dute parte hartzen honetan. Batek bere haurrak eramango ditu baratzera, besteak bere gurasoak, edo senarra, eta hala, pertsona kopurua biderkatuz joaten da. Eta elkarteek parte hartzen dutenean ere helburu hori betetzen da".

Proiektuak indarra denbora gutxian hartu duela esan daiteke. Izan ere, urte hasieran jarri zuten martxan lehen baratze parkea, Lezon. Otsailean zabaldu zuten hangoa. Hala ere, Ekoguneko arduradunak nabarmendu du bi urte lehenagotik hasiak zirela lanean Lezoko Udalarekin. "Prozesua luzea da. Azken batean, udal bakoitzean sail askotatik igaro behar du proiektuak, udal arautegia publiko egin behar da, epe batzuk errespetatu, tokia egokitzeko lanak egin eta abar. Batzuk orain bi urte hasi ziren egitasmoa lantzen, eta oraindik ez dute martxan jartzerik izan". Gainera, lurra modu ekologikoan landu behar denez, erabiltzaileek ikastaroak jaso behar dituzte, gutxieneko irizpide eta arau batzuk ezagutzeko. Azpeitiko Kimu Bat enpresakoak ari dira lan horretaz arduratzen herriz herri.

Aurtengo helburuak argi dituzte Ekogunean. Hurrengo urtekoak, berriz, gordin samar dituzte oraindik. Hala ere, Virtok aurreratu du hausnarketa bat egingo dutela datozen bi hilabeteetan. Orduan argituko da dena. "Erabaki behar dugu datorren urtean baratze gehiago irekitzen jarraituko dugun ala hausnarketa lan bat egingo dugun, hamar hauekin aurrera nola egin erabakitzeko".

Kiroldegiko frontoia jendez betetzea du helburu Zestoako Libre taldeak. Horrela, 35/02 auzian auzipetutako herrikide Mikel Arregi Ertxin-i babesa adierazi nahi diote, Segiren eta herriko tabernen aurkako epaiketen aurkako jarrera erakusteaz gain. Herr...

Egun, beheko sutarako, ekonomiketarako eta parriletarako soilik erabiltzen bada ere, ikatza oso erregai preziatua izan zen orain 50 urte inguru arte. Burdinarekin lan egiten zuten lantegi ugari zeuden, eta enpresa horietan ikatz asko behar izaten zuten.

Behar hori asetzeko, ikazkinak behar izaten ziren. Ataunen, esaterako, 400 lagun inguru ere ibili ziren ikazkin lanetan, herriak 2.500 biztanle inguru zituen garaian. Horietatik asko, diru gehigarria lortzeko aritzen ziren ikazkin gisa. Eguneko bi erreal eta talo eta babarrun otordua ematen zieten ikazkinei. Baina, duela mende erdi, ikatza alde batera utzi eta elektrizitatea erabiltzen hasi ziren lantegietan, eta garai batean bizi-iturri zen lanbide hura desagertuz joan zen, historia bihurtuz.

Ikazkinen "bizimodu gogorra" ekarri nahi izan du gogora orain Joxe Ramon Agirre Marron-ek. Lizarrustiko Parketxearen ardura hartu du, eta jatetxe-taberna eta interpretazioa izateaz gain, "jendea informatzea eta heztea" ere badu helburu, bestelako proposamen batzuk eskainiz eta "bizia emanez". "Hona etortzen denak beti erakargarritasunen bat aurki dezan nahi nuke", dio; "mamiari heldu nahi diot; gizakiaren eta naturaren arteko lotura, eta kultura eta ekonomia batuz". Oraingoan, txondor bat egin du, bertaratzen diren guztiei "ikazkinen bizimodu gogorra" nolakoa zen eta ikatza egiteko prozesua nolakoa den azaltzeko.

Irailaren 22an hasi ziren txondorra egiten, eta bihar aterako dute ikatza txondorretik festa handia eginda. "Garai batean ere, ikazkinek, mendian egoteko denboraldia amaitzen zitzaienean, festatxoa egin ohi zuten, eta guk ere horrelaxe egingo dugu", dio Marronek. Denboraldiak, ordea, giro ona egiten zuen artean irauten zuen: maiatzetik urrira edo azarora. Neguan ere ez ziren lo egoten; hurrengo urtean txondorrak non jarri lekuak bilatzen, enkanteak egiten, kontratistekin negozioak egiten eta halako lanetan ibiltzen ziren.

Garai hartako txondorrak askoz handiagoak izaten baziren ere, eta jende gehiagoren esku-lana behar izaten bazuten ere, bihar jasoko duten ikatza egiteak ere eman dio lana Marroni.Txondorra egiteko laguntza izan du ataundarrak. "Garai batean, herriko aguazilak moztu nahi ziren pagoak markatzen zituen, onespena emanaz bezala. Markatu gabekoak moztuz gero, isunak izaten ziren", dio.

Pagoak, pagomotzak edo tantaiak izaten ziren; bietatik. Pagomotzak, mugarratutako pagoak ziren. Altuera jakin batean heltzean mozten zituzten, eta enbor batean hazi ordez, zabalera ere asko hazten ziren, horrela, enbor beretik egur gehiago ateratzeko. Tantaiak, aldiz, zuzen, naturalki hazten uzten zituzten.

Moztu ere, tamaina ezberdinetan mozten zuten egurra, txondorraren zati ezberdinetan jartzeko. Erdian tximini bat egiten da, eta tximini hori egur zati txikiz inguratuta egoten da. Inguruan, handiagoak. Eta egur guztiak ongi jarrita daudenean, gainean orbela eta lurra botatzen da. "Txondor txikia da hau, 12 tona ingurukoa", dio Lizarrustikoagatik.

Dena prest dagoenean, sua, txingar handi bat, sartzen da txondorraren barrura tximiniatik eta txondorraren gailurrean egurrak jartzen dira eta zotalekin —belarrez osatutako lurrazalarekin— estaltzen da, txondorrari txapela jarriz.

Behin sua emanda, zulotxoak egin behar dira inguruan. "Egurra goitik behera erre behar da", dio Marronek. Horretarako, erre nahi den txondorreko zatiaren arabera egin edota estali behar dira zuloak. "Tximini batek bezalaxe funtzionatzen du honek, eta zuloek tiroaren funtzioa egiten dute". Zuloak ziri batekin egiten dira, eta orbelez eta lurrez estali.

Sekretua sua mantentzea da

Txondorrak labe arriskutsuak dira, ordea. "400-500-600 gradu ingurura iris daitezke. 200 gradutara iristen denean, deshidratatzen hasten da egurra, eta, hortik aurrera, ikaztu egiten da: horri pirolisia deitzen zaio, eta hori interesatzen zaigu", dio.

Lehen asteetan, 24 orduko zaintza behar izaten du, bi edo hiru orduz behin behintzat kasu eginez. Ondorioz, Agirrek Lizarrustin lo egin behar izan du, txondorra mimatuz. Izan ere, "ondo mantentzea da sekretua". Haizea behar den neurrian bakarrik sartu behar da; bestela, txondor osoak su hartzeko arriskua du.

Haizea kontrolatzeko, begiratzen zaion bakoitzeko zuloak nola dauden ere begiratu behar da, eta orbela eta lurra bota tarteka. Noizean behin, gainera, "zauri bat sendatzen arituko bagina bezala, hutsuneak bete behar dira", dio Marronek. Egurra erretzen doan heinean, zuloak egiten dira txondorrean, eta, zulo horiek betetzeko, txondorra ireki, garbitu, lehengo orbel eta lur zaharrak kendu, eta berriz orbel eta egur berria botatzen da.

Lizarrusti Parketxean erakusketa ugari jarri dituzte azkenaldian, bertan dagoen Aralarko Interpretazio Zentroan daudenez gain. Txondorra piztuta egon den bitartean ere, nola egiten den ikasteko eta ikusteko informazio panelak jarri ditu Marronek, eta behar diren lanabesak eta ikazkinen argazki zaharrak ere ikus daitezke. Biharko festan ere ikusi ahalko dira argazki horiek. Horrez gain, txondorraren ondoan, garai bateko ikazkinen txabolaren erreplika ere badago.

Donostiako Koldo Mitxelena kulturgunean ere landu dute ikazkintzaren gaia, eta Lizarrustiko parketxeko arduradunak berak azaldu du ikazkinen lana eta ikatza egiteko jarraitu beharreko prozesua nolakoa izaten zen.

Gure uda sexualki patetikoei errepasoa egiten ari ginen iraileko arratsalde hartan, azenario pastel zoragarriekin garagardoak edanez. Uztail hasieratik inor larrutan egin gabe egotea sinesgaitza iruditzen zitzaigun. Gutako batek otsailetik batere busti barik zebilela aitortu zuen, lotsa galduta.

Tragoen joan-etorrian, Estefania, Laura, Santi eta laurok lehorteari amaiera jarri beharra zegoela erabaki genuen. Badakit pentsatu duzula errazena festa modu zoroan gutako baten etxean jarraitzea zela, xanpain eta kokainaz inguratuta. Nik ere hala uste nuen, baina ez zen suertatu. Aitzitik, hilabeteko epea ezarri genuen bakoitzak bere kasa sufrikarioa arindu zezan. Ordurako lasaitua lortu ez zutenek afaria ordaindu beharko zieten arrakasta izandakoei. Ni atzera botatzekotan nengoen, baina, "diru pixkat galdutare Hitza-rako zutabe errexa zekat hor" deliberatu, eta igerilekura batere urik gabe bota nuen neure burua.

Norberak bere aurrerapausoen berri eman zezan, Whatsappeko taldea atondu genuen. Txortaldiaren ondorengo zigarretaren ordez, lagunetaz gogoratu eta pasahitz motz baina ezin esanguratsuagoa bidaltzekotan geratu ginen: "Gola!". Nik ahal izango banu mezua pertsonalizatzea erabaki nuen. "Gola Las Gaunasen!" idatziko nuen, eta betaurreko ilunak dituen emotikono jostagarriarekin lagundu —erretzen ari denik ez dauka nire sakelako berriak; politikoki zuzenak dira gaur egungo trasteak, dedio—.

Coach-ei, autolaguntza idazleei, zutabegile honi eta beste hainbat ke saltzaileri irakurriko zenion horrelako egoeretan proaktiboa izateak duen garrantziaz. Laurok ere ez ditugu lozorroan eman azken asteak: agendei hautsa kendu, eta lotsaz betetako telefono deiak egin ditugu. Haiek porrot egindakoan, kale eta tabernetan gora eta behera aritu gara goiz eta gau, gure praka eta irribarre onenak soinean.

Bi euskal herritarrek, andaluziar batek eta kataluniar batek osatzen dugu taldea —sexu kontutan parekatzeko atzerritar bakoitzeko gutako bi behar direlako dela pentsa dezakezu, nahi baduzu—. Nesketako bat objektiboki beste hirurok baino ederragoa da, eta ezin gozoagoa gainera; haren arrakasta ziurtzat neukan.

Afari bezpera iritsi da, ordea, eta Whatsappak isilik jarraitzen du, marka da gero. Ez hori bakarrik: Estefania, Laura eta Santik adostutako epeari pare bat aste gehitu beharra dagoela diote, gola lortzear daudelako. Niri ez dit batere graziarik egin proposamenak, eta eskola zaharreko gipuzkoarra naizela azaldu diet, apustuen arauekin zorroztasun osoz jokatzen duen horietakoa. Pitokeria galanta da hori, noski. Kontua da hasieratik isekarik ez jasateko husnako berdinketarekin amesten nuela. Eta lehia behingoz amaitzera doanean epaileak luzapena jokatu beharra dagoela esaten badu, irabazteko gutxi eta galtzeko asko dudalakoan nago.

Espainiako Auzitegi Nazionalak Jarrai, Haika eta Segi erakundeak "terrorista" izendatu zituenetik, Espainiako eta Frantziako poliziek 223 lagun atxilotu eta 130etik gora espetxeratu dituzte.

Napoka Iria bikoteak —argazkian— disko berri bat kaleratuko du egunotan. Lana aurkezteko lehen saioa Donostiako Lugaritz kultur etxean izango da, gaur, 21:00etatik aurrera. Birikak aire garbiz beteta dator bikotea Arnasten ikasteko berriz lanarekin. Oraingoan estudiotik pasatu dira diskoari behar zuen denbora eta dedikazioa eskaini ahal izateko. Gaurko aurkezpenean, taula gainean ikusiko ahal izango dira, halaber, grabazioan parte hartu duten musikariak ere. Tartean, Cafe Teatro, Andrakan edo Bizarra taldeetan aritutako Iban Urizar tronpeta jolea eta Willis Drummond eta Tin Trails taldeetatik igarotako Felix Buff bateria jolea.

Betidanik gustatu izan zaio Joseba Insaustiri (Ordizia, 1977) artzaintza lanetan aritzea. Bere senitartekoak industria sektorean aritu izan dira lanean, baina berak argi izan du betidanik artzaina izan nahi zuela: "Betidanik gustatu izan zait baserria...