GIPUZKOAKO HITZA

Bi sumarioetako auzipetuek Libre dinamika jarri zuten martxan uztailean, eskubide zibil eta politikoen alde egin eta epaiketen aurkako dinamika bultzatzeko. Hainbat profesionalen ekarpenak kontuan hartuta, bost puntuko manifestua osatu zuten, hauexek:...

Oso zaila da alzheimerrak jotako norbaitekin bizitzea. Maite duzun pertsona guztiz aldatzen du gaixotasunak". Pairatzen dutenena, eta horien senideena, horra alzheimerraren bi aldeak. Naroa Diaz gizarte langileak (Donostia, 1986) gertutik ezagutzen di...

• Gipuzkoako langabeak, irail bukaeran. Langabeziak %2,24 egin du gora azken hilabetean. Guztira, abuztuan baino 1.079 langabe gehiago daude. Iazko iraileko datuen aldean, %6,91 egin du gora langabezia tasak —orduan baino 3.175 langabe gehiago—.

Maite Martinez neurologoak Donostiako Ospitalean egiten du lan (Ordizia, 1971). Ondorioz, gertutik ezagutzen du alzheimerra.

Zer da alzheimerra?

Burmuinaren funtzioen galera progresiboa eragiten duen gaixotasun degeneratiboa da, dementzia kausarik ohikoena.

Zeintzuk dira horren sintomak?

Hasieran, oroimen nahasteak eta orientazio arazoak dira sintoma nagusiak. Gaixotasuna hedatzen eta burmuineko beste ataletara zabalduz doan neurrian, sintomak areagotu egiten dira, eta hizkuntzaren murriztea, kalkulurako zailtasuna eta beste hainbat nabarmenago egiten dira. Pertsonaren izaera eta portaera aldatu egiten dira, eta autonomia eta bizi-kalitatea galtzen dute.

Erraza da gaixotasuna antzematea?

Ez beti. Hasieran, sintomak arinak direnean, ez da erraza jakiten ikusten ditugun gauza horiek alzheimerraren hasiera, zahartze prozesu normalaren edo depresio baten ondorio diren. Esplorazio osagarri asko lagungarri diren arren, gaixotasun honen diagnosia nagusiki klinikoa da, eta denbora behar da sintomak argiak izan arte eta narritadura progresibo bat ikusten denera arte.

Zein eragin ditu pertsonengan?

Hasieran, eta izan daiteke denbora luzez, orientatzeko zailtasuna eta oroimen nahasteak dira nagusi. Garai bateko kontuak ongi gordetzen dituzte, eta, aldiz, informazio berria jasotzeko zailtasun handia dute. Erraz uler dezakegu horiek zer eragin izan ditzaketen gure egunerokoan. Behin eta berriz gauza bera galdetu, kalean galdu… Zabalduta dagoenean, afektibitate, nortasun eta portaera arazoak dira nabarmenago: pertsonak bere kabuz bizitzeko ahalmena galtzen du.

Zein faktorek handitzen dute alzheimerra izateko probabilitatea?

Ez dago erabat argi zein den gaixotasun honen jatorria. Antza, gehienetan, genetika eta ingurunearen arteko interakzioaren ondorio da. Gure geneek, neurri batean, gaixotzeko probabilitatea areagotzen dute, baina horren kontra ezin dugu ezer egin. Bakoitzaren bizimoduak eta ohiturek ere badute zerikusirik. Adina da arrisku faktore nagusia. Genetikoki baldintzatuta hainbat kasu goiztiar badiren arren, ez da ohikoena: 65 urte baino gehiagokoetan ikusten dugu nagusiki.

Alzheimerra saihestu daiteke?

Ez erabat. Ongi jateak, kirola egiteak, ohitura osasungarriak izateak eta burua aktibo mantendu eta erabiltzeak laguntzen du.

Nola lagundu diezaiokete lagun eta senideek alzheimerrak jotakoari?

Oso garrantzitsua da haiek gaixotasuna zer den eta nola eragiten duen jakin eta ulertzea. Ez da erraza guk ezagutu eta maitatzen dugun pertsonak esaten eta egiten dituen horiek ulertu eta onartzea. Ez ditu berak egiten, gaixotasunak baizik: dena da errazagoa behin hori barneratuta. Egunerokoan lagundu, maitasunez tratatu, aktibo mantendu; posible bada, etxean goxo eduki, eta hala ez bada, laguntza eskatu.

Gaixotasuna egonkortu daiteke?

Hainbat botikak gaixotasuna egonkortzeko nolabaiteko ahalmena erakutsi dute. Estimulazio kognitiboa deritzonak ere lortzen du neurri batean sintomak atzeratzea. Tratamenduak ikertzen ari dira, eta ziur nago aukera gehiago eskainiko dituela.

• Mugi sistema martxan jarri denetik herritarrek erabilitako Mugi edo Lurraldebus txartelen kopurua. Gipuzkoan 5 urtetik gorako 680.000 lagun daudela kontuan hartuta, biztanleen ia %60k dute Mugi sistemako txartela. Sei hilabete bete zituen irail hasieran.

Alzheimer gaixotasuna duten pertsonen familiei lagundu eta gizartea kontzientziatzeko asmoz abiatu zuen kanpaina AFAGIk. Oso zabalduta dagoen gaixotasuna dela eta gaixoen eta horiek zaintzen dituzten pertsonen bizi-kalitatea hobetzeko indarrak batu be...

Motibazio politikoagatik preso dauden kolonbiarren eskubideen alde dihardu lanean Walter Agredok (Cali, 1970). Talde paramilitarren aldetik jasotako mehatxuak direla medio, sei hilabete daramatza Kolonbiatik kanpo, eta aste batzuk igaro ditu Euskal Herrian. Hain justu, urriaren 12an Hispanitatearen eguna ospatzen dela-eta Askapena erakunde internazionalistak egitarau oparoa antolatu du datorren asterako. Dokumental emanaldiak zein hitzaldiak izango dira Euskal Herriko hainbat txokotan, guztiak ere, "Europako, eta, batez ere, Espainiako multinazionalek hainbat herriren aurka daramaten zapalkuntza eta etengabeko lapurreta salatzeko". Horietako zenbait hitzaldi Agredok berak eskainiko ditu, Kolonbiako egoeraren berri emanez. Gipuzkoan, hiru lekutan ariko da.

Lehen aldiz etorri zara Euskal Herrira. Zer iruditu zaizu?

Europara etorri, Asturiasen eta beste hainbat lekutan egon, eta Euskal Herrira etorri gabe geratzea oker handi bat izango zelakoan nago. Duintasun eta indar handiz borrokan ari den herri baten irudia geratu zait buruan, istorio gogor asko biltzen dituen herri gisa oroituko dut. Urte askotako kulturari eutsita bere etorkizuna erabaki nahi duen herri bat ezagutu dut, ikusezin bihurtu nahi izan dutena. Europaren barnean, eta zehazki, Espainiako Estatuaren barnean egonik, sinestezina iruditzen zait Euskal Herriko errealitateari ez ikusiarena egiten diotenen jarrera, jazarpen eta tortura kasuak ukatzen dituzten horien jarrera. Esango nuke Espainiak harrera egitasmo esanguratsuak dituela etorkinei zein palestinar edo saharar herriei dagokienez. Baina Euskal Herrian gertatzen ari denari ez dio kasurik egin nahi. Adibide garbia, irailaren 11ko Diadan neonaziek Madrilen egin zutena da. Hori euskal gazteek egin balute, honezkero inputatuak eta atxilotuak leudeke.

Kolonbiako preso politikoen elkartasun batzordeko ordezkaria zara, zehazki Cauca eskualdekoa. Zein da batzorde horren egitekoa?

Nazio mailan egituratutako batzordea da gurea; Kolonbiako bederatzi eskualdetan dugu presentzia, eta bai, ni hego-mendebaldeko Cauca eskualdeko ordezkaria naiz. Gure egitekoa arrazoi politikoengatik askatasuna galdu duten herritarren eskubideak juridikoki defendatzea da. Bi hitzetan esanda, jendeari bere eskubideen alde egiteko tresnak ematea da gure funtzioa. Hasiera batean, gerrilletako kide ziren herritarren eskubideen alde egiten genuen lan, baina azken urteotan asko aldatu da hori. Gaur egun, matxinada armatuko parte izan gabe askatasuna galdu duten herritar asko daude. Gora egin duelako protestetan parte hartzen duen jendea auzitegietara eramateko joerak, eta elkartasunez protestekin bat egiten duten asko atxilotzen dituzte. Ondorioz, asko aldatu da guk 'atxilotu politiko' gisa definitzen genituen herritarren figura bera ere.

Urriaren 12ko testuinguruan hitzaldi sorta bat eskaintzera etorri zara Euskal Herrira. Zein mezu nabarmendu nahi duzu?

Juan Manuel Santosek presidentetza hartu zuenean, azaldu zuen berak bost ardatz baliatuko zituela Kolonbia aurrera ateratzeko. Ardatz horietako bat meatzaritzarena da. Kolonbian urrea dago, uranioa, petrolioa eta beste hainbat gauza, munduko multinazionalak Kolonbiara iristea eragin dutenak, horien artean baita Espainiako multinazionalak ere. Beraz, esan daiteke orain dela urte asko La Pinta, La Niña edo La Santa Maria itsasontziekin iritsi zen inbasioak iraun egiten duela oraindik, Iberdrola, Union Fenosa edo BBVA eta halako izenekin gaur egun. Gure eremuaren usurpazio horrek badirau oraindik. Hori nabarmendu nahi dugu hitzaldien bidez, gure aberastasunak eta gure baliabide naturalak lapurtzen dizkigutela. Gure aldarria ere argi geratuko da hitzaldietan, Kolonbiako baliabide naturalen eta aberastasunen inguruan erabakitzeko eskubidea herritarrok dugula, alegia.

Antzekoa al da preso politikoen egoera Euskal Herrian eta Kolonbian?

Gobernuen jarrerari erreparatuko nioke, hasteko. Bi herrietan mehatxu terroristaz hitz egiten dute gobernuek. Askapenako lagunak ezagutu aurretik, hedabideen bidez baino ez genuen Euskal Herriaren berri, eta hedabideak ikusi behar dira, baina ez zaie sinetsi behar. Espetxe sistemari dagokionez, berriz, sakabanaketa baliatzen dute bietan. Preso politikoak oso txikiak direla pentsatzera behartzen dituzte, euren herrietatik eta familietatik urrunduta. Gainera, hainbat norabidetako zigorra da, Euskal Herriko lagunekin egotean ohartu naiz horretaz. Batetik, presoa bera umiliatzen dute, bakardadean sartzera behartuta. Baina, bestetik, familia ere zigortzen dute, senidea ikusteko ehunka kilometro egitera behartuz, eta askotan bisita izateko aukerarik eman gabe. Bide batez, kalera ere mezu bat igortzeko baliatzen dute, protestekin edo mugimendu sozialekin bat egin dezaken jendeari erakusten diete borrokak zein ondorio dituen, mehatxu gisa funtzionatzen die.

Mehatxua aipatu duzu, badakizu zerbait horretaz.

Bai. Kolonbian mehatxuak daudenean, badakigu serioa dela. Aurtengo lehen seihilekoan, 156 eraso jasan dituzte gizarte mugimenduek. Mehatxuez, informazio lapurretez, bulegoen miaketez zein legez kanpoko atxiloketez ari naiz erasoak aipatzen ditudanean. Jo puntuan gaudela esan daiteke, nik neuk 2009tik mehatxuak jaso ditut. Hasieran mehatxu idatziak posta elektronikoz, ondoren jarraipenez ohartu nintzen, eta talde paramilitarrak bulegora bila etortzen hasi zirenean, gure batzordeak erabaki zuen Kolonbiatik irten egin behar nuela. Sei hilabete daramatzat handik kanpo; hemengo egonaldia amaitutakoan itzultzeko asmoa dut, ea giroa baretu den. Itzuli beharra sentitzen dut, eta ahal bada, ez dut berriro handik alde egin nahi. Bazterkeria gabeko Kolonbia bat eraikitzen parte hartu nahi dut.

Nola eragin dizu astelehenean Guardia Zibilak Herrira mugimenduko hemezortzi kide atxilotu izanak?

Argi utzi behar da eskubideen alde lan egitea ez dela bide horretatik zigortzeko moduko zerbait eta erabat lekuz kanpo dagoela estatuek halako jarrera bat hartzea. Baina, egia esan, ez dut uste Espainia edo Frantziarengandik besterik espero daitekeenik ere, Espainia nazioartean estatu torturatzaile gisa ezagutzen baita. Uste dut euskal presoen aldeko mugimendu sozialari kolpe gogorra eman diotela, baina hala ere lanean segitu beharra dutela esango nuke. Beste edozeren gainetik, elkartasunezko besarkada bat helarazi nahi diet hemezortzi atxilotuei eta Herrira-ko kide guztiei gure batzordearen izenean.

• Ordizia. Convivir con el alzheimer hitzaldia Naroa Diaz gizarte langilearekin. Urriaren 7an, 18:00etan, jubilatuen etxean.

• Mutriku. Zineforuma: Cuidadores dokumentala, Maria Victoria Lucero eta Felix Peña (AFAGI) hizlariekin. Urriaren 10ean, 17:00etan, zaharren egoitzan.

Datorren astean egingo dute Arrasate-Oñati Lasterketa; urtero bezala, urriko bigarren asteburuan. Aurtengoa berezia izango da, ordea. 30. aldiz egingo baitute proba. Orain 31 urte antolatu zuten lehenengoz, baina orain bost urte ez zen egin, eta 2010. urtetik antolatzaile berriak ditu: Antxintxiketan Kirol Elkarteko kideak. Haize berria izan da hori; bultzada indartsua eman dio probari Oñatiko taldeak, eta inoizko sasoirik onenean iritsi da urteurrenera. Hala aitortu du Asier Osinagak, Beitia kirol elkarteko kideak. Dena den, aurreko antolatzaileen lana ez du ahaztu nahi, eta aurreratu du probaren egunean "omenaldi xume bat" egingo dietela sorrerako antolatzaileei eta baita Laixan euskara elkartekoei ere. Izan ere, 30 urtean hainbat antolatzaile izan ditu probak.

Zenbait berrikuntza izango du aurtengo lasterketak. Esaterako, "ibilbidearen zati bat bidegorritik" egingo dute parte hartzaileek aurten lehenengo aldiz. "Oñatiko eta Arrasateko udalen eta aldundiaren laguntzarekin bidegorri sarea osatu da Oñatin, eta parte batzuk oso egokiak dira korrikalariak nahiz patinatzaileak bertatik igarotzeko". Aldaketa horiek patinatzaileentzat onuragarriagoak direla uste du Osinagak: "Aurtengo zirkuitua erosoagoa da motel doanarentzat zein azkar doanarentzat. Izan ere, aldapatxo bat edo beste saihesten da bidegorritik joanda, eta gelditzerakoan asko igartzen da hori".

Herri lasterketa gisara sortu zuten, eta bide horri jarraitzeko asmoa dute antolatzaileek. Helburu xumeekin, baina lasterketak beste horrenbeste urtez irauteko asmo indartsuarekin, era berean. Gainera, Osinagak azpimarratu du 10 kilometroko lasterketak korrikalari ezagunak ere erakarri izan dituela. "Diego Garcia zenak lau aldiz irabazita du lasterketa hau. Hona etortzen zenean, artean ez zen hain ezaguna, herri lasterketetan hartzen zuen parte gehienbat garai hartan. Asier Cuevasek ere lautan irabazi du lasterketa, eta hor dago Yeray Varela korrikalari oñatiarra bera ere".

Euskaratik, atletismo sailera

Osinagak gogoratu duenez, Arrasate-Oñati Lasterketa sortu zenean ez ziren ohikoak herri lasterketak. "Orduan korrika aritzen zirenak zorotzat hartzen zituen askok". Egoera horretan hasi zen lanean "Oñatiko talde bat, gehienbat atletismozaleak, dozena bat lagun inguru". Babesle nagusi moduan Zahor izan zutela azaldu du, eta Arrasateko eta Oñatiko udalekin adostuta atera omen zuten aurrera proba. "Arrasateko portaloitik atera, Oñatira heldu, eta amaitu egiten zen lehiaketa hasiera hartan. Orain, plazara iritsi eta alde zaharretik buelta ematen zaio. Ikusgarritasuna lortu nahian luzatu ziren 500 metro horiek". Osinagaren esanetan, urteak pasatu ahala indarra hartuz joan zen lasterketa, baina 12-15 urteren buruan, antolatzaileek ezin izan zuten jarraitu. "Laguntza eskatu zuten proba antolatzen jarraitu ahal izateko, eta, azkenean, Laixan Oñatiko euskara taldeak hartu zuen ardura hori bere gain".

Antolatzaile berriek egunez aldatu zuten proba, igande goizetik larunbat arratsaldera pasatu baitzuten. Hala ere, maiatzeko bigarren asteburuan egiten jarraitu zuten.

Hainbat urtez proba antolatu ondoren, orain bost urte bertan behera geratu zen lasterketa. Osinagaren ustez, hainbat faktoregatik gainbeheran zegoen ordurako proba. "Nire ustez, Laixan, euskara taldea izanik, ez zen iristen atletismo mundura. Eta lasterketa gainbehera hasi zen. Gero eta jende gutxiagok ematen zuen izena, 80-90 lagunek. Azkenean, erabaki zuten antolatzen ez jarraitzea. Gure ustez, parte hartzearen gainbehera ez zen bakarrik euskara elkarte batek antolatzeagatik, data aldetik egokia ez zelako baizik. Garai batean, herri mailako proba askorik ez zegoen; orain, berriz, duatloiak daude, triatloiak, mendi lasterketak... Mila gauza daude. Eta maiatzetik aurrera pilatzen dira gehien". Horregatik, Laixanek Antxintxiketan elkarteari proba antolatzeko proposamena egin, eta haiek kargu egin zirenean, aldaketak egin zituzten berehala. "Orain lau urte, lasterketa urrira pasatzea izan zen gure erabakia, Behobiaren beroketa lanak egiteko balio izateko. Urriko bigarren larunbatean jarri genuen eguna", azaldu du.

Lau urtean elkarteak egin duen aldaketa zerrendan lehena baino ez zen izan hori. Aurreneko urteko proba korrikalarientzat bakarrik izan zen, eta "300 parte-hartzailetik gora" elkartu ziren. Bigarren urterako, berriz, proposamen interesgarri bat jaso zuten Antxintxiketan elkartekoek: proba patinatzaileentzat ere izatea. "Bergarako Hanka Labanka patinatzaile elkarteko kide batek proposatu zuen patinatzaileentzat ere lasterketa egitea. Proba moduan, ausartu egin ginen. Guretzat berria zen; ez dugu patinatzaileen mundua ezagutzen. Batzuk oso azkar ibiltzen dira, besteak motelago, eta ez genekien hori guztia nola kontrolatu. Azkenean, Hanka Labankak aholkuak emanda, egin genuen, eta ondo atera zen". Hain zuzen, Hanka Labanka eta Arrasateko Atletismo Taldea dira probaren laguntzaileak. Oñatiarraren ustez, "harrera polita izaten du" patinatzaileen probak: "Lehen urtean, 120 patinatzaile izan ziren, eta, iaz, 95. Eguraldiak baldintzatzen du; goizean lau tanta bota baditu, atzera egiten dute batzuek. Baina ikusgarria izaten da, hartzen duten abiadura ikaragarria izaten da: lehen korrikalariak 36 minutu behar baditu Oñatira iristeko, hauek 22 minututan iristen dira". Horregatik, patinatzaileei "gutxieneko teknika maila" eskatzen diete epaileek, eta probatik kaleratzeko ahalmena izaten dute, ezbeharrak saiheste aldera.

Eloy Velasco epaileak aginduta, Herrira-k Hego Euskal Herrian dituen egoitzak itxi zituen astelehenean Guardia Zibilak, tartean, Hernanikoa. Hemezortzi lagunetatik hamabost atxilotu zituzten Gipuzkoan. Jorge Fernandez Diaz Espainiako Barne ministroak ...