GIPUZKOAKO HITZA

Galtzaundi elkarteak, Txolarre Irratiak eta Tolosaldeko Hitza-k orain bi urte hasitako bidea heldu da helmugara. Gaurtik abian da komunikazio egitasmo berria, eta Tolosaldeko Ataria astekariaren zero zenbakiak eta atari digitalak gaur atera dira argit...

Duela pare bat ikasturte sortu zen Gabiriako haur abesbatza, Miren Gurutze Plazaola (1979) zuzendari zuela. Jaiotzez zumarragarra da, baina, gaur egun, Oñatin bizi da. "Betidanik gustatu izan zait musikaren mundua, eta beti izan dut gogoko musika arloan lan egitea", azaldu du. Hark du Gabiriako haur abesbatzaren pisurik handiena, bertako zuzendaria eta arduraduna baita, baina "abesbatzako haurren gurasoak ere beti daude prest edozertan laguntzeko".

Gabiriako haur abesbatzan aritzeaz gain, haurrentzako beste hainbat abesbatzatan ere ari da lanean, Oñatikoan eta Beasaingoan, besteak beste. Txikitatik izan da musikazalea, eta piano karrera eta musikako irakasle izateko ikasketak egin zituen; horrez gain, urtero Euskal Herriko Abesbatzen Elkarteko zuzendaritza ikastaroetan ere parte hartzen du udan, eta pedagogia ikasketak ere egin ditu. "Poliki-poliki esparrua zabaltzen joan nahi dut", azaldu du.

Musikaren inguruan lanean hasteko lehenengo pausoa Oñatiko abesbatzan eman zuen Plazaolak: "Egun batean Oñatiko abesbatzatik deitu zidaten, eta bertan pianista moduan lanean hasteko aukera eskaini zidaten; hortik hamabost egunera, txikien abesbatza zuzentzeko proposamena egin zidaten, eta horrela hasi nintzen lanbide honekin".

Abesbatzara doazenek hainbat gauza ikasten dituzte: batetik, talde lanean aritzea bultzatzen diete bertara doazen haurrei. "Azken batean, abesbatza bat ez da indibidualtasunean aritzeko jarduera bat, talde lanean aritu behar dugun gauza bat baizik", dio Plazaolak. Helburuetako bat haurrak elkarbizitza egiten ikastea da; bestalde, gorputz espresioen bidez, psikomotrizitatea lantzen dute, eta, azkenik, ahotsa nola erabili ere ikasten dute: "Umeak garrasirik ez egitera ohitu daitezen erakusten diegu; ozen hitz egitearen eta garrasi egitearen arteko ezberdintasuna zein den azaltzen ahalegintzen gara, oso ezberdinak baitira bata eta bestea. Gauza horiek guztiak lantzen edo elkartzen dituen haria da abestea".

Kontzertuak eta musikalak ere aurkezten dituzte jendaurrean. Gabirian bi jardunaldi egin dituzte jadanik; Beasainen, hiru saio egin dituzte aurten, eta Oñatin, gutxienez hiru saio egiten dituzte urtero.

Gabiriako umeen abesbatza hamabi haurrek osatzen dute, zazpi neskak eta bost mutilek; "oso parekatuta dago taldea". Taldeko haurren artean, txikienak 6 edo 7 urte ditu, eta 11 urte zaharrenak, bertara joateko adin mugarik ez dagoen arren. Oñatiko abesbatzan, berriz, 3 urtetik 11 urtera bitarteko haurrekin aritzen da abesbatza zuzentzen; adinaren arabera talde desberdinetan banatuta daude. "Adin talde ezberdinak egon arren, lantzen ditugun abestiak berberak izaten dira askotan, baina lanketa prozesua ez da bera izaten 3 urteko haurrekin hala 7 urtekoekin".

Abesti euskaldunez gain, beste hainbat jatorritako abestiak ere lantzen dituzte Gabiriako abesbatzan: "Munduko folklorea lantzea gustatzen zait, abesti brasildarrak batzuetan, japoniarrak besteetan, amerikarrak hurrengoan... eta horrela".

Haur abesbatzaren hasiera

Gabiriako haurren abesbatza osatu baino lehen, Lazkaoko haurren abesbatzan lan egiten zuen Plazaolak. Gabirian haur abesbatzarik ez zegoenez, bertako hiru haur Lazkaoko abesbatzara joaten ziren. "Musika gogoko zuten haur horiek, baina, denbora pasa ahala, hara eta hona ibiltzeaz aspertu ziren". Hori horrela, proposamen bat egin zien Plazaolak, Gabirian taldea osatuz gero bertara joango zela abesbatza zuzentzera: "Horrela hasi nintzen Gabiriako abesbatzako zuzendari lanetan".

Eskolaz kanpo aktibitate ugari dago haurrentzat, eta abesbatzara joatea ez da jarduera nagusienetako bat, baina Plazaolak argi du: "Abesbatzara etortzen direnek argi daukate musika oso gogoko dutela".

Gabiriako haurrek astean ordu eta erdiko entsegu bakarra egiten dute: ostiral arratsaldeetan, 19:00etan hasi eta 20:30ean amaitzen dute. Lehendabizi taldean elkartzen dira, eta ondoren entseatzen hasten dira. Entseguak hainbat atal ditu, eta atal horien artean hiru aipatu ditu Plazaolak: "Lehenengo, gorputza berotzen dugu, gero ahotsa, eta ondoren abestiak lantzen hasten gara".

Jarraipena etorkizunean

Abesbatzan aritzen diren haurrek helduak izan arte abesten jarraitzea gustatuko litzaioke Plazaolari: "Gabirian helduen abesbatza bat dagoela uste dut, eta polita izango litzateke umeetatik gazteetara pasa eta gazteetatik helduetara iristea, horrela Gabiria bezalako herri txiki bateko joera edo ibilbide hori guztia betetzea lortuz".

Abesbatzako esperientzia oso ona izan da Plazaolarentzat: "Egun oso onak eta txarrak izan ditut Gabiriako haurrekin, azken finean entsegu egunak ere ez dira horren onak, baina hori da daukadan egun posible bakarra, eta orokorki hartuta niretzat oso esperientzia positiboa izan dela esango nuke".

Gerora begira horrela jarraitzeko asmoa dauka Gabiriako abesbatzako zuzendariak, urtean kontzertu bat eta musikal bat emanez. "Sekula ez dakit zein talde izango dudan ikasturte bakoitzean, eta behin taldea osatutakoan hasten naiz proiektuak antolatzen".

Lehenengo urtean oso erantzun ona izan zuen Gabiriako abesbatzak, eta, azkena egindako emanaldiaren ondoren, hainbat haur prest azaldu ziren hurrengo ikasturtean abesbatzara joateko.

Ia kasualitatez sortu zen Irriargi elkartea orain hiru bat urte Beasainen. Ama izan berri ziren bi emakumek topo egin zuten herriko denda batean, eta zituzten kezkei buruz hitz egiten hasi ziren oharkabean. Beldurrak, egunerokoan sortzen zitzaizkien arazoak, zalantzak eta abar partekatu zituzten. Lierni Ormazabal elkarteko kidea zen horietako bat, eta "hitz eginda soilik" lasaitu egin zirela azaldu du. "Elkartzeko gune bat falta zitzaigula konturatu ginen", dio, eta hortik sortu zitzaien talde bat eratzeko ideia.

Ainhoa Ibañezek kontatu du hasiera hartan "ahoz ahokoa" izan zela beren erreminta nagusia. Herritar batzuk gurasoentzako talde bat sortzekotan zeudela berehala zabaldu zen Beasainen, eta baita Goierriko beste zenbait herritan ere. Hala, Goierri guztiko hamar bat ama elkartu ziren lehenengo bilera hartan, orain hiru urte.

Lehenengo bilera haren atzetik beste batzuk etorri ziren. Hamabost egunean behin elkartzeko ohitura hartu zuten, eta "esperientziak partekatzeko, kezkak mahaigaineratzeko, intereseko gaiez mintzatzeko eta liburuak gomendatzeko" baliatu zituzten lehenengo bilkurak. Laster ohartu ziren, ordea, esku artean zuten horri gorputza emateko beharra zutela: "Egitura baten beharra genuen, lokal batena, gure helburuak idatziz nonbait biltzekoa". Eta hala hasi ziren elkarte bat sortzeko lehenengo pausoak ematen, "informalki sortu zen" proiektu horri nolabaiteko forma ematen, alegia.

Partekatzearen garrantzia

Egun, Irriargi Goierriko familien elkarte gisa identifikatzen da, eta "bizimodu kontzienteago baten alde" lan egiten dutes. Amatasunaren inguruan, haurren hezieraren inguruan, osasunaren edo elikaduraren alorrean —besteak beste—, egungo gizartean araututa dauden rol horietatik kanpo "gauzak egiteko beste modu bat" badagoela defendatzen dute. Eta horretan dabiltza.

Elkartea irekia da, eta nahi duen guztiari parte hartzeko gonbita egiten diote. Hasierako hamabosteroko dinamika galdu egin da, eta orain, hileko lehenengo larunbatetan elkartzen dira haziera bilkura egiteko. Hasieran ez bezala, "hazieraren inguruko gai jakin batetik abiatuta, horretan sakontzen" saiatzen dira. "Ahal denean, aditu baten kolaborazioa ere izaten dugu", diote taldeko kideek. Bihar egingo duten bileran, adibidez, adimen emozionala landuko dute, eta aurretik psikomotrizitateaz eta etxeko hezkuntzaz ere aritu dira. Aurrerago, "erditzeen inguruko eta jostailu eta jolasen inguruko beste saio batzuk" egitea ere pentsatzen ari dira.

Nahia Iraola ere ama gaztea da. Hasieratik taldeko kide izan ez bada ere, beharrak bultzatuta gerturatu zen Irriargira. Zalantzarik ez dauka ama izaterakoan "beste ama batzuekin gauzak partekatzea" garrantzitsua dela. Eta horixe aurkitu du berak Irriargin. Amatasuna berak nahi duen modura bizitzeagatik ere "errespetatua" sentitu da taldean, eta nabarmendu du hori kalean askotan ez dela horrela gertatzen.

Ormazabalek bizitako esperientzian oinarrituta, "Irriargin laguntza sare handia" sortu dutela uste du. "Edozeinek zerbait behar izan duen bakoitzean taldearen babesa sentitu du". Segurtasuna ere irabazi dute denbora honetan guztian, eta, batez ere, "besteengandik asko ikasteko" balio izan dio Ibañezi. Izan ere, "ama izatea zoragarria dela saldu diguten arren momentu gogor asko daude, batez ere inguruan babesik ez duzunean", azaldu du Ibañezek.

Informaziorik eza

Aipatutako hazieraren inguruko bilerez gain, edoskitze tailerra ere egiten dute hamabostean behin, "hileko bigarren eta laugarren astean 17:00etatik 19:00etara, Beasaingo Ttiklik elkargunean". Edoskitzea gai garrantzitsua da Irriargikoentzat, eta, horregatik, horren inguruan sakontzeko zerbait egitea erabaki zuten.

Hala, taldeko zenbait kidek edoskitzearen inguruko formazioa jaso zuten joan den ikasturtean, eta orain, "beste ama batzuei lagundu ahal izateko talde bat martxan jartzea da asmoa". Edoskitzearen inguruan "informazio falta handia" dagoela uste dute. "Maizegi esaten da bularra emateak zailtasun asko dituela, zaila dela, denek ezin dutela...".

Edoskitzearen inguruan norberak izandako esperientziak, liburuetan irakurritakoak edo eskura dauden informazio ezberdinek laguntzen dute, baina "arazoak sortzen ez diren bitartean", zehaztu dute. Horregatik, jasotako formazioa baliagarria izan zaie, "beste batzuei laguntzeko esperientzia baino zerbait gehiago" behar baita.

Emakumea eta kontziliazioa

Edoskitzearen unean, hainbat dira bidean sor daitezkeen arazoak: "Haurrak pisua behar bezala ez hartzea, ama lanera bueltatzeko unean edoskitzea nola jarraitu zehaztea...". Gaur egun, arazo horien aurrean "oso erraz jotzen da biberoi artifizialera", diote, baina beste bide batzuk badaude. Edoskitzea defendatzen dute Irriargin, "haurrarentzat onuragarria eta naturalena delako eta beti horrela egin delako". OME Osasunaren Mundu Erakundeak ere edoskitzea lehenesten du; "lehen seihilekoan gutxienez, haurra amaren esneaz soilik elikatu behar dela, eta ondoren, gutxienez bi urte bete arte bularra ematea hobesten du".

Baina edoskitzea ez da hori bakarrik, "ez da soilik elikadura". Bularra emateak "goxotasuna transmititzen die haurrei, segurtasuna, gaixo daudenean primeran doakie, eta erlaxatzeko ere balio dezake". Amaren eta haurraren arteko lokarria da, azken batean, bularra ematea.

Baina bularra emateak ere baditu bere argi-ilunak. Amarentzako "lotura handia" da, baina bueltan ematen duena "askoz ere gehiago da". Hortik harago, edoskitzearen unean, edo heziera garaian, gaur egungo emakumeek duten beste zailtasunetako bat da kontziliazioarena. Alde horretetatik "hasierako puntuan" daudela uste dute Irriargikoek: "Oraindik guztia dago egiteko". Diotenez, kontraesan handiena da "OMEk sei hilabetetan haurrari bularra soilik ematea gomendatzea eta amatasun baimena lau hilabetekoa izatea", adibidez.

Aitek edoskitzean edo haurraren hezieran duten eginkizuna ere bada beste eztabaidetako bat. "Asko egin dezakete, baina oraindik kontzientziazioa falta zaie oro har". Poliki-poliki gizonezkoen egitekoa ere ari da zentzu horretan aldatzen, baina "kostatzen ari zaie". Dena den, "nondik gatozen" ezin dela ahaztu diote, eta gogorarazi dute orain dela gutxira arte gizonezkoek haurren heziketan izan duten protagonismoa amarenarekin alderatuta oso txikia izan dela.

Europako Edoskitze Astea

Lan asko dago egiteko oraindik, eta, horretarako, garrantzitsua da egiten dutena plazaratzea. Horregatik, bat egingo dute igandetik hilaren 13ra Europan egingo den Edoskitze Astearekin. Beasainen hilaren 8tik 12ra antolatu dituzte ekintzak Bularra ematen duten amentzako laguntza: hurbilekoa, etengabea eta aproposa lelopean.

Askotariko ekintzak antolatu dituzte familientzat eta haurrentzat, baina helburu nagusia egiten dutena plazaratzea da, eta ahal duten neurrian informazioa banatzea. Ipuin kontaketa, edoskitze tailerra eta hitzaldia daude antolatuta, eta edoskitze festa hilaren 12rako.

Nabarmentzekoen artean, elkarteak postuak jarriko ditu kalean "nahi duenari informazioa eman eta dituen kezkak argitzeko". Gainera, mural erraldoi bat osatzeko asmoa ere badute. Edoskitzea gai hartuta, argazkiak, marrazkiak, testuak, esaldiak eta beste uztartuta, collage handi bat osatu nahi dute, herritarren parte hartzearekin.

Gai beraren inguruan argazki lehiaketa ere antolatu dute. Arrakasta "handia" izan du, eta ia ehun argazki jaso dituzte, "mundu guztikoak". Sari banaketa egingo dute, eta, ondoren, erakusketa ibiltaria jarriko dute Goierrin barrena. Amaitzeko, egun hori antolatzen lagundu dieten elkarte, denda eta erakundeei eskerrak eman dizkiete, "haiek gabe ezinezkoa" izango litzatekeelako.

Alzheimer gaixotasuna edo bestelako dementziaren bat dutenen eta euren senitartekoen bizi-kalitatea hobetzeko sortu zuten AFAGI 1991n. Informazioa, aholkularitza eta laguntza eskaintzen diete senideei. Informazio gehiagorako, kontsultatu haien webgune...

Eskuzko jokamoldean aritzen diren pilotari gazteen maila hobetzeko asmoz, Gipuzkoako Pilota Federazioak Gipeskua teknifikazio proiektua jarri du martxan. Iazko abenduan zuzendaritza berria izendatu eta gero ekin zioten egitasmo berria martxan jartzeari. "Pilota elkarteekin bilerak antolatu ziren, beharrak zein diren ikusteko, eta hor ikusi zen arlo honetan hutsune bat zegoela", azaldu du Juan Karlos Etxeberriak, federazioko kirol zuzendariak.

Aurretik ere teknifikazio proiektu bat izan zen martxan, 2000. urtetik 2005. urtera arte. "Orduan ere antzeko beharra ikusi zen, eta maila gehiago hartu ziren egitasmo horretan", zehaztu du Etxeberriak. Egitasmo hura bertan behera gelditu zen, baina berriz martxan jartzeko aukera ikusi dute. Orain, kadete eta gazte mailakoek hartuko dute parte.

Zenbait klubetan pilotari on samarrak direnentzat entrenamendu taldeak antolatzea zaila dela dio Etxeberriak: "Ez da erraza gazte mailan lau izatea eta, gainera, maila handikoak". Hain justu, klubaren entrenamenduen osagarri gisa, goi mailako gaitasuna dutenek maila bertsuko pilotariekin entrenatu ahal izatea da proiektuaren abiapuntua. "Zuzendaritzak uste zuen hutsune bat zegoela, eta hori baieztatu zuen elkarteekin egindako bileretan", azaldu du Etxeberriak. "Pilotarien garapenean laguntzea da asmoa".

Izena emateko prozesua ireki eta hamazazpi kadetek eta 28 gaztek eman zuten izena. Uztailean bina entrenamendu saio egin zituzten horiekin, eta horren ondoren, proiektuko teknikarien eta zuzendaritza batzordeko kideen artean hautatuen zerrenda erabaki zuten. Hamaika kadete eta hamahiru gazte ariko dira, eta hamabostean behin egingo dute saio teknikoa maila bakoitzeko pilotariek. "Horrekin batera, prestakuntza fisiko pertsonalizatua egingo dute, eta astero-astero egin beharreko lana banatuko zaie", zehaztu du Etxeberriak.

Hiru prestatzaile ariko dira teknifikazio proiektua aurrera eramaten: Iraitz Olaetxeak saio teknikoaren ardura izango du, hau da, frontoian egingo den lanaz arduratuko da, eta Unai Munduatek eta Unai Legarretak prestakuntza fisikoa antolatuko dute. Legarretak frontoiko saioetan ere parte hartuko du.

Gravn txapelketari, hau da, Hego Euskal Herriko herrialdeetako eta Errioxako selekzioek jokatzen duten lehiaketari begira lagungarri izatea nahiko lukete federaziokoek. "Bi mailetatik gazteek bakarrik parte hartzen dute", dio Etxeberriak. "Txapelketako entrenamenduak hasten direnean, ikusiko dugu gazteen teknifikazio saioei nola eragiten dieten".

Exijentzia handiagoa

"Proiektu ederra da, oso ideia ona da", esan du Javier Genbeltzu Lazkaoko Lapke pilota elkarteko lehendakariak eta ordezkariak. Egitasmoaren berri jaso zutenean, hautatuak izateko aukera ikusten zieten bi pilotariren izena eman zuen elkarteak, eta azken zerrendan sartu dira biak.

Bi ezaugarri nabarmendu ditu Genbeltzuk teknifikazio proiektuan: "Teknikariak oso prestatuta daude, eta pilotariek maila handiko beste kirolariak izango dituzte ondoan saioetan, eta horrek entrenamenduak kalitate handiagokoak izatea ekartzen du". Elkarteetan egiten diren entrenamenduetan denetariko mailak daudela dio Genbeltzuk, eta horrek saioen kalitatean eragina duela gaineratu du.

Elkarteetako entrenatzaileak pilotarekin lotura dutenak izan ohi direla dio Genbeltzuk, "pilotan jokatzen dutenak edo pilotari ohiak, baina, oro har, prestatzaile izateko ikasketa teknikorik gabeak". Teknifikazio egitasmoaren arduradunak horretarako prestatuta daudela gaineratu du, "praktikan zein teorian".

Egitasmoaren martxa nolakoa den pilotariek azalduko dutela esan du Genbeltzuk, eta aukera aprobetxatuko dutela uste du: "Maila berekoak izateak entrenamenduak gogortu egiten ditu, eta pilotariak beste puntu bat eman behar du, gehiago exijitzen zaio, eta hortik dator hobekuntza. Aurkariak erdipurdikoak badira, ez duzu hobetzen".

Aurkariak entrenamenduetan

Bestalde, Lazkaon ezin direla kexatu dio bertako ordezkariak: "Nik uste dut Goierrin erreferentzia garela. Entrenamenduen eta txapelketen kudeaketa ona egiten dugula uste dut, eta horren seinale da inguruetako pilotariak hona etortzea".

Asier Arteagak 17 urte ditu, eta Lasarteko Intza elkarteko pilotaria da; gazte mailako bigarren urtean dago, eta aurrelari gisa aritzen da. Teknifikazio proiektuan parte hartzeko aukeratu dute, eta haren mailakoek datorren astean egingo dute lehenengo saioa. "Egingo ditugun entrenamenduek oso erakargarriak dirudite", dio Arteagak. "Elkarrekin gutxitan egoten garen pilotariak egongo gara. Besteak hobeto ezagutzeko eta prestaketa ezberdinak egiteko oso ondo etorriko zaizkigu". Izan ere, parte hartzaileek elkarren aurka askotan jokatu izan dute, baina elkarrekin gutxitan entrenatu dira.

Lasarten, batez ere, frontoia bera lantzen dutela azaldu du Arteagak, eta proiektu berriarekin prestakuntza fisikoa lantzea "oso interesgarria" iruditzen zaio. "Egiten den guztia hoberako izango da, eta gerora nik uste dut hori nabarituko dela". Arteaga hurrengo denboraldian afizionatu mailan ariko da. Profesionaletan aritzea "zaila" dela dio, baina saiatu egin behar dela gaineratu du pilotari lasartearrak: "Denok hori lortu nahi dugu, baina oraindik bide luzea geratzen zaigu".

Enpresa profesionalak kadete eta gazte mailetan daudenean hasten dira pilotari gazteei segimendua egiten. Etxeberriaren ustez, adin tarte hori "nahiko klabea" da aurrera begira pilotariak egingo duen ibilbidean. Erik Jaka eta Beñat Rezusta gipuzkoar gazteek aurten egin dute debuta profesionaletan. Bide bera egitea lortzeko aprobetxa dezakete teknifikazio egitasmoan parte hartzeko hautatu dituzten pilotariek.

Amaia Serranok Gatazken lorratzak (Utriusque Vasconiae, 2012) liburuan memoria kolektiboa eta memoria historikoa bereizteko premiaz jarduten du. Serranoren hitzetan, memoria kolektiboa "talde jakin batek bizi izandako esperientzia esanguratsuen oroitzapen hautatuen talde-eraikuntza" dugu; eta memoria historikoa, ordea, "talde batentzat gertukoegi izateari utzi eta jada gainditutzat hartzen diren gertaeren eraikuntza". Bide horretatik, eta Pierre Nora historialariaren esanak bere eginez, memoria-mota horiek gomuta-leku jakin batzuk gorpuzten dituztela dio Serranok: "Memoria historikoak oroitzapenerako espazioak eraiki egiten ditu (monumentu, museo eta abarren bitartez) eta memoria kolektiboak jada badiren espazioei esanahi sinbolikoa eman eta gomuta-leku bilakatzen ditu". Oroitzapenerako espazio gutxi ireki dira gurean azkenaldian, oraindik ere, eztabaidagai dugula zer, nola eta zertarako oroitu, eta batez ere sinboloak ditugula hizpide.

Espazioak sinbolo bihurtzeko joera horretan, leku-izenek garrantzi berezia izan dute Espainiako Estatuaren historian. Bi norabidetan sortu dira leku-izenen inguruko sinboloak: batetik, espazio zenbait gertaera baten lekuko izateagatik bihurtu dira sinbolo (ezagunena, Gernika); bestetik, memoria kolektiboa eraikitzeko bide nagusietariko bat bilakatu da kale-geografiaren izendatzea (eta berrizendatzea). Espazio kolektiboa nork bere sinboloz hornitzea dute helburu biek, kale-espazioaz jabetzeko, nork bere memoria kolektiboa ikusgarri egiteko.

Kale-geografiaren (berr)izendatze horretan, gatazka-leku bihurtu ohi dira leku-izenak eta kale-izenak, izan ere, nork boterea edo eskumena izan, hark leku- eta kale-izenak aldatzera jo ohi du, pertsonaren bat omentzeko asmoz, edo gertaeraren bat gogorarazteko asmoz. (Berr)izendatze horiek gatazka-leku bihurtu direlako, hain zuzen ere, maiz eraso egin zaie plaka horiei, desadostasuna agertzeko, bateko ala besteko.

Gerren memoria eraikitzerakoan gatazka-leku funtsezko bihurtu dira kale-izenak XIX. mendetik, eta egun ere halaxe da: izendegi frankistaren aurkako hainbat ekimen egin dira, kaleetan izen frankistak desagertzeko asmoz. Bestalde, epaitegiek plaka ugari kentzeko agindua eman dute hainbat herritan, udalek edo herritarrek jarritakoak, herritarren bat oroitzeko (adibidez, hauen omenez jarritakoak: Txiki eta Otaegi, Igor Angulo…).

36ko gerraren eta nazio-gatazkaren memoriaz jarduten duten elkarteek ez ezik, feminismoak ere borroka-lerro nagusitzat izan ditu kale-izenak, bai emakume-izenen portzentajea eskasa zela gogora ekarriz, bai emakumeon askapenerako borrokan ikur izan diren gertaerak eta pertsonak gogora ekartzeko beharra aldarrikatuz. Zoritxarrez, oraindik ere ahulegia da memoria kolektiboan emakumeon askapenerako mugimenduko gertaerek eta kideek duten ikusgarritasuna, eta horregatik, zenbait espazio publiko ere sinbolo bilakatzeari lotu zaio mugimendu feminista. Esaterako, euskal herritar gehienen imajinario kolektiboan Burgoseko epaiketak lekutxo bat du ziur asko, oihartzun urrun gisa bada ere; Basauriko epaiketa, aldiz, ez da tamaina berean errotu imajinario kolektiboan. Egun bereziki gogora ekarri beharreko borroka dugu huraxe, berriro ere abortuaren aurkako mehatxua gori-gori dagoenean. Halako gertaerak eta espazioak sinbolo bihurtzeko ekimenak abiatu ditu mugimendu feministak, besteak beste, "emakumeen aztarnen mapak" sortzeko egitasmoak abian jarriz.

Kale-geografiari erreparatu baino ez dago, oraindik ere memoria kolektibo zenbait (frankistena, militarrena, errege-erreginena…) oso bizirik daudela ohartzeko, eta beste memoria kolektibo ugari (emakumeena, langileena, 36ko gerrako eta nazio-gatazkako errepresaliatuena…), aldiz, kale gose.

Mendekotasunen bat duten 25.857 gipuzkoarretatik, 5.100 alzheimerrak jotakoak dira. Gehienetan, %73 emakumeak dira. Datua gaixotasuna diagnostikatuta dutenena da: diagnostikatu gabeko "jende asko" dagoela uste da.

Musika lasaia eta goxoa egiten duen talde sortu berria da Dhuna. Bizipen pertsonalak eta hausnarketak dira abestietako gaiak; akordeoi, piano, gitarra eta perkusio soinuak, berriz, doinuen oinarriak. Irati Badiola zegamarrak, Nerea Iztueta gabiriarrak...

Bost zentzumenetatik bat baztertzera behartuko banindute, ez dakit zein aukeratuko nukeen, edo, hobeto esanda, ez dakit zeini muzin egingo niokeen. Neure buruari galdera hori egin diodanean nahiko garbi neukala iruditu zait hasiera batean, baina pentsatzen joan ahala, arrazoitzen nindoan bitartean, hain garbi nuen ideia hura lausotzen hasi da. Ikusmena ez nuke galdu nahi inondik inora; iluntasunak beldurtu egiten nau, eta orientazio zentzuaren arrastorik ez daukat. Batzuek orientazio ona dute, beste batzuek txarra, edota erdipurdikoa. Nik ez, nik, besterik gabe, ez daukat. Orientaziorik gabe jaio nintzen; behin amak kontatu zidan forcepsekin jaio nintzela, ur zikinak irensten ari nintzelako; ez, ama, tramankulu horiekin jaio nintzen biderik aurkitzen ez nuelako, seguru galduta nenbilela, ez atzera, ez aurrera, alboetara ezin… Desesperatuta nenbilela burni hotz horiek buru hezurrean sentitu nituenean ze lasaitua hartu nuen ez dakizu oraindik! Nola arituko nintzen ba ni ur zikinak irensten? Jogurtari gaineko likido hori kendu egiten diot-eta nazka ematen didalako!

Dastamena ere ez nuke galdu nahi, hainbeste gozatzen dut janariarekin… Munduko plazer onenetako bat dela iruditzen zait, eta hemen dugun gastronomiarekin pekatua litzateke dastatzeko gaitasunik ez izatea. Entzumenari dagokionez, batzuetan zenbait gauza ez entzutea nahiago badut ere, ez dut imaginatzen nire mundua erabateko eta betiereko isiltasunean. Ukimenari buruz zer esan? Ez dakit zergatik, baina ez nuke baztertuko, agian zentzumenik arrazionalenetako bat dela iruditzen zaidalako, hain da fisikoa, errealitatearen eta fantasiaren arteko aldea nabarmentzen baitu.

Usaimena bakarrik gelditzen zait. Zentzumen bat galtzekotan, usaimena galduko al nuke? Nola ordea! Usaina… Toki bakoitzak du bere usaina, momentu bakoitzak, oroitzapen bakoitzak. Niretzat, udak laranjondo-lorearen eta Ecran after sun-aren usaina du; atsedenak kandela eta liburu usaina du, eta goizek kafesnezopa usaina dute. Ez dakit nola etsiko nukeen ezer usaitzerik izango ez banu; nolabait oroitzapenak ere galtzeko bide bat litzateke. Nire haurtzaroak mila usain ditu, gertu ditudan bakoitzean zoriontsu egiten nautenak. Akabo, sentibera jartzen hasi orduko, herriminak edo festa gogoak bultzatuta Zaldibiak momentu honetan duen usainaz gogoratu naiz; Santa Fe usaina du, alegia, mondeju usaina. Badakit ez dela batere poetikoa, baina niri jateko kontuekin broma gutxi!