GIPUZKOAKO HITZA

Buruko eritasun bat zuen emakume baten autopsia egiten ari zela aurkitu zuen gaixotasuna. Egitura berezi batzuk zituen garunean, eta egitura horiek berak agertzen dira orduz geroztik haren izena daraman eta oraindik ere jatorriz ezezaguna den gaitzak ...

Emakumeek jabekuntza lortzeko bidean ale bat jarri nahian, Haurralde fundazioak, Malen Etxeak, Goierri garaiko Eraldatzen elkarteak eta Hitzez Euskal Herriko landa eremuko emakume elkarteak biltzar bat egingo dute urriaren 16tik 19ra Zumaian, Emakumeak Garapen sortzaileak proiektuaren barnean. Landa eremuko emakumeen lana izango da kongresuaren ardatzetako bat, eta bertan Euskal Herriko, Espainiako, Afrikako eta Latinoamerikako emakume elkarteen ahotsak bilduko dituzte. Proiektuaren helburu nagusia, hala ere, ekonomiaren alorrean emakumeen eskubideak bermatuko dituzten ekintzak sustatzea da.

Biltzarraz gain, proiektuak beste bi ekintza batzen ditu. Lidergoa eta boterea aztergai izango dituzte Donostiako San Telmo museoan azaroaren 21erako eta 22rako antolatu dituzten jardunaldietan. Gobernuz kanpoko erakundeei eta emakume elkarteei begira, tokian tokiko ekintzak izango dituzte hizpide. Patricia Ponce Haurraldeko zuzendariak azaldu duenez, ikuspegi lokaletik nazioartera begira lan egingo dute: "Eremu globalera iristeko, esparru lokalean eragin dezaketen ekintzez arituko gara".

Horrez gain, Diruaren sexu ezkutua erakusketa ibiltaria azaroan abiatuko da Gipuzkoan barrena. Bertan ikusi ahalko dira uda partean Gipuzkoako hainbat herri bildu dituzten diru zorroak. "Diru zorro horiek emakumeen autonomia ekonomikoaren sinboloa dira", Poncek azaldu duenez. "Emakumeek autonomia hori denboran ehundu dute, eta diru zorroek hori ederki irudikatzen dutela uste dugu".

Erakusketaren osagarri, dokumental bat egiten ere ari dira, eta bertan agertzeko, belaunaldiz belaunaldi, landa eremuko emakumeen testigantzak jasotzen ari dira. Horrenbestez, amamen, amen, alaben eta biloben lekukotzak biltzen ari dira. Erakusketa Donostiako Emakumeen Etxean inauguratuko dute, azaroaren 22an.

Baserrietara begira

Proiektu horren osagai guztien helburua emakumeak ahalduntzea bada ere, hori elikatzeko memoria historikoari erreparatu nahi diote. Emakumea ekonomiaren zutabe gisa agertuko dute, eta, horretarako, emakume baserritarren adibidea ekarriko dute.

Ponceren esanetan, "landa eremuko emakumeak identitate berri baten ikurra dira, eta esan daiteke azken hamarkadan nolabaiteko estatusa erdietsi dutela". Landa turismoa adibide gisa jarrita, "baserriak ustiatzeko era berrietako bat" azaldu du Poncek.

Haurralde fundazioko zuzendaria, hala ere, landa eremuko belaunaldien artean segidarik egongo ez den beldur da: "Euskal Herrian oso zabalduta dago baserriko lana gogorra delako ideia. Horrek baserritarrekiko enpatia sortzen duen arren, gazte asko baserritik alde egiten ari dira. Katea eteten bada, kultura horren zati handi bat galduko dugu". Haurralde fundazioak, Malen Etxeak, Eraldatzen-ek eta Hitzez elkarteak landa eremuko kultura hori emakumeen zein gizarte osoaren ondaretzat dutenez, memoria historiko hori gordetzea da proiektuaren helburuetako bat.

Urrian egingo duten biltzarrean, ordea, ez diote soilik lehenengo sektoreari erreparatuko. Ekonomiaren ikuspegi zabalagoa landuko dute, eta ekonomiaren alorrean jabekuntza erdiesteko egin dena eta egiteke dagoena aztertuko dute. Gogoeta horretatik eragin politikoa izango duten ekintza kolektiboak bultzatu nahi dituzte.

Hegoaldeko emakumeak

Heziketari eta enpleguari esker aurrerapausoak eman direla onartu du Poncek, baina "ekonomiaren eta lanaren alorrean genero berdintasunik ez" dagoela ere badio. Oraindik ere, gehienetan, ordaindu gabeko lanak emakumeen eginkizun dira, hala nola etxeko lanak eta zaintza lanak. Ponceren ustetan, "emakumeek etxetik kanpo izan ditzaketen lan aukeretan eragin dezakete, baita bizitza publikoan eduki ditzaketen parte hartze espazioetan ere".

Ordaindu gabeko lanez gain, ordaindutakoak baina erregulatu gabekoak aipatu ditu Haurraldeko zuzendariak, eta ekonomiaren sektore horretan emakumeak "asko" direla dio, "are gehiago hegoaldeko herrialdeetan". Beste ñabardura bat ere gehitu du: "Krisi garaian emakume gehiago hasten da lanean, baina sarri lan baldintza kaskarrak izaten dira". Jabetzea ez dator enpleguaren eskutik soilik, "ikuspegi holistikoa behar da, arlo ekonomikoa, soziala eta politikoa batzen dituena".

Ikuspegi horren bila arituko dira Euskal Herriko, Espainiako, Afrikako eta Latinoamerikako emakumeak Zumaian egingo duten biltzarrean.

Ideietatik harago, ekintzak ipini nahi dituzte mahai gainean. Are gehiago, ekintza horiek gerturako zein urrutirako baliagarriak izan daitezela nahi dute, hala euskaldunentzat nola Mozambike eta Boliviako emakumeentzat. Azken batean, lau elkarteek sareak sortu nahi dituzte elkarlanaren bidez, eta sare horien bidez emakumeek ekonomian izan duten tokia aldarrikatu eta ahalduntzearen bidea elkarrekin jorratu.

Zenbait udaletan amaitu dute dagoeneko gizarte larrialdietarako dirua, eta Eusko Jaurlaritzak baieztatu du ez duela diru gehiago jarriko, ez daukalako. Behin diru sail horiek amaituta, udalak ez daude derrigortuta laguntza hori ematen jarraitzera, baina bide hori hartu dute askok.

Ordainketak egiteko behar beste baliabiderik ez eta horren ondorioz "kalte itzulezinak" jasateko arriskua dutenei ematen zaie larrialdiko gizarte laguntza. Jaurlaritzak zenbait kontzeptu definitzen ditu, eta zertarako eta zenbat diru emango duen erabakitzen du: hipoteka edo alokairua, hondatutako etxetresna elektrikoak eta argindarra eta antzeko fakturak ordaintzeko balio dute gizarte larrialdietarako laguntzek. Dirua ere Jaurlaritzatik ateratzen da, harena baita eskumena, eta herri bakoitzaren biztanleriaren eta pobrezia mailaren arabera finkatzen ditu laguntzak. Horiek jendeari helaraztea udalen ardura da, eta udal irizpide propioak sor ditzakete diru hori banatzeko.

Krisiak gero eta familia gehiago utzi ditu beharrean, eta Jaurlaritzak laguntza horietarako jarritako dirua ez da nahikoa. Abuztuan zenbait udalek jakinarazi zuten 2013an banatzeko dirua bukatu zaiela dagoeneko, eta legez horretara derrigortuta egon ez arren, euren dirutik jartzen hasi direla. Udal guztiak ez daude egoera berean. Batzuen eta besteen errealitatea ezagutzeko, hainbat herritako kasuak aztertu ditu Gipuzkoako Hitza-k.

1. Arrasate

Urte osoan laguntzak bermatzeko bereizitako dirua erabiltzen hasiak dira Arrasaten. Udalari 128.165,25 euro eman zizkion Jaurlaritzak, baina, aurreko urteetan gertatu gisa, diru gehiago beharko zutela sumatu, eta udalak nahita gorde zuen 350.000 euroko kopurua zeregin horretarako. Azken horretatik, 254.000 euro konprometituak dituzte dagoeneko, urte osorako onartu dituzten laguntzetan, eta horietatik 151.246 euro ordaindu dituzte jada.

Azken hiru urteetan Jaurlaritzak emandakoa baino diru gehiago behar izan dute Arrasaten eskaera guztiei aurre egiteko, eta, kasu guztietan, laguntzak eman dituzte. "Derrigortuta ez gauden arren, guretzat laguntza hauek bermatzea lehentasunezkoa da", dio Amaia Larrañaga gizarte zerbitzuetako zinegotziak.

2. Donostia

Abuztuan amaitu zen gizarte larrialdietarako diru laguntza Donostian, Tere Barrenetxea teknikariak azaldu duenez. Jaurlaritzak 1.182.857,35 euro eman zizkion hiriburuari zeregin horretarako, eta uztail erdirako emanak zituen 1.284.000 euro. Hau da, 100.000 euro jarriak zituen ordurako, eta, urtea amaitzeko, bere dirutik jartzen jarraituko du Donostiako Udalak: "Diru hori amaituta, udalak erabaki dezake laguntzak etetea, edo hemendik aurrera banatzen direnak gutxiagotzea". Barrenetxeak azaldu duenez, Jaurlaritzak emandako dirua amaitu egingo zela konturatu zirenean, udalean galdetu zuten ea hortik aurrera laguntza eske joaten zirenei laguntza txikiagoa emango zieten edo ez. Erantzuna ezezkoa izan zen: laguntzak ordura arte bezala bermatzea erabaki zuten, diru hori udalaren poltsikotik aterako zela jakinda ere.

Jaurlaritzak "atea gehiago edo gutxiago" zabaltzen duen, horren arabera eskaera gehiago edo gutxiago izaten dira. Barrenetxearen arabera, pixkanaka hazten doa laguntza hori eskatzen dutenen kopurua, baina garrantzitsua iruditzen zaio kontuan hartzea gastatzen denak "zerikusi zuzena" duela herritarrei aitortzen zaizkien eskubideekin: "Aitortzen dituzun eskubideen arabera, diru gehiago edo gutxiago gastatuko duzu".

3. Errenteria

289.706,50 euro eman zizkion Errenteriako Udalari Jaurlaritzak, eta maiatzaren amaierarako, 145 euro soilik geratzen zitzaizkion. Jon Txasko gizarte gaietarako zinegotziak baieztatu duenez, beste 150.000 euro inguru jarriko ditu aurten, guztira, Errenteriak: "Baztertuak geratzeko arriskuan daudenen eta baztertuta bizi direnen egoera arintzeko erabili dugu, batik bat, diru hori". Txaskoren arabera, larri dauden familiei laguntzea da udalaren helburu nagusia, etxe kaleratzeak saihestea, kasurako: "Urte hasieran Jaurlaritzak definitutako kontzeptu guztietan eman genituen laguntzak, baina diru hori amaitzen ari zela ikustean, batez ere, etxearen alokairuarekin edo hipotekarekin lotutako eskaerak markatu genituen lehentasunezko gisa".

Hala, ekainetik aurrera, gainontzeko laguntzak eten zituzten, etxerik gabe gelditzeko arriskuan zeudenei laguntzeko. "Ahalegin handia" izan arren, laguntzak ematen jarraitzea "merezi du" Txaskoren ustez: "Udalaren egoera ekonomikoa ez da batere ona, baina ezin diegu bizkarra eman larri dauden familiei". Errenterian ere nabaritu dute eskaeren gorakada —aurten 384 eskaera onartu dituzte jada—. Gorakada handiena etxebizitzaren alokairua edo hipoteka ordaintzeko eskaeretan izan dutela azaldu du Txaskok.

4. Ordizia

79.051,05 euro eman dizkio aurten Ordiziako Udalari Jaurlaritzak, gizarte larrialdiko laguntza gisa banatzeko. Ezer banatu baino lehen, Jaurlaritzak ezarritako diru laguntzei jarraiki urte bukaerara iritsiko ote ziren aurreikusi zuten Ordizian, Jone Herrero gizarte zerbitzuetako langileak jakinarazi duenez: "Eskatzaile posibleen eta banatu beharreko kopuruaren arteko kalkulua eginda, bagenekien Jaurlaritzak emandako diruarekin ez ginela urte bukaerara ailegatuko". Izan ere, Jaurlaritzak kontzeptu bakoitzeko gehieneko diru kopurua ezartzen du, baina udalek irizpide propioak gara ditzakete laguntza horiek banatzeko: "Gure kalkuluen arabera, apirilean jada dirurik gabe geratuko ginateke, eta eskaera egin zezakeen orori laguntza bermatzeko, kontzeptu bakoitzerako ematen den diru kopurua murriztea erabaki genuen". Beraz, kopuru txikiagoa eman arren, "eskatzen duten guztiengana heltzea" lortu nahi dute.

Herrerok dioenez, Jaurlaritzak udalei jakinarazi zien urte hasieran ez zirela diru sail horiek handituko, eta "udalen egoera ez denez oso ona", irizpide propioak aplikatzea erabaki zuten Ordizian. Herrerok dioenez, "murrizketa nahiko zorrotzak" egin dituzte, baina, horri esker, oraindik ez dute amaitu 2013an banatzeko jasotako dirua: 5.000 euro inguru geratzen zaizkie oraindik.

Laguntza horientzako diru saila amaituko balitzaie, ez litzateke lehenengo aldia izango. "Kasu horretan, udalak bi aukera ditu: aurrekontuetan beste gai batzuetarako gordetako dirutik hartzea, edo behin bukatu ostean, laguntza eske datorrena ezer gabe uztea. Gure kasuan, beti erantzun diegu laguntza eskatu dutenei".

5. Urretxu

Bukatu dira, Urretxun ere, larrialdiko gizarte laguntzak. Gauzak horrela, laguntzak ez etetea eta udalaren diruarekin eskaerei erantzuten jarraitzea erabaki dute, Iñaki Arriaran gizarte langileak azaldu duenez: "Beste alor batzuetarako gordeta zegoen diruarekin ari gara eskaerei aurre egiten". Jaurlaritzak 39.709,20 euro eman zizkion Urretxuri, eta urtea bukatzerako beste 15.000 euro jarri beharko dituztela baieztatu du Arriaranek. Laguntzak banatzeko, udal irizpide bati jarraitu ohi dio Urretxuko Udalak: "Jasotako eskaeren artean, lehentasunezkoak direnak banatzen ditugu lehenengo, oinarrizko beharrei lotuak, eta, adibidez, etxetresna elektrikoak berritzeko edo antzekoetarako laguntzak urte amaieran banatzen ditugu, gelditzen den dirutik".

Ez da lehenengo aldia Urretxun larrialdiko gizarte laguntza amaitu zaiena: "Denetik ezagutu dugu. Batzuetan ez dugu jasotako diru guztia banatu, eta hori itzuli egiten zaio Jaurlaritzari, baina amaitu zaigunetan udalak bere dirutik jarri du eskaera guztiei erantzun ahal izateko". Aurten, baina, eskaerek gora egin dute: "Urte hasieran iazko jende bera etorri zen, baina gerora jende berria ere etorri da". Urte hasieran 33 lagun joan ziren udalera laguntza eske, eta dagoeneko 41i eman diete laguntza. Eskatzaileak, gehienbat, emakumeak direla dio, "eta batzuek kontrakoa pentsatuko duten arren", Euskal Herrikoak direla. Eskaeren gorakadak legediaren aldaketarekin zerikusia duela dio Arriaranek, eskuratzeko baldintzak malgutzearekin bat, jende gehiagok baitu laguntza horiek eskatzeko eskubidea.

6. Villabona

Uztailean bukatu zuten Villabonan Jaurlaritzak emandako gizarte larrialdietarako dirua, hau da, 41.208,30 euroko diru saila. Dena den, udalak zerbitzu horretarako propio gordetako diruari esker, laguntza banatzen jarraitu du ordutik, gizarte zerbitzuetakoek jakinarazi dutenez: "Egoera zaila eta Jaurlaritzaren murrizketak aurreikusita, udalak aurrekontuetan diru sail handiagoa bereizi zuen, baliabide gutxien duten herritarrak babesgabe geratzeko arriskua zegoelakoan". Villabonako Udalak baieztatu du urtea amaitzeko nahikoa izango dela gizarte larrialdiko laguntzetarako udalak gordetako dirua, eta politika sozialak lantzen jarraituko duela.

Dantzarekiko atsegina eta dantzatzeko musika sortu eta jotzearen gozamena da; jotzea eta dantza egitea, partekatu eta irakasteaz gain", hala definitu du Aiko taldeak Dantzaldi ibiltaria egitasmoa. Urritik ekainera bitartean, Donostiako Viktoria Eugenia antzokian eskainiko duten dantza ikastaroaren bidez, euskal folklorea biziberritu nahi dute, eta "herriko ospakizunetan zuen protagonismoa" itzuli nahi diote dantzari.

Dantza eta musika esparruetako irakaslez osatuta dago Aiko taldea, eta irabazi asmorik gabeko kultur elkartea da. Bertako kide dira, besteak beste, Aitor Furundarena soinujolea, Sabin Bikandi txistularia, Ainara Artetxe biolinista eta Jon Maia eta Larraitz Artetxe dantzari eta dantza irakasleak. Erromeria tradizionalek "ohiko izaera sozializatzailea" hartzea dute helburu. Horretarako, metodologia propioa baliatzen dute eskoletan, ikasketa prozesua musika eta dantzarekiko gozamen bihurtzen ahaleginduz. Horren bidez, "dantza era natural eta errazean" ikusarazi nahi dute, "konplexutasunik gabe", eta "mundu guztiak praktikan jar dezakeen jarduera" dela diote.

Ikastaro egonkorrak tailer, mintegi eta erromeriekin uztartzen dituzte. Hala, "mailari edo trebetasunari erreparatu gabe", beste zaleekin elkartzeko topaguneak eskaintzen dizkiete dantzazaleei. 2009an dinamika martxan jarri zutenetik, 2.000 lagunetik gora trebatu dituzte metodologia horren bidez. Aurten ere, dinamika berari jarraiki, soka-dantza, jota, porru-salda, balts, pasodoble eta halako dantzetan trebatuko dira izena ematen duten ikasleak.

Aurten, urriaren 10etik aurrera, ostegunero batuko dira aurtengo ikastaroan parte hartu nahi dutenak Viktoria Eugenia antzokian. Horrez gain, 2009tik Aikoren ikastaro eta mintegietan parte hartu duten guztiak omendu nahi izan dituzte, Iñaki Andres argazkilariaren Dantzazaleak erakusketaren bidez. 130 argazkik baino gehiagok osatzen dute bilduma, eta izenburuak "dantzaren mesedetan berreskuratu den publiko berriari" egiten dio erreferentzia. Datorren astelehenera arte ikusgai egongo da Donostiako Udal Liburutegian, eta ondoren ikastaroa eskainiko duten beste herri batzuetara eramango dute.

Dantza eta musika tradizionalerako hurbilpena egin nahi dutenek euren mailaren araberako taldean izena emateko aukera izango dute. Aurten, gainera, berrikuntza batekin datoz ikastaroak. Izan ere, ikastaroko "dinamika jostagarria" gertutik ezagutu nahi dutenei doan bertaratzeko aukera emango diete urrian. "Gero, inolako konpromisorik gabe, ikastaroan matrikulatu ala ez erabaki ahal izango dute".

Ekintza osagarriak

Gune zehatzetan eskainiko dituzten ikastaro egonkorrez gain, bestelako ekintzak txertatu dituzte egitasmoan. Horien artean Aikok "dibertsio trinkoko" izendatu dituen hiru hilabetez behingo Dantza asteburuak daude. Larunbat arratsaldez eta igande goizez tailerrak eta mintegiak eskainiko dituzte asteburu horietan. Lehena Zarautzen egingo dute, azaroaren 9an eta 10ean. Aikok ostatu hartzeko aukera jartzen die bertaratu nahi dutenei, 80 euroren trukean. Tailerretara eta mintegietara soilik doazenek, berriz, 50 euro ordaindu behar dituzte.

Ikasteko aukeraz gain, ikasitakoa praktikan jartzeko aukera ere ematen du Aiko taldeak. Izan ere, ikasturteari ekitearekin batera, Hileko erromeriak antolatzen hasiko dira. Horiek Durangoko Plateruena kafe antzokian egingo dituzte, eta jende guztiarentzat irekita daude. "Dantzaldi herrikoien jai giroa berreskuratzea" da Aikoren asmoa; askotan, gainera, "herri bazkariekin eta bestelako ospakizunekin batera" antolatu ohi dituzte.

Edonola ere, aurtengo berrikuntza garrantzitsua ekainaren 21ean egingo duten Dantza maratoia izango da. Ikasturtearen amaiera ospatzeko antolatuko dute, eta, Aiko taldekoen arabera, "hitzez hitz, gorputzak ahal duen bitartean iraungo du festak".

Apustua indartuta

Donostian ez ezik, Euskal Herriko beste hainbat txokotan ere eskainiko dute aurten ikastaroa. Zehazki, Azkainen, Bilbon, Durangon, Galdakaon, Gernikan, Iruñean, Markinan eta Sopelan. Finantzaketan Kutxabankek parte hartuko du, eta Dantzazaleak erakusketa Bilbora, Gernikara eta Sopelara ere eramango dute. Herri horietara guztietara hedatuta, Aikoko kideek indartu egin dute musika eta dantza tradizionalekiko gozamena berreskuratzeko apustua. "Folklore baserritar eta landatarraren ideia hedatuaren gainetik, dantza tradizionalaren berezko ingurunea hiritarra izan da", Aiko taldekoen arabera, eta horixe aldarrikatu nahi dute.

Lehen saioa ezarrita dago. Urriaren 10ean, Viktoria Eugenia antzokian batuko dira ikastaroko lehen saiorako. 18:30ean, oinarrizko dantza ikastaroa eskainiko dute lehen aldiz doazenentzat. Jadanik Dantzaldi ibiltariko partaide direnen eskola, berriz, 20:00etan hasiko da.

Asteartean, Triangulo plaza bete zuten Tolosan, asteburuan gertatutako sexu eraso baten aurka protesta egiteko: 19 urteko neska batek Irurako jaietatik etxera zihoala sexu erasoa jasan zuela salatu zuen. Emakumeen aurkako indarkeriari aurre egin! Eras...

Hernaniko Bertso Eskolako kimu berriak adi-adi egongo dira hemendik eta abenduaren 15era arte. Eskolaren bueltan sarri-sarri ikusten dituztenetako asko animatu dira Bertsolari Txapelketa Nagusian parte hartzera, eta ez da nolanahiko tropa ariko kantuan, gainera: Maialen Lujanbio txapelduna, Aitor Mendiluze, Jexux Mari Irazu, Unai Agirre, Iñaki Zelaia, Agin Laburu eta Beñat Gaztelumendi igoko dira oholtzara. Bakarkako lana dago han, oholtzaren gainean. Taldekoa, berriz, atzean. Horixe azpimarratu dute denek, elkarren artean aldez aurretik ados jarri izan balira baino irmoago.

Eskolako labekada oparoeneko kide askok hamabost-hogei urte inguru daramatzate estuki lotuta, bertso munduak hasitako harremana lagun artekoa bilakatuta. Txapelketa Nagusia ere elkarren babesean prestatzen ari dira asko. Maialen Lujanbio da horietako bat. Euskal Herriko txapelduna oraindik ez da bertso eskolara joan, baina horretarako asmoa du. "Sekulako luxua da. Gu plazaz plaza aritzen gara, baina bertso eskolako nukleo batek beti herrian jarraitzen du, eta beti baduzu norengana jo, norekin partekatu zaletasun hau. Bai Hernanin, bai toki pila batean nukleo hori etengabe mantentzea, bizirik, foko handirik eta txalo handirik jaso gabe, baina hortxe astero-astero, hori benetan luxua da". Hortxe Lujanbiok eskolari eginiko omenalditxoa, prosan bildua, kasu honetan.

1970eko hamarkadakoak dira Agin Laburu eta Beñat Gaztelumendi ez beste guztiak. Lujanbioren oroitzapenak, esaterako, laguntasunarekin lotuta daude erabat: "Ez nintzen astero joaten zenetakoa. Eta joaten nintzenetan, lagunarte bezala gehiago erakartzen ninduen. Lehen ere bai eta orain ere bai, bertso eskola batez ere bertsoaren bueltako lagun talde oso trinko eta aberats bezala bizi izan dut". Ildo beretik, Jexux Mari Irazu: "Beti Hernaniko taldean lantzen genituen txapelketa guztiak, talde giro oso ona egon izan da beti, eta horrek asko laguntzen du. Ardurak, lanak, gozamenak eta tristurak partekatzea babes handia da, bide hori egiteko laguntza handia. Alde horretatik, oso gustura ibili naiz".

Hasierako giroaz oroitzen da, berriz, Aitor Mendiluze. "Hernaniko kultur etxea den horretan elkartzen ginen ikaragarrizko ikasle pila, nik 9 urte inguru nituenean. Lurrean, armairu gainean, ahal moduan biltzen ginen Juanjo Uriarekin. Oso giro polita zen guretzat". Ikasle hasi eta irakasle jarraitu zuen Mendiluzek, eta azkenik bertsotan aritzeko eta lagunekin zaletasuna partekatzeko tokia bilakatu da bertso eskola harentzat, gainerako gehienentzat bezala. "Ahal den neurrian mantentzen dugu harremana bertso eskolarekin, saiatzen gara astean behin biltzen, eta orain, txapelketarekin, astean bitan ere bai", azaldu du. Hala ere, zerbaitek markatu baditu "bertso eskolako giroak" markatu dituela argi du Mendiluzek.

Iñaki Zelaiarentzat "oso esperientzia ona" izan zen bertso eskola haurtzaroan eta gaztaroan: "Bertsotan aritzeaz gain, lagun kuadrilla bat egin genuelako". Iraun duen laguntasuna, haren esanetan ere: "Orain txapelketa prestatzen ari garenak duela hogei urte eta lehenago ere elkarrekin geunden". Irteera eta saio asko egiten zituzten bertso eskolan, eta bitxikeria asko gogoratzen ditu: "Behin, esaterako, Basauri inguruko herri batetik deitu ziguten bertsotara joateko. 15 urte inguru genituen, eta gai-jartzaileak gaztelaniaz egin zigun uneoro, gaiak euskaraz jarri arren. Gogoan dut Unai Agirreren lehengusu errezildar bat gurekin joana zela, eta ia bihotzekoak eman zion hura ikusita". Beste behin, "Donostiako auzo batera joan Mendiluze eta biok, eta 1x1eko mahai txiki baten gainean, telefonoaren mikrofono batekin aritu ziren bertsotan".

"Hernanin horrenbeste izateak asko lagundu zigula uste dut", iritzi dio Unai Agirrek. "Lan handia egin zuten bertso eskola sortzen Hernaniko bi ikastoletan. Gure ikastolan, Juanjo Uriak lan handia egin zuen: irrikia piztu, eta dena martxan jarri zuen. Baina hortik aurrera ona izan duena da belaunaldien arteko harremana egon dela, eta hortik asko ikasten da", azaldu du. "Umetan hasi ginen; afizio handia dugu, eta gehiago edo gutxiago, hor jarraitzen dugu, bertso eskolaren bueltan. Txapelketak askotan aitzakia dira sarri biltzeko eta hor jarraitzeko".

Hamarkada bateko tartea

Hamarkada bat geroagokoak dira Gaztelumendi eta Laburu. Hala ere, "nagusiagoen aldetik beti babes handia" sentitu dute, Gaztelumendiren iritzian. "Gogoan dut gu oso gaztetxoak ginenean, txapelketaren bat zenean, Maialen eta Aitor etortzen zirela txapelketa prestatzera. Entzuten uzten ziguten, eta niretzat ikaragarria zen hori. Eta beraien umiltasuna sekulako irakasgaia izan da niretzat. Gainera, gu lehiatzen hasi ginenean, beti beraien ateak zabalik aurkitu izan ditugu".

Beste bertso eskola batzuetan ibilia zen Gaztelumendi, eta 11 urte ingururekin Hernanikora iritsi zenean gauza berezia aurkitu zuen: "Bertsotako teknika ikastera mugatu izan ginen besteetan, eta Hernanik inguru oso bat eta lagun kuadrilla bat eman zigun, eta giro hori denok sentitu izan dugu, eta oraindik saioetara joaten garenean, denok taldeko sentitzen garela uste dut".

Besteek ez bezala, lehenengo aldiz parte hartuko du Txapelketa Nagusian Agin Laburuk. 14 urterekin hasi zen Hernaniko Bertso Eskolan. "Desiatzen egoten nintzen ostirala iritsi eta bertso eskolara joateko. Lagun giroa zegoen, eta oso ondo pasatzen nuen. Gorka Tolosarekin, esaterako, oso-oso ondo ibiltzen ginen. Asko motibatzen gintuen". Kasualitatez edo, zehazkiago esateko, praktikotasunagatik hasi zen Hernanin. "Astigarragan ez genuen bertso eskolarik, eta Oiartzunera edo Hernanira joan erabaki behar nuen. Autobus zerbitzu egokiagoa nuen Hernanira, eta halaxe hasi nintzen. Oiartzunen hasi izan banintz, seguruenez bertsokera desberdina izango nukeen". Laburuk ez daki nola azaldu zer duen berezi Hernaniko bertsokerak, baina Mendiluzek dotore esplikatu du: "Bertso eskola bakoitzak du bere nortasuna, eta gurean beti esan izan da bertso molde bat gustatzen zaigula orokorrean. Uste dut guri bertsokera bizia gustatu izan zaigula beti; neurri txikitako ariketak, puntu-erantzunak, ofizioak eta halakoak. Garrantzi handia eman izan diogu beti gauzak esateko moduari: hitz joko bereziak, esaera politak eta halakoak".

Lujanbiok ere badu horri buruzko iritzia: "Hernanin, nire ustez, argi dago bertsolaritza oso bizia izan dela betidanik. Txirrita, Pablo Txikia eta halako lehengo bertsolarien presentzia eta ondarea oso presente egon da gure bertso ikaste eta bertso munduan murgiltze eta zaletze horretan. Eta gure bertso eskolaren izaera horrek markatu duela uste dut".

Pare bat hilabete eman dituzte batzuek beren anatomia ur ertzeko pasarelan erakusten edo beren gorputz lerdenak eguzkipean ikuskizun, brontzezko estatua, bihurtzen. Akabo! Bukatu zaie pagotxa, bukatu zaie kresalaren aroa. Orain gurea dator, barnekoi, ...

"Astean behin biltzen ari gara Hernaniko Bertso Eskolan. Plazan bertsotan modu batera aritzen zara, eta txapelketak nahi gabe ere beste erregistro batean jartzen zaitu. Trantsizio hori norberak landu behar du. Helburua denborarekin aldatu egiten da. Orain, askoz heldutasun gehiagorekin sentitzen naiz, eta, egia esan, gustura; momentu onean harrapatzen nau, ilusioz nago eta nahiko nuke orain arteko txapelketa onena aurtengoa izatea".

"Aurten berez txartelik ez nuen txapelketan aritzeko, baina baja bat egon da, eta aukera hori eman didate. Gutxienez astean behin elkartzen gara kuadrillan, eta azken hilabete honetan astean bitan elkartzen saiatzen ari gara. Hernanitik Tolosarako autoko joan-etorrian aritzen naiz, baina bi ume txiki edukita, ez da erraz-erraza. Baina ilusioarekin ari naiz. Ez diot helburu handirik jarri neure buruari; hala ere, lehenengo fasea denok pasatu nahi dugu. Gero, gerokoak".

"Hernaniko Bertso Eskolakoekin oraintxe hasi gara astean pare bat aldiz biltzen, eta horrelaxe ari naiz prestatzen txapelketa; gainerakoan ez dut denbora askorik. Aurreneko txapelketetarako denbora gehiago hartzen genuen; orain, ahal dena egin eta aurrera egiten dugu. Oso gogoko dut ibiltzera joan eta bertsoa lantzea. Nire helburua ahalik lan onena egitea da, eta txapelketa baino gehiago, bertsotan jarraitzea da helburua, hari hori erabat ez galtzea".

"Inoiz ez dut oso ondo jakin izan nola prestatu txapelketa bat, hori da lehen arazoa. Bigarrena, betikoa, denborak eta gauza askok lotzen zaituztela. Batez ere lagunekin bertsotara biltzen naiz, kantatutakoaz hitz egin eta kezkak eta ideiak partekatuz. Bertsoa eta txapelketa beti buruan izaten ditugu, eta ikusten dut badudala zer zuzendua oraindik. Helburua, berriz, bertsotan ondo egitea izaten da beti, bertsotan gozatzea ematen ari naizenarekin. Postuak, berriz, ez nau gehiegi itsutzen".

"Oraindik pixka bat urrun ikusten dut txapelketa, baina Hernaniko Bertso Eskolara joaten hasiko naiz pixkanaka. Gainera, aurten zazpi bagara, eta hori ederra da. Helburua, esaten erraza da, egiten zailagoa. Bertsotan ahalik eta ondoen egitea da helburua, eta aurreko mailatik ahal bada pixka bat areago, eta beste koska bat estutzea. Ahalik eta maila onena ematea. Nire kasuan saio bakarra izango da, eta nik nire lana eta zortzion artean ahalik saio ederrena osatzea dut helburu".

"Nahi baino gutxiago ari naiz prestatzen. Normalean batik bat Iñaki Zelaia, Unai Agirre, Aitor Mendiluze eta laurok elkartzen gara, txapelketa prestatzen ari garenon artean, esan nahi dut. Ezer berezirik ez dugu egiten, ondo pasatu. Txapelketatik gehien gustatzen zaiguna hori da, elkartu eta ondo pasatzea. Helburua, emaitzari begiratuta, ederrena litzateke fase bat pasatzea, txapelketan parte hartu izanaren sentsazioa edukitzeagatik. Bertso mailan, ahalik ondoen egitea dut asmoa".

"Oiartzunen ari naiz prestatzen, Jon Martin eta Alaia Martinekin, eta Hendaiara ere hurbiltzen gara, eta Odei Barroso eta Eneritz Zabaleta ere hantxe biltzen dira. Koadernoko lana egiten ari naiz batetik, egunkariak irakurriz, gaien inguruan ideiak pentsatuz, errimak landuz, eta, bestetik, denok batera txapelketako ariketak egin, hausnartu egindakoaz... Helburua, berriz, oholtzan eroso sentitzea da. Askotan lotu samar sentitu naiz, ezin gozaturik kantatzen, eta aurten hori lortu nahi nuke".

Krisi garaiako testuingurua ez da garai alaia, baina aukerez jositako sasoia ere izan daiteke; esate baterako, negozio berriak sortzeko garaia. Horri irtenbidea emateko eta krisi gordinari aurre egiteko zabaldu zuten Unai Mujikak (Beasain, 1979) eta Pedro Luis Perezek (Beasain, 1963) Usurbe Oilaskoak izeneko negozioa.

Mujika eta Perez dira negozioko bazkide eta arduradun bakarrak; bakoitza negozio erdiaren jabea da, eta Perezen iloba aritzen da langile gisa. Uztailaren 10ean ekin zioten oilasko erreak saltzeari. Krisiaren ondorioz, lanik gabe geratu ziren biak, langabezia saria ere amaitu egin zitzaien, eta egoera horri aurre egiteko ekin zioten ofizioari. "Lanik gabe dagoen jendeari gomendatuko nioke lo ez gelditzeko; gauza ugari dago egiteko, eta arriskatu beharra dago; etxean geratuta ez dago ezer egiterik, dirua ez da zerutik erortzen".

Ofizio honekin hasi aurretik, Perezek Gruas Alonson lan egin zuen 25 urtez, eta Mujikak eolikoen enpresa batean, galdaragintzan zein merkatari gisa. "Ahal den lekuan", dio Mujikak.

Oilasko erreen salmentarekin hasi aurretik, beste hainbat ideia ere jarri zituzten mahai gainean: Ogi berri bat zabaltzea, garbitegi bat sortzea, Senegalera autoen piezak eramaten hastea... Aukera askoren artean, oilaskoak saltzea erabaki zuten, besteak beste Perezi, duela pare bat urte, horren antzeko negozio bat ikusi eta ideia polita iruditu zitzaiolako.

Mujikak Interneten ikusi zuen Iruñean oilasko erreak saltzeko prestatutako furgoneta bat salgai zegoela, eta hura ikustera joan zen, egungo bazkidearekin batera.

Furgoneta, egoera kaskarrean erosi zuten, eta berriztatu egin behar izan zuten: garbitu, gauza batzuk desmuntatu eta berriro muntatu, lanpara guztiak aldatu, instalazioak egokitu, margotu... "Dena berritu behar izan genuen, kanpotik eta barrutik", azaldu du Mujikak. Beasaindar batek margotu zuen furgonetaren zatirik handiena. Atea, pintzelarekin margotuta dago, Txisko Ordiziako margolariak pintatu zuen.

Oilasko salmenta tren geltokiaren aurrean egiteagatik zerga bat ordaintzen dute, "txurro saltzaileek jaietan egiten duten moduan".

Bezero kopururik handiena asteburuetan izaten dutela azaldu dute: "Gehienak ostiral iluntzeetan, larunbatetan eta igandeetan etortzen zaizkigu".

Haztegietako oilaskoak saltzen dituzte, oilasko zuriak. "Oilasko hau biguna da, eta jendeari asko gustatzen zaio". Joan den larunbatean, %65 artoarekin egindako oilaskoak saltzen hasi ziren.

Jendeak oilaskoak enkargatzeko aukera dauka, bertatik edo etxetik deituta, eta ondoren bila pasatu daiteke.

Etorkizunera begira

Oraingoz, ez dute aldaketarik egiteko asmorik, gerora begira. Oilaskoekin batera untxi erreak saltzea pentsatzen aritu dira, baina leku gehiago beharko lukete. Eta beste alde txar bat ere ikusten diote: "Oilaskoarekin untxia sartzeak oilaskoaren saltsari kalte egingo lioke eta jendea oso gustura dago saltsa horrekin".

Beasainen bertan, oilasko erreak saltzeko lokal bat irekitzea ere ez dute baztertzen. Bertakoak dira bezero gehienak, eta haiek lagundu diete negozioa aurrera ateratzen. Lokala Beasainen zabaldu eta furgonetarekin herriz herri ibiltzea da etorkizunerako ideietako bat.