GIPUZKOAKO HITZA

Andoaindik abiatu zen 18. Korrika, Martin Ugalde kultur parketik, martxoaren 14an. Euskalgintzako langileek hasi zuten bidea, ehunka lagunekin batera. Hilaren 24an Baionara heldu bitartean, jende ugari batu zen ibilbidera; Eman euskara elkarri lelopea...

Euskal Herria Bilduko kideek urtarrilean zioten "Gipuzkoako gizartearen gehiengo zabalak" ez duela nahi errauste planta eraikitzerik, ingurumenari eta pertsonen osasunari kalte egiten dielako eta, gainera, "errentagarria ere ez delako".

Otsailaren hasieran, "gehiegizkoak" zirela-eta, Zubietako errauste plantaren zorraren interesik ez ordaintzea erabaki zuen GHK Gipuzkoako Hondakinen Kudeaketa elkarteak. Juan Karlos Alduntzin presidentearen arabera, aurreko agintaldikoek swap produktu espekulatzaileak sartu zituzten errauste planta eraikitzeko La Caixa eta Banesto bankuei mailegua eskatuta egindako akordioan. Horiei esker, maileguko dirua eraikuntzarako erabiltzen ez bazen ere, zorra estaltzeko hartutako produktuaren interesak pagatzera behartua zegoen GHK. Zehazki, 94 milioi euro guztira, hau da, 300.000 euro hilean.

Poliki-poliki, areagotu egin dira errauste plantaren inguruko susmo txarrak. Otsailaren 6an jakinarazi zuten erraustegiaren eraikuntza datu okerrekin baimendu zuela Jaurlaritzak, energia eraginkortasunerako 0,65eko muga ez zuelako betetzen plantak. Maribi Joaristi abokatuak salatu zuen plantan hondakinen balioztatze energetikoa egin ordez ezabatu egingo liratekeela. Otsailaren amaieran, berriz, aldundiak jakinarazi zuen errauste planta ez egiteagatik kalte-ordainak emateko prest zegoela, eta apirilaren amaieran GHK-k eten egin zituen errauste plantaren proiektuan aritutako bi enpresarekin zituen kontratuak, "irregulartasunengatik".

Uztailaren 13an, berriz, plantaren egitasmoak Jaurlaritzak jarritako ingurumen arauak betetzen ez zituelako bertan behera utzi zuen eraikuntza GHK-k. Urriaren 3an, GHK-k eta planta eraikitzekoak ziren enpresek bi hilabeteko epea eman zioten elkarri bi aldeak lotzen zituen kontratuari "amaiera adostua" emateko. Azaroaren 13an jakinarazi zutenez, baztertuta geratu zen Zubietako errauste planta, Gipuzkoako Hondakinen Partzuergoak enpresei zortzi milioi euro kalte-ordainetan emanda. Enpresek obra eginda lortuko zuketen irabaziaren %3 eta plantaren bost urteko ustiapenetik lortuko zituzketen irabazien portzentaje bera ematea adostu zuten. Iñaki Errazkin Ingurumen diputatua argi mintzatu zen errauste plantaren amaieraz: "Mamua amaitu da. Ez da egingo. Ez orain, ez gero".

Gipuzkoako errepide sarea kudeatzeko moduek aurrez aurre jarri dituzte EAJ eta Bildu. Aurten ere, kritika asko izan dute elkarrentzat. Tartean, auzitarako bidea hartu zuen Bidegi sozietate publikoak Bidelan enpresarekin 2010ean egindako kontratuak. Gaur egun aldundian agintzen duen Bilduren ustez, erakunde publikoarentzat "kaltegarria" da kontratu hori. Azkenean, akordioa lortu dute Bidegik eta Bidelanek, eta aldundiak bertan behera utzi du auzitarako bidea. Akordio horrekin, hamazazpi milioi euro baino gehiago aurreztuko ditu diputazioak.

Azaro amaieran sinatu zuten hitzarmena Bidegik eta Bidelanek. Bidelanek kudeatzen eta mantentzen ditu AP1 eta AP8 errepideak, eta enpresa horren fakturazioa urtetik urtera jaitsi egingo da, bost urtez. Bidegiri emango dion zerbitzua, ordea, "egungo bera" izango da, Larraitz Ugarte Bide Azpiegituretako diputatuak nola aritu diren adierazi du: "Tentuz jardun dugu, kalitatean inolako kalterik ez eragiteko. Lanpostuak bermatuko ditugu, eta Bidelanen zerbitzua ez da aldatuko". Bidelani aurten amaituko zaio AP8 errepidea kudeatzeko ardura, eta 2015ean AP1 errepidearena.

Hasierako hitzarmenarekin, errepideetako zirkulazioaren arabera kobratzen zuen Bidelanek; zenbat ibilgailu igaro errepideetatik, horrenbeste diru ordainduko zion Bidegik. Baina uste baino ibilgailu gutxiago dabil bideetan. Horregatik, kontratuak aldatzea erabaki zuten Bidegik eta Bidelanek 2010. urtean. Aldundiaren arabera, aldatu egin zuten ordaindu beharrekoa zehazteko sistema. 2010etik, enpresak gastuen justifikazioa ematen zion sozietate publikoari, eta hark gastu horiek estaltzeko adina diru eta %7,7 gehiago ordaintzen zion. Aldundiaren kalkuluen arabera, aurreko sistemarekin, 129 milioi euro jasoko zituzkeen Bidelanek lau urtean, 2009tik 2012ra artean; era berriarekin, 144,6 milioi lortu zituen.

Azaroko akordioarekin ez ezik, martxoan ere etorri zen aldaketarik, ordea. Izan ere, Bidegiri eskumenak gutxitzea erabaki zuen aldundiak, hark 900 milioi euroko zorra zuela jakin ondoren. AP8 eta AP1 autobideetako bidesariak kobratu bai, baina aldundiak erabaki zuen errepide horien mantentze lanen ardura diputazioko Bide Azpiegituren departamentuak hartzea.

Kritika trukea

EAJk aurreko agintaldian Bidegin egindako lana gogor kritikatu izan du hainbatetan Bilduk. Aurtengo martxoan, esaterako, salatu zuen EAJk kudeaketa "ezin txarragoa" egin zuela Bidegin: EAJk 900 milioi euroko zorra utzi duela gogoratu zuen. Salatu zuen 2007-2011 arteko gastuen fakturak biltegi batean agertu zirela, eta gaineratu hiru zuzendariren eta administratzaile baten kontratuak babestu zituztela, milioi bat euroko gastuarekin. Hala, zer gertatu den ikertzeko eta argitu beharreko guztia argitzeko eskatu zuen koalizioak orduan. EAJk, berriz, babestu egin zuen egindako kudeaketa. Aldundiko aurreko Bide Azpiegituretako zuzendari Eneko Goia jeltzaleak esan zuen ez zuela kontratuen babesaren berririk. "Babestu baziren, azalpen bat izango dute; Bilduren xede bakarra susmoak eragitea da".

Hilabete geroago, apirilean, Katty Nevado Bidegiko egungo zuzendari nagusia kritiko agertu zen Bidegin aurretik egindako kudeaketarekin. Haren arabera, kudeaketa planik ez zegoen, ezta hilabeteko balantzerik ere. "Urte amaierara arte, ez zegoen datu ekonomikorik", haren esanetan. Kargua hartu zuenetik "informazioa eskuratzeko oztopoak" izan dituela ere salatu zuen. Baina horrek ere izan zuen erantzuna EAJren partetik. Aintzane Oiarbide eledunak gogorarazi zuen administrazio kontseiluak egiten zuela kontrol publikoa, eta han EH Bildun dauden alderdietako ordezkariak zeudela. Haren ustetan, Larraitz Ugartek "espioitza" egin du Bidegin, eta "gezurra" esan du fakturak desagertu egin zirela iradoki zuenean.

Ekainean egoerak okerrera egin zuen, Bilduk salatu baitzuen Bidegin "justifikatu gabeko fakturak" agertu zirela; 2007-2009 arteko 28.746 euroko fakturez ari zen. EAJk erantzun zion auzitara jotzeko, legez kanpoko zantzurik aurkitzen bazuen. "Bildu instituzioetako boterea erabiltzen ari da, bere arerio politikoa sistematikoki jotzeko", esan zuten jeltzaleek.

Abuztuan ere ez zuten atsedenik hartu. Ugartek jakinarazi zuen eten egingo zutela Bidegik Bidelanekin 2010etik zuen kontratua. Markel Olano EAJko Gipuzkoako Batzar Nagusietako bozeramaileak kritikatu zuen kontratua eteteak "milioika euroko galera" ekarriko zuela, eta "gezurretan" aritzea leporatu zion Ugarteri. Kontratu hori "alderdi politiko guztien babesarekin" onartu zela gogoratu zuen Olanok, eta kontratua eteteak agerian uzten zuela Ugartek "kudeaketarekin dituen gabeziak" eta "ondo funtzionatzen duten lan eskemak suntsitzeko duen joera".

Bestetik, Gipuzkoako Batzar Nagusiek aho batez onartu zuten iaz AP8 eta AP1 autobideetako ohiko erabiltzaileei hileko gastua gutxitzeko plana. Hala, iazko abenduaren 1etik T-Bidea dutenek asko jota 25 euro ordaintzen dituzte hilean. Horrek ere desadostasunak eragin ditu Bilduren eta EAJren artean. Horrez gain, aldundiak arkupe bidezko sistema jarri nahi du martxan, kamioiei bidesaria kobratzeko —urtean 26 milioi euro inguruko diru sarrerak lortzeko—. Batzar Nagusietan aurkeztu du proiektua, beste alderdien aldeko botoak lortzeko asmoz. Momentuz oposizioa kontra dago, baita garraiolariak ere. Azken horiek protestara deitu dute; bihar goizean, Donostian.

Galtzontziloak aldatu behar zituzten esklabo erromatarren txistean bezala, albiste onarekin abiatuko naiz. Estatistikak loteria erosiz inbertsio negargarria egin duzula uste badu ere, probabilitatearen teoriak dio akaso igandean esnatzen zarenerako bi milioiren jabe izango zarela. Aurten kolore guztietako belarrondokoak jaso dituzunez, ondo merezitako opor amaigabeei ekin ahal izango diezu, beraz. A, ezetz. Zu sari handiena poltsikoratuta ere "betiko martxan, baina zertxobait lasaiago" jarraituko lukeen gehiengo isil horren partaide zarela. Ba ez zaituztet ulertzen, zer nahi duzu esatea, ez zu eta ez hain menpekotasun bitxia duten zure kideak.

Aurreko belaunaldiek utzitako oinordetza pozoitu guztien artean, urdurien jartzen nauena lana sakratutzat jotzea da. Etxean modu gordinean ikusi izan ohi dut beti. Aitari neskaren bat nirekin irteteko engainatu dudala aditzera eman izan diodan bakoitzean, aurreneko galdera berbera errepikatu dit beti. Ezer baino lehen, ez du izenik, adinik, jatorririk jakin nahi izan. Ezta zoritxarrekoak nik zer dakit ba, titi tenteak dituen edo lentzeriarekin ausarta ote den. Zertan diharduen entzundakoan eta bere enpleguaren mila xehetasunak argitutakoan bakarrik lasaitu izan da gizona.

Hizkuntzak ere badu berea. Behar hitzaren polisemia susmagarriak kasik mindu egiten nau; adibidez, euskara bera sermolari moduan ikusten baitut, norberaren jarduerari osagarri morala erantsita.

Opus Deik aspaldi kontatu zigun lanak santu bihurtuko gaituela. Nazien kontzentrazio eremuetan "lanak libre egingo zaituzte" esaldiarekin agurtzen zituzten esklabo judu, ijito edo homosexualak. Edozein baldintzatan, edonorentzat, edozein helbururekin, edozer ekoizteko: bizitzan zerbait probetxuzkorik egiten ez duena bizkarroia da, eta, ezer egin gabe biziz gero, azkar zinateke galbidean.

Eror nadin galbide horretan, ba, niri dagokidanez. Ekidingo ditut dolce far niente-aren arriskuak, pairatuko dut pazientziaz jaiegun eternoen sufrikarioa. Kolpe zorririk jo gabe lehen baino askeago sentitzen banaiz, abisatuko dut Hitza-ra bidalitako eskutitz batekin.

Baina galtzontziloak aldatu behar zituzten esklabo erromatarren txistean bezala, albiste txarrarekin bukatuko dut. Ez zuri eta ez niri ez zaigu loteriarik tokatuko igandean, eta bat-bateko aberastasunaren dilema hau plano teoriko hutsalean geratuko da.

Urteko enegarren zutabe ezdeusa duzu hau, beraz. Besterik ez bada, idatzita dagoen papera probetxuzkoa gerta dadin, tximiniarako erabil dezakezu. Aproposa da su goxoa pizteko; nire aitak orri bakarra nahikoa izaten du egur egokia daukanean. Ez daukazula tximiniarik? Ez naiz inoren bizitzan sartu zale, baina urtetan loterian hainbeste diru xahutu ez bazenu…

Markagailuko emaitzatik haratago, ukaezina da zenbakiek futbolean duten garrantzia. Bi txartel horik goitik behera alda dezakete partida bat; milaka zaleren babesak 11 lagun hamabi bihurtu, eta 92. minutuan sartutako golak galdutako itxaropena piztu. Realak 2013an bildutako zenbakiak ere ez dira nolanahikoak, porrota, berdinketa edo garaipena seinalatzen dutenetatik aparte: 2012-2013ko sasoian lau hilabetez eutsi dio partidarik galdu gabe; Ligan azken hamar urteetako posturik onena lortu du —laugarren sailkatu da—; eta 104 urteko historian laugarren aldiz sailkatu da Txapeldunen Ligara.

Liga hasierak bestelakoa zirudien: hamargarren jardunaldian 17. postuan zeuden txuri-urdinak. Hamaikagarrenean Malagaren aurka etxetik kanpo lortutako garaipenak, ordea, beheraldia gorakada bilakatzeko balio izan zuen. 2013a hasteko, Real Madril izan zuen Realak parez pare, eta galdu arren, erdiko postuetatik gora mantentzea lortu zuen Philippe Montanierrek zuzentzen zuen taldeak. Azken partidetara arte.

Galizian izan zen hil edo biziko partida, Europako onenen artean aritu ahal izateko aukera: sasoiko azken partida, eta Deportivo aurkari. Txapeldunen Ligan aritzea zegoen jokoan; hori ez lortzeak, ordea, eskura uzten zien Europako Ligara sailkatzeko aukera ere. Baina garaipena, Valentziaren Sevillako porrotari lotuta, amaiera ezin hobea izan zen denboraldia borobiltzeko. Horrela, sei urteko tartean Bigarren Mailara jaistetik Txapeldunen Ligako atarikoraino igotzeko moduko jauzia egin zuen Realak ekainaren 1ean. Izarrez jositako baloia biraka jartzeko parada heldu zen.

Montanierrek, bi urtez entrenatzaile izan ostean, taldea uztea erabaki zuen sasoi amaieran, Stade Roazhonera joateko. Reala Txapeldunen Ligan zuzendu ez arren bere "zati bat" jokalariekin egongo zela esanez agurtu zen, lortutakoarekin "oso pozik". Frantziarra ordezkatzeko, Jagoba Arrasate berriatuarra izan zen aukeratua. "Harro" hartu zuen Realeko lehen taldeko entrenatzaile izateko ardura, "konfiantza osoz", eta "lana eta ilusioa" mahai gainean.

Europako talderik onenak hartu aurretik, Txapeldunen Ligako atarikoa jokatu behar. Aurkaria ikusita, handia zen iragana iraultzeko gogoa. Olympique Lyonek 2004an final zortzirenetatik kanpo utzi zuen talde txuri-urdina. Eta lortu zuten orduko hari buelta ematea: 0-2 gailendu zen Reala etxetik kanpo, eta 2-0ekoarekin Anoetan.

Behin Txapeldunen Ligako multzoen fasean, multzo "zail" bezain "erakargarria" utzi zion zozketak: Manchester United, Xakhtar Donetsk eta Bayer Leverkusen. Atarikoa aise gaindituta, multzoko fasea ere ildo beretik joango zelakoan ziren zale asko, baina ez zen horren erraza izan. Irailaren 17an hasitako lehia abenduaren 10ean amaitu zen. Puntu bakarrarekin, gol bakarra sartuta eta azken postuan esan zion agur txapelketari. Bidean, dena den, gozatzeko uneak izan dituzte, bai jokalariek, baita zaleek ere. Une gogoangarrienen artean dago Manchesterren jokatutako partida; Old Trafford zelaian, 6.000 realzaleren babesean.

Agurrak eta etorrerak

Jokalariei dagokienez, taldea ez da aurten asko aldatu. Asier Illarramendi mutrikuarra Real Madrilera joateak, milioi mordoa ez ezik, zelai erdia berregituratu beharra ere ekarri zuen 2013-2014ko sasoiari begira. Asmo horrekin heldu zen Esteban Granero erdilaria Queen's Park Rangersek utzita, baina ez du luzerako errefortzurik ekarri: multzoen faseko lehen norgehiagokan min hartu, eta ia sasoi osoan geldirik egon beharra tokatu zaio. Graneroz gain, fitxaketa bakarra egin du Realak 2013-2014ko denboraldirako: Haris Seferovic aurrelari suitzarra aurkeztu zuen Realak uztailean.

Egun, seigarren postuan da Reala. Aurreko sasoiko markak hobetzea zaila izan arren, iazko abenduari begira dena da posible, abenduaren 20ko jardunaldian 7. postuan baitzegoen. Espainiako Kopan ere bizirik jarraitzen du, Algeciras garaitu ondoren.

• Gabonetako loterian gastatuko dituzten euroak. Batez beste, 60,65 euro inguru gastatuko ditu gipuzkoar bakoitzak Gabonetako loteria dezimoak erosten.

Urtebete igaro da jada Gipuzkoako zahar etxeetan lurralde mailako hitzarmen bat lortzeko mobilizazioak hasi zituztenetik. 2012ko urrian hasi zen gatazka, eta, urtebete igarota, arazoa erabat konpontzeko dago 2013aren amaieran.

Sindikatuek bi eskari egin dituzte denbora tarte horretan: sektoreko langileen soldatak igotzea eta lan erreforma ez ezartzeko konpromisoa lan itunean jasotzea. Adegi patronalak, ordea, "ezinezko" ikusi zuen azken eskari hori, eta hor sortu zen gatazka.

Arazoa konpontzeko asmotan, Gipuzkoako Foru Aldundiak sektorera diru ekarpena egiteko proposamena egin zuen otsailean, baina lan erreformaren inguruan sortu dira desadostasun handienak. Lan ituna berritzeko akordiorik ezin lortu, eta urte hasieran hasi ziren mobilizazioak egiten Gipuzkoako zentroetako langileak. Hala, otsailean hiru eguneko greba egin zuten, eta bost egunekoa maiatzeko lehen astean.

ELA sindikatuak du sektorearen ordezkaritzaren erdia baino gehiago (%55), eta LABekin batera deitu zuen lanuzteetara. Mobilizazio horien ondoren ere langileen helburuak bete gabe zeuden, eta, ELAk deituta, greba mugagabea hasi zuten adinekoen egoitzetan. LABek maiatzeko sei egunetan egin zuen greba. Donostiako Bulebarrean eta Gipuzkoako hainbat herritan kanpaldiak ere egin zituzten.

Hitzarmenak zentroz zentro

Hasiera batean, 2.900 langile zeuden grebara deituta, baina greba mugagabea hasi aurreko asteburuan, maiatzaren 10etik 12ra, akordiorako oinarriak lortu zituzten ELAk eta LABek Eulen eta Zu eta Biok enpresetako zazpi herritako egoitzetan. Ordutik aurrera, zentroz zentro joan dira hitzarmenak berritzen.

Hala, greba mugagabea hasi eta hilabetera, herrialdeko 118 zahar etxeetatik 71k utzia zuten greba, akordiorako oinarriak sinatuta. Hemeretzik itun propioa sinatu zuten, eta sindikatuek lan erreforma ez ezartzeko aurkeztutako akordiorako oinarriarekin bat egin zuten 52k. Ekainaren 21ean, enpresen %82k sinatua zuten akordiorako oinarria, eta bederatzi zahar etxetan jarraitzen zuten greban.

Aldundiaren ekarpena

ELA sindikatuak lan itunean "bermeak" eskatu ditu, neurri zehatzak, Espainiako lan erreformak hitzarmena guztiz ez itxuraldatzeko. Enpresak, baina, ez dira horretan amore emateko prest agertu. Hala, bi taldeen arteko tirabirak arintzeko eta langileen baldintzak hobetzeko asmotan, Gipuzkoako Foru Aldundiak 8,2 milioi euroko diru saila sektoreari emateko konpromisoa hartu zuen otsailaren 8an. Izan ere, zerbitzu publikoa da adinekoen egoitzetakoa, eta aldundiaren dirua jasotzen dute enpresek.

ELA "ados" agertu zen aldundiaren neurriarekin —sindikatuaren aldarri nagusia lan hitzarmena izan baita—; ez, ordea, enpresak, hasiera batean. Neurriaren aurka agertu ziren, baina greba mugagabearen atarian, iritziz aldatu zuten Adegin bildutakoek.

Bi aldeen arteko gatazken aterabidea bultzatu nahian, beste milioi bat euro jarriko zituen diputazioak mahai gainean, akordioa greba mugagabea hasi baino lehen lortzen bazuten. Ez zuten akordiorik lortu, greba mugagabea hasi zuten, eta, beraz, diputazioak ez zuen diru kopuru hori gehitu.

Pixkanaka hitzarmenak sinatzen joan dira Gipuzkoako zentroetan, eta, urtea amaitzear denean, %3 inguruk jarraitzen dute greban. Zentro gehienetan, itun propioak edo aldundiaren proposamenean oinarritutako lan itunak sinatu dituzte.

Azaro hasieran, gainera, aldundiak 1,3 milioi euro baliatuko dituela jakinarazi zuen, langileei soldatak KPIaren arabera igotzeko.

Gipuzkoako Zero Zabor mugimenduak festa bat antolatu du errauste plantaren egitasmoa bertan behera utzi izana ospatzeko. Goizeko bederatzietan, mendi martxa egingo dute; 11:00etan, haur, gazte eta helduentzako ekintzak izango dira; eta 13:00ean ekital...

Zarauzko Kopla Txapelketaren zazpigarren aldia iritsi da. Hamar bertsolarik Putzuzulo gaztetxeko oholtza hartuko dute gaur, 22:00etatik aurrera. Honako hauek ariko dira kantuan: Agin Laburu, Ane Labaka, Saioa Alkaiza, Odei Barroso, Sustrai Colina, Etxahun Lekue, Unai Iturriaga, Anjel Mari Peñagarikano, Ainhoa Agirreazaldegi eta Juan Mari Juaristi. Iaz Iturriagak eraman zuen zintzarria, txapelketaren irabazleak jaso ohi duen garaikurra —irudian—.

Horra, horra, gure Olentzero, pipa hortzetan duela eserita dago...". Egun gutxi barru entzungo dira inguruko kale eta plazetan gabon kanta ezagun horren doinuak. Herriko kale bazterrak hainbat koloretako argiz osatutako irudiez beteta daude jada, eta ...