GIPUZKOAKO HITZA

Datorren asteartean ekingo diete Andoainen Aita Larramendi ikastolaren 50. urteurreneko ospakizunei, eta abenduaren 3ra arte iraungo du egitarauak. Orereta ikastolakoek lehen jarduera irailean egin zuten, baina datozen asteei begira ospakizunetarako b...

Hil egin da, eta ez da gehiago itzuliko". Horrelaxe esan behar zaie haur eta gaztetxoei gertuko norbait hiltzen denean. Aiton-amonak, anai-arreba bat edo gurasoetako bat hiltzen denean, argi hitz egin behar da. Hori uste dute Bidegin elkartekoek.

Orain dela bi urte minbiziarekin hil zen Valero, Lutxi Anteroren bikotekidea. 12 eta 9 urteko seme-alabak aita gabe gelditu ziren, eta umeek heriotza nola bizi izan zuten eta ordutik egindako bidea kontatu du Anterok. Astearte iluntzean Bidegin elkartearen hitzaldi zikloan parte hartu zuen, Donostian. Hain zuzen, ume eta gaztetxoak doluan laguntzeko moduez aritu ziren hizlariak. Anterok bere esperientzia helarazi zien han bildutakoei. Emozioz beteta hasieran, lasaiago gero, bere seme-alabentzat garrantzitsuak izan ziren une eta jarrerak izan zituen hizpide. "12 urteko semearen gelakideak etorri ziren aitaren hiletara, eta handik irtendakoan denak gerturatu zitzaizkion besarkada bat ematera. Mural handi bat eman zioten, denek idatzi zuten zerbait bertan", gogoratu zuen hunkituta. "Horrek babes handia eman zion semeari". Alabaren kasuan alderantzizkoa gertatu zela azaldu zuen. "Nik abisatu nuen ikastetxean umeen aita hiltzear zegoela, baina alabaren gelakideak gaua pasatzera joan ziren eskolatik, eta handik bizpahiru egunera arte ez zituen ikusi, ikastetxean. Ezer gertatu izan ez balitz bezala jokatu zuten, eta alaba asko gogoratzen da horretaz. Anaiari babes hark zenbat mesede egin zion ikusi baitzuen".

Anteroren aurretik Mila Arcek eta Txema Ormazabalek hitz egin zuten hitzaldian. Donostia Ospitaleko haur psikiatriako erizaina da Arce, eta Peñaflorida institutuko irakaslea Ormazabal. Azken horrek umeen doluan ikastetxeek duten rola nabarmendu zuen. "Ikasleentzat erreferenteak gara, eta garrantzitsua da haurrek eta gazteek sentitzea ulertzen ditugula, eta gelan gauza horietaz hitz egitea, sentimenduak partekatzea", iritzi zion. Eta gaineratu zuen irakasleek "konpromiso eta gizarte ardura" dutela. Gurasoen eta irakasleen artean komunikazioa egotea ere beharrezkotzat jo zuen. "Gogoan dut ikasle baten aita hil, eta tutoreak handik denbora dezentera izan zuela horren berri. Horregatik, beharrezkoa da gurasoen eta irakasleen arteko koordinazioa. Bestela guk ezin dugu askorik egin", azaldu zuen.

Arcek, berriz, umeei eta gaztetxoei heriotzaz naturalki hitz egitearen beharra azpimarratu zuen. 37 urteko lan esperientzia du, eta askotan tokatu zaio eriekin eta haien familiekin gaia lantzea. "Umeekin heriotzaz hitz egiteari beldurra galdu behar zaio. Guk uste baino askoz lehenago ulertzen dute heriotza zer den". Gainera, gertuko pertsona bat hil aurretik hasi behar litzateke heriotzaz hitz egiten. "Mendian txori edo intsekturen bat hilda ikusitakoan aprobetxa dezakete gurasoek heriotzari buruz hitz egiteko umeekin, edo telebistan zerbait agertzen denean". Umeek beren jolasetan heriotza modu naturalean erabiltzen dutela gogorazi zuen: "Hiltzea hitza erraz erabiltzen dute jolasterakoan, txikienek batik bat".

Minean bakarrik ez uztea

Anterok sakon landu ahal izan zuen bikotekidearen heriotza hura hil aurretik. "Nik psikologikoki prestatu beharra nuen, gero neuk seme-alabak prestatzeko". Bidegineko Izaskun Andonegik eta zaintza aringarriko profesionalek lagundu zioten prozesua egiten. "Hil aurretik berari agur esateko aholkatu ziguten. Eta hala egin genuen. Bakoitzak sentitzen genuena esan genion; oso polita izan zen", azaldu zuen. Hil zenean, berehala kontatu zien gertatutakoa seme-alabei. Alaba negarrez hasi zitzaion, ama besarkatu zuen. Semeak, berriz, "oso gaizki" erreakzionatu zuen hasieran. "Umeek modu askotara erreakziona dezakete. Inportanteena egia esatea eta beraien ondoan egotea da", azaldu zuen Arcek.

"Hasieran oso gogorra izan zen. Haiek ondo ikusteak indarra ematen zidan, baina gaizki zeudenean oso gogorra zen, asko kostatzen zitzaidan ondo egotea", gogoratu zuen Anterok. Seme-alabek ama ondo ikusi nahi zuten: "Gustatzen zaie ni aurrera noala ikustea. Soineko berri bat janzten badut, poztu egiten dira, edo goizean etxean musika alaia jartzen badut". Kontuak kontu, Antero beti egon da seme-alaben ondoan, haien kezka, beldur eta minari erantzun nahian. Entzun behar izan du semea esaten aitari ez zitzaiola hiltzea tokatzen. Baita alaba ere, zergatik pasatu zaien hori beraiei galdezka. Anterok esaten die ez zaiela beraiei bakarrik pasatzen, jende askori gertatzen zaion zerbait dela.

"Alabak galdetzen dit ea ni ere hil egingo al naizen". Eta hori baino galdera gogorragoa ere egiten dio. "Azkenaldian galdetzen dit ea merezi al duen bizitzea. Nik esaten diot nik baietz uste dudala, nik baditudala nire arrazoiak horretarako, eta berak bereak aurkitu behar dituela", kontatu zuen Anterok.

Ormazabalentzat oso positiboa da ikastetxeetako geletan heriotzaz eta horrek sortzen dituen sentimenduez hitz egitea, "ume eta gaztetxoek ikus dezaten beraiek bizi izan dutena, eta sentitu dutena, beren lagunek ere bizi izan dutela". Ormazabalentzat "heriotzaz hitz egitea bizitzaz hitz egitea da". Arcerentzat, berriz, oso garrantzitsua da umea edo gaztetxoa bakarrik ez uztea beraien beldur, min eta larritasunarekin. Gertuko norbait hiltzen denean nola jokatu ere azaldu zuen: "Egokiena umeari begietara begiratuz, goxoki, lasaitasunez, eta ingurune egoki batean esatea da, baina heriotza gertatu eta ahalik azkarren". Ahal bada heriotzaren berri gurasoek berek eman behar dute, eta hil dena gurasoetako bat bada, eta bestea ez bada gai sentitzen, umearen oso gertukoa den beste pertsona batek. Egin behar ez denaren adibide bat ere eman zuen. "Guraso batzuei haurra hil egin zitzaien jaiotzerakoan, eta zortzi urteko semeari ez zioten ezer esan aurreneko egunetan. Gurasoak lur jota zeuden, eta halakoetan oso zaila da hori ezkutatzea. Haurrak konturatu egiten dira. Askotan hitzekin gauza bat esaten dugu, baina gure aurpegiak eta keinuek kontrakoa esaten dute. Umeak ohartu egiten dira".

Arcerentzat ez dago heriotzaren berri emateko modu bat eta bakarra: "Adinaren eta ulermen gaitasunaren arabera jokatu behar da". Inportantea da umea bazter ez uztea, ordea. "Umeari hil den pertsonaz hitz egin ahal izatea ukatzen badiogu, gure dolutik baztertzen badugu, ez badiogu uzten hildakoari agur esaten, baztertuta sentitu daiteke. Bere beldurrak eta sufrimendua ez azaltzera bultzatuko dugu; bakardadean biziko du samin hori guztia".

Doluaren denborak

"Valeroren errautsak bota genituenean, han egon ziren umeak". Aita bizirik zutela ere agur esateko aukera izan zuten Anteroren seme-alabek. Beste kasu batzuetan, hori ez da posible izaten. Baina dolua ez da desagertzen horregatik. Bidegineko kideentzat garrantzitsua da haurrek hil den pertsonari agur esatea, eta haien dolua eta doluaren denbora errespetatzea. Agur esateko moduak asko dira, gainera. "Haurrak hiletara eramatea ona izan daiteke. Han argiago ikus dezakete gertatu dena, eta babestuta eta familiaren parte sentitu daitezke, denek elkarrekin minez agur esaten diotelako. Gainera, gertatutakoa denbora eta toki zehatz batean kokatu dezakete, eta hori garrantzitsua da", azaldu zuen Arcek. Hala ere, inoiz ez da derrigortu behar umea halako kontuetan parte hartzera: "Sinbolikoki agur esatea ere posible da. Marrazki bat eginda, hilerrira bisita eginda... aukerak zabalak dira".

Doluaren denbora errespetatzea ere beharrezkoa da. Arcek etxean bizi diren animaliak aipatu zituen horri buruz hitz egiterakoan. "Hamar urte dituen ume batek betidanik txakurra izan, eta hura hil bezain azkar beste bat erostea ez da komenigarria. Txakur hura maite zuen, lotura handia zuen, eta denbora bat utzi behar zaio doluari", iritzi zion.

Ertz asko dituen gaiak dira heriotza eta doluarena. Ormazabalentzat, esaterako, irakasleak ez daude batere prestatuta gai hori ikasleekin lantzeko. Hitzaldiaren amaieran irakaslea den entzule batek hartu zuen hitza, eta Ormazabalekin bat etorri zen. "Eskoletan ez dakigu nola jokatu halako gertaeren aurrean. Asko dago egiteko denon artean, eta hitzaldi hauek oso interesgarriak izan dira niretzat", kontatu zuen. Hain zuzen, Bideginek ikastetxeetan jarria du arreta. Ormazabalek hala azaldu zuen: "Eskoletan lan egiteko estrategiak prestatzen ari gara, protokolo gida baten bitartez". Bi arlo bereiztuko dituzte bertan: hildakoa ikaslearen gertuko pertsona bat denean, eta hildakoa eskolako kide bat denean (ikasle bat nahiz irakasle edo bestelako langile bat). Hala ere, irakasleak argi utzi zuen zein den beraien muga: "Gure lana ez da terapiak gidatzea. Kasu gogor bat baldin badago, hori dagokion tokira bideratuko dugu; gurasoekin harremanetan jarriko gara eta psikologoarengana ere bideratu dezakegu".

Dolua bai, "baina tamainan", aholkatu zuten denek: "Ona da umeek helduak triste ikustea, baina ez gehiegi ere, normal bizitzen jarraitu behar dutelako".

1968an legezko izaera lortu zuen Orereta ikastolak, kultur elkarte gisa erregistratuta. Egungo zuzendariaren hitzetan, "bitxia da, baina gerora Espainian ministro izango zen Enrique Mugika Herzogek idatzi zituen estatutuak". Abokatua zen, eta Errenter...

Azken hilabeteetan ezagun egin dira droneak, eskifaiarik gabeko hegazkin edo helikopteroak. Erabilera militarrarekin lotu da orain arte horien erabilera, baina jarduera zibilean erabiltzen hasi dira. Eta horretan dabil lanean Irungo Bidasoa Lanbide Heziketa Eskola: drone baten bitartez hainbat funtzio garatzeko ikerketa egin dute bertako ikasle eta irakasleek, eta 2012ko urrian aurkeztu zuten proiektua hobetzen ari dira ordutik. 2010ean abiatu zuten egitasmoa, eta egun, lau irakasle eta dozenaka ikasle ari dira hori garatzen.

Ibilgailua bera, edo Irungo institutuko kasuan lau helizeko helikoptero txikia (mikrodronea), Alemaniako enpresa bati erosi zioten. Hau da, dronea ez dute egin. Institutuak esan duenez, hori garatzeko gaitasuna duten arren nahiago zuten jada eginda eta funtzionamenduan zegoen dronea eskuratzea euren oinarri izango zen lana garatzeko: altueratik topografia lanak, eraikuntzarako laguntza egitasmoak, nekazaritza eremu handietarako aholkularitza eta informazio banaketa, intsektuen izurrien jarraipena...

Beraz, Bidasoko hezkuntza zentroan egin dutena da, batetik, helikoptero txikia modu zehatzean erabiltzen ikasi, eta bestetik, lan horiek guztiak egiteko beharrezkoa den teknologiaren gaineko ikerketa egin eta garatu, helikopteroaren ezaugarriak kontuan hartuz. Aireko ibilgailuari kamera eta sentsore bereziak jarri dizkiote, eta horien bitartez lur azalaren termografia datuak, gasen kontzentrazioenak, edo argazki multiespektralak ateratzeko aukera du, ohiko argazkiez gain. Ordenagailuan, softwarearen bitartez, helikopteroak jasotako guztiak sailkatu eta interpretatzen dituzte.

Eskifaiarik ez izanda, lurretik maneiatzen da dronea. Horretarako ere eskola bereziak jaso dituzte Bidasoa Lanbide Heziketa Eskolako ikasle eta irakasleek. Bertako irakaslea da Alberto Arranz. 2010ean mikrodronearen egitasmoa garatzen hasi zirenetik buru-belarri dabil horrekin jardunean, ikasleekin batera. Arranzek zehaztu du Espainiako Gobernuko Hezkuntza eta Zientzia Ministerioak berrikuntzarako abian jarri zuen egitasmoari esker eraman dutela aurrera euren asmoa; Europako Batasuneko Gizarte Funtsaren finantzazioa zuen horrek. Gainera, Galiziako nahiz Balearretako (Herrialde Katalanak) hainbat hezkuntza zentrorekin elkarlanean ibili dira proiektua garatzeko. Irungo Goibegi enpresak ere parte hartu du, aireko nabigazioan eskarmentua duen enpresa delako. Ameriketako Estatu Batuetan ere izan zen institutuko irakasle bat gaiaren gaineko informazioa lortzen.

Arranzek nabarmendu duenez, erabilera zibilerako droneen gaia "berria" da, eta irakasleek, eta ondorioz ikasleek, horren gaineko informazioa lortzea "zaila" izan da: "Mundutik zehar ibili behar da ganorazko datuak nahiz informazioa lortzeko". Informazioa, eta ondorioz, hezkuntza zentroan ematen diren eskolak garatzeko beharrezko den materia prestatzea ikasleentzako ona izan daitekeela uste du Arranzek, lan merkatuan ez dagoelako gai horietan ezagutza zehatzik duenik. "Gure zentroko ikasleek lan merkatuan lana bilatzeko aukera gehiago izan ditzaketela suposa dezake horrek. Gaur egun, ez dago airetik lurraren informazioa lortzeko modurik, ez hori interpretatzeko formazioa duen langilerik. Gero eta beharrezkoagoak izango dira", baieztatu du.

Zentzu horretan, duen baliagarritasunagatik, Eusko Jaurlaritzaren Lanbide Hezkuntzarako sailburuordetzaren babesa eta laguntza jaso du Bidasoko mikrodronearen egitasmoak.

Roland Garrosen lurreratzea

Teorikoki, hainbat erabilera izan ditzake mikrodroneak, "ia nahi adina". Baina dagoeneko hainbat zereginetarako erabiltzen ari dira, kameraz eta sentsorez hornitutako helikopteroa. Esaterako, azken asteetan Donostiako Ondarreta hondartzako harrien gaineko ikerketa egiten ari dira hegazkinarekin. Harri horien mugimendua zein den jakin nahi dute mikrodronea jasotzen ari den datuen bitartez, arazoa konpontzeko informazio bila.

Horrez gain, Hondarribiko Hiruzta txakolin upategiarentzako ere lan egin du Bidasoa Lanbide Heziketa Eskolak eskifaiarik gabeko hegazkinarekin. Inmov Mugabe egitasmoaren barruan, upategi horretako mahastiak zehaztasunez airetik ikertu dituzte. Arranzen arabera, "kalitate hobeko mahatsa lortzeko, eta pestizida nahiz ongarri gero eta gutxiago erabiltzeko helburuarekin". Irakasleak baieztatu duenez, eraikuntza enpresek hainbatetan eskatu dute zentroaren laguntza, kartografia nahiz topografia lanak egiteko. Arranzek zehaztu du mikrodronearen laguntzarekin lan horiek egitea, orain arteko metodoekin alderatuta, "askoz merkeagoa" dela, ez dituztelako ohiko topografia lanabes eta gailuak erabiltzen, ez GPSrik, ezta antzeko azpiegiturarik ere.

Aisiarako erabilera ere izangodu droneak. Bihar goizean Jaizkibel mendiko Justiz eremuan hegaldia egingo du droneak. Erakustaldi antzekoa izango da, izan ere, aurten 102 urte bete dira Roland Garros frantziarrak bertan emergentziazko lurreratzea egin zuenetik, hegazkin lasterketa batean parte hartzen ari zela —hegazkin zalea eta abenturazalea zen Garros; gerora egin zen ezagun tenisagatik—. Dronearekin horren birsortze historikoa egingo dute, eta ondoren, hitzaldia emango dute Irungo udaletxean.

Gertutik gertura bakarrik ez, Euskal Herritik harago ere erabili dute Irunen diseinatutako gailua. Balearretako palmondoei eragiten dien gaitz bat ikertzen ibili dira mikrodronearen laguntzarekin. Intsektu batek sortzen die zuhaitzei eritasun hori, eta dagoeneko, Iberiar penintsulara heldu dela jakinarazi dute. "Egin ditugun gauza asko probarako izan dira, baina Balearretako kasuan, espektro anitzeko kamera erabili dugu droneari itsatsita, eta oso baliagarria izan da gaitzaren zabalkundearen berri izateko", zehaztu du Arranzek.

Horrela, gai horren gainean ikerketa sakonagoak egiteko laguntza eskatu die berriz ere Balearretako Gobernuak Bidasoa Lanbide Heziketa Eskolako kideei.

Kezka zabaldu da, maiatzean ospatuko diren Europar Parlamenturako hauteskundeetan eskuin muturreko alderdiek emaitza bikainak jasoko dituztelako. Gure inguruan Frantziako kasua da gehien aipatua. Bertan, Jean-Marie Le Pen eskuindarraren Fronte Naziona...

• Azaroak 12. 25. urtemugako eskulturaren lekualdatzea, 12:00etan, Txistokin.

• Azaroak 15. Bertso afaria, 20:30ean, Zumeatarren elkartean.

• Azaroak 17. Mendi martxa, 09:30ean, Txistokitik abiatuta.

• Azaroak 23. Ikastolako kideen omenaldia, 12:00etan, Basteron.

• Azaroak 29. Batzordekide ohien afaria, 20:30ean, San Esteban erretegian.

• Azaroak 30. Euskararen Eguna, 11:00etan, ikastolan eta Zumea plazan.

• Abenduak 1. Festarako jantziei buruzko hitzaldia, 12:00etan, Basteron.

• Abenduak 2. Nola jantzi tailerra Atonduren eskutik, 18:00etan, Txistokin.

• Abenduak 3. Xabier Eguneko ospakizunak, egun osoz, ikastolan.

The Joselontxo's txarangak, Sexteto Vendaval tango taldeak eta Betagarri musika taldeek parte hartuko dute gaur Musika Anitza jaialdian. Gipuzkoako Esklerosi Anizkunaren Elkartearen (ADEMGI) aldeko musika jaialdia da, eta Oscar Terol umoristak gidatuk...

Andoaingoaz eta Errenteriakoaz gain, Gipuzkoan badira aurten mende erdia bete duten beste bi ikastola. Lazkaoko San Benitok maiatzean ospatu zuen 50. urtemuga. Hernaniko Urumeak, berriz, irailean bete zituen 50 urte, eta aurtengo ikasturte osoan ospat...