GIPUZKOAKO HITZA

Alzheimer gaixotasuna edo bestelako dementziaren bat dutenen eta euren senitartekoen bizi-kalitatea hobetzeko sortu zuten AFAGI 1991n. Informazioa, aholkularitza eta laguntza eskaintzen diete senideei. Informazio gehiagorako, kontsultatu haien webgune...

Eskuzko jokamoldean aritzen diren pilotari gazteen maila hobetzeko asmoz, Gipuzkoako Pilota Federazioak Gipeskua teknifikazio proiektua jarri du martxan. Iazko abenduan zuzendaritza berria izendatu eta gero ekin zioten egitasmo berria martxan jartzeari. "Pilota elkarteekin bilerak antolatu ziren, beharrak zein diren ikusteko, eta hor ikusi zen arlo honetan hutsune bat zegoela", azaldu du Juan Karlos Etxeberriak, federazioko kirol zuzendariak.

Aurretik ere teknifikazio proiektu bat izan zen martxan, 2000. urtetik 2005. urtera arte. "Orduan ere antzeko beharra ikusi zen, eta maila gehiago hartu ziren egitasmo horretan", zehaztu du Etxeberriak. Egitasmo hura bertan behera gelditu zen, baina berriz martxan jartzeko aukera ikusi dute. Orain, kadete eta gazte mailakoek hartuko dute parte.

Zenbait klubetan pilotari on samarrak direnentzat entrenamendu taldeak antolatzea zaila dela dio Etxeberriak: "Ez da erraza gazte mailan lau izatea eta, gainera, maila handikoak". Hain justu, klubaren entrenamenduen osagarri gisa, goi mailako gaitasuna dutenek maila bertsuko pilotariekin entrenatu ahal izatea da proiektuaren abiapuntua. "Zuzendaritzak uste zuen hutsune bat zegoela, eta hori baieztatu zuen elkarteekin egindako bileretan", azaldu du Etxeberriak. "Pilotarien garapenean laguntzea da asmoa".

Izena emateko prozesua ireki eta hamazazpi kadetek eta 28 gaztek eman zuten izena. Uztailean bina entrenamendu saio egin zituzten horiekin, eta horren ondoren, proiektuko teknikarien eta zuzendaritza batzordeko kideen artean hautatuen zerrenda erabaki zuten. Hamaika kadete eta hamahiru gazte ariko dira, eta hamabostean behin egingo dute saio teknikoa maila bakoitzeko pilotariek. "Horrekin batera, prestakuntza fisiko pertsonalizatua egingo dute, eta astero-astero egin beharreko lana banatuko zaie", zehaztu du Etxeberriak.

Hiru prestatzaile ariko dira teknifikazio proiektua aurrera eramaten: Iraitz Olaetxeak saio teknikoaren ardura izango du, hau da, frontoian egingo den lanaz arduratuko da, eta Unai Munduatek eta Unai Legarretak prestakuntza fisikoa antolatuko dute. Legarretak frontoiko saioetan ere parte hartuko du.

Gravn txapelketari, hau da, Hego Euskal Herriko herrialdeetako eta Errioxako selekzioek jokatzen duten lehiaketari begira lagungarri izatea nahiko lukete federaziokoek. "Bi mailetatik gazteek bakarrik parte hartzen dute", dio Etxeberriak. "Txapelketako entrenamenduak hasten direnean, ikusiko dugu gazteen teknifikazio saioei nola eragiten dieten".

Exijentzia handiagoa

"Proiektu ederra da, oso ideia ona da", esan du Javier Genbeltzu Lazkaoko Lapke pilota elkarteko lehendakariak eta ordezkariak. Egitasmoaren berri jaso zutenean, hautatuak izateko aukera ikusten zieten bi pilotariren izena eman zuen elkarteak, eta azken zerrendan sartu dira biak.

Bi ezaugarri nabarmendu ditu Genbeltzuk teknifikazio proiektuan: "Teknikariak oso prestatuta daude, eta pilotariek maila handiko beste kirolariak izango dituzte ondoan saioetan, eta horrek entrenamenduak kalitate handiagokoak izatea ekartzen du". Elkarteetan egiten diren entrenamenduetan denetariko mailak daudela dio Genbeltzuk, eta horrek saioen kalitatean eragina duela gaineratu du.

Elkarteetako entrenatzaileak pilotarekin lotura dutenak izan ohi direla dio Genbeltzuk, "pilotan jokatzen dutenak edo pilotari ohiak, baina, oro har, prestatzaile izateko ikasketa teknikorik gabeak". Teknifikazio egitasmoaren arduradunak horretarako prestatuta daudela gaineratu du, "praktikan zein teorian".

Egitasmoaren martxa nolakoa den pilotariek azalduko dutela esan du Genbeltzuk, eta aukera aprobetxatuko dutela uste du: "Maila berekoak izateak entrenamenduak gogortu egiten ditu, eta pilotariak beste puntu bat eman behar du, gehiago exijitzen zaio, eta hortik dator hobekuntza. Aurkariak erdipurdikoak badira, ez duzu hobetzen".

Aurkariak entrenamenduetan

Bestalde, Lazkaon ezin direla kexatu dio bertako ordezkariak: "Nik uste dut Goierrin erreferentzia garela. Entrenamenduen eta txapelketen kudeaketa ona egiten dugula uste dut, eta horren seinale da inguruetako pilotariak hona etortzea".

Asier Arteagak 17 urte ditu, eta Lasarteko Intza elkarteko pilotaria da; gazte mailako bigarren urtean dago, eta aurrelari gisa aritzen da. Teknifikazio proiektuan parte hartzeko aukeratu dute, eta haren mailakoek datorren astean egingo dute lehenengo saioa. "Egingo ditugun entrenamenduek oso erakargarriak dirudite", dio Arteagak. "Elkarrekin gutxitan egoten garen pilotariak egongo gara. Besteak hobeto ezagutzeko eta prestaketa ezberdinak egiteko oso ondo etorriko zaizkigu". Izan ere, parte hartzaileek elkarren aurka askotan jokatu izan dute, baina elkarrekin gutxitan entrenatu dira.

Lasarten, batez ere, frontoia bera lantzen dutela azaldu du Arteagak, eta proiektu berriarekin prestakuntza fisikoa lantzea "oso interesgarria" iruditzen zaio. "Egiten den guztia hoberako izango da, eta gerora nik uste dut hori nabarituko dela". Arteaga hurrengo denboraldian afizionatu mailan ariko da. Profesionaletan aritzea "zaila" dela dio, baina saiatu egin behar dela gaineratu du pilotari lasartearrak: "Denok hori lortu nahi dugu, baina oraindik bide luzea geratzen zaigu".

Enpresa profesionalak kadete eta gazte mailetan daudenean hasten dira pilotari gazteei segimendua egiten. Etxeberriaren ustez, adin tarte hori "nahiko klabea" da aurrera begira pilotariak egingo duen ibilbidean. Erik Jaka eta Beñat Rezusta gipuzkoar gazteek aurten egin dute debuta profesionaletan. Bide bera egitea lortzeko aprobetxa dezakete teknifikazio egitasmoan parte hartzeko hautatu dituzten pilotariek.

Amaia Serranok Gatazken lorratzak (Utriusque Vasconiae, 2012) liburuan memoria kolektiboa eta memoria historikoa bereizteko premiaz jarduten du. Serranoren hitzetan, memoria kolektiboa "talde jakin batek bizi izandako esperientzia esanguratsuen oroitzapen hautatuen talde-eraikuntza" dugu; eta memoria historikoa, ordea, "talde batentzat gertukoegi izateari utzi eta jada gainditutzat hartzen diren gertaeren eraikuntza". Bide horretatik, eta Pierre Nora historialariaren esanak bere eginez, memoria-mota horiek gomuta-leku jakin batzuk gorpuzten dituztela dio Serranok: "Memoria historikoak oroitzapenerako espazioak eraiki egiten ditu (monumentu, museo eta abarren bitartez) eta memoria kolektiboak jada badiren espazioei esanahi sinbolikoa eman eta gomuta-leku bilakatzen ditu". Oroitzapenerako espazio gutxi ireki dira gurean azkenaldian, oraindik ere, eztabaidagai dugula zer, nola eta zertarako oroitu, eta batez ere sinboloak ditugula hizpide.

Espazioak sinbolo bihurtzeko joera horretan, leku-izenek garrantzi berezia izan dute Espainiako Estatuaren historian. Bi norabidetan sortu dira leku-izenen inguruko sinboloak: batetik, espazio zenbait gertaera baten lekuko izateagatik bihurtu dira sinbolo (ezagunena, Gernika); bestetik, memoria kolektiboa eraikitzeko bide nagusietariko bat bilakatu da kale-geografiaren izendatzea (eta berrizendatzea). Espazio kolektiboa nork bere sinboloz hornitzea dute helburu biek, kale-espazioaz jabetzeko, nork bere memoria kolektiboa ikusgarri egiteko.

Kale-geografiaren (berr)izendatze horretan, gatazka-leku bihurtu ohi dira leku-izenak eta kale-izenak, izan ere, nork boterea edo eskumena izan, hark leku- eta kale-izenak aldatzera jo ohi du, pertsonaren bat omentzeko asmoz, edo gertaeraren bat gogorarazteko asmoz. (Berr)izendatze horiek gatazka-leku bihurtu direlako, hain zuzen ere, maiz eraso egin zaie plaka horiei, desadostasuna agertzeko, bateko ala besteko.

Gerren memoria eraikitzerakoan gatazka-leku funtsezko bihurtu dira kale-izenak XIX. mendetik, eta egun ere halaxe da: izendegi frankistaren aurkako hainbat ekimen egin dira, kaleetan izen frankistak desagertzeko asmoz. Bestalde, epaitegiek plaka ugari kentzeko agindua eman dute hainbat herritan, udalek edo herritarrek jarritakoak, herritarren bat oroitzeko (adibidez, hauen omenez jarritakoak: Txiki eta Otaegi, Igor Angulo…).

36ko gerraren eta nazio-gatazkaren memoriaz jarduten duten elkarteek ez ezik, feminismoak ere borroka-lerro nagusitzat izan ditu kale-izenak, bai emakume-izenen portzentajea eskasa zela gogora ekarriz, bai emakumeon askapenerako borrokan ikur izan diren gertaerak eta pertsonak gogora ekartzeko beharra aldarrikatuz. Zoritxarrez, oraindik ere ahulegia da memoria kolektiboan emakumeon askapenerako mugimenduko gertaerek eta kideek duten ikusgarritasuna, eta horregatik, zenbait espazio publiko ere sinbolo bilakatzeari lotu zaio mugimendu feminista. Esaterako, euskal herritar gehienen imajinario kolektiboan Burgoseko epaiketak lekutxo bat du ziur asko, oihartzun urrun gisa bada ere; Basauriko epaiketa, aldiz, ez da tamaina berean errotu imajinario kolektiboan. Egun bereziki gogora ekarri beharreko borroka dugu huraxe, berriro ere abortuaren aurkako mehatxua gori-gori dagoenean. Halako gertaerak eta espazioak sinbolo bihurtzeko ekimenak abiatu ditu mugimendu feministak, besteak beste, "emakumeen aztarnen mapak" sortzeko egitasmoak abian jarriz.

Kale-geografiari erreparatu baino ez dago, oraindik ere memoria kolektibo zenbait (frankistena, militarrena, errege-erreginena…) oso bizirik daudela ohartzeko, eta beste memoria kolektibo ugari (emakumeena, langileena, 36ko gerrako eta nazio-gatazkako errepresaliatuena…), aldiz, kale gose.

Mendekotasunen bat duten 25.857 gipuzkoarretatik, 5.100 alzheimerrak jotakoak dira. Gehienetan, %73 emakumeak dira. Datua gaixotasuna diagnostikatuta dutenena da: diagnostikatu gabeko "jende asko" dagoela uste da.

Musika lasaia eta goxoa egiten duen talde sortu berria da Dhuna. Bizipen pertsonalak eta hausnarketak dira abestietako gaiak; akordeoi, piano, gitarra eta perkusio soinuak, berriz, doinuen oinarriak. Irati Badiola zegamarrak, Nerea Iztueta gabiriarrak...

Bost zentzumenetatik bat baztertzera behartuko banindute, ez dakit zein aukeratuko nukeen, edo, hobeto esanda, ez dakit zeini muzin egingo niokeen. Neure buruari galdera hori egin diodanean nahiko garbi neukala iruditu zait hasiera batean, baina pentsatzen joan ahala, arrazoitzen nindoan bitartean, hain garbi nuen ideia hura lausotzen hasi da. Ikusmena ez nuke galdu nahi inondik inora; iluntasunak beldurtu egiten nau, eta orientazio zentzuaren arrastorik ez daukat. Batzuek orientazio ona dute, beste batzuek txarra, edota erdipurdikoa. Nik ez, nik, besterik gabe, ez daukat. Orientaziorik gabe jaio nintzen; behin amak kontatu zidan forcepsekin jaio nintzela, ur zikinak irensten ari nintzelako; ez, ama, tramankulu horiekin jaio nintzen biderik aurkitzen ez nuelako, seguru galduta nenbilela, ez atzera, ez aurrera, alboetara ezin… Desesperatuta nenbilela burni hotz horiek buru hezurrean sentitu nituenean ze lasaitua hartu nuen ez dakizu oraindik! Nola arituko nintzen ba ni ur zikinak irensten? Jogurtari gaineko likido hori kendu egiten diot-eta nazka ematen didalako!

Dastamena ere ez nuke galdu nahi, hainbeste gozatzen dut janariarekin… Munduko plazer onenetako bat dela iruditzen zait, eta hemen dugun gastronomiarekin pekatua litzateke dastatzeko gaitasunik ez izatea. Entzumenari dagokionez, batzuetan zenbait gauza ez entzutea nahiago badut ere, ez dut imaginatzen nire mundua erabateko eta betiereko isiltasunean. Ukimenari buruz zer esan? Ez dakit zergatik, baina ez nuke baztertuko, agian zentzumenik arrazionalenetako bat dela iruditzen zaidalako, hain da fisikoa, errealitatearen eta fantasiaren arteko aldea nabarmentzen baitu.

Usaimena bakarrik gelditzen zait. Zentzumen bat galtzekotan, usaimena galduko al nuke? Nola ordea! Usaina… Toki bakoitzak du bere usaina, momentu bakoitzak, oroitzapen bakoitzak. Niretzat, udak laranjondo-lorearen eta Ecran after sun-aren usaina du; atsedenak kandela eta liburu usaina du, eta goizek kafesnezopa usaina dute. Ez dakit nola etsiko nukeen ezer usaitzerik izango ez banu; nolabait oroitzapenak ere galtzeko bide bat litzateke. Nire haurtzaroak mila usain ditu, gertu ditudan bakoitzean zoriontsu egiten nautenak. Akabo, sentibera jartzen hasi orduko, herriminak edo festa gogoak bultzatuta Zaldibiak momentu honetan duen usainaz gogoratu naiz; Santa Fe usaina du, alegia, mondeju usaina. Badakit ez dela batere poetikoa, baina niri jateko kontuekin broma gutxi!

Buruko eritasun bat zuen emakume baten autopsia egiten ari zela aurkitu zuen gaixotasuna. Egitura berezi batzuk zituen garunean, eta egitura horiek berak agertzen dira orduz geroztik haren izena daraman eta oraindik ere jatorriz ezezaguna den gaitzak ...

Emakumeek jabekuntza lortzeko bidean ale bat jarri nahian, Haurralde fundazioak, Malen Etxeak, Goierri garaiko Eraldatzen elkarteak eta Hitzez Euskal Herriko landa eremuko emakume elkarteak biltzar bat egingo dute urriaren 16tik 19ra Zumaian, Emakumeak Garapen sortzaileak proiektuaren barnean. Landa eremuko emakumeen lana izango da kongresuaren ardatzetako bat, eta bertan Euskal Herriko, Espainiako, Afrikako eta Latinoamerikako emakume elkarteen ahotsak bilduko dituzte. Proiektuaren helburu nagusia, hala ere, ekonomiaren alorrean emakumeen eskubideak bermatuko dituzten ekintzak sustatzea da.

Biltzarraz gain, proiektuak beste bi ekintza batzen ditu. Lidergoa eta boterea aztergai izango dituzte Donostiako San Telmo museoan azaroaren 21erako eta 22rako antolatu dituzten jardunaldietan. Gobernuz kanpoko erakundeei eta emakume elkarteei begira, tokian tokiko ekintzak izango dituzte hizpide. Patricia Ponce Haurraldeko zuzendariak azaldu duenez, ikuspegi lokaletik nazioartera begira lan egingo dute: "Eremu globalera iristeko, esparru lokalean eragin dezaketen ekintzez arituko gara".

Horrez gain, Diruaren sexu ezkutua erakusketa ibiltaria azaroan abiatuko da Gipuzkoan barrena. Bertan ikusi ahalko dira uda partean Gipuzkoako hainbat herri bildu dituzten diru zorroak. "Diru zorro horiek emakumeen autonomia ekonomikoaren sinboloa dira", Poncek azaldu duenez. "Emakumeek autonomia hori denboran ehundu dute, eta diru zorroek hori ederki irudikatzen dutela uste dugu".

Erakusketaren osagarri, dokumental bat egiten ere ari dira, eta bertan agertzeko, belaunaldiz belaunaldi, landa eremuko emakumeen testigantzak jasotzen ari dira. Horrenbestez, amamen, amen, alaben eta biloben lekukotzak biltzen ari dira. Erakusketa Donostiako Emakumeen Etxean inauguratuko dute, azaroaren 22an.

Baserrietara begira

Proiektu horren osagai guztien helburua emakumeak ahalduntzea bada ere, hori elikatzeko memoria historikoari erreparatu nahi diote. Emakumea ekonomiaren zutabe gisa agertuko dute, eta, horretarako, emakume baserritarren adibidea ekarriko dute.

Ponceren esanetan, "landa eremuko emakumeak identitate berri baten ikurra dira, eta esan daiteke azken hamarkadan nolabaiteko estatusa erdietsi dutela". Landa turismoa adibide gisa jarrita, "baserriak ustiatzeko era berrietako bat" azaldu du Poncek.

Haurralde fundazioko zuzendaria, hala ere, landa eremuko belaunaldien artean segidarik egongo ez den beldur da: "Euskal Herrian oso zabalduta dago baserriko lana gogorra delako ideia. Horrek baserritarrekiko enpatia sortzen duen arren, gazte asko baserritik alde egiten ari dira. Katea eteten bada, kultura horren zati handi bat galduko dugu". Haurralde fundazioak, Malen Etxeak, Eraldatzen-ek eta Hitzez elkarteak landa eremuko kultura hori emakumeen zein gizarte osoaren ondaretzat dutenez, memoria historiko hori gordetzea da proiektuaren helburuetako bat.

Urrian egingo duten biltzarrean, ordea, ez diote soilik lehenengo sektoreari erreparatuko. Ekonomiaren ikuspegi zabalagoa landuko dute, eta ekonomiaren alorrean jabekuntza erdiesteko egin dena eta egiteke dagoena aztertuko dute. Gogoeta horretatik eragin politikoa izango duten ekintza kolektiboak bultzatu nahi dituzte.

Hegoaldeko emakumeak

Heziketari eta enpleguari esker aurrerapausoak eman direla onartu du Poncek, baina "ekonomiaren eta lanaren alorrean genero berdintasunik ez" dagoela ere badio. Oraindik ere, gehienetan, ordaindu gabeko lanak emakumeen eginkizun dira, hala nola etxeko lanak eta zaintza lanak. Ponceren ustetan, "emakumeek etxetik kanpo izan ditzaketen lan aukeretan eragin dezakete, baita bizitza publikoan eduki ditzaketen parte hartze espazioetan ere".

Ordaindu gabeko lanez gain, ordaindutakoak baina erregulatu gabekoak aipatu ditu Haurraldeko zuzendariak, eta ekonomiaren sektore horretan emakumeak "asko" direla dio, "are gehiago hegoaldeko herrialdeetan". Beste ñabardura bat ere gehitu du: "Krisi garaian emakume gehiago hasten da lanean, baina sarri lan baldintza kaskarrak izaten dira". Jabetzea ez dator enpleguaren eskutik soilik, "ikuspegi holistikoa behar da, arlo ekonomikoa, soziala eta politikoa batzen dituena".

Ikuspegi horren bila arituko dira Euskal Herriko, Espainiako, Afrikako eta Latinoamerikako emakumeak Zumaian egingo duten biltzarrean.

Ideietatik harago, ekintzak ipini nahi dituzte mahai gainean. Are gehiago, ekintza horiek gerturako zein urrutirako baliagarriak izan daitezela nahi dute, hala euskaldunentzat nola Mozambike eta Boliviako emakumeentzat. Azken batean, lau elkarteek sareak sortu nahi dituzte elkarlanaren bidez, eta sare horien bidez emakumeek ekonomian izan duten tokia aldarrikatu eta ahalduntzearen bidea elkarrekin jorratu.