Julen Aperribai

Ezagun dituenaren konbikzioz jarduten du musika eszenaren gaziez eta gozoez Lide Hernando (Donostia, 1991) Liher taldeko abeslari eta gitarristak. Hemen herensugeak daude disko kontzeptuala argitara eman du aurten taldeak, eta lana batetik bestera aurkezten aritu behar lukete, ohiko egoera batean. Pandemiak gazitu die gozoa, ordea. Egoerak ezarritako baldintzetan ari dira, hala ere, hala nola euren lana zabaltzen. Musikari elkarteko zuzendaritzako kide ere izango da aurrerantzean. Itxialdia akuilu izan du erabakia hartzeko.

Ahotsa landuz iritsi al zinen musikara?

Etxean entzuten nituen taldeak imitatuz hasi nintzen abesten. Etxean ez dut eduki ez ukaziorik, ez bultzadarik. Ez zegoen giro musikazalea. Karreran erabaki nuen musikarekin zerbait egitea. Gitarra ikasten hasi nintzen, zerbait egin nahi banuen instrumenturen bat beharko nuelako, eta trikitiak ez ninduelako erakartzen. Ohikoena egin nuen: gitarra ikasi, eta kantu batzuk sortu.

Gerora etorri zen horiek taldera eramateko beharra?

Kasualitatea izan zen gehiago. Zaldibiako Haize Etxe baserrian, Beñat Antxustegik grabaketa estudio bat zeukan, eta hor zazpi abesti grabatu zizkidaten. Arrazoi gutxi, denbora asko maketa atera, eta formatu txikiko kontzertuak ematen hasi nintzen. Handik sei hilabetera, Unai Pelayo Pelax-ek esan zidan: “Zergatik ez duzu talde bat egiten kontzertu baterako?”. Orduan sortu zen Liher taldea, kontzertu horretarako.

Ez Dok Amaitu mugimenduaren abaroan hasi zineten Donostia inguruko hainbat musikari. Plazarako urratsa egiteko garrantzitsua izan zitzaizun?

Gure taldea horri esker sortu zen. Jaialdi bat egin zelako Gasteszenan. Sekulako zortea izan genuen. Dena, berriz ere, Pelaxi esker. Hura tematu zen Ez Dok Amaitu mugimenduan geunden taldeok agerraldi bat egin behar genuela euskal oinarrizko kultura sustatu nahian. Hori zen helburua; ez soilik handiek bultzatzen duten kultura kontsumitzea, baita oinarrizkoa ere.

Musika eszenako inertzia batzuei buelta eman edo, behintzat, ikusarazteko sortu zen mugimendua. Zer arrasto utzi du?

Arlo pertsonalean, adiskidetasun handi bat denekin. Balioak aldatuz doaz, baina esango nuke Ez Dok Amaitu-n geunden guztiok jarraitzen dugula gauza bera aldarrikatzen, bide ezberdinetatik. Pelaxek eta Liherrek ez dute bide bera jorratu, baina esango nuke aldarrikapen berberak ditugula: eszena txikiaren ikusgaitasuna, arrain handien fokua mugitzea beste eszena batera.

Bost urte musika eszenan. Zure ibilbideko zer puntutan zaude?

Beti hitz egiten da ibilbideaz, norabait bazindoaz bezala, baina nik askotan ez dut ikusten inora noanik. Iruditzen zait guk nahi duguna egiten jarraitzen dugula, lehen baino baliabide gehiagorekin. Pertsonalki, askoz ere konfiantza handiagoarekin nago, seguruago egiten dugunarekiko, eta esperientzia batekin.

Hamalau abesti eta ilustrazioko disko-liburu kontzeptual bat ondu duzue Liherrekin. Taldearen ibilbidean jauzi bat egiteko apustua da Hemen herensugeak daude?

Diskoa egiten ari ginen bitartean, pentsatzen genuen: “Ez dakigu esperotako errekonozimendua izango duen, baina gure bidea markatuko du”. Atera ditugun hiru diskoen artetik, jauzi handiena honekin egin dugu, bai lan karga aldetik eta bai produktuaren kontzeptuaren aldetik. Disko osoa gai baten inguruan egin dugu, musikara mugatu gabe: narrazioa, ilustrazioak… Bazegoen asmoa istorioa ikus-entzunezko planora pasatzekoa. Oraindik ere badago. Bagenuen esperantza errekonozimendu bat lortzeko. Eta ez diot lortu ez dugunik, baina, pandemiaren eraginez, erdibidean geratu da saltoa.

Kolpe handia izan da?

Oso handia. 30 kontzertu genituen martxotik udara bitartean, eta udan gehiago ateratzea espero genuen. Kolpe ekonomikoa ere handia izan da. Diru asko inbertitu genuen, eta espero genuen irabaziak izatea hurrengo proiektu batera bideratzeko. Orain, asmo horiek geldirik daude. Hala ere, niri shock-a ez zitzaidan iritsi. Esango nuke orain tristeago nagoela. Denbora igaro denean, eta ikusita luzerako doala.

Fikziozko kontakizun bat sortu duzue, galdera batetik: “Nola erreakzionatuko zenuke bortxatua izango bazina?”. Horri erantzuteko, irakaspen moraletatik ihes egin nahi izan duzue?

Guztiz. Fikziozko istorio bat asmatzea zen asmoa, hortik abiatuta. Liherrekook ez dugu mezu zuzenik eman orain arte emakumeok bizi dugun zapalkuntzaren inguruan. Abestiren bat bazegoen, Nor da piztia?-n aipatzen da zeharka adibidez, baina ez zuzenean. Eta nik banuen gogoa horretaz hitz egiteko. Azkenean, abesti bat ez, baizik disko oso bat egin dugu.

Hasiera, korapiloa eta bukaera dituen lan bat da, hamalau abestikoa. Zergatik egitura hori?

Aurreko diskoekin, aipatzen genuen lanaren diskurtsoari ez genekiela nola heldu. Askotariko gaiak lantzen dituzten abestien bildumak ziren, diseinu batekin aurkeztutakoak. Tenpluak erre diskoarekin biran ari ginela, pentsatu genuen hurrengo diskoan gauza oso koherente bat egitea. Oskarbi abestiaren letra sortzen ari nintzela, bat-batean egin nuen abesti bat zeinetan kontatzen den emakume batek gizonezko bat hiltzen duela, eta ondoren ihes egiten duela. Hor ikusi nuen bazegoela istorio bat, kontatuko zuena gertakari horren aurrekoa eta ondorengoa.

Eta hori egin duzue disko bat osorik entzuteak zaila dirudien garaiotan. Haize kontra?

Agian bai. Baina aurka egiteagatik bainoago, inuzenteegiak eta itxaropentsuegiak garelako. Horrelako lan potolo bat eginda, irudi aldetik erakargarria izango dena, jendeak kontsumituko zuela pentsatu genuen. Portzentaje txiki batean lortzen da lortu nahi den efektua. Normala da amaiera hainbeste ez entzutea. Horrez gain, egun zabaldutako single-aren eta online-aren kultura… Musika sareetan soilik existitzen dela dirudi. Aurtengoa batzuentzat oso garai ona izan da, online bizi direlako; gu zuzenekoetan eta diskoetan bizi gara.

Musikalki, kontrasteak ditu lanak. Riff gogorrak, ahots goxoetatik indartsuetara… Hor sentitzen zarete eroso?

Naturalki ateratzen zaigu. Kontrasteen bidez oso erraz transmititzen dira emozioak, instrumentuen eta ahotsaren dinamiken bitartez. Talde guztiek ezin dute hori esplotatu, baina guk bai, eta gustatzen zaigu esplotatu ahal izatea.

Nola bizi izan duzu etenaldiaren ostean oholtzetara itzultzea?

Inoiz baino emozio handiagoarekin. Uste dut kontziente bihurtu naizela zer garrantzitsua den kontzertu bat ematea, zenbat emozio sentitzen dituzun hor. Urtean 40-50 kontzertu jotzetik gatoz, eta ia gauza mekaniko bat bihurtzen hasia zen. Aurten, bereziki baloratu dugu kontzertu bakoitza. Alde txarra ere badu, noski. Jotzearen jotzez hobetzen dugu guk, eta nabaritu dugu falta. Indar handiarekin geunden, baina herdoilduta ere bai.

Zuzeneko musikarentzat garai zailak dira, eta are zailagoak rockarentzat. Kontzertuak egungo baldintzetan “anti-rocka” direla zioten irratian Niña Coyote eta Chico Tornadokoek.

Saiatzen gara jendeari esaten begiekin eta belarriekin gozatu behar duela kontzertuez. Baina noski, badakigu hori tristea dela. Rock kontzertu batean, %20 da hori. Gainerako guztia mugimenduaren, kontaktuaren, izerdiaren eta saloten bitartez egiten da. Rock kontzertuetako giroari ez dio laguntzen honek guztiak. Bestalde, nik lehengo urtera arte ez nuen sentitzen rocka egiten dugunok jokoz kanpo gaudenik, baina badirudi Berri Txarrak amaitzearekin batera amaitu dela euskal rocka, eta beste guztiak kondarrak garela eta ez dugula ezer egiten.

Egungo joera musikalei kritika egin diezue taldearen izena alderantzikatuta eta rap doinuekin, NHLSM kantuan. Nondik dator ezinegona?

Ezinegon asko dago hor plazaratuta. Arrakasta erraza kritikatzen da, batetik; gaur egun sareetan islatzen dena, eta ez dakizuna benetako arrakasta den ala soilik birtuala den; like-tan zenbatzen den hori. Bestalde, kritika nagusia da jende askok musika egiten jarraitzeko arrazoia galdu duela, eta bogan dauden estiloetara jotzeko joera dagoela, saldu ahal izateko. Kontzientziak mugiarazteko tresna bat da kultura; horretarako izan behar luke. “Ez baduzu horretarako egiten, zertarako egiten duzu?” galdera dago oinarrian. Performance moduko bat egin nahi izan genuen, irudikatuz rock talde bat beste estilo bat egiten bat-batean, arrakasta izateko.

Aparrera azkar igotzea hobesten da, ekina eta saiakera baino gehiago?

Iruditzen zait musikak gehiago duela egun produkziotik, exekuziotik baino. Ekoizleen lanak geroz eta garrantzi handiagoa du: nola sartu ahotsari filtro bat, synth-ak nola erabili… Ez diot horri meriturik kendu nahi, baina non geratzen da musikaren exekuzioa? Non dago interprete ona izatea? Non dago agertokira igo eta solo bat joz jendea aho zabalik uztea? Galtzen ari gara.

Zazpi emakume musikari izango zarete Musikari elkarteko zuzendaritzan. Ez kasualitatez?

Ez da kasualitatea, ez. Musikari emakumeen topaketa egin zen otsailean, Gernikan. Ordurako bagenuen Whatsapp talde bat zenbait emakume musikarik, eta, Gernikakoaren ondoren, handitu egin zen taldea. Hor ginenetako batzuk pandemiaren inguruko gogoetak egiteko elkartzen hasi ginen, bideo dei bidez. Barrua askatzea soilik zen hasierako asmoa, baina Musikari elkartearen zuzendaritzak uzteko asmoa zuela jakin genuen, Olatz Salvadorren bitartez. Erabaki genuen garaia zela guk horren gidaritza hartzeko eta nahi ditugun aldarrikapenak horren bitartez kanalizatzeko.

“Guk nahi izan gabe sartu gaituzten guda honetan”, idatzi zenuen BERRIAn, joan den asteburuan. Zein da gerra hori?

Termino belikoak gehiegitan erabiltzen ditugu, baina, zentzu batean, bada gerra bat, guk gure eskubideak lortzeko ditugulako musikari sektore gisa. Lubaki batzuetan badaude inguru seguru batzuk, zeinetan eraiki daitezkeen aldarrikapenak eta oinarri solidoak, eskakizunak ondo egin ahal izateko instituzioei. Gure kabuz egin dezakeguna edo Musikaritik egin dezakeguna ez da zarata berbera. Musikarik badu zilegitasun bat. Lubaki gisa praktikoa iruditzen zait.

Musikak eta oro har kulturak herritarren bizitzan duen funtsezko balioa azpimarratzea da plazaratutako eskakizunetako bat. Horren menpe daude gainerako neurriak?

Gizarte honek musikari ematen dion garrantzitik dator dena. Kultura ez da zaintzen; entretenimendu soiltzat hartzen da, eta hortik zer dator? Jende guztiari normala iruditzea musikarion ofizioa musika ez izatea. Nire familiari normala egiten zaio nik lanean zortzi ordu egitea, eta beste sei ordu, egunero, musikari eskaintzea, trukean ezer jaso gabe. Hori aldatu beharra dago. Hori da abiapuntua.

Artistaren Estatutuaren beharra nabarmendu duzue. Indar berezia egingo duzue horretan?

Artisten estatutua sortzeko, Eusko Jaurlaritzaren onespena behar da, eta haiek sortu behar dute. Hainbat gauza erregulatuko lituzke horrek. Kontratazioa da musikarion arazo nagusietako bat; kontratatuak izateko dauden baldintzak ez dira sostengatzen inondik. Gizarte segurantzan izena emanda egoteko ordaindu behar duguna kontzertuetan kobratzen duguna baino askoz ere gehiago da. Eta, horrez gain, baldintza jakin batzuk bete behar dira, musikari gehienek betetzen ez dituztenak. Estatutu horrek erregulatuko luke hori.

Eusko Jaurlaritzaren onespena ez ezik, haren borondatea ere behar da horretarako. Ba al dago egun?

Ez dago inongo borondaterik egungo egoera aldatzeko. Zergatik? Ez delako kontuan hartzen egungo egoera krisi egoera bat dela kultur sektorearentzat. Bingen Zupiria Kultura sailburuaren hitzak garbiak izan ziren El Diario Vasco-ko elkarrizketan [“Ez dut uste krisi honetan kulturari erantzun berezirik eman behar zaionik”]. Gure eskubideen alde egin behar lukeen sailburu batek ez badu kultura krisian dagoela ere onartzen, babestu eta neurri bereziak jarri behar direla pentsatzen, ez goaz inora.