Unai Zubeldia

Hirugarren legealdia. Hamar urte. Markel Olanok (Beasain, 1965) aitortu du “oso gogorra” izan zela 42 urterekin Gipuzkoako ahaldun nagusi kargura iritsi zeneko lau urtekoa, baina ez da samurragoa COVID-19aren pandemiak gaur egun sortutako krisi egoera. “Lurraldearen proiektu estrategikoetan” kontrako etengabeko jarreran ez tematzeko eskatu dio oposizioari, eta krisitik ateratzeko “konfiantza” gizarteari.

Urte aldaketarekin egoera aldatzea espero zuten askok, baina neurriak gogortu ditu Labik. Gaur-gaurkoz, zein da egoera?

Urrian, kasu asko izan zen Gipuzkoan; Araban eta Bizkaian baino gehiago, eta ez geunden ohituta horretara, lehen olatuarekin ez zelako gertatu halakorik. Lurralde gisa kolpe latza hartu genuen. Pixkanaka, datuak hobetzea lortu genuen, baina Eguberrietako jaien ondoren berriz ere datuak okertzen ari dira. Kezka handiko unea da; pandemiak argi utzi digu kontaktu sozialak areagotzean aprobetxatu egiten duela.

Iazko martxotik zahar etxeena izan da Gipuzkoako kezka iturri nagusietako bat. Zertan ez da asmatu ia urtebete honetan?

Lehen olatu horretan, oso intzidentzia tasa larria izan genuen zaharren egoitzetan. Hutsune nabarmenak izan ziren orduan: EPIen inguruko gabeziak, protokoloenak… Ez genekien gaixotasunak zehazki nola eragiten zuen eta zein neurri hartu behar genituen. Baina bigarren olatuan, ondo funtzionatu dute neurriek, nahiz eta pertsona bakarra gaixotzen edo hiltzen denean jada larria den egoera. Bigarren olatuan eredugarria izan da zaharren egoitzetako langileek eta arlo soziosanitarioak izan duten portaera.

Protesta giroan jarraitzen dute zahar etxeetako langileek, eta aldundiari bitartekaritza lana eskatu diote sarritan. Ezinezkoa al da egoera hori desblokeatzea?

Argi dago greba bat inorentzat ez dela desiragarria; oso luze doa, gainera. Guretzat egoiliarrak dira bereziki garrantzitsuak, haiek direlako ahulenak. Elkarrizketa prozesu bat martxan dago, eta gu ahalegintzen ari gara elkarrizketa horiek bide onetik joan daitezen. Baina hor amaitzen da gure egitekoa; sindikatuena eta enpresena da ardura. Tamalez, ez dugu ikusten konponbidea gertu dagoenik.

Oiartzungo Aiton-Etxe eguneko zentroan uko egin zioten egoiliarrei txertoa bertan jartzeari. Senideekin bilera egin berri duzue. Zertan da egoera?

Ikuspegi praktikotik, ez da gertatu adierazgarria den ezer. Komunikazio bat egon da, baina familiei eta arduradunei argi esan diegu [Eusko Jaurlaritzako] Osasun Sailaren protokoloak aplikatuko direla eguneko zentro guztietan. Ez dugu onartuko salbuespenik.

Oposizioak sarritan esan du zerbitzuak pribatizatzearen ondorio direla jarrera horiek.

Lehen ere aipatu dut bigarren olatuan Gipuzkoako gizarte politiken sistemak ondo erantzun duela, besteak beste irabazi asmorik gabeko elkarteek osatzen duten hirugarren sektore bat dagoelako atzean. Hori pribatutzat jotzea sistema eta egoera bera desitxuratzea da, injustizia handi bat, oso ikuspegi atzerakoia. Inork ez du eskatzen, adibidez, ikastola guztiak publiko egiteko edo euskararen normalizazioaren sistema guztia publiko bihurtzeko. Herrigintza bat dago, herritik datorren antolakuntza bat, eta errealitate hori bereziki interesgarria eta garrantzitsua da Gipuzkoan.

Euskara aipatu duzu, eta pandemiak nola eragin dio euskararen normalizazioari?

Pandemiaren eragina oso argi ikusi dugu, adibidez, Euskaraldiarekin. Arduradunek esan duten oso positiboa izan dela, baina emaitzan eragina izan duela. Hezkuntza sisteman bertan ere eragin du pandemiak; gizarteak euskararen normalizaziorako behar du hezkuntza sistema, haur askok eskolan bakarrik daukatelako harremana euskararekin. Oso kaltegarria da hori galtzea, eta euskararen normalizazioaren bidean indarberritu egin behar dugu gure estrategia. Euskaraldiaren bigarren saioak ekarri ditu argi berriak; ariguneen esperientzia, esaterako. Hor daukagu euskararen normalizaziorako sortu genuen laborategia ere. Hurrengo hiruzpalau hilabeteetan egituratu beharra daukagu laborategi hori, euskalgintzarekin batera.

Ekainean iritsiko zarete zure hirugarren agintaldiaren erdira. “Kalitatezko enplegua eta etorkizun ekonomiko lehiakorra” sustatzea zen erronketako bat. Iaztik, ordea, %13,6 egin du gora langabeziak.

Gordina da une honetako egoera, eta urtebete beharko da, gainera, pixkanaka zulotik ateratzen hasteko. Osasun arlokoa da zuloa, baina ondorio latzak ekarriko ditu ikuspegi sozialean eta ekonomikoan ere. Argi daukagu sektore ekonomikoa babestu behar dugula, baina ekonomiaren etorkizuna ere kontuan izan behar dugu. Zenbait proiektu estrategiko abian dauzkagu kalitatezko enplegua eta lehiakortasuna bermatzeko, eta horiek bultzatzea ere bada gure helburua. Ez dugu ahaztu behar, gainera, aurten Next Generation EU diru laguntzak edo funts garrantzitsu horrek aukerak zabalduko dizkigula.

Bitartean, ordea, laguntza eskatu dute ostalariek, langile autonomoek, kultur arloak… Denei laguntzerik badago?

Diru laguntzak eman ditugu, eta, hasieran, garrantzitsuena ostalaritzari eta merkataritzari bideratutakoa izan zela uste dut. Baina uda ondoren, arlo fiskalean aplikatu ditugu laguntza gehienak, curry back delakoarekin [jarduera ekonomikoetan izandako galerak konpentsatzeko kenkaria]. 2021era begirako aurrekontuetan ere planteamendu berezia izango du arlo ekonomikoak, eta baita kultur arloak ere.

Gizarte bazterkeriak gora egin dezakeen beldurrik baduzue?

Ez da susmoa, datua da: gizarte bazterkeriak gora egin du. Caritasek berak ere duela gutxi jakinarazi du mila familia ingururi laguntzen ari dela pandemiaren ondorioz. Duela bizpahiru urte jarri genuen martxan Elkar-Ekin programa, eta bazterkeriari aurre egiteko tresnarik onena enplegu duina dela uste dugu. Pertsona eta kolektibo horiei bide hori eskaintzeko estrategia sendo bat daukagu lurraldean, eta hurrengo asteetan gauzatuko da.

Krisi egoera betean, oraindik ezinbestekotzat duzu AHTa?

Lehiakortasunaren bidean funtsezkoak dira azpiegiturak. Enpresekin hitz eginda, adibidez, argi daukagu Pasaiako portua funtsezkoa dela; Hondarribiko aireportua ere bai, bere txikian; eta gainontzeko euskal lurraldeekin, Espainiako Estatuarekin eta Europa osoarekin komunikazioa hobetzeko oso aurrerapauso garrantzitsua litzateke abiadura handiko trena. Badakit gizartearen zati garrantzitsu bat ez dagoela ados, baina oso aurreratuta dago prozesu hori, eta garai berri hauetan funtsezkoa da garraiobide garbien aldeko apustua egitea.

Nola daude harremanak EH Bildurekin? Duela bospasei urte zenioen zubi asko apurtu zirela eta denbora beharko zenutela.

Oposizioarekin harremanak sakontzeko tresna berriak dauzkagu, eta kualitatiboki garrantzitsua da harremanak lantzea, nahiz eta oraindik ez diren behar bezalakoak, iraganeko gatazkek eragin handia daukatelako konfiantzan. Talka handiak dauzkagu oraindik, baina argi daukat alderdi politiko guztiekin —ezker abertzalearekin eta EH Bildurekin ere bai— oinarrizko adostasunak lortzeko beharra daukagula eta herriak hori eskatzen digula. Inork ez luke onartuko, adibidez, geure burua euskaltzaletzat daukagun alderdiok euskararen inguruan mokoka ibiltzea. Oinarrizko adostasun horiek landu beharra dauzkagu.

EAJ eroso al dago PSE-EE bazkide gisa hartuta?

Urte dezentetan luzatzen ari da PSE-EErekin dugun harremana. Oinarrizko adostasun bat lortu dugu proiektu estrategikoak aurrera ateratzeko. Gobernu programetan lehentasunak zehazten dira beti, eta adostasun horrek asko errazten du harremana. Badakigu gauza garrantzitsu batzuetan ez gaudela ados, baina kudeaketaren ikuspegitik planteamendu bateratua daukagu.

2007an hautatu zintuzten lehen aldiz ahaldun nagusi, eta hamargarren urtea duzu jada karguan. Noraino luza liteke bide hori?

Esana daukat jada ahaldun nagusi gisa hau izango dela nire azken legealdia. 2007an hasi, eta oposiziora joan nintzen 2011n; lau urtez egon nintzen Gipuzkoako Batzar Nagusietan, eta 2015etik aurrera tokatu zait berriz ere hemen egotea. Bi legealdi jarraian egitea aski dela uste dut, baina egia da tartean oposizioan egon nintzela. Kudeaketan jarraitutasun edo egonkortasun bat ematen du denborak, baina funtsezkoa da berrikuntza.

Etxeko egoera nabarmen aldatu zaizu: hiru urte ditu Peru semeak. Nola uztartzen da ahaldun nagusi lana eta aita lana?

Gizonezkoentzat, zorionez, gero eta zailagoa bihurtu da arlo hori. Ni ez naiz batere gaztea, baina etxeko ardurak hartzea tokatu zait orain, eta gizonezkoentzat garrantzitsua da ardura horiek gero eta partekatuagoak izatea. Oso harreman polita eta estua daukat haurrarekin, eta guraso guztiok argi izaten dugu haurrak datozenean aldatu egiten direla lehentasunak. Nik ere ikusi dut aldatu egin dela bizitza pertsonalaren eta lanaren arteko oreka.

Zubieta inguruan oso arduratuta daude herritarrak, horietako asko haur txikien gurasoak. Ulertzen duzu errauste plantak eragiten duen ezinegona?

Ulergarria da erreparoa izatea, baina perspektiba pixka bat behar da. Batzuetan neurriz kanpo indartu da erreparo hori; kasu batzuetan, apropos. Ez da ahaztu behar Europa eta mundu mailan proiekturik aurreratuenetakoa dela gurea, baita isurien eta horien kontrolaren ikuspegitik ere. Martxan dago erraustegia eta inguruko azpiegitura guztia, eta beti zirkulu baten inguruan bueltaka ez ibiltzeko eskatuko nioke jendeari, ez tematzeko.

GuraSOSek abendu hasieran jakinarazi zituen Jaurlaritzaren zenbait agiri, errauste planta lanean baimenik gabe ari zela diotenak. Zer diozu horri buruz?

Oposizio politiko eta sozial bat dago, eta zilegi da hori. Baina, ikuspegi demokratikotik, batzar nagusietan babes osoa dauka proiektuak, eta herri babes egonkorra eskaintzen du horrek. Gutxiengoen eskubideak defendatu eta errespetatu behar dira, baina gehiengoak erabakitzen duena aplikatu behar da. Dagoeneko pasatu da azpiegitura martxan ez jartzeko oztopoen fasea.

Irailean matxura bat izan zen errauste plantan, eta aste honetan sute bat izan da berriz ere [astearte arratsaldean dago eginda elkarrizketa].

Azpiegitura guztietan gertatzen dira arazo teknikoak, baina horren inplikazioa zer da, azpiegitura hori bertan behera uztea? Berriz diot: fase berri batean gaude, eta fase horrek edukiko ditu gorabeherak, baina beste jokaleku batean gaude. Arazoak sortzen direnean, konpondu egin behar dira, eta kito. Hondakinen kudeaketarako sistema integral bat martxan daukagu jada, eta lasaitasuna ematen dit horrek.

Zubietan bertan, aurten dira egiten hastekoak kartzela berria. Zaballa (Araba), Basauri (Bizkaia) eta Iruñeko espetxeak kontuan hartuta, beste espetxe bat egiteko beharrik badago?

Ez da nire ardura. Eskuduntza aldetik, ez dakit zein behar dauden horretarako. Nolanahi ere, nik argi daukat lege sistema batek behar duela kartzelaren tresna. Ez dakit zein tamainatakoa eta non, baina ez dut uste azpiegitura horiek beste lurralde batzuetara bidaltzea denik biderik egokiena. Beste gauza bat da esatea guk gure beharretara egokitutako azpiegitura bat beharko genukeela.

2019ko urrian Guztion Alardea sortu zuen Hondarribiko gazte talde batek. Jaizkibel konpainiak salatu du, ordea, irailetik geldirik dagoela prozesu hori. Zer ari da gertatzen?

Erakunde gisa egin dugun ahalegin nagusia izan da ikuspegi desberdinak elkarrizketara biltzea. Udalak ere ahalegin hori egin du. Pandemiak geldialdi bat eragin du prozesu horretan, baina berdin jarraituko dugu guk, tentsioa baretzen saiatzeko.

Donostiako metroa ere zeresana ematen ari da. Azaroan beste zulo bat agertu zen Zubieta kalean. Zentzurik badu egoera horretan lanei eusteak?

Arazoak sortzen direnean, konpondu egin behar dira, baina hori ez da nahastu behar azpiegituraren analisiarekin. Teknikoki, zaildu egin da proiektua, baina sekula baino beharrezkoagoa da azpiegitura hori. Bertan bizi direnak eta azpiegitura hori behar ez dutenak dira proiektua zalantzan jartzen dutenetako asko, eta nahiko ikuspegi berekoia izatea da hori. Baina Donostiako langile auzoen eta Gipuzkoako hainbat herriren arteko harremana bermatzeko ezinbesteko azpiegitura da metroa.

Garai zail hauetan, zein mezu bidaliko zenieke herritarrei?

Konfiantza edukitzeko eskatuko nieke. Gipuzkoarrok hiperkritikoak izateko joera dugu askotan, eta ona da kritikoak izatea, baina hiperkritikoak izatea, ez. Konfiantza eduki behar dugu gure gizarte eragileengan eta enpresengan. Lurralde indartsu, antolatu eta aurreratua daukagu.