Ikerne Zarate

Aita, zerbait egin beharko dugu gaixotasun arraroak dituzten haur euskaldunak laguntzeko". Hala esan zion Sergio Gomezi Santos semeak, berak eta Lautaro anaiak zelula amen tratamendua jaso ondoren. Esan eta egin. Gaixotasun arraroak dituzten haurren bizi kalitatea hobetzeko, Elkartasuna eta Itxaropena elkartea sortu zuten joan den urtean. Sergio Gomez eta Lidia Fernandez argentinarren bi semek muskulu distrofia dute, eta kanpaina bat abiatu zuten, behar zuten tratamendua egin ahal izateko bitartekoak lortzeko. Azpeitian sortu zuten elkartea, eta dagoeneko ekinbidea martxan dute, helburu argi batekin: ahalik eta diru gehiena lortzea gaitz arraroen gaineko ikerketa sustatzeko.

Azken zortzi urteetan Azpeitian bizi da familia, eta plastikozko tapoiak biltzen dituzte elkartean. Horretarako, Elkartasuna eta Itxaropena elkarteak edukiontziak jarri ditu Azpeitian, Azkoitian, Getarian, Zarautzen, Donostian eta Lezon. Jasotzen dituzten tapoiak Azkoitiko Recuperados Isasi lantegiak erosten ditu. Tapoi tona bakoitzeko 170 euro ordaintzen dizkio lantegiak elkarteari. "Oraingoz, hamar tona lortu ditugu, eta 1.700 euro ikerketara bideratzeko". Mugarik ez dagoela gaineratu du Gomezek: "Ahalik eta diru gehiena bildu behar dugu ikerketa egiteko eta mediku tratamenduak bilatzeko, haur hauen guztien bizi kalitatea hobetzeko; merezi dutelako".

Ikerketa zentroekin harremanetan hasiak dira, jasotako dirua bideratzeko. Biogurutzeta Gurutzetako ospitaleko Ikerketa Zentroa (Barakaldo, Bizkaia) da horietako bat: "Biogurutzeta zentroarekin harremanetan jarri nintzen, baina oraindik ez dut erantzunik jaso; horren zain nago. Jakin badakigu oso garestia dela ikerketa, eta horregatik beharrezkoa da ekinbide honekin ahalik eta diru gehiena biltzea".

Gaur egun, Gipuzkoako sei udalerritan dituzte tapoiak biltzeko edukiontziak, eta horietako bitan soilik dute akordioa udalekin: Azpeitian eta Lezon. Lezon, hilabete hasieran aurkeztu zuten egitasmoa Gomezek eta Jesus Maria Martiarena alkateak. Agerraldian izan zen Markel Merino lezoarra ere, bere ama Sonia Angulorekin. Sei urte ditu Merinok, eta garun paralisia dauka, ia %90ekoa.

Gomezek esan du oso garrantzitsua dela Lezoko eta Azpeitiko udalek emandako babesa. Edukiontziak Gipuzkoa osora zabaldu nahi ditu orain, eta, oraintxe, Zumarragako eta Irungo udalekin harremanetan da: "Garrantzitsua da udalek bat egitea kanpainarekin". Gaineratu du kanpaina ugari antolatzen direla, baina hasi bezala amaitzen direla, jarraipenik ez zaiela ematen: "Guk dirua lortzen dugu tapoien bidez ikerketarako, eta, gainera, birziklatzen laguntzen dugu". Inplikazioa ezinbestekoa dela dio: "Gipuzkoa zerbait bada, solidarioa da. Harro egoteko modukoa da herrialdea, bizitzeko, lan egiteko... Izugarria da hemengo jendeak duen jarrera".

Edukiontzietan bildutako tapoiak Lapatxeko zabortegian utzi dieten eremu batean biltzen dituzte, Azpeitian. Tapoiak ez ezik, erakunde, elkarte eta norbanakoen donazioak jasotzeko aukera ere badago: "Santander bankuan kontu korrontea du elkarteak [0049 4613 04 2716166018], eta hor egin dezakete diru sarrera. Banketxe horrek hasieratik eman zion baiezkoa elkartearen ekinbideari ".

Elkartasuna eta Itxaropenak ibilbide laburra badu ere, tapoiak biltzeaz gain, Gomezek dio ideia ugari dituela ikerketarako dirua biltzen jarraitzeko. Tartean, euskal kantari eta artistekin batera egiteko ekinbide bat abiatu nahiko luke: "Baina, horretarako, haien prestasuna eta laguntza behar ditut, eta, horren harira, dei egin nahi diet elkartearekin harremanetan jar daitezen".

Herritarrei eskerrak

Etxean bizi du berak gaixotasun arraroak izatea esan nahi duena, eta hunkitu ere egin da edukiontziak dauden herrietan bizilagunek erakutsi duten jarrerarekin: "Izugarri polita da ikustea haurrak, aitona-amonak edo gurasoak, plastikozko poltsa tapoiz beteta edukiontzira bidean. Eskertzeko jarrera da, eta, horrela, jarraitzera animatu nahi ditut, guztia gutxi delako".

Gipuzkoara egitasmoa zabalduta, argi du herrialdea ere gainditu nahi duela, eta Euskal Herrira jauzi egin: "Espainiako Estatuan 3 milioi lagunek dute gaixotasun arraroren bat, eta hamaika gaitz daude. Garrantzitsua da horiei aurre egin ahal izateko sare solidario hau handituz joatea". Udal, kantari eta artistengana ez ezik, Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariarengana heltzea du helburu, "laguntza guztia ere ez delako nahikoa".

Informazio gehiago webgune honetan:

www.solidaridad guipuzcoa.es

Maite Alustiza

Lau zutabe, lau lekuko, lau paper, baina mezu nagusi bat: proiektu "txikitzaileen" aurka daudela. Lurra zaindu, eredu soziala eraldatu izenarekin, bizikleta martxa antolatu dute AHT Gelditu Elkarlana koordinakundeak eta beste hainbat eragilek. Gaurtik igandera bitarte, X formako ibilbidea osatuko dute: Gipuzkoako zutabea Hendaiatik (Lapurdi) aterako da, gaur; gainerako hirurak, berriz, Muskiztik (Bizkaia), Gasteiztik eta Iruñetik irtengo dira, bihar. Bergaran batuko dira guztiak, igandean. Lau lekukoek daramatzaten mezuak Angiozarren egingo duten ekitaldian irakurriko dituzte.

AHT Gelditu Elkarlaneko kide Amagoia E. Larrañagak azaldu duenez, ahalik eta mugimendu sozial, kultural eta sindikal gehien bildu nahi izan dituzte Txirrinkan: "Saiatu gara ahalik eta jende gehien batzen; denek ekarpen berdinak egin ez arren, batuta gaudela adieraziko dugu". Gipuzkoatik pasatuko den zutabean 31-32 talderen artean pasatuko dute erreleboa. Martxarekin bat egin duten taldeen artean daude Askekintza, CNT, mugimendu feminista, Eleak mugimendua, Eguzki, Fracking Ez, Aire Garbia plataforma, hainbat herritako gazte asanbladak... Dena den, parte hartu nahi duten guztiek aukera izango dute nahi duten toki eta orduan ibilbidera sartzeko.

Martxaren bitartez "inposatutako eta alferrikako azpiegitura handiak" salatu nahi dituzte. Abiadura handiko trena jarri dute adibide nagusi bezala, baina oro har "hormigoi politika" kritikatu dute: "Lehenengo proiektu txikitzaile bezala AHTa jarri dugu, baina dakigun bezala Euskal Herrian bata bestearen atzetik ditugu". Erraustegia, goi tentsioko linea, fracking egitasmoak, zentral termikoak... aipatu ditu. "Gure helburua da adieraztea benetan ez dela proiektu zehatz bat gauza baterako; ez direla interes orokorrerako proiektuak, politikariek defendatzen duten bezala. Argi utzi nahi dugu denak lotura duela, eta momentu honetako krisira garamatzatela; izan daiteke krisi ekonomikoa, soziala, eta beste hainbat krisi ere bai".

Bultzatzaileek diotenez, lurra "hipotekatzen" ari dira, eta azpiegitura handi horiek "kapitalismoaren ezinbesteko oinarri" dira. Hortaz, beharrezkotzat dute lurra zaintzea eta gizarte eredua "goitik behera" aldatzea. Larrañagaren arabera, azpiegitura horietarako erabilitako baliabideak herritarren zerbitzura jarri beharko lirateke.

Martxa bukatzeko Angiozar ingurua aukeratu izana ez da kasualitatea. Bi arrazoirengatik egingo dute han amaierako ekitaldia. "Batetik, AHTaren lanengatik, bai eta inguru horretan zabortegi bat ireki nahian dabiltzalako ere". Bestetik, AHT Gelditu Elkarlanarentzat esanguratsua da tokia, koordinakundeak egin zuen lehenengo mobilizazioa Bergaratik Angiozarrera izan zelako.

Txirrinkak indarrak batzeko balioko duela espero du Larrañagak: "Beharrezkoa da batera egotea muturren aurrean ditugun egoerei aurre egiteko. Ezin gara lasai egon inguruan gertatzen ari denari begira". Haren ustez, batuta bakarrik ikusiko dute zer-nolako gaitasuna izan dezaketen aurrera begira pausoak emateko: "Askotan ez dugu sinesten; nor bere kasa gabiltza, eta nahiko genuke hori adierazi. Ez gara lau katu; goazen batzera eta gure esku dagoena egitera".

Txirrinka egitasmoak Euskal Herriko lurralde eta eragileak batuko ditu, baina, Larrañagak dioenez, azpiegitura handiena lurraldetik haratago doa. Hala, Euskal Herrikoak Europako hainbat mugimendutako kideekin batuko dira Baionan, uztailaren 15etik 17ra, "azpiegitura inposatu eta alferrikakoen foroan". Europa mailan egiten den seigarren foroa izango da, eta parte hartzeko deia egin du AHT Gelditu Elkarlanak.

Imanol Garcia Landa
Azken bi larunbatetan haurrak protagonista izan diren ezohiko irudiak ikusi dira Tolosako zenbait parajetan: Oria ibaian piraguan, Zumardiaundian korrikan batera eta bestera mapa batekin orientazioan trebatzen, Armeria plazan oreka ...

Arkaitz Apalategi

Gipuzkoako herririk luzeena izateaz gain —14 kilometro luze—, mitologia eta esaunda zaharrengatik ezaguna da Ataun. Mendi aldeko herria izateak eta Joxemiel Barandiaran antropologo eta etnografoak egindako lanak izan dute zerikusirik horretan. Mendeetan nekazaritza giroko eta mendi inguruko herria izan da, baina, gaur egun, XXI. mendeko gizartearen erronkei erantzutea da esku artean duten erronka nagusia.

Hedaduraz handia izan arren, biztanlez herri txikia da Ataun; 1.674 lagun bizi dira. Demografia aldetik gorabehera ugari izan ditu azken hamarkadetan: XX. mende hasieran, Goierri eskualdeko herririk jendetsuena zen, 2.880 biztanlerekin. Industrializazioaren eta nekazaritza bizimoduaren galeraren ondotik, ordea, 1.550 biztanle izatera iritsi zen. Azken bi hamarkadetan etxebizitza ugari egin dira, batez ere San Martin eta San Gregorio auzoetan; horrek eta jaiotza tasaren igoerak biztanleriak berriz gora egitea ekarri dute.

Aralarren magalean eta Agauntza ibaiaren arroan kokatuta dago. Hamalau kilometro luze da, eta hiru auzo nagusi —San Martin, San Gregorio eta Aia— eta hainbat auzunetan banatuta dago. Horrek zaildu egiten du zerbitzu guztiak herritar guztiengana iristea, eta zenbait arlotan —osasuna, kultura, bilguneak...— San Martin eta San Gregorio dira herritarren erreferentzia nagusiak. Auzo txikietako biztanleei eustea eta gutxieneko zerbitzuak bermatzea da udalaren helburuetako bat.

Auzo guztietara iritsi nahian

Ataungo hiru auzoetan txikiena da Aia, eta baita herrigunetik urrunena dagoena ere. Horrek zailtasunak sortzen ditu oinarrizko zerbitzuetarako irismena bermatzeko garaian. Asier Rodriguez alkateak azaldu duenez, ordea, aurten hainbat hobekuntza egiteko asmoa dute han. Batetik, Behone etxea bota eta haren orubea eta plaza ingurua txukundu nahi dituzte. "Auzo guztietako parkeak berritzen ari gara; San Martingoa egin zen, eta aurki San Gregoriokoa eta Aiakoa egin nahi ditugu". Aiatik Urkillagara doan errepidean ere konponketa lanak egin nahi dituzte, urak kanalizatu eta azkenaldian eragin dituen lur mugimenduak saihesteko.

Zerbitzu aldetik ere, askotan beste auzoen atzetik gelditu izan da Aia, eta hori konpontzeko ahaleginetan ari dira. "Lehen, San Gregorioko medikua astean behin-edo joaten zen Aiara; orain, ordea, murrizketak direla eta, ez dute zerbitzu hori ematen". Osakidetzarekin harremanetan jartzen saiatu dira, eta idatzi bat ere bidali dute, baina oraingoz ez dute erantzunik jaso. Kontrakoa gertatzen da autobus zerbitzuarekin; iaz egin ziren linea aldaketekin, orain behintzat autobusa Aiaraino iristen da, eta bertakoak "gustura" daudela dio.

Buruan hainbat proiektu badituzte ere, egoera ekonomikoa eta udalen finantzaketa maila kontuan izanda, Ataun bezalako herri batek ez du inbertsio handirik egiteko aukerarik. "Proiektuak baditugu, baina arazoa finantzaketa da. Inbertsio berriak egiteko zailtasunak ditugu, eta egiten ari garen lan gehienak mantentze lanak dira. Batzuek, gainera, premia handia dute, eta derrigorrean egin beharrekoak dira".

Lan horietako bat herriko baserri bideak berritzea izango da. Azken urteetan hainbat bide konpondu badituzte ere, beste hiru gelditzen zaizkie oraindik, baina, horretarako ere, diru laguntzen zain daude. "Proiektua eta laguntza eskaera aurkeztuta daude Goimenen [Goierriko Landa Garapenerako Elkartean], baina izan dituzten aldaketa batzuk tarteko, proiektuak aztertu eta laguntza horiek emateko modua aldatu egin da, eta luzatzen ari zaigu kontua".

Herri bideen inbentarioa

Ataungo Udalak esku artean duen proiektuetako bat herri bideen inbentarioa da. Duela bi urte hasitako lana da, eta hainbat herritarren laguntzari esker osatu dute. Bilketa hori guztia egitea "lan handia" izan dela dio alkateak, baina etorkizunerako erreminta erabilgarria izango dela deritzo; "dagoeneko erabili dugu kontsultaren bat egiteko".

Hainbat mapa eta herriko bide eta bidexka publikoen zerrenda osatua egin dute. Inbentario horretan bi motatako bideak sartzen direla azaldu du Rodriguezek: "Batetik, baserrietara doazen bide publikoak, eta, bestetik, garai bateko gurdibide, bidezidor eta galtzadak". Beste bi astez ikusgai egongo da inbentario hori, herritarrek beste ekarpenen bat egin edo aldaketaren bat proposatu nahiko balute.

Turismoa, pixkanaka pizten

Duela urte gutxira arte turismoari ez zaio aparteko garrantzirik eman izan Ataunen, baina, pixkanaka, gero eta indar handiagoa hartzen ari den sektorea da. Horretan zerikusi handia dute Lizarrustiko Parketxeak eta Barandiaran museoak. Aralarko parke naturalaren interpretazio zentroa da parketxea, eta hura ezagutzeko hainbat ibilbide ateratzen dira handik. Horrez gain, aterpetxea eta jatetxea ere baditu. Barandiaran museoak, berriz, ikerlari ezagunaren bizitza, ibilbidea eta ikerlanak ezagutaraztea du helburu. 2010. urtean inauguratu zuten, eta, harrezkero, milaka bisitari hartu ditu.

Mitologia eta turismoa uztartzen dituen beste egitasmo bat Jentilbaratza elkarteak antolatzen dituen ibilbide mitologikoak dira. Ataungo paisaiak eta pertsonaia mitologikoak uztartzen dituzte, modu ludiko batean.

Auzolana eta herri partaidetza bezalako balioen bidetik, egungo behar eta erronketara egokitzeko ahaleginean dihardu Ataunek, baina sustraiak galdu gabe eta nondik datorren ahaztu gabe. Katea ez baita eten.

Maite Alustiza

Gurasoak dira, aitona-amonak, izebak eta osabak. GuraSOS mugimenduan elkartu dira, helburu argi batekin: euren haurren osasuna babestea. Kezkatuta daude Zubietan egitekoak diren errauste plantak umeengan izan dezakeen eraginagatik. "Osasuna guztiz bermatuta ez dagoelako eta prebentzio eta babes printzipioetan oinarrituta", plantaren asmoa alde batera uzteko eskatu dute. Joan den larunbatean aurkeztu zuten mugimendua, Lasarte-Orian, eta, epe laburrera, bi asmo nagusi dituzte: informazioa jaso eta zabaltzea, batetik, eta prestatu duten manifestuaren aldeko sinadurak biltzea, bestetik. Manifestuan senide bakoitzak konpromisoa hartzen du haur batekin: "Arrisku honetatik babestuko zaitut, maitea, zin dagizut". Gipuzkoako Foru Aldundira eramango dituzte atxikimenduak.

"Kezkatzen gaitu isiltasunak, eta honelako azpiegiturak osasunean dituen eraginei buruz eztabaida gehiago ez egoteak". Ez daukate "interes politiko eta ekonomikorik", euren haurrak babestea baino ez. Honako hau da funtsean eskatzen dutena: gizartea eta haren ordezkariak ados jar daitezela hondakinen arazoari irtenbidea emateko, inoren osasuna arriskuan jarri gabe.

Euren kezken abiapuntua "errealitate ukaezin batean" dagoela diote: inork ez duela errauste planta bere herrian nahi. Gainera, inguruko herritarren osasuna arriskuan dagoela azaltzeko bi argudio dituzte. Batetik, Gipuzkoako Aldundiak Biodonostiarekin hitzartu duen azterlan epidemiologikoa —hiru azterketa egitea erabaki dute; errauste planta martxan jarri aurretik, errauste plantak martxan urtebete pasatu duenean, eta bost urte pasatu eta gero—. Mugimenduko kideen arabera, azterketa horren beharrak frogatzen du herritarrak arrisku baten aurrean daudela. Horrekin batera, salatu dute plantak gizakiengan izan dezakeen eragina "esperimentatzeko", eurak eta euren haurrak "erabiltzeko" asmoa dutela.

GuraSOSek darabilen beste argudio bat Eusko Jaurlaritzak aurkeztu duen azterketa da. Kutsaduraren sakabanatze atmosferikoaren azterlanean onartzen da kaltetze eremua 30 kilometrokoa dela, hau da, instalazioaren kokapenetik hasita 15 kilometroko erradiokoa. Gurasoen mugimenduak eremu horretan dauden ikastetxeengan jarri du arreta: eragin mapa bat osatu du, erraustegiak zuzenean atmosferara igorritako partikulengatik kalte egin diezaiekeen ikastetxeekin. Horren arabera, berrehun hezkuntza zentro leudeke, baita Donostiako ospitale gunea eta Onkologikoa ere.

Osasuna eta Errausketa Ikerketa Taldeak aurkeztutako ebidentzia zientifikoek ere kezkatzen dituzte. "Medikuek argi diote: fetuak, haurrak eta gaztetxoak dira, gaixo eta edadetuekin batera, erraustegien efektuen eragin nabarmenenak jasaten dituztenak".

Ideologia ezberdineko lagunak batu dira mugimenduan, eta, aurrera begira, kide gehiagoren elkargune izan nahi du. Maiatzaren 21erako, esaterako, dibulgazio ekitaldi bat antolatzen ari dira Hernanin, Orona Ideon. Zientzialari eta medikuen eskutik, errauste plantek osasunean sor ditzaketen eraginei buruzko informazioa jasotzeko aukera eskaini nahi diete herritarrei. Familiez gain, hezkuntza komunitatea ere bidelagun izan nahi dute. Dei berezia egin diete eragin eremuan dauden ikastetxeei eta orokorrean Gipuzkoako zentro guztiei, manifestuarekin bat egin dezaten. Hezkuntza arloarekin ez ezik, osasun arloko profesionalekin ere elkarlanaren aritu nahi dute. Edozein herritarrek aukera du manifestua sinatzeko, www.gurasos.org webgunean.

E. Goenaga Lizaso

GIPUZKOA, BATETIK BESTERA . Sagardoa eta sagardotegiak bai, baina Astigarraga hori baino gehiago da, eta hori aldarrikatu nahi du udalak. Populazio hazkundeari erantzutea —bikoiztu egin da 25 urtean—, herria egituratzea eta Astigarraga ezagutaraztea jomugan jarrita ari dira lanean.

Donostiako erdigunetik 5 kilometrora eta Hernanitik 3,5era, Astigarraga sagardozaleen paradisua da. Sagardoetxea euskal sagardoaren museoa bertan dago, eta, hemeretzi sagardotegirekin, 300 biztanleko sagardotegi bat dute herrian. "Sagardoak mapan jarri gaitu, horretan ez dago dudarik. Hori eskertu eta zaindu behar dugu, eta zaintzen dugu. Baina Astigarraga sagardoa eta sagardotegiak baino gehiago ere bada". Jesus Mari Santos jeltzaleak (Astigarraga, 1964) urtea egingo du ekainean alkate gisa, eta herriak dituen erronken harira hitz egin du Hitza-rekin.

Asko handitu da herria azken urteotan; 1990etik bikoiztu egin da populazioa. "44 falta zaizkigu 6.000 biztanlera iristeko". Eta epe laburrean hazkunde handiagoa espero dute. Urumea inguruan 800-900 etxebizitza inguru eraikiko dira, eta horrek jende gehiago eramango du Astigarragan bizitzera. "Guk prestatu egin behar dugu jende hori etortzerako. Izan ere, horrek herrian behar batzuk sortzen ditu, zerbitzu gehiago eskaini behar zaizkie herritarrei, herritarren beharrak askoz ere handiagoak dira, eta horretara egokitu behar dugu".

Santosek dioenez, udalaren erronka Astigarragan bizi denak bizimodua herrian egitea da; umeak bertan eskolatu, erosketak bertan egin, aisia herrian antolatu... "Astigarragara etortzen diren gehienak Donostiatik datoz, baina guk ez dugu lotarako herri bat bihurtu nahi. Astigarragan bizi dena astigartar izatea nahi dugu". Ostiraletan merkatua antolatzea da ildo horretan emandako azken pausoetako bat. "Probako proiektu bat da. Ikusten ari gara nolako harrera duen. Lau astez egin da jada, eta ematen du ari dela martxa hartzen. Jendea hurbiltzen ari da, eta hori inportantea da guretzat". Krisiaren eraginez, komertzio txiki asko itxi dira, eta galera horri nolabait erantzun nahi diote.

Herrian enplegua sortzeari begira ere lanean ari dira Astigarragako Udalean. "Hiru industrialde ditugu, eta laugarren poligonoa ari gara eraikitzen. Jendeak hemen lan egiten badu, errazagoa da bizimodua hemen egitea, eta horrek herria egituratzen laguntzen du".

Kultur etxe berria

Kultur etxe berriaren eraikuntza ere aipatu du alkateak. Hurrengo urtean hasi nahi dituzte obrak. "Oraingo kultur etxea ez da udalaren eraikina, fundazio batena da, eta txikia gelditu zaigu. Badira hiru legegintzaldi gaia hor dagoela, eta guk martxan jarriko dugu. 3 milioi eurotik gorako aurrekontua izango du, eta proiektu handinahikoa izango da". Kultur etxe berriak herriak dituen beharrak asetzeko adinako eskaintza eta tamaina izango duelakoan dago alkatea.

Herrigunearen garrantzia ahaztu gabe, auzoei behar duten arreta eskaintzea ere ezinbesteko jotzen du udalak. "Astigarragan pisu handiko auzoak ditugu, eta horietan ere inbertsioak eta lanketa egin beharra dago. Auzoetatik hori ari zaizkigu eskatzen, azken zortzi urteetan apenas egin baita ezer". Horrez gain, herriko hainbat guneri balioa emateko ahaleginean ari dira. "Astigarraga herri polita da, eta oso txukun dago. Baina gure ingurunea, landa gunea, izugarri ederra da, eta horri balioa ematea ezinbestekoa da. Santiagomendin, adibidez, proiektu paisajistiko bat lantzen ari gara. Santiagomendi harribitxi bat da; ermitara igotzen zara eta ikuspegi zoragarria dago. Itsasoa ikusten da, Aiako Harria, Ernio... ni maiteminduta nago toki horrekin".

Sagardotegiekin elkarlana

Alkateak behin baino gehiagotan esan du Astigarraga sagardoa baino gehiago dela. "Baina gaizki ariko ginateke sagardoak eta sagardotegiek guretzat duten balioa eta garrantzia gutxietsiko bagenu. Sagardoak herria eraikitzen lagundu du; jende askok ezagutzen badu Astigarraga, sagardoari esker ezagutzen du". Ildo horretan, sagardotegiek udalaren laguntza dutela eta udalak laguntzen jarraitzeko eta elkarlanean jarduteko asmoa duela iragarri du Santosek. Aurten, adibidez, udalak sagardotegietarako autobus zerbitzuak jarri dituela eta eskaintza hori sagardotegiekin elkarlanean landu dutela nabarmendu du.

Baina batak ez du bestea kentzen. Eta sagardotegien eskaintzari muzin egin gabe, eta sagardoari merezi duen balioa aitortuz, Astigarragak herritarrei zein bisitariei zerbait gehiago eskaini nahi diela azpimarratu du alkateak. "Asko etortzen dira sagardotegiengatik, eta ongietorriak dira, baina guk gai izan behar dugu horiei Astigarragak duen guztia erakusteko".

Hilabete honetan, esaterako, 3.000 bisitari inguru espero dituzte, Eternal Running lasterketan. "Lehen aldiz antolatuko dugu, eta itxaropentsu gaude. Hamar kilometroko ibilbide bat da, 80 oztoporekin, eta eskaintza berri bat da. Ikusiko dugu nola joaten den. Loiun izan ginen hango lasterketa ikusten, eta sekulako giroa sortu zen herrian. Gauza polita da, kirol eskaintza bat, herrira jendea ekarriko duena. Ikusiko dugu nola ateratzen den".

Tren geltokia

Astigarragak duen gabezia handienetako bat tren geltokia dela dio alkateak. Izan ere, trenbidea pasatu pasatzen da Astigarragatik, baina Renfeko aldiriko trenak ez du egiten geldialdirik bertan, ez dago geltokirik. "Aspaldiko eskaera bat da geltokia egitea. Erabakia hartuta dago, proiektua egina dago, lur eremua ere berreskuratu da, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak zein Eusko Jaurlaritzak emana dute oniritzia. Adif-ek egin beharko luke obra, eta hark ere onartua du".

Urumea inguruan eraikiko diren etxebizitza berrien ondoan joango litzateke geltoki berria, eta geltokia egitearekin batera, udalaren asmoa trenbide gaineko pasabidea kentzea da. "Onena abiadura handiko trenaren obrekin batera egitea litzateke, eta hori lortzeko lanean ari gara. Biak batera eginez gero, asko merkatuko litzateke. Logikoa da".

Tren geltokia egin artean, astigartarrek autobusa dute garraio publiko bakar gisa. "Nik uste dut nahiko ondo daudela maiztasunak, bai Donostiara eta bai Hernanira joateko". Ospitaleetara zuzenean joaten zen A3 linearen ordezko bat topatzeko ere lanean ari direla dio Santosek. Linea horrek "oso erabiltzaile gutxi" zituela-eta, urte hasieran bertan behera gelditu zen. "Hernanira joan, eta handik beste autobus bat hartuta joan behar da orain ospitaleetara. Kontua da Hernanin hogei minutu inguru itxaron behar dela beste autobusa hartzeko, eta hori konpondu nahian gabiltza foru aldundiarekin".

Herritarren beharrei ahal bezain ondo erantzutea eta herritarrek udala gertu sentitzea lehentasunen artean jartzen du Santosek. "Ildo horretan, gure programan herritarrei hitza emango geniela esan genuen, eta apirilean egin dugu atez ateko hondakin bilketari buruzko galdeketa. Oso polita izan zen, giro onean joan zen, eta oso gustura gaude parte hartzearekin. Baita emaitzarekin ere. Guk bosgarren edukiontzia jartzeko proposamena egin genuen, uste genuelako kopuru onak ematen dituela, eta herritarrentzat erosoagoa dela". Bosgarren edukiontzia ahal bezain laster jarri nahi du udalak; ahal bada, uztailean, herriko festen aurretik.

Olatz Mitxelena

Galtzerdiari buelta nola, hala eman behar omen zioten buelta Pasaiako badiari. Jaurlaritzako lehendakari zela Juan Jose Ibarretxek egindako adierazpenak sonatuak izan ziren. Ordutik, ordea, ez da urrats handirik egin Pasaiako badiaren biziberritzean. Gipuzkoako Foru Aldundiak hasierako onarpena eman zion lehengo astean portuaren Plan Bereziari. Aste berean, San Pedroko lonja berria eraikitzeko lanetan 7 milioi euroko gainkostua salatu dutela jakin da. Biziberritzearen bidean orain arte egin den obrarik esanguratsuena, beraz, susmopean da, eta obrak geldirik daude otsailaz geroztik.

Onartzear den Portuaren Ordenaziorako Plan Bereziak 7,9 hektarea gordetzen ditu hiri erabilerarako, eta 97.000 metro koadro portuko biltegietarako: 46.000 kaiko Herreran eta 51.000 portuaren gainontzeko lurretan. Hala iragarri zuen Portu Agintaritzak plana berrikustea adostu zuenean, iazko irailean. Portuak orduan esan zuenez, kanpo kaiaren proiektua baztertu izanak eragin du plan aldaketa, "portuko eta hiriko beharren arteko oreka" bilatzeko.

Bilaketa horretan, baina, herritarrak galtzaile direla argi du Herrera Herrira plataformak. Portuaren Plan Bereziak "Herreraren kolonizazioari" eusten diola uste du, eta egoera arindu ez ezik, okertu egingo duela: "Hasierako planak [2010. urtekoa] kaiko Herreraren iparraldea eta mendebaldea mistotzat hartzen zituen, eta herritarrentzako erabilerak baimendu, baina plan berrian aukera horri ateak ixten zaizkio erabat, eta egungo portuaren eremuei eusten zaie".

Herrera Herrirako kide Iñaki Aristik azaldu duenez, herriaren erabilerarako bi eremu baino ez ditu aurreikusten plan berriak: Trintxerpeko kaian inguru bat lur azpiko aparkalekuak eraikitzeko, eta Herrerarako Eusko Tren geltokirainoko sarbidea.

Planari hasierako onarpena eman diotenez, orain alegazioetarako tartea zabaldu dute. Hilabete eta erdiz aurkez daitezke alegazioak, eta urte bukaerarako plana behin betiko onartua egotea aurreikusia dute.

Hori dela eta, diputazioak hiru partekatze saio antolatu ditu Trintxerpen, portuaren Ordenaziorako Plan Berezia ezagutarazteko asmoz. Lehenengo partekatze saioa asteazkenean izan zen. Herrera Herrira-k, saioan parte hartzeko gonbidapenari uko egin, eta elkarretaratzera deitu zuen egun eta toki berean, "inposizioa" salatzeko. "Eskandalagarria" iruditzen zaio Herrera Herrira-ri diputazioak antolatu duen prozesua, eta "erabat arduragabea" Pasaiako udal gobernuaren jarrera, "halako garrantzia duen gai baten kudeaketa herrikoak ez diren eragileen esku uzteagatik". Aristik salatu du prozesua plana azaltzeko baino ez dela izango; "ez da inolaz ere izango eztabaidarako aukera". Aldundiak antolatu dituen saioetara gonbidapenarekin baino ezingo da sartu, eta tokia mugatua izango da, Pasaiako Udaleko Hirigintza zinegotzi Nahikari Oterminek esan duenez, saioak "operatiboak" izan daitezen. Horrez gain, partekatze saioetan bi talde bereiziko dituztela aurreratu zuen Oterminek: herri eragileak batetik, eta portuko enpresetako kideak bestetik, "oso bestelako interesak defendatzen dituztela" argudiatuta.

Aitzitik, Herrera Herrira-k uste du halako foroek "aurrez idatzitako gidoi bat legitimatzeko baino ez dutela balio", eta kezka agertu dute, haien ustez, portuaren Plan Bereziak Pasaiako "etorkizuna beste behin hipotekatuko duelako".

"Irizpideak inposatu nahi dizkigute herritarrek udalerriaren etorkizuna eraikitzeko bidean hartutako erabakiak ezinezko izan daitezen, batez ere kaiko Herreran", ohartarazi du Aristik, eta ohartarazi du ez dutela onartuko. "kanpoko erakundeen injerentziarik". "Ez dira nor gure herrian zer egin behar dugun erabakitzeko".

Aristik gogoratu du Pasaiak aspaldi erabakia duela kaiko Herrera nola ordenatu. Pasaiako Udalak 2011. urtean adostu zuen kaiko Herreraren ordenazioa, Herrera Herrira-k dinamizatutako parte hartze prozesuan erabakitakoak bere eginda. Herrera Herrira-k salatu du akordio hura urratzea lekarkeela egungo plana onartzeak. Pasaiako alkatetzan den PSE-EE, ordea, Herrera Herrira-k proposatutakoen kontra agertu da izan da beti, baita 2011ko bozketan ere. Izaskun Gomez alkateak argi adierazi izan du ez duela bere egiten akordio hura.

Lonjako lanak, etenda

San Pedroko lonja berria eraikitzeko lanetan atzeman dituzten gainkostuez galdetuta, Aristik "oso larritzat" jo ditu ustezko irregulartasunak. Larriena, edonola ere, Pasaiako udal ordezkariak jokatzen ari diren rola dela uste du: "Alkateak irregulartasun horiek ikertzearen kontra bozkatu du, baita hirigintza zinegotziak ere". Gaineratu du Pasaiako herritarrak "erabateko desanparoan" direla. "Ea zerk ematen duen honek guztiak, baina erne jartzen gaitu". Gogoratu du Eusko Jaurlaritzak 5 milioi euro eta erdi jarri behar dituela "jende beraren eskuetan".

Maite Alustiza

Amsterdamgo Udalak argi adierazi du: ez ditu hainbeste turista nahi. 800.000 biztanleko hiria da, eta urtean 17 milioi bisitari hartzen ditu. Kanpaina bat dauka martxan, eta, besteak beste, Amsterdamdik gertu dauden herrietan ostatu hartzera animatu ditu turistak. Ekinbide horri erreferentzia egin dio Eduardo de la Fuente hirigintza adituak, Donostiarekin alderaketa egiteko orduan: "Hemen zein politikarik esango du 'goazen atzera egitea hobeto bizitzeko'? Ez da ohikoa. Haztea ez da beti aurrera egitea". Amsterdamgo kanpaina aitzakiatzat hartuta, Donostian erabili diren hainbat eslogan baliatu ditu De la Fuentek Parte Zaharreko zarataz hitz egiteko: "Zarataren arazoaren aurrean, eslogan hau erabiltzen dute: 'Eskertuko dizugu tonua jaisten baduzu'. Aldiz, modu irekian, 2016ko kultur hiriburutzan, hitz bakarra: 'Ongi etorri!'. Ezingo litzateke zaratarenean 'Errespetatu!' erabili eta 2016an 'dezente pozten gara zuen etorreraz'?".

De la Fuenterekin batera, Donostiako Parte Zaharrean Bizi auzo elkarteak mahai inguruan batu ditu Iñaki Gurrutxaga Donostiako Udaleko EAJko ordezkaria, Marta Barandiaran osasun arloko aditua eta Javi Rodriguez eta Leticia Molina —Bilbo eta Iruñeko alde zaharretako auzo elkarteetako ordezkariak—. San Telmo museoan elkartu dira alde zaharretako zaratez eta irtenbide posibleez hitz egiteko.

Urteekin aldaketak izan diren arren, Donostiako Parte Zaharrean errealitatea bera dela dio De la Fuentek: deserosotasuna egunerokoan. Arazoak are gehiago dira uda partean: "Jende oldea izugarria da; bizi kalitatea galdu dugu. Marra gorria pasatu da, eta ez gara ari hobeto bizitzen, okerrago baizik".

1989. urte ingurune saturatutzat jo zuten Donostiako Parte Zaharra, eta, Iñaki Gurrutxaga udaleko EAJ ordezkariak azaldu duenez, harrezkero ez dute lizentzia berririk eman, eta ezin da inguru horretan taberna berririk ireki. "Horrek ez du esan nahi zaratarik ez dagoenik, baina neurria malgutuko balitz, askoz ere taberna gehiago egongo lirateke". Parte Zaharrean Bizi elkartea, ordea, ez dator bat baieztapen horrekin. Eustateko datuak erabiliz dioenez, 29 biztanleko establezimendu bat dago egun, eta saturatutzat jo zenean, 166 pertsonako establezimendu bat aipatzen zen. De la Fuente ere ez dago ados: "Frogatu dezaket gehiago daudela. Berdin zait bidea, baina askoz gehiago daude. 2005ean udalak egiten zituen egin behar ez zituen gauzak. Baimentzen diren gauza asko daude".

Azken hamarkadetan izandako aldaketei begiratu bat emateko, 1994ra egin du salto De la Fuentek: "Parte Zaharreko errehabilitazio plana bukatzen ari ginen. Orduan, saneamendua nazkagarria zen; etxeak ez ziren margotzen… 1998an dena aldatu zen. Turista uholdea iritsi zen, eta dinamika hori ez da gelditu gaur arte". Dioenez, 1990-2000 urteetan, honako hauek ziren arazo nagusiak: jendea kalean egoteak sortzen zuen zarata, pixak, hondakinak… "Orain, ostatu gehiegi daude; etxe turistikoak etxebizitzen merkatu dira, eta alokatzeko hartzen dituzte".

Araudi kontuak

Udaleko ordezkariak ere ostatuen ugaritzearekin dagoen arazoa aipatu du, eta duela hamabost bat egun jaso zuten epaia azaldu du: "Ostatuak irekitzeko udalak daukan arautegiak dio ezin direla ostatuak jarri azpian etxebizitza duten lekuetan; soilik lehen solairuan jar daitezke, beraz. Baina epaiak kontrakoa dio, Parte Zaharrak plan berezi bat duela". Hori dela eta, plan berezian aldaketa bat martxan jarri du udalak, "mugak jartzeko". Gurrutxagak dio kontziente direla Parte Zaharrean turista asko pilatzen dela, eta, horren aurrean, estrategia bat landu nahi dute: etortzen den turista hirian gehiago banatzea, beste tresna batzuen bidez. "Adibidez, plana alda daiteke, eta, tabernekin bezala, beste gauzekiko ere saturatua dagoela adierazi; horrela, ostatuak-eta beste toki batera eraman ahalko lirateke".

Komertzioari dagokienez, turistentzako dendek saltoki tradizionalak "ezereztu" egiten dituztela salatu du De la Fuentek. Alde horretatik, udalak "arduraz" ikusten du Donostia bi eremutan banatuta egotea: "Merkataritza mundua erdialdean dago, eta ostalaritza eta horri lotutakoa batez ere Parte Zaharrean. Beste elementu batzuk sortu behar dira turismoa hirian zehar zabaltzeko".

Parte Zaharreko zarataz iaz egindako ikerketan, hainbat neurri proposatzen zituzten, eta, Gurrutxagak dioenez, udala horietako batzuk hartzen ari da. "Lehen aipatutako kanpaina da horietako bat. Uste dugu emaitzak ekarri dituela, baina ez da neurri nahikoa". Horiez gain, ikerketak honako hauek aipatzen ditu: edaria kalera ateratzeko joera kontrolatzea, terrazetan elementu fisikoak jartzea zarataren inpaktua gutxitzeko, kalea garbitzeak sortzen duen zarata gutxitzea, eraikinen isolamendua…

Tabernetan eta horien kanpoan sortzen den zarataz gain, garbitzeko zerbitzuarena aipatu du mahai ingurura bertaratu den entzule batek. Gurrutxagak azaldu duenez, zaila da denbora gutxian kaleak ondo jartzea. "Santomasetan begiratzen duzu goizeko seietan nola dauden kaleak, eta zortzietan nola dauden, eta eskertzekoa da. Onartzen dizut kasu askotan zarata eginez lortzen dela. Beiraren bilketaren kamioiak sekulako zarata egiten du, eta hor badago zeregina".

Zarata eta osasuna

Zaratak osasunean eragin ditzakeen kalteei erreparatu die Marta Barandiaran osasun arloko profesionalak. Osasunaren Mundu Erakundeak emandako azalpena jarri du abiapuntu: "Osasuna ez da gaixotasunik eza bakarrik, baizik eta ongizate mental, fisiko eta soziala. Zaratak bizi kalitatean eragiten du, gure jarduerak eragozten ditu, kontzentrazioa oztopatzen du, loa…". Baina nola eragiten du zaratak gaixotasuna? Piramide batekin irudikatuko du: "Piramidearen azpian ondoeza dago; hori jende askok jasaten du, tentsioa igotzen da, taupadak igotzen dira, kolesterola…Horiek arrisku faktoreak dira, eta faktore horiek izanda, gaixotasuna sortzen da: loaren asaldura eta gaixotasun kardiobaskularrak.

Loaren asaldura errusiar panpinekin alderatu du: "Zaratatik gaixotasuna dator, horietako bat loaren asaldura da, eta asaldurak gaixotasunak sortzen ditu". Barandiaranek dioenez, loa behar biologiko bat da, eta epe luzean lo ez eginda asalduak gertatzen dira: jarrera nahasmendua, lan etekinak murriztea, nekea, kontzentrazio arazoak, depresioa, antsietatea, loditasuna… "Azkenik, hilkortasuna igo egiten da".

Baina, zer zarata maila behar da osasunean kalteak eragiteko? Ideia bat egiteko: moskitoaren zaratak 20 dezibelio ditu. "0-30 artean ez dago eraginik; 30-40 artean badu eragina, baina gutxi; 40-55 artean kalteak sortzen ditu, eta jende askok bere bizimodua moldatu behar du horri aurre egiteko; eta 55tik aurrera, arriskutsuak dira". Barandiaranek dioenez, "talde ahulenak" haurrak, jende heldua, haurdun daudenak, gaixoak eta txandatan lanean dabiltzanak dira.

Osasunaren Mundu Erakundeak gaueko zarataren muga 40 dezibeliotan jarria du. "Donostiako Parte Zaharrean askotan 65etik gora dabil. Izan beharko litzatekeenaren kontra doa: arratsaldean, zaratak jaisten joan beharko luke, eta are gehiago gauean".

Bilbo eta Iruñeko kasuak

Donostiako egoeraz gain, Bilboko eta Iruñekoak ere aztertu dituzte. Bilboko Bihotzean auzo elkarteko kide da Javi Rodriguez. 21 urte daramatza Alde Zaharrean bizitzen, eta "legerik gabeko toki baten moduan" gogoratzen du hara bizitzera joan zenean, ostegunetik larunbatera, batik bat. "Ezin zen auzoan bizi". 2003an elkartu ziren, eta udal garbiketaren zaratari lotuta Estrasburgok emandako sententzia bat hartu zuten oinarri. "Sententziak zioen kalteak ez zirela bakarrik materialak, baizik eta immaterialak, zaratak, usainak eta abar. 2006ra arte borroka egin genuen, eta lortu genuen kale zurruta Alde Zaharretik kentzea". Egun arazoa ostalaritzak ekartzen die, krisi garaian komertzioak utzitako lokal asko okupatu baititu. Merkatariekin kanpaina bat hasi zuten iaz, eta udalarekin bildu ziren. "Udalak esan zigun plan berezi batez erregulatu daitekeela ostalaritza. Orain arte ipuin bat kontatu ziguten, baina zirrikitua topatu dugu, eta aprobetxatu egingo dugu".

Iruñean, bi arazo nagusi dituzte, Morenok azaldu duenez: ostalaritza eta gaueko aktibitatea. Dioenez, Alde Zaharra saturatuta zegoen ostalaritza lizentziekin, baina krisia iristean, kendu egin zen muga: hainbat lizentzia eman zituzten "tranpa txikiak" eginez. Aldaketa ikusten du egungo udal gobernuarekin: "Lehen, ez ikusiarena egiten zen araudiarekin. Oraingoek etenaldi bat ezarri zuten: eskatuta baina eman gabe zeuden lizentziak geldiarazi zituzten; plan bat lantzen ari dira eragileekin...". Bost elkarte dabiltza alde zaharreko auzotarren eskubideen alde; festa batzordea, adibidez, praktika onen protokoloa lantzen ari da. Bizilagunen elkarteak hainbat ekintza antolatu ditu: "Araudian sinisten dugu, baina baita heziketan ere".

Jon Miranda

Bisitari ugari sumatu dituzte Asteasun azken hilabeteetan. Muskerraren Bidea egitera gerturatzen dira gehienak. 2013. urte bukaeran tokiko ekonomia suspertzeko proiektu bat pentsatzen hasi ziren herrian, eta iazko urte bukaeran gauzatu zen. Pili Legarra alkateak kontatu du: "Asteasuk inguruko herriekiko zein berezitasun zituen pentsatzen hasita, berehala ohartu ginen Bernardo Atxagak Obaban irudikatu zuen mundu hori zela gure bereizgarria. Berekin hizketan hasi eta ondo hartu zuen gure asmoa". Ideia lantzen hasi zen herriko idazlea, eta bi kilometro pasatxo dituen ibilbidea osatu zuen, 17 geldialdi dituena.

Ibilbidearekin batera, Muskerraren bidea (Pamiela) liburu gida kaleratu zuen Atxagak. Ikasleek lantzeko egokia dela iritzi dio idazleak, eta talde bisitak egiteko aukera eskainiko diete ikastetxeei hemendik aurrera. Legarraren hitzetan, ibilbidean zehar jarrita dauden paneletan QR kodeak ageri dira, eta bakarka egiteko aproposa da sistema hori. "Hala ere, iruditzen zitzaigun taldean egiteko modua ere eskaini behar genuela. Gidari bat trebatu du Atxagak, eta Tolosaldea Tour agentziaren bitartez, taldeei bi orduko bisita gidatua egiteko aukera eskainiko diegu hemendik aurrera". Martxoaren 14an, 11:30ean, Asteasuko idazlea bertan dela egingo dute bidea. Irisgarriagoa egiteko, panel handi bat jarri dute plazan eta jendea bidean gal ez dadin, poste handi batzuk jarri dira, zenbaki eta guzti, ibilbidearen norabidea markatuz.

Muskerraren Bidean, lehen geltokia ahozko tradizioan egiten du Atxagak, eta Pello Errota eta bere familia ditu aipagai. Mikaela Elizegik, bertsolariaren alabak, 1963an atera zuen Pello Errotaren bizitza liburua —Aita Zabalak antolatu eta argitaratua—. Legarraren birramona zen Mikaela Elizegi: "Oso zaharra zela ezagutu nuen nik, ohean. Emakume indartsu eta bitxia zen. Gaur egun desagertuta dagoen Elizmendiko etxe batean bizi zen, eta 99 urterekin hil zen".

Ahozkotasunean aberatsa den herria da Asteasu Haritz Mujika bertsolari eta zinegotziaren ustez. "Bertsoa oso estimatua da hemen". Lizardi etxean, Amaia Agirre irakasle zela, Asteasuko bertso eskola herriko zortzi gazterekin hasi zen martxan. "Haiek utzi zutenean, herri bakoitzean bertso eskola bat sortu beharrean, inguruko gazteekin hemen biltzen hasi zen Amaia. Orduan hasi nintzen ni, Oihana Iguaran, Beñat Iguaran, Ane Labaka, Unai Mendizabal, Adur Gorostidi eta guzti horiekin. Bertso frikiak ginen, asteazkenero hiru ordu ematen genituen bertsoaren inguruan bueltaka". Urteak pasata antzematen da egindako lanketa: Harituz taldea sortu da orduan ereindako hazitik, eta hango kideek bere ibilbidea egin dute bertso munduan —Mujikak Lizardi eta Osinalde sariak irabazi ditu, adibidez—.

Asteasuko bertso eskolan ibili zirenak orain irakasle dabiltza, eta Mujikak herrian bosna gaztetxoz osatutako bi talde daramatza astelehen eta ostegunetan: "Gazteak zaletzea da gure asmoa, behintzat bertsoa entzuten ikas dezatela". Udaletik asmo bertsuarekin jarriko dute martxan Pello Errota 2019 egitasmoa. "Hemendik hiru urtera ehun urte beteko dira herriko bertsolaria hil zela, eta iruditzen zaigu gazteen artean Pello Errota ez dela erreferente". Horregatik, udazkenean hasita eta 2019ra arte, bertsoak ematen dituen aukerak baliatuko dituzte beste hainbat gai jorratzeko.

Industria eta landa eremua

Muskerraren bidea-n Atxagak erreferentzia egiten dio Lekuak libururako idatzitako testu bati: puntu geografiko bakoitzaren denbora-sakonera kalkulatzen duen aparatu berezi bat irudikatzen du egileak. "Berdinak al ziren, denbora-sakoneraren aldetik, Beasain edo Tolosa, industria-herriak, eta Aiako Laurgain auzoa, oraindik nekazari girokoa?". Asteasun ere, Atxagaren zundak denbora ezberdinetara bidaiatzeko aukera emango du.

Aspaldiko garaietatik eutsi dio gaur arte lehen sektoreak. Aitor Usandizaga baserritar eta zinegotziaren esanetan, Tolosaldean nekazaritza ustiapenetik soilik bizi diren familia kopuru gehien duen herria da Asteasu. "Beste tokietan ez bezala, transmisioa ez da erabat eten, eta gazte dezente ari dira lanean, gehienak familia giroko ustiapenetan". Behi esnearen produkzioak indar handia du herrian, baina hala ere, artzaintzak garrantzia hartu du denbora gutxian. "Zailtasunak ere badira, bertako produktuen salmenta gero eta zailagoa baita mundu globalizatuan. Gurea bezalako herri malkartsu batean produkzio kostuak altuak dira. Baina beharbada horregatik da hain erakargarria inguruko paisaia", dio Usandizagak.

GI 2631 errepideak lotzen ditu landa gunea eta industria Asteasun. Legarraren hitzetan, industria garrantzitsua dute herrian; "enpresa indartsuak daude eta krisiari eutsi diote denek; bakar batek ere ez ditu ateak itxi". Tokiko ekonomia suspertzen ere laguntzen du industriaguneak, "herriko taberna eta jatetxeetara etortzen direlako langileak".

Herri gaztetua

Gaur egun 1.525 biztanle dira Asteasun. "Inguruko beste herriekin alderatuta, alderantzizkoa da gure piramidea, askoz jende gazte gehiago dago zaharra baino. 2011n udalean sartu ginenean egin genuen azterketa baten arabera, 18 eta 30 urte bitarteko 250 gazte inguru zeuden herrian, urte gutxian etxebizitza beharra izango zutenak", dio Legarrak. Lamiategiko proiektuarekin erantzun nahi izan diote, neurri batean, arazoari. 32 etxebizitza eraiki dituzte, eta urte amaierarako egongo dira bukatuta. "Bertan biziko den jendearen erdia baino gehiago gazteak dira eta Asteasu bertakoak". Herrian bizitzeko hautua egiten duten horiei zerbitzuak eskaintzeko ahalegin horretan, eskolaz gain, ludoteka, gaztelekua eta gaztetxea ere badituzte herrian, eta hirugarren adinekoek ere taldea osatu dute elkarrekin gauzak egiteko. "Oso dinamika polita daramate", Legarraren ustetan.

Herrian pil-pilean dagoen gaietako bat da trafikoarena. Parte hartze prozesu baten bitartez eman nahi diote konponbidea gaiari. Trafiko plana adosteko, sei bilera antolatu dituzte azken hilabeteetan. "Autoak aparkatzeko modu desegokiaren ondorioz, haurrak uneoro arriskuan dabiltzala uste du jendeak. Horren aurrean, herriko seinalizazioa eguneratu eta udaltzaina kontratatzea erabaki dugu. Udaltzainaren ordutegiaz kanpo, Ertzainarekin hitzarmena egitea adostu da, autoei isunak jartzeko baimena emango diena", dio alkateak.

Apustuzaleak

Andazarrate gailurreraino bidean ikusten zituen gaztetan Atxagak korrika apustuak, eta, batez ere, bizikleta karrerak. Afizio horrek ia bere horretan jarraitzen du Asteasun, Aitzondo Txirrindulari Elkarteari esker. Abenduan antolatzen den ziklo krosa eta Aitzondo klasika dira elkartetik bultzatzen dituzten urteko ekintza nagusiak.

Atxagak Muskerraren Bidea-n aipatzen ditu herrian harri jasotzen ibilitakoak, eta baita ere sega txapeldunak. Juan Jose Irazusta, esate baterako; hamar aldiz Euskadiko Segalarien Txapelketa Nagusia eskuratu zuen.

Eta emakume izateagatik isilean geratu den beste kirolari handi bat, Miren Uzkudun Asteasu da. Hogei urtean hamahiru pilotalekutan aritu zen erraketista gisa. Madrilgo Iberia pilotalekuan debutatu zuen, eta besteak beste, Mexikon eta Kuban aritu zen. Gaur egun, bere herrian, neskak pilotan aritzen dira, palaz. Duela lau urte sortu zen Atzapar taldean jarduten dute: "Pilotan aritzeko aukera izatea eta pilotan hazi eta heztea da gure helburua, bide batez emakumeen partaidetza bultzatuz". Eskuz 40 ume ari dira, eta hamar bat gazte dabiltza goiko kategorietan. Azken hiru urteetan herriarteko txapelketan parte hartzeko aukera izan dute.