Realaren eta Athleticen arteko azken partidetan egin bezala, Real Sociedad Fundazioak igande honetarako bertso derbia antolatu du. Arratsaldeko futbol partidaren aurretik, bertsoez gozatzeko aukera izango da Donostiako Antzoki Zaharrean. 12:30etik aurrera, sei bertsolari arituko dira kantuan; Realaren aldetik, Amets Arzallus, Andoni Egaña eta Maialen Lujanbio; eta, Athleticen aldetik, Igor Elortza, Jon Maia eta Jone Uria. Gai-jartzaile lanak, berriz, Aitzol Barandiaran kazetari eta bertsolariak egingo ditu.

Irun, Hendaia eta Hondarribiko haurrak baloi obalatu batek eta H forma duten zutoinek ere batuko dituzte hemendik aurrera. Izan ere, hiru herri horietan martxan jarri berri dute haurrentzako errugbi eskola. Hendaiako Stadek eta Rugby Club Irunek sustatu dute eskola, Bidasoa-Txingudi Mugaz Gaindiko Partzuergoaren laguntzarekin. Akitania-Euskadi Euroeskualdeak ere diruz laguntzen du proiektua.

Joan den azaroaren 23an aurkeztu zuten errugbi eskola berria, Hendaiako Ondarraitz estadioan. Hiru udaletako ordezkariak zein kirol mundukoak izan ziren hitzarmena sinatzen eta ondorengo aurkezpenean.

Iñaki Alberdi Irungo errugbi taldeko presidentea izan zen hitzarmenaren sinatzaileetako bat. Gogorarazi duenez, partzuergoari bi klubek egin zioten proposamena, "ekonomiaz eta beste hainbat gauzari buruz arduratzeaz gain, kirola ere laguntzen dutelako". Hala ere, "arazo" bat dagoela aitortu du Alberdik: "Kontua da, Irunen eta Hondarribian, haurrek 12 edo 13 urtera arte ezin dutela kirola aukeratu, Eskola Kirola egin behar dutelako. Gero bakoitzak nahi duena hauta dezake". Horregatik, adin horretako ikasleekin errugbia ikastetxeetan lantzen hasi dira, Hendaiako zein Irungo errugbi taldeetako begiraleekin. Euskara, gaztelera eta frantsesa hitz egiten dute begirale horiek.

Udalerri bakoitzeko ikastetxe banatan hasi dira bidea egiten, "proba gisa". Hezkuntza fisikoko eskola orduetan errugbiaren hastapen saioak egingo dituzte. Astean bi orduz izango dira, eta bost aste iraungo dute eskolek.

Eskola horiez gain, pixka bat haratago joan nahi dute Txingudi Rugby Eskolako kideek: udaberrian txapelketa txiki bat egin nahi dute ikastetxeen arteko partidekin. "Euren maila zein den ikusi nahi dugu", azaldu du Alberdik. Pixkanaka gainontzeko eskoletara hedatu nahi dute.

Egoera desberdinak

Errugbi zaletasuna ez dago maila berean Ipar eta Hego Euskal Herrian, eta horren jakitun dira proiektuaren bultzatzaileak. "Hendaia, Donibane Lohizune, Miarritze eta abarretan indar handiagoa du errugbiak, kirol nagusia da. Bidasotik honantz, alderantziz da; futbola besterik ez dago", iritzi dio Alberdik. Bi kluben egoera ere desberdina da. Hendaiako taldeak ehun urte dituela nabarmendu du, eta Irungoak, berriz, 45. "Hor ere badago aldea". Hori horrela, errugbi zaletasuna bultzatu nahi dute eskolaren bidez: "Irun eta Hondarribiko haurrek kirol hori gehiago ezagutzea da gure asmoa".

Uste dute errugbiak "aukera asko" ematen dizkiela haurrei, eta interesgarria dela haientzat errugbian aritzea. Haren esanetan, muga fisikorik ez dago, beste zenbait kiroletan bezala: "Garaiera altukoek, txikiek, argalek, lodiago daudenek... edonork joka dezake errugbian; ez dago patroi jakinik". Gainera, beste mota bateko balioak eskaintzen dizkie kirol hori egiten dutenei: "Epailea zein arerioa errespetatzen dira, eta, gainera, partida bukatuta hirugarren zatia jokatzen da, beste taldearekin". Balio horiek hedatu nahi dituzte.

Orain arte, igandetan

Txingudi Rugby Eskola ez da Irungo haurrek ezagutu duten gisa horretako lehenengoa. Izan ere, Lehen Hezkuntzako ikasleek orain arte igandeetan bakarrik egin ahal izan dituzte entrenamenduak, Eskola Kirolarengatik. "Astearte eta ostegunetan, futbol, eskubaloi edo saskibaloiko entrenamenduak izaten dituzte. Larunbatetan, berriz, partidak jokatzen dituzte. Gainontzeko kiroletarako, errugbia barne, igandea eta astelehena bakarrik geratzen dira libre", azaldu du Rugby Club Irungo presidenteak.

Egun, zehaztu duenez, haurren mailan, kimuetan eta benjaminetan eskola bana dute, eta guztira 60 bat haur dira. Zifra "polita" dela uste du, baina jokalari horiek, adina aurrera joan ahala, kirola uzten joan daitezkeela uste du. Ziur Txingudi Rugby Eskolak indar handiagoa emango diola kirolari Bidasoaren bi aldeetan.

Lehengo batean, goizean lanerako bidean nindoala, lagun batekin eta alabatxoarekin elkartu nintzen. Alaba triste zihoan ikastolara. Zazpi urteko neskatilak itsasoari buruzko ipuin bat eraman behar zuelako klasera eta berak Pirritx, Porrotx eta Marimototsen bat aukeratu zuelako, eta bazekielako gelako mutilek barre egingo ziotela.

Bai, hala daude kontuak: umeendako pailazoak gustuko izateagatik barre. Antza, nagusiegiak dira horretarako. Badirudi mutiko horiei futbola gustatzen zaiela eta neskatoei Violetta —lehen Hanna Montana izango zen, baina modak aldatu egien dira, futbol jokalariak zahartu ahala—. Ama eta biok animatzen ibili ginen umea, pailazoak gustatzea ondo zegoela eta berari gustatuz gero, hor konpon beste guztiak, ez ziela jaramonik egin behar esaten jardun genuen; eta barre egiten bazioten "eta zer!" ozen bat jaurti behar ziela. Baina uste dut gure diskurtsoak ez zuela gehiegi konbentzitu.

Agurtu nituen eta gaiari bueltaka ibili nintzen luzaroan, nahiko hunkituta laga ninduelako neskatoaren tristurak. Oso gogorra iruditu zitzaidan zazpi urteko haurrendako pailazoak txikien kontua izatea, eurak nerabeak balira bezala. Eta orduan Jose Ignazio Piter Ansorenari, Mirriri, egindako elkarrizketa batean irakurri niona gogoratu nuen. Berak zioen Txirri, Mirri eta Txiribitonen aurreko urteetan ikuskizunetara hamar-hamaika urteko umeak joaten zirela, eta denbora joan ahala haurren adina gero eta baxuagoa zela. Bere esanetan, haurtzaroa murriztu egin diegu umeei, aurre-nerabezaroan jartzen ditugu goizegi. Esango nuke, ikusitakoa ikusita, Ansorenaren esperientzia hori beste pailazoei ere gertatzen zaiela, eta kontu orokortua dela.

Zein tristea den, baina! Umeak desumetu egiten ditugu, gaztetxo bihurtu, behar baino lasterrago, horrek dakarren guztiarekin. Nerabezaro amaiezina jasaten dute/dugu horrela. Txarrena da pubertaroan sartzen direla, pubertaroaren aldaketa fisiologiko eta mentalik gabe, eta ematen dizkiegun ereduak guztiz sexualizatuta eta genero estereotipoak zeharo markatuta daudela: neskak, emakume pinpirin, makillatu eta tuntun; eta mutilak, gizontxo patetikoak indarra eta oilarkeria demostratu nahian.

Hala kontatu dit lagun batek, behintzat, 11 urteko iloba neska duena: makillaje, itxura eta abarrak baino ez omen dituzte berak eta bere lagunek buruan, Disney Channel-i esker, itxura denez. Izan ere, telebista kate horretan sit-com direlakoek eredu horiek zabaltzen dituzte, zeharo estatubatuarrak oso sexualizatu, banandu eta estereotipatuak. Galdetu beharko genuke zein den helburua, zergatik ostu nahi diguten bizitzako sasoirik ederrenetakoa, zergatik kendu nahi diguten inozentzia, zergatik niniak heldu bihurtu nahi txepel hori. Zer interes ekonomiko, sozial eta politiko ote dagoen horren atzean.

Ikaragarria begitantzen zait hau guztiau. Ume denborak luzea izan beharko luke, kantu, jolas eta barre artean bizitzekoa, itxura eta modari erreparatu barik, helduon eguneroko arazo txotxoloetatik kanpo, inork barre egiten badie "…eta zer?" ozen baten planto egin eta jarki daitezen, dibertitzen ibili, barrezka, arboletara igota, eta txiribueltaka lurrean, zoro, alai…

Gogoan dut ezagun batek esan zidala nola, egun motela gurutzatzen zitzaion bakoitzean, aldartea suspertzeko bere ezkontzako erretratuei begiradatxoa botatzea nahikoa zuen. Egokia iruditu zitzaidan norberaren tristezia kontsolatzeko makina edukitze hor...

Zer ote dute udazken eta udaberriko asteburuek plan, ekintza eta erreibindikazioz beteta daudela? Biharko, Gure Esku Dago-koek mosaiko erraldoia antolatu dute Zurriola hondartzan Katalunian etzi egingo den kontsultari babesa adierazteko asmotan, goizean. Arratsaldean, berriz, Ziburun Kaskarotenea ikastolaren aldeko manifestazioa izango da. Gauza gehiegitxo larunbat bakar batentzat, nire iritzirako.

Hau da, koordinazio pixka bat beharrezkoa litzateke, bakoitzak bere astoari arre esan beharrean eta besteei hor konpon. Arrain txikien kasuan bai, handiari begiratzen zaio, handiak (edo handiaren ekitaldiak) txikiarena jan ez dezan. Hori ez da ez trinkotzea, ez herria egitea, kohesioa lortzea. Ez genuke jardun beharko elkarri begira, elkarri entzunez, denok garrantzitsu?

Larregitan ibiltzen gara epe laburreko kontuetan, beharbada gure egoera prekarioagatik, eta maiz erantzuna brastakoa izan behar delako, azken orduko larrialdi eta injustiziei erantzuna emateko. Baina horrek hustu eta higatu egiten gaitu, eta behin baino gehiagotan lepoa moztutako txitak bezala gabiltza, nora ezean gauzak eta ekimenak egiten, pentsatu gaberik, egin egin behar delako...

Herri santu/madarikatu honetan (aukeratu zuk, irakurle, gehien gustatzen zaizun adjektiboa), uste dut, gainera, sarri askotan kanpora gehiegi begiratzen dugula, barrura begiratu beharrean. Kanpolarrosa samarrak garela, alegia; horrek dakarren guztiarekin: etxekardo izatea, edo nahiago baduzue, etxekalte. Baina gure kanpoeder izaera hori ere ez dugu ondo erabiltzen, kopiatzen ere ez dakigu eta! Kataluniari begiratzen diogu, baina ez gara gai han sortu dutena hemen berregiteko, handik ikas genezakeena ondo inportatzeko.

Katalunian jendeak egin du bultza, behetik gora, trinkotuta eta elkartuta. Baina gurean ez ote gaude zatikatuegi? Ez ote ditugu besteak susmagarritzat hartzen? Gure lakoak ez direnei —ez soilik politikoki— ez ote diegu autentikotasunaren labela ukatzen? Oso sakabanatuta gaudelakoan nago. Alde batetik estatuen arteko zorigaitzeko muga hori, elkarri begiratu beharrean elkarri bizkarra emanda bizitzera kondenatu gaituena, oraindik ere Euskal Herri kontinentaleko euskaldunak exotiko eta berezitzat hartzera garamatzana penintsularrok. Ahaztu barik probintzianismo merkea, hondartza-txizati eta onddo-lapur etiketapean sailkatzen gaituena, guipuchi eta vizcaino, faltsuak eta kortesak, elkar ezagutu barik batak bestearenganako mesfidantzaz. Eta futbola aipatu gabe, askorentzat hori baita herri bakarra… Horrela nola egin (ab)herria, nola osotu komunitatea?

Hala eta guztiz ere, dena ez da izango kritika, hausnarketarik eza eta irreflexioa. Badugu ekimen zoragarri bat —ez da bakarra, baina bai agian berriena—, herria egiten ari dena, osatzen, elkarri begira jartzen gaituena, aurrez aurre, mapa erditik tolestu eta elkarri muin emateko moduan, Errigora, alegia: gure hegoalde fisikoko ekoizleei erosi, bitartekaririk gabe, eta etekinak atzera ere inbertitu hantxe, euskararen alde. Bertako produktuak bultzatu, ingurunea zaindu, bertan lanpostuak mantentzen lagundu eta euskara indartu, era xumean eta gozoan, tripa bete eta animoa goratu. Hala bai osatu, osotu eta trinkotu.

Kontxan jokatutako futbol partidak amaituta, taldekideek argazkiak atera zituzten elkarri helduta, talde profesionalek zelairatzean egiten duten gisan. Ez zen gutxiagorako, joan den igandean Donostiako hondartzan ikusitako irudia esanguratsua izan baitzen oso.

Orain arte bosgarren eta seigarren mailako neskek belar artifizialeko zelaietan jokatu behar izan dute futbolean. Izan ere, leku falta dela eta, azken urteetako antolatzaileen erabakia izan da hondartzan mutilek eta talde mistoek baino ez jokatzea. Orain dela bi urte guraso talde batek salatu zuen erabakia "errespetu irizpideen aurkakoa" zela eta arduradunek nesken futbola ikusgarritasun gutxiagoko lekuetara mugatzen zutela. Generoen berdintasuna bermatzeko asmoarekin, Iñigo Lamarca arartekoarengana jo zuten, kexa arduradunengana hel zedin. Bi urte igarota, igandean beren aurreneko partidak jokatu zituzten bosgarren mailako neskek Donostiako Kontxan.

"Aurpegian nabaritzen zitzaien pozez zoratzen zeudela", azaldu du Aitor Jimenezek, Santo Tomas Lizeoko nesken entrenatzaileak. Futbolean jokatu izan du Jimenezek berak, baina orain bazter batetik ikusten du jokoa, gaztetxoei aginduak emanez. "Ez zuten ulertzen beraiek zergatik jokatu behar zuten zelai artifizialean eta mutilek hondartzan. Neskek zein mutilek nahiago dute Kontxan jokatu. Hemendik hogei urtera gauza eder baten moduan oroituko dute".

1990eko hamarkadaren azken urteetan neskaz zein mutilez osatutako taldeek jokatu izan zituzten beren partidak Donostiako itsasertzean marraztutako zelaietan. Pare bat urtez baino ez zuten partekatu elkarrekin joko zelaia, neska talde oso gutxi osatu baitziren hurrengo urteetan. Geroztik, mutilentzako barruti pribatua izan da Kontxa, nahiz eta talde mistoetan neskek ere jokatzerik izan duten. Azken urteetan neskaz osatutako talde ugari eratu arren, belar artifizialeko zelai gainean ibili behar izan dute baloiari ostikoak ematen. Santo Tomas Lizeoko kirol koordinatzaile Xabier Ezeizaren esanetan, erabaki horretan eragina dute adin horretako mutil eta neskek eskolaz kanpoko kirolak lantzeko dituzten egutegiek ere. Bosgarren eta seigarren mailako ikasleek gutxienez bi kirol landu behar dituzte urtean, eta mutil gehienek hondartzako futbola hautatzen dute lehen kirol gisa. Horregatik, ikasturte osoan asteburu batean hondartza futbolean aritzen dira, marea behean dagoenean, eta hurrengo asteburuan, hautatutako bigarren kirola praktikatzen dute, marea goian dagoela aprobetxatuz.

Nesken egutegia, aldiz, naturalagoa da, ikasturte erdian astebururo kirol bat praktikatzen baitute, eta bigarren ikasturte erdian hautatutako beste kirola. Neskek lehen urte erdi horretan astebururo futbol partidak jokatu behar zituztenez, belar artifizialean egitea erabaki zuen federazioak, argudiatuz bi astetik behin Kontxako hondartzan jokatzen ziren partidetan ez zegoela talde guztientzako lekurik.

Marea behean dagoenean Kontxako hondartzan hamabost jokalekutarako tokia dago, eta, hiru txandatan banaturik, guztira berrogeita bost partida jokatzen dituzte. Orotara, 90 taldek parte hartzen dute. Aurten, esaterako, mutilez osatutako 91 taldek eta neskaz osatutako 26k eman dute izena.

Irizpide aldaketa

Mutilek eta neskek eskubide berak izan ditzaten, iraila iritsi aurretik hainbat bileratan parte hartu dute Donostia Kirola elkarteak, Gipuzkoako Foru Aldundiak, Gipuzkoako Futbol Federazioak, Realak eta Donostiako ikastetxeek. Bileren emaitza izan da lehen indarrean zegoen irizpidea aldatzea. Aurten, mailen arabera banatuko dute; lehen ikasturte erdian bosgarren mailakoek jokatuko dute futbolean, eta bigarren ikasturte erdian seigarren mailakoek.

"Egutegi berri bat behar zen, eta, azkenean, orain arte neskek erabili duten egutegia erabiltzea erabaki genuen. Hau da, ikasturtearen lehen erdian futbola praktikatzea, eta ikasturtearen bigarren erdian beste kirola", dio Ezeizak. Baina espazioaren arazoak hor zirauen. Hori ikusita, ikasturtea mailaren arabera banatzea erabaki dute. Hortaz, "marea behean dagoen asteburuetan Kontxan jokatuko dute, eta marea goian dagoenetan, berriz, belar artifizialeko zelaian". Orain dela bi asteburu hasi zuten liga txapelketa bai mutilek eta bai neskek; hain zuzen ere, Añorgako instalazioetan.

Hala ere, beste arazo bat sortu da: Gipuzkoako Futbol Federazioak, zeinak orain dela 71 urtetik hondartzako futbola antolatu duen, uko egin dio aurtengo saioak antolatzeari, haren esanetan formatu berriak txapelketaren egitura aldatu baitu. Hori ikusita, ikastetxeek antolaketa bere gain hartzea erabaki dutela azaldu du Ezeizak: "Gure lehentasuna gure ikasleek parte hartzeko aukera izatea da. Horregatik, hiru ikastetxeren artean antolatzen ari gara arbitrajeak —Santo Tomas Lizeoa, Axular Lizeoa eta Luberri—, kirol klubak ere bagarelako. Halere, gainontzeko ikastetxeek laguntzen dute, eta Donostia Kirolak da egutegiaren arduraduna"