Gipuzkoako Hitza

Ikerne Zarate

Filosofia eta Letretan lizentziaduna da, eta EHUko Hizkuntza eta Literaturaren Didaktika departamentuko irakasle izan da 25 urtez. Hala ere, euskarazko haur eta gazteen literaturak egin du ezagun Mariasun Landa (Errenteria, 1949). Euskarazko haur literaturan Txan fantasma jo zuten lehenengo liburu modernotzat, eta Lizardi saria irabazi zuen horrekin. Ez da izan jaso duen sari bakarra, Krokodiloa ohe azpian liburua gaztelerara itzuli eta Haur eta Gazte Literaturako Espainiako Sari Nazionala ere irabazi zuelako 2003an; baita Eusko Ikaskuntza saria ere, 2014an, euskal kultura sustatzeko egin duen lanagatik.

30 liburutik gora ditu idatziak, eta errealismo kritikoaren sortzaile izan zen euskarazko haur eta gazte literaturan. "Kontzienteki, haur literatura ezberdina egin dut nik".

Aitziber Arzallus

Musikarik gabeko bizitzarik ezin lezake irudikatu Mikel Unzurrunzaga Schmitz Makala-k (Zarautz, 1970). "Behar dut, arnasten dudan oxigenoa eta edaten dudan ura behar ditudan bezala". Besteak beste, DJa da, musikaria, baxu jotzailea, abeslaria, ekoizlea, kontzertu programatzailea, irratiko esataria, kolaboratzailea, surflaria eta nerabe baten aita.

Duela hiru hamarkada hasi zuen ibilbidean, AEBetan eta Europako herrialde gehienetan izan da musika jartzen, dozenaka areto eta jaialdi entzutetsutan. Lan mordoa ditu kalean: nola beste sortzaile batzuen kantekin osatutako bildumak eta nahasketak, hala berak sortutako kantuekin egindako diskoak ere. Ezinezkoa da haren musika etiketa baten azpian sailkatzea, estilo asko jorratzen dituelako —jazza, swinga, soula, funka, discoa, afroa, reaggea...—. Dantza egiteko moduko musika maite duela aitortu du, soinu bero eta tropikalak doinu elektronikoekin nahastea.

Zer erantzungo zenioke Mikel Unzurrunzaga Schmitz nor den galdetzen duenari?

Musika maite duen tipo bat dela, musika pasio duena, eta pasio hori lanbide bihurtzen asmatu duena. Ez da gauza makala!

Denera iristen al zara?

Diruari dagokionean, irauteko lain ateratzera, bai; denborari dagokionez, ez. Egunak 48 ordu izan beharko lituzke nahi nukeen dena egin ahal izateko. Norberak jarri behar ditu mugak eta nik ez dakit muga horiek jartzen, ez dakit ezetz esaten.

Nondik datorkizu musikarako zaletasuna?

Etxean ez zen musikaririk, baina melomanoak bai; ama eta anai-arrebak, batez ere. Bost anai-arrebetan gazteena nintzenez, eskura nituen haien kaseteak eta biniloak, eta beti ibiltzen nintzen saltseatzen. Irratia ere dezente entzuten nuen garai hartan. 12-14 urteko nerabea nintzenerako, musika pasioa zen niretzat. Herrian bazegoen musika zentroa deitzen genion gune bat eta denbora asko pasatzen nuen han. Artean ez zegoen CDrik, baina nik orduan ikasi nuen pirateatzea zer zen.

Gaur egun, musika duzu afizio eta ofizioa. Baina, nola hasi zenuen bidea?

15 edo 16 urte izango nituen Zarautzen Arraio Irratia sortu zutenean. Han saio bat egiterik ba ote geneukan galdetu genuen, eta baiezkoa eman ziguten. Hura poza! Musikari lotuta fundamentuzko zerbait egin nuen lehen aldia izan zen.

Eta DJ gisa, non egin zenituen lehen urratsak?

Malekoi zaharreko tabernetan. Marinan, Marmolen eta beste taberna batzuetan hasi nintzen diskoak jartzen. Orduan ez ginen DJak, pintxadiskoak ginen, eta biniloak ez genituen guk erosten, tabernek erosten zituzten. Ama alemaniarra nuenez, ia urtero joaten nintzen Alemaniara, eta tabernariek eskatzen zidaten handik musika ekartzeko. 25.000 pezeta ematen zizkidaten, gaur egun 300 bat euro izango liratekeena. Aurreneko aldietan, eurek eskatzen zizkidaten biniloak; baina, gerora, nahi nituenak erosten uzten zidaten. Izugarria zen niretzat!

Afizio hutsagatik aritzen zinen diskoak jartzen ala sos batzuk ateratzeko ere balio zizun?

Saltsa hura asko gustatzen zitzaidalako ibiltzen nintzen, ez diruagatik, baina, pozik hartu nuen lehen soldata. 1990eko udan izan zen, 20 urte nituela. Marinako jabeak lagun bati eta bioi eskatu zigun tabernan musika jartzeko. Bi hilabetez aritu ginen, ia egunero. Orduan ez zegoen Internetik-eta, eta beste ohitura batzuk genituen: egunero irteten ginen kalera eta egunero egoten zen parranda giroa.

Hainbat taldetan jo duzu baxua. Noiz ikasi zenuen?

Ikasi, inoiz ez. Instrumenturen bat jotzen ikasteko gogoa piztu zitzaidan eta baxua aukeratu nuen, eta txarrak ginenez eta musika eskolarik ez zegoenez, punkia egiten hasi ginen. Nire amaren etxeko ganbaran entseatzen genuen hasieran eta Vista Alegreko lokaletan geroago. Bi talde sortu genituen: Noise AM behin eta Tofu. Gipuzkoan barrena kontzertu batzuk eman genituen eta pare bat maketa grabatu ere bai. Elkarrekin ibiltzen ginen herriko hiru taldek hamabost kantako bilduma bat ere grabatu genuen geuk sortutako Aza Rekords zigilupean, baina dirurik ez genuen, eta han gelditu zen. Egunen batean kaleratuko dugu oraindik.

Estilo bateko musika egiten zenuen, beste estilo batzuetakoa jarri... Dena gustatzen zitzaizun?

Garai hartan, punkiak punkiak ziren, heavyak heavyak... Baina estilo asko gustatzen zitzaizkidan niri: atsegin nuen musika dantzagarria eta baita kontzertuetara joatea ere. Inolako aurreiritzirik gabe mugitzen nintzen.

Musikaren bueltan, bai, baina herrian eta inguruetan ibiltzen zinen. Nola egin zenuen jauzia?

1995ean, Berlinera joan nintzen arreba bisitatzera, han bizi zelako. Kasulitatea: bere bikotea DJa zen. Bazekien ni ere hasia nintzela eta berekin batera saio bat egitea proposatu zidan; baiezkoa eman nion nik, noski. Flyer-ak egiteko izen bat behar zuela esan zidan. Nik ez nekien hori zer zen ere.

Eta, nolatan 'Makala'?

Nahikoa izen absurduak zituzten garai hartan gustatzen zitzaizkidan DJ batzuek: DJ Food [janari]; DJ Shadow [itzal]... Nire izenaren kontsonanteei bueltaka nenbilela, Makala bururatu zitzaidan.

Zer egin zenuen Berlinetik bueltan?

Hemen ere aukerak egongo zirela konbentzituta, inguruan begira hasi nintzen, eta binilo denda bat topatu nuen Donostian. Han nengoela agertu zen Javi Pez, Donostiako DJ famatua eta musikaria. Hizketan hasi ginen eta oso harreman ona egin genuen. Programa bat zeukan Herri Irratian eta han kolaboratzen hasi nintzen. Handik Etxekaltera joaten ginen musika jartzera, eta, poliki-poliki, nire lekua eginez joan nintzen. Beste leku batzuetatik deitzen hasi zitzaizkidan. Aldi berean, Pezek Bartzelonako Txarly Brown lagunarekin zeukan Novophonic Diskak disketxean hasi nintzen, eta nire lana uztea eta afizio nuena ofizio egitea erabaki nuen.

Ez zen erabaki erraza izango...

30 urte nituen ordurako, eta ez zen erabaki erraza izan, ez; eskerrak orduan eta orain nire bikote denak bultzada eman zidan.

Ordutik, ez zara gelditu ere egin.

Hasieran, DJ aritzen nintzen, disketxean lan egiten nuen eta baita Elektronikaldia jaialdia antolatzen ere. 2002an kaleratu nuen nire lehen bilduma: Makala plays Novophonic. Ez ziren nire kantak, baina arrakasta izan zuen, eta Europan barrena bira egiteko aukera eman zidan. Amaitu nuenean, Javi Pez Orquestan baxua jotzen aritu nintzen. Diskoa grabatu eta biratxo bat ere egin genuen.

Europan barrena asko ibili izan zara. Etxean baino errazago mugitu izan zara kanpoan?

90eko urteetan, hemen, DJ gutxi ginen eta jendeak, oro har, aurreiritzi asko zituen. DJak gauarekin lotzen zituen, bakailauarekin, technoarekin, egurrarekin eta drogekin. Baina salbuespena ginen gu, beste era bateko DJak. Denborarekin, zabalduz eta aldatuz joan da jendearen ikuspegia.

Noiz hasi zinen kantak egiten?

Javi Pez Orquesta bukatu zenean erabaki nuen neure bidea lantzen hastea. Metakekoei disko bat grabatzeko asmoa azaldu nien eta baietz erantzun zidaten; 2005ean argitaratu genuen Hondartzan diskoa, neure abestiekin. Aurkezpenak egiteko Makala Banda osatu nuen parte hartu zuten musikarietako batzuekin, eta bi urte eta erdi iraun zuen bira hark. 2008an iritsi zen nire hurrengo lana, Madrilgo disketxe baten eskutik. Singleak kaleratu genituen aurrez, eta bilduma guztia 2011n: nazioartean arrakasta handia izan zuen Unexpected Tapas lanak, eta Musika Independientearen Sarietan, 2012an, munduko musiken album onenaren sarirako proposatu zuten.

Etxera bueltatzea erabaki zenuen horren ostean.

Bai, kanpoan nahikoa denboran ibili nintzela eta, herrira itzuli, berriz baxuari heldu eta 2012an Makala Jazz Funk Band sortu nuen herriko jendearekin; talde instrumentala zen. Jazzaldiaren antolaketan ibiltzen nintzen garai hartan eta han kontzertu bat ematea proposatu zidaten. Ahots batek taldea jantziko zuela pentsatuta, Oihan Lopetegiri eskatu genion probatzera etortzeko, eta gurekin gelditu zen. Pare bat single kaleratu genituen aurrena eta 2015ean diskoa ere bai: Xake!, sortu berri nuen Orrua Diskak zigiluarekin. Aurkezpen bira egin genuen gero Euskal Herrian, Katalunian eta Espainian. Urtebetez aritu ginen eta 2016an taldea desegin genuen. Uzta polita utzi genuen.

Gaztea irratian programa bat ere gidatzen duzu duela hamahiru urtetik.

Bai, 2005ean hasi nintzen Boom Shaka Laka saioa egiten eta horretan jarraitzen dut oraindik ere. Zirkuitu komertzialetik kanpoko doinuekin osatzen dut saioa eta saiatzen naiz esklusiban ematen; alegia, lanak kaleratu aurretik.

Euskal Herriko hiriburuetan Global Funkers festak ere antolatzen dituzu duela hamar urtetik.

Bai. Lehen, hilero antolatzen genituen; orain, noizean behin. Asteburuko biratxoak izaten dira: nazioarteko DJak eta artistak gonbidatzen ditugu, asteburu berean Euskal Herriko hiru aretotan emanaldiak eskaintzeko. Horri lotuta, beste proiektu bat ere badugu esku artean. Global Funk kolektiboak aurten hamar urte betetzen dituela eta, bururatu zitzaidan polita izan zitekeela Denis Barzaga perkusionista kubatarrak eta biok indarrak batzea eta Global Funk Soundsystem sortzea, kolektiboari omenaldi moduko bat egiteko. Dagoeneko zenbait emanaldi egin ditugu Espainian, Belgikan, Herbehereetan... Kantak jartzen ditut nik, nireak eta beste batzuenak, eta haien gainean perkusioa jotzen du Denisek. Kanta berriak sortzen ari gara horrela. Aurki aterako dugu lehen bideosinglea, sekulako kanta puska, irudi eta guzti. Musika Euskal Herrian sortu dugu eta Londresen bizi den abeslari txiletar batek jarriko du ahotsa. Nire asmoa da aurten EP bat ateratzea eta datorren urtean zortzi kantako diskoa, gero aurkezpen bira egiteko. Taldea ere osatu beharko dugu ordurako.

Jimmy Bidaurreta Gasteizko Big Bandaren zuzendariarekin ere baduzu beste proiekturen bat abian...

Bai, iaz sortu genuen Descarga Libre proiektua. Latin, jazz, funk eta deskarga doinuen nahasketa da. Kontzertu batzuk emateko aukera izan dugu eta diskoa prestatzen ari gara orain, poliki-poliki, datorren urtean kaleratzeko, aurretik erotzen ez banaiz, behintzat.

Orain arteko guztia nahikoa ez balitz bezala, Oier Aranzabalen eta bion ekimenez, musika jaialdi berri bat jaioko da aurten: Adarretatik. Uztailaren 20tik 22ra izango da, Zarautzen. Zergatik eta zertarako antolatu duzue jaialdi berri hori?

Zarauztarra izanda eta musikari lotutako hainbeste saltsatan sartuta egonda, aspalditik zintzilik neukan zerbait zen herrian musika jaialdi bat antolatzea. Iaz, Lou Topet taldeko Oier Aranzabal lagunarekin topo egin nuen batean, asmoa komentatu nion hari, gustatu egin zitzaion eta kontuari buelta batzuk ematekotan gelditu ginen. Urtebete geroago, sortuta daukagu Enbor Akzio Kulturala elkartea eta antolatuta Adarretatik musika jaialdia.

Nolako jaialdia izango da?

Txikia, euskalduna, nazioartekoa eta dohakoa. Hiru agertoki izango ditu: eguerdietan, Merkatu Plazan izango dira emanaldiak; arratsetan, Musika Plazan; eta gauetan, itsas pasealekuan.

Zergatik Adarretatik izena?

Jaialdiak ertzetako musika gerturatuko dielako herritarrei.

Hurrengo urteetan jarraipenik izango al du jaialdiak?

Bai, guk nahi genuke datozen urteetan jarraipena izatea. Are gehiago, urtean zehar ere Enbor Akzio Kulturalak herrian hainbat musika emanaldi antolatzea da gure asmoa.