gipuzkoa

2016-09-232016-09-22gipuzkoa

Kronologia

Zalantzaz eta zurrumurruz betetako uda izan du GBCk.Maiatzak 22. Maila galdu zuen.Ekainak 14. Palentziak eta Melillak, Urrezko LEB ligatik ACB ligarako igoera lortu zuten bi taldeek, uko egin zioten igotzeari.Ekainak 16. GBCko zuzendaritzak jakinarazi...

“Sekula baino hobeto sentitzen naiz taula gainean”
2016-09-232016-09-22Albisteak, gipuzkoa, Kultura

“Sekula baino hobeto sentitzen naiz taula gainean”

Iñigo Otaegi

Aspaldidanik dabil bertsotan Unai Mendizabal (Zizurkil, 1992), nahiz bertsozaleentzat orain ari den ezagun bilakatzen. Lizardi sariko txapelaz, aurrera begirako asmoez, eta Harituz bertsozale elkarteaz hitz egin du.

Lizardiko txapela jantzi aurretik, nolako ibilia egin duzu bertso munduan?

12 urte nituela hasi nintzen bertsotan. Nire lehen txapelketa eskolartekoa izan zen, taldekako lehia izaten zena. Hurrena, eskolarteko banakako txapelketa izaten zen, baina segurtasun faltagatik ez nuen parte hartu. Halaber, bertso eskolan jarraitu nuen, eta denbora aurrera zihoan heinean, inguruan abesteko abaguneak sortzen hasi ziren. Ordea, eskolarteko banakakoan ez aritzeak gazteen sariketako kate horretatik aldendu egin ninduen; sariketa entzutetsuenetan sartzeko erakusleihoa baita eskolartekoa. Pena hartu nuen ez zidatelako deitzen, alabaina, gerora on egin didala deritzot. Izan ere, Mikel Artola eta Beñat Iguaran garaiz samar harrapatu zituzten sariketa horiek. Niri, ostera, sasoi hobean tokatu zait: 24 urte ditut, eta beste heldutasun batekin iritsi naiz sariketetara.

Lizardiko saioan nola sentitu zinen?

Epaileak aurrean egongo direla jakite hutsak aparteko urduritasuna jartzen du. Goizetik antzeman nuen gorputza ez zegoela egun arrunt bateko lasaitasunarekin. Hala ere, behin agurra abestuta, taula gaineko sentsazioak onak izan ziren. Nahiz umoreko bertsoaldiak nahiago ditudan, Lizardik gutxi izan zuen arinetik. Zortziko handian, Eli Pagola eta biok baleko ofizioa egin genuela iruditzen zait. Zortziko txikian, berriz, ez genuen jakin Maialen Akizuk eta biok elkar ondo ulertzen. Puntukako ariketan, dezente ondo aritu nintzen; baita seiko motzean ere Aitor Salegi lagun nuela, nahiz erreparoa nion teknikoki neurri zailena delako. Azkenik, bakarkakoan maitasunari kantatu nion; gai originala ez den arren, jendeak eskertu egin zuen umore printzak sartu izana, saioa serioa izan zelako hasi eta buka.

Agurrean, aitona gogoan hartuz, malkoak ia masailean behera joan zitzaizkizun.

Bai, nahikoa lan izan nuen eusten. Etxean izan den bertsozale bakarrenetarikoa izan da aitona, gertuen sentitu nuena. Behin, ikastolan bertso idatzien txapelketa antolatu zen, eta animatu nintzen. Aurrez sekula idatzi gabekoa nintzen, eta ez dakit errimatuta edo gabe zeuden, baina bigarren saria lortu nuen. Eskolan lanketarik egin gabe gai izan nintzen hala moduz bi bertso neurrian sartzeko; hori lortu nuen lehendik aitonari entzunda nengoelako. Zer egokiagoa Lizardiko txapela baino, aitonari eskaintzeko. Hasierako pausoa haren eraginez izan zen, nahiz gero bertso eskolan sakondu.

Erniarraitz eta Laboa ere irabazi dituzu, eta Gipuzkoako Txapelketan lan polita egin zenuen. Aspaldian ezagun zara bertsozaleentzat.

Ni ere harrituta nago izan dudan bilakaerarekin. Horren errudun nagusia Gipuzkoako Txapelketa izan da, ezbairik gabe. Harituz-en lan mardula egin genuen txapelketari begirako prestakuntzan, gustu handiz. Txapelketan asko antzeman da eginiko esfortzua, ez nigan bakarrik; Mikel Artola, Beñat Iguaran, Oihana Iguaran, eta Haritz Mujikarengan ere bai —nahiz emaitzek ez dioten asko lagundu—. Talde mailan koska bat gora egin dugu. Txapelketa honek neure buruarengan konfiantza handiagoa izaten eta urduritasuna kontrolatzen lagundu dit. Txapelketa honetako albisteetako bat izan naizela esan didate, eta sorpresa izateak plaza ugaritako ateak ireki dizkit; Lizardirena, besteak beste.

Harituz bertsozale elkargunetik, denbora gutxian, bertsolari on asko atera zarete.

Orain hiru urte-edo bildu ginen, lehen aldiz, eskualdean bertsotan aritzen ginenok. Bakoitza bere aldetik ibiltzen zen, eta elkarrengandik oso gertu bageunden ere, ez genuen orain dugun harreman esturik; Mikel Artolak esaten duen gisan, artxipelago batzuk ginen [barreak]. Konturatu ginen elkartzeko premia genuela, eta halaxe hasi ginen; ez bertso eskolen kontuagatik soilik, urte osoan bertsoaren bueltako ekintzak antolatzeko asmoarekin ere bai: bertso jarrien afaria, herrien arteko txapelketa, Pernando Amezketarra sariketa...

Talde osoa gara, ez bertsolariak soilik, gai-jartzaileak eta epaile lanetan jarduten dutenak ere badira. Lagun talde bikaina dugu, giroa ederra izan ohi da; finean, horrek eragin ditu gutako batzuen lorpenak. Gelan beti egon ohi da ikasleren bat ikasi gabe bikain ateratzen duena; hori ez da gure kasua: guk nota ona atera dugu, baina galtza bete lan eginda. Astean bitan edo hirutan biltzen ginen bertsotan aritzearren; paperean ez dugu asko idatzi, baina erratzaren kirtenetik kantatzen arratsalde andana igaro ditugu.

Etorkizunari begira, jomugarik baduzu?

Orain sekula baino hobeto sentitzen naiz taula gainean, konfiantzarekin. Lehen helburua bertso maila honi eustea da, eta plazetan gozatzen jarraitzea. Orain arteko nahia Gipuzkoako lehen fasea igarotzea zen. Ikusita finalerdietara ia pasatu nintzela, Euskal Herrikora sailkatzea izango litzateke jomuga; alabaina, ez dut horrekin itsutu nahi. Etorriko dira aukera gehiago.

Ondarearen Europako Jardunaldiak. Bidaia jatorrira, oraina ulertzeko
2016-09-232016-09-22Albisteak, gipuzkoa, Kultura

Ondarearen Europako Jardunaldiak. Bidaia jatorrira, oraina ulertzeko

Maite Alustiza

Migrazio mugimenduek arte eta kultura ondarean duten eragina ezagutarazi nahi dute Ondarearen Europako Jardunaldiek. Kontinenteko herrialde ugaritan ari dira egiten, eta, Gipuzkoan, 53 jarduera prestatu dituzte 22 herritan, irail eta urri bitartean. Gipuzkoako Aldundiarekin batera, EHUk ere parte hartu du antolaketan eta programazioan. Esaterako, Etxetik kanpotik Europa plazara erakusketa prestatu du. Urriaren 3tik 28ra irekiko dute, Donostian, Carlos Santamaria zentroan. Honako hauek dira aste honetarako proposamenak:

ASTIGARRAGA
'Sagardo ibaiak, bizitza iturri' erakusketa

Igandera arte, 16:00etatik 19:30era. Gipuzkoako bi ibai nagusiek, Urumeak eta Oriak, sagardoaren inguruko sekretu ugari gordetzen dituzte. Garai batean, bizilagunen komunikazioaren eta harreman ekonomikoen artikulazioa ahalbidetu zuten, eta garrantzia izan zuten Gipuzkoako garapen historikoan. Bi ibaion bazterretan, gainera, hamaika pasarte izan dira azken mendeetan: langileen greba bat XVIII. mendean, Ergobian (Astigarraga) ordaindu behar zen bidesaria, itsasoko lanei lotutako langileen soldataren zati bat sagardoarekin ordaintzen zenekoa...

Aldi baterako erakusketa ibiltaria da. Usurbilen eta Hernanin egon ondoren iritsi da Sagardoetxera, eta, 2017an, Donostiako Aquariumean jarriko dute.

BERGARA
Arte inportatua Jauregi etxeko erliebean

Bihar, 11:00etan. Ezohikoa eta berezia da Bergarako Jauregi etxea, bai eraikina bera eta bai dekorazioa. Erabilitako materialek eta teknikek egiten dute ezberdin, baina zein da jatorria? Horiek ezagutzeko, Jesus Muñiz Petralandak hitzaldia emango du, etxeak artearen historian duen garrantzia azaltzeko —gazteleraz—. Jarraian, bisita gidatua egingo dute. Bergarako udaletxean jarri dute elkartzeko tokia. Ez da aldez aurretik erreserba egin behar.

ERRENTERIA
Pista jokoa: bost ateen bila

Igandean, 10:30ean. Herriko gune historikoa ezagutzeko pista jokoa egingo dute, 5 eta 12 urte arteko haurrak dituzten familiei bideratuta. Jolasaren bidez, Erdi Aroa eta Aro Modernoa, Errenteriak itsasoarekin izan duen harremana eta euskaldunek itsasoan izandako tokia ezagutuko ahal izango dituzte. Ordubete iraungo du, eta udaletxeko arkupeetan hasiko da jokoa. Beharrezkoa da aurretik izena ematea: 943-44 96 10 edo archivo@errenteria.eus. Bihar, gazteleraz egingo dute jokoa, toki eta ordu berean.

Bisita gidatua: Errenteria itsas hiria

Bihar, 12:00etan. Errenteriako udaletxean hasiko da ibilbidea, eta ondare arkitektonikoak itsas iraganarekin daukan lotura ezagutu ahal izango dute parte hartzaileek: itsas merkataritzak herrian izan zuen eragina, herri harresiduna... Atlantikaldia kultur jaialdiaren barruan antolatutako ekintza bat da. Izena emateko: 943-44 96 10 edo archivo@errenteria.eus. Gaztelerazko saioa igandean izango da, leku eta ordu berean.

HONDARRIBIA
Hirigune historikora bisita

Bihar, 10:30ean (euskaraz) eta 12:00etan (gazteleraz). Leku estrategikoa izan da Hondarribia historian, eta merkataritza portu garrantzitsua izan zen. Arma plazatik atera, eta hiri harresidunetik ibilbidea eginez, herrian bizi izan ziren hainbat familiatan arakatuko dute. XVI. mendetik aurrera, jatorri ugaritako herritarrak izan dira han bizitzen: gaskoiak, ingelesak, italiarrak, frantziarrak... Nahitaezkoa da bisitarako aldez aurretik izena ematea: 943-64 46 23 edo armaplaza@armaplaza.eus.

IRUN
Bisita gidatua: Oiasso, muga eta kultur topagunea

Bihar, 12:00etan (gazteleraz). Erromatar garaiko aztarna arkeologikoak ezagutu ahal izango dira bisitan. 2.000 urte baino gehiago egingo dute atzera. Aztarnategien berri izateaz gain, Oiassoren garapena nolakoa izan zen eta identifikatutako hainbat espazio —portua, adibidez— deskubritu ahal izango dituzte. Oiasso Erromatar Museotik aterako da bisita. Beharrezkoa da izena ematea: 943-63 93 53 edo actividades. oiasso@irun.org. Prezioa: 2 euro.

ANDOAIN
Bisita gidatua: bi andoaindar, eliza bat

Igandean, 10:00etan. Aita Larramendik eta Agustin Leitzak herrian egindako lana ezagutzeko bisita izango da. Loiolan bizi zen Larramendi, eta Argentinan Leitza. Hala ere, Andoain presente zuten biek: baten kudeaketa lanei eta bestearen diruari esker, San Martin eliza eraiki zuten. Ibilbidea 09:45ean aterako da, autobusez, Goiko plazatik. 10:00etan geratu dira Garagorri baserrian, bere kabuz joan nahi duenarentzat, eta handik oinez abiatuko dira. Oinetako erosoa eramatea gomendatu dute. Izena emateko: 943-30 35 40 edo kultura1@andoain.eus.

TOLOSA
Bisita gidatua 'Eroen ontzia' erakusketara

Igandean, 12:00etan. "Errealitate garaikideko gaiak" biltzen ditu erakusketak, Topic zentroan. Joan Baixas katalanak sortu du, arte plastikoak eta txotxongiloak uztartuz. Txotxongiloekin ikuskizunak egiten aritu izan da Baixas bere ibilbidean, eta erakusketa bat ontzen duen lehen aldia da. Instalazioak, margolanak, objektuak eta liburuak jaso ditu. Bisita gidaturako taldeak gehienez hamabost lagunekoak izango dira, eta izena eman behar da aurretik: 943-65 04 14 edo cit@cittolosa.com. Erakusketa urriaren 2ra arte egongo da irekita.

DONOSTIA
Hitzaldia: 'Bidrioaren jendea'

Asteazkenean, 19:00etan (gazteleraz). Beiragileen fabrikak XIX. mendeko lehen erdian agertu ziren. Ontziak behar zirela eta, portuetan herriko enpresariak beiragileak kontratatzen hasi ziren, eta, beste herri askotan bezala, Donostian ere gertatu zen. Brunet anaiek Miquelete izeneko sagardoarentzat botilak egiten zituzten, eta fabrika bat ireki zuten. Hamar urte besterik ez zuen iraun, ordea. Beiragileek euren familiakoei bakarrik erakusten zizkieten teknikak, eta, horregatik, jarraitu ezinda geratu ziren.

Koldo Mitxelena Kulturunean izango da hitzaldia, Genvitrum elkartearen eskutik. Ordubete iraungo du. Informazio gehiagorako eta erreserbak egiteko: 648 19 85 16 edo jaramberri@i2basque.es.

2016-09-232016-09-22gipuzkoa

Egitaraua. Euskaltzaleen Eguna

Bihar10:45. Dultzaineroekin esna deia.11:00. Puzgarriak.12:30. Euskararen Soka ekitaldia, eskolatik plazaraino.13:30. Dultzaineroekin eta buruhandiekin kalejira.14:30. Bazkaria.15:30. Puzgarriak.16:30. Erromeria Egan taldearekin.20:30. Zozketa.(*) Eur...

[Herriz herri] Elgeta. Espaloia ez dago memorian soilik
2016-09-232016-09-22Albisteak, gipuzkoa, Gizartea

[Herriz herri] Elgeta. Espaloia ez dago memorian soilik

Maite Alustiza

Urriaren 4an 80 urte beteko dira tropa frankistak, Bizkaia konkistatzeko ahaleginean, Elgetara heldu zirela. Frankistei aurre egiteko, Intxorta mendiaren inguruetan batu ziren hainbat gudari eta miliziano. "Erreferentzia gune bat izan zen Elgeta. Handik hiru egunera, Lehen Eusko Jaurlaritza osatu zen". Memoria historikoaren gaian lanketa sakona egiten ari dira herrian, eta Iraitz Lazkano alkateak azaldu duenez, gertatutakoa gogoratzeko eta salatzeko lana egingo dute aurrerantzean ere. Besteak beste, Intxortako Erresistentzia Eguna egin zuten apirilean, emakume erresistente eta errepresaliatuak omenduz. Horrez gain, urte osoan Intxortako gunean bisita gidatuak antolatzen dituzte, hileko lehen eta azken igandeetan. Ibilbidea Espaloia kafe antzokitik abiatzen da, eta bost kilometroko bide tematikoa egiten dute oinez, frontearen xehetasunak ezagutzeko. Memoria historikoari lotuta ere, Argentinako kereilan "konprometitu" da udala. Udako oporrak hartu aurreko azken osoko bilkuran, frankismoaren krimenen aurkako kereila jartzea adostu zuten udalbatzako bi alderdiek —EH Bilduk eta Gu Geu plataformak—. "Erronka oso garrantzitsua izango da udalarentzat", Lazkanoren arabera.

Kultur arloan, eskaintza "hobetu" nahi du udalak. Espaloia kafe antzokia "erreferente" izan da eskualdean. 2004an ireki zuten; azken urteetan, ordea, bide "gorabeheratsua" izan du. Aurreko kudeatzaileak apirilean utzi zuen aretoa, eta uneotan ekintza puntualak egiteko bakarrik irekitzen dute. Baina berriro martxan jartzeko bidean da. Kudeaketarako proposamenak aurkezteko epea ireki zuen udalak, bukatu da epe hori, eta proposamen bakarra jaso dute. "Hori aztertzen ari gara, eta espero dugu urri bukaerarako martxan hastea". Lazkanorentzat "idealena" litzateke kultur eskaintza eta ostalaritza emango dituen zerbitzu bat osatzea. "Elgeta herri txikitxoa da, eta asko aportatzen dio Espaloiak". Jaso duten proposamenak bi zerbitzuak biltzen ditu.

Euskararen alorrean, "Euskal Herriko arnasgune gehienetan bezala", beherakada nabaritu du Lazkanok azken urteetan, bai jakintzan, eta baita erabileran ere. Euskara sustatzeko, hainbat ekintza egin dituzte herrian: Elgetan Berbetan mintzalagun egitasmoa legealdi honetan abiatu dute, adibidez. Herritik kanpo euskara ikasteko diru laguntzak ere badituzte. Bihar festa dute herrian: Euskaltzaleen Eguna egingo dute, Goibeko Euskaltzaleen Topaguneak antolatuta.

2009tik Uema Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kide da Elgeta. Uztail bukaeran lankidetza hitzarmena sinatu zuen Uemak finantza erakundeekin, eta, horri esker, Elgetako Kutxabankeko bulegoetan euskara lehenetsiko dute aurrerantzean. Langile elebidunak jarriko dituzte, eta euskara erabiltzea sustatzeko neurriak hartuko dituzte.

Udal mailakoak

Bi milioi eurotik gorako zorra dauka udalak ordaintzeko, hainbat kalte-ordainekin lotuta. Pasa den asteko osoko bilkuran, birfinantziazio plan bat onartu zuten, aho batez. Ordainketa horiei aurre egiteko, Kutxabankekin duen zorra epekatuko du udalak: ordainketa epea hamalau urtera zabaltzea proposatu du. Beste gastu batzuetarako, beraz, "aukera oso murritza" geldituko zaio udalari. Egitekoen artean ditu argiteri publikoa berritzeko LEDak jartzea eta futbito kantxa konpontzea. Segurtasun hobetzeko, eskolako jolasguneko hesien altuera handitzeko lanak egin berri dituzte —120 umek hasi dute ikasturtea dagoeneko—.

Hondakinei dagokienean, herritarrak zoriondu ditu Lazkanok. Txipa duten edukiontzi bidez biltzen dute, eta %80ko birziklatze tasara iritsi dira —apirilean %81,04 izan zen; maiatzean %83,21—. Dena den, maiatzean errefusaren edukiontzietatik hartutako lagin bat karakterizatu zuten, eta ondorioztatu dute errefusan biltzen denetik "%20 baino ez" dela errefusa, bestea birziklagarria dela. "Kontzientziazioa bultzatu behar dugu, jendeari egiteko erraztasunak eman, eta inportantea da ingurumenean ez ezik, ekonomikoki daukan pisua azaltzea. Errefusaren kudeaketa oso garestia da".

2016-09-232016-09-22gipuzkoa, Iritzia

Tiritak, generoa eta rolak

Leire Narbaiza

Jon farmazian sartu da umeendako tiritak erostera: - Egun on, haurrentzako tiritarik?

- Mutila edo neska da?

- ????

- Neskentzat Peppa Pig, mutilentzat Bob Esponja (Bob Belakia).

Euskal Herriko farmazia batean gertatu da hau, eta nik Twitterren irakurri. Ahoa bete hortz laga nau txioak, eta hausnarketarako hainbat motibo.

Jakinekoa da kolore arrosa eta urdinaren bereizketarena. Aspaldi jardun dugu honetaz. Rol generoa arropa, kolore eta produktuetan, alegia. Ohikoa da printzesa/superheroi dikotomia; printzesak/munstroak aukeratu beharra haurrei opari bat egiteko orduan. Zerga arrosaz ere hitz egin da aspaldion, baita ama bezain polita, aita bezain azkarra leloak zeuzkaten kamisetez ere. Orain marrazki bizidunen txanda iritsi da, antza.

Ez dakit inoiz ikusi dituzuen zorioneko marrazki bizidun horiek. Peppa Pig-en txerri familia bat agertzen da. Marrazkiak oso infantilak dira, naifak ia. Koloretsuak, txerriak arrosak dira. Baina arrosa fuertea da. Beste koloreak ere halakoak dira. Istorioak nahiko domestikoak, ume txikien kontuak eta bihurrikeriak. Peppa, txerri protagonista neskatila da, nahiko zintzoa.

Bob Belakia, ordea, marrazki tradizionalagoa da marrazki bizidunen munduan, nire iritziz. Diseinua ez da hain infantila, eta koloreak ez dira hain indartsuak. Bob, mutila, belaki bat da itsasoan bizi dena, eta sukaldaria da. Istorioetan lagunekin gertatutako pasadizoak eta abenturak kontatzen dira.

Marrazki bizidun bi hauek ikusi izan ditudanean beti adinarekin lotu izan ditut. Peppa Pig txikiei gustatzen zaie, eta nagusitxoagoei Bob Belakia. Hala da nire inguruko umeen artean, behintzat. Garapenarekin edo heldutasunarekin lotuagoa. Hizkerak eta egoerek adinarekin dutelako zerikusia. Sekula ere ez nituzke erlazionatuko, baina, generoarekin! Burutik ere ez zait pasatu!

Pasadizo txiki honek zalantza bat piztu dit: nola iritsi dira pentsatzera Peppa Pig neskendako produktua dela? Zerk eragin die hori? Koloreak? Txerriak marrazkietan askotan dira arrosak. Koloreak ez nau kezkatzen —edo esan beharko nuke oraingoan ez dela nire kezka nagusia, kolore segregazioak beti ardura didalako—. Kontu sakonagoak estutzen nau, marrazki bakoitzaren atzean dagoenak, eta asoziazioa ahalbidetu duenak.

Eta zer ematen dute aditzera marrazki biek? Bada, Peppa Pig-enak umekeria, infantilismoa, familia giroa. Bob Belakiarenak, aldiz, lagun giroa, mutil nagusien abenturak, lan kontuak, ganberrokeriak.

Ai, ene! Zelako asoziazio mentalak! Berriro ere betikoan gaude. Betiko rolak betikotzen, eskuz esku, tiritaz tirita, transmititzen. Neskei dagozkie familia, etxea, heldutasunik gabeko kontuak. Mutilei, ostera, kalea, lagunak, mundua, abentura harrigarriak, familiarengandik aparte, bihurrikeriak… Neskak etxean txintxo. Mutilak drogan kalean.

Farmaziako langileak hori guztia izango zuen subkontzientean, jakin barik. Baina tiritaz estalitako zauri bakoitzeko esaten ari zaio ume bakoitzari zer espero duen berarengandik: familia zalea/lagun zalea, sinplea/konplexuagoa, etxerako/kalerako. Ez da gehiegikeria, ez zait burua joan, patriarkatuak zirrikiturik txikiena erabiltzen baitu ahalik eta gazteen geureganatu dezagun berari komeni zaiona. Urratu txikienetatik sar litezke bakteria kutsakorrenak ere, tiritaren bitartez.

[Museora] Burdinbidearen Euskal Museoa. Ikusteko bai, ibiltzeko ere bai
2016-09-232016-10-21Albisteak, gipuzkoa, Kultura, Museora

[Museora] Burdinbidearen Euskal Museoa. Ikusteko bai, ibiltzeko ere bai

Eider Goenaga Lizaso

Abuztuan heldu zen Azpeitiko Burdinbidearen Euskal Museora azkeneko pieza. "Motor elektrikoa duen automotor bat da, 1928an eraikia. 88 ditu, eta duela bi urte arte zerbitzuan izan dute. Lehenik, Bilboko Transportes Urbanos enpresan bidaiariak eramaten zituen, eta azken urteotan Bilboko metroan erabili dute, barne zerbitzuetarako. Euskotrenen tailerretan zaharberritu zuten, eta gurean daukagu orain". Juanjo Olaizola zuzendariak (Donostia, 1965) dioenez, trenaren museoa museo bizia da.

“Bertsopaperei beste zabalkunde bat bilatu beharko litzaieke”
2016-09-162016-09-16Elkarrizketa, gipuzkoa

“Bertsopaperei beste zabalkunde bat bilatu beharko litzaieke”

Aimar Maiz

Transexualitatea eta errefuxiatuen drama. Bi gaien "originaltasuna" goraipatu, eta idatzizko bi bertso sortak saritu dizkio Zarauzko Udalaren Kultura Sailak antolatzen duen Basarri sariketako epaimahaiak Ekaitz Goikoetxea Asurabarrenari (Beasain, 1980). Bertsolariak dio bertsopaperak bizitza esperientziaren "emaitza" direla.

Iaz, lehenengo bi sariak jaso zenituen Basarrin, eta aurten ere bai. Ez da marka makala.

Ez dakit sekula gertatu den. Iaz, poz handia eragin zidan, 13 urte neramatzalako lehiaketetara aurkeztu gabe. Beti idatzi izan dut, niretzat, baina lehiaketetatik urrunduta nenbilen. Bi arrazoigatik: 23 urtez geroztik, jada adin batean sartzen gara bestelako erantzukizun batzuetan murgiltzen garena, eta denbora gutxiago izan dut zaletasunetarako. Bestetik, neure burua agortu samar ikusten nuen, kosta egiten zitzaidan zortzi bertsoko sortak idaztea. Sorpresa handia izan zen sari bat ez biak niretzat izatea.

Gaien berria nabarmendu dute.

Oso gertutik bizi ditudan gaiei buruz idatzi dut; niregan hori aldatu da. Iaz, lehenengo saria etxegabetzeei buruz zen; nire ikasle baten eta haren familiaren egoera papereratu nahi nuen. Egunerokoan, etorkinekin ere lanean ari gara, harrera egiten. Saiatzen naiz behar handiena duten pertsonekin konprometitzen. Hitzetatik harago, iruditzen zait jarreretan-eta sakondu behar dugula, eta hor egon behar dugu, berdinetik berdinera, horizontalean lanean.

Transexualitatearen gaia ari da azaleratzen, eta lehen saria jaso du. Non aurkitu duzu iturria?

Ikasle bat dut, azkeneko hiru urtean, transexuala dena. Bigarren Hezkuntza egitera gure institutura etorri zen, eta ikasketaburu nintzen. Gurasoak beldur ziren, ikaskide berriekin gorabeherak izan zitezkeelako edo. Ordura arte guretzat pentsaezinak ziren erabaki batzuk hartu beharra zegoen: soinketa orduak azkena jarri, etxean dutxa zedin; edo zer komunetara joan behar zuen... Ikusi genuen gaia landu egin behar zela institutuan, ikasleekin.

Aurten, tutoretza izango dut, eta asko hitz egin dut berarekin, asko irekitzen den neska bat da: bere kezkak jada barneratuak zeuzkanean, lehenengo aldiz neska gisa kaleratu zenean, hamar minuturako etxera joan behar izan zuen... Oso egoera gordinak eta gogorrak dira. Berak nortasun ikaragarria izan du, eta du, eta ikaragarrizko gurasoak ditu; beti babestu izan dute, prozesu osoan. Kuadrilla oso zabala du, eta asko babestu dute. Alde horretatik, oso-oso ondo hartua izan da institutuan, herrian eta inguruan. Gaur egun, 15 urte ditu, eta bera ari da antzeko egoeran dauden hainbat transexuali laguntzen.

Nolakoa izan zen zortzi bertsoen idazketaren sorburua?

Gaiak nire inguruan zeuden, eta eragin egiten zidaten. Zer esana banuen, bila joan beharrik gabe, bertso sorta bat egiteko lain. Egia esan, esateko beharra sentitzen nuen, borroka horiei ahotsa jartzeko beharra, eta bertso forman sortu dira. Izan zitekeen olerki edo ipuin, baina ikusten nuen 10-8an edo 8-8an etortzen zitzaizkidala, gehiegi tira gabe ateratzen ziren sortak. Oso pozik nago, estetikoki eta teknikoki bertso onak egiteko gai izan naizelako.

Irakurleek ere estimatu dituzte.

Bai, batik bat originaltasuna. Noski, gai horien inguruan gutxi idatzi da, ezer ez esateagatik. Oraintxe hasi gara sakontzen, baina material didaktikorik, adibidez, ez dago. Orduan, jendeak eskertu du horretaz idatzi izana, eta idatzi dudan moduan idatzi izana: oso modu sinesgarrian, azken batean nik egunero hortxe bizi dudalako. Jendeak ere ikusten zuen hezkuntzan-eta hutsune eta behar bat dagoela. Niretzat oso ederra izan da, adibidez, jakitea irakasle batzuek ikasturtea nire bertsoak aztertuz hasiko zutela. Niretzat saririk ederrena hori da.

Bertsopaperen funtzioari fin eutsi diozu: gizarteko gertaerak edo egoerak kontatzea. Oraindik ere baliagarria da idatzia?

Bai. Batetik, nire beharra betetzeko eta askatzeko bidea da. Eta beste batzuenak ere betetzen ari dela ikustea niretzat hori oso betegarria da. Idazten dudanean, saiatzen naiz zerbait polita eta gozagarria idazten, estetikoki, hoskidetasun aldetik, errimetan... Baina, horrez gain, eta batez ere, lortzen baldin badut irakurtzen edo entzuten duena ondo sentitzea edo ikasbide bat jartzea, askoz hobe.

Poesiak edo bertsoak beste eragin indar bat duelako, agian?

Bai, hala da. Gehien irakurritako generoa nobela da, baina bertsoek eta kantuek badute beste indar bat. Ez gehiago edo hobea, baina azkarrago kontsumitzen da, kantatu egin dezakezu, musika batez lagunduta goza ditzakezu... Jende asko dago bestelako genero batzuk luzetxo edo astuntxo egiten zaizkiona, eta euskarri hau asebete eta erakar ditzakeena da.

Etenaldia egin duzu lehiaketetan, baina jarraitu duzu idazten.

Idazten, eta, esango nuke, sortzen. Beharbada, beste zerbait sortu dut: harreman berriak, irribarreak, arazoak dituzten familietan ongizate pixka bat... Hori ere sortzea da. Burua beti martxan; batzuetan papereratu izan dut, eta beste batzuetan, ez. Baina asko ikasi eta entzun dut, eta egoera ezberdin asko izan ditut. Isilune horiek asko elikatu dute nire esatekoa. Begirada ere helduago, finduago sentitzen dut orain, gai ezberdinei heltzeko. Etenaldi hau oso ondo etorri zait; idazkera landuagoa, trinkoagoa dela ikusten dut, eta gehiago betetzen nau.

Bertso jarrien patxadaren eta hausnarketaren aldean, bat-batekoa beste mundu bat da, ala?

Bai. Nik neure buruari asko eskatzen diot. Oso txikitan hasi nintzen lehiaketetan, eta zortea izan nuen lehen lanak sarituak izatekoa. Horrek akuilu lana egiten du, eta zeure buruari asko eskatzen diozu. Paperak patxada bat du; nahi duzunean aurkezten dituzu lanak. Bat-batekoa bat-batekoa da. Nik bat-batean, askotan, gehiegitan, neure buruari bertsopaperetako maila eskatzen nion; askotan, oharkabean. Batzuetan lortzen nuen, eta beste batzuetan, ez. Hor borrokatxo batzuk izaten nituen neure buruarekin. Bat-batekoak asko jardutea eskatzen du, jarioa arintzea, biltzea. Nik plazan gozatu egin nahi dut; orain ez ditut baldintza horiek ikusten, eta ez dut batere behartu nahi.

Nola ikusten duzu bertsopaperen mundua, maila onean?

Maila sekula egon den baino handiagoa da. Partaide kopuru aldetik, uste baino gehiago da: 15-20 bat lagun izaten dira, oso ondo idazten dutenak eta oso maila onean ari direnak. Gertatzen dena da formatu aldetik gaur egungo gizartean zaharkituta gelditu direla. Beste euskarri eta zabalkunde bat bilatu beharko litzaieke; saritutako bertsoak musikatu, edo Bertsomovieda-n egiten dena, adibidez: bideoa eta hitza edo bertsoa uztartu. Bertsopaperari eutsi —oso-oso sorta ederrak joaten dira—, eta, gero, gozagarri, zabalkundeari begiratu, jendearengana iristeko. Hor sakondu behar da.

Lehorra, ez txarra eta ez ona
2016-09-162016-09-15Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, gipuzkoa, Gizartea

Lehorra, ez txarra eta ez ona

Eider Goenaga Lizaso

Euria apenas egin duen udan, eta abuztuan ugari izan dira bero zakarreko egunak. Kaletarren artean, iritziak askotarikoak dira: udan hori tokatzen dela, gehiegizko beroa egin duela, egun sanorik apenas izan dela... Bero saparen ostean, ordea, euria iritsi da aste honetan. Beroa eta euria, denen ahotan. Baina, baserritarrentzat, eguraldia hizketarako gaia baino gehiago izan ohi da. Urteko jarduna baldintza dezake uda euritsu batek, negu epel batek edo abuztuko harri ekaitzak. Uda honetako eguraldiak, ordea, ez die denei era berean eragin: ganadua dutenak kezkatuta daude, negurako bildutako belarrarekin iritsiko ez zaielakoan; baratzetik bizi direnek uda oparoa izan dela diote, nahiz eta erregadioari esker izan.

"Gu nahiko ondo defenditu gara. Baina, Goierrin bertan ere, diferentzia handia dago toki batetik bestera; ezberdina da behiak mendira ateratzen dituen batentzat, edo etxe ondoko soroetan dituenarentzat. Gipuzkoan ere errealitate oso ezberdinak daude; kostaldean, normalki, barrualdean baino zailagoa da beroak belarra erretzea". Garikoitz Nazabal (Zaldibia, 1984) EHNE sindikatuko Gipuzkoako idazkari nagusiak haragitarako behiak hazten ditu; 50 behi inguru ditu, eta hori da haren jarduera nagusia.

Behiak Aralarrera eraman ohi ditu Nazabalek, apiriletik azarora bitartean, baina kezkatuta dago, mendira igo ez dituzten edo laster umea egitera jaitsi behar dituzten behiei negurako bildutako belarra ematen hasi beharko duelako. "Noski, aurretik kentzen dena pilan gero faltan izaten da beti. Normalki, udan jasotakoarekin neguan irauteko adina izaten dugu, baina, lehenago hasi behar badugu belar hori ematen, negua bukatu baino lehenago amaituko zaigu belarra". Eta horrek esan nahi du erosten hasi beharko dutela.

Uda lehorrak izandako eragin ezberdinen adibidetzat du Nazabalek Aralarreko larreen aurtengo kalitatea. "Mendian nahiko urte ona izan da. Aralarren lainoa gehiago gelditzen da; itsasaldetik datorren lainoa hor geratzen da, eta nahiko bustia egon da. Abereak oso ondo egon dira aurten: belar ona izan dute. Beste urte baterako sinatzeko moduko uda izan da mendikoa", azaldu du Nazabalek. "Eskerrak mendia dugun", gehitu du, "beheko soroak erreta baitaude".

Behin ganadua mendira atera ostean hasten dira negurako belarra biltzen. "Uztaila bitartean biltzen dugu, eta abuztuan, eguraldia lehorragoa denez, dagoen bezala uzten da, irailetik aurrera menditik jaitsi behar ditugun behiek jana izan dezaten. Baina, aurten, erreta dago belarra; abuztuan, zartaginetik pasatuta bezala gelditu da". Ondorioz, baserri ondoko larreetan bazkarik apenas dagoen behientzat, eta negurako gordetakoa ematen edota osagarriekin hasi beharko dute. "Gu oraindik ez gara hasi osagarriekin, baina lagun mordoxka bat dut jada hasia dena". Neguan lastoa izaten da behien janaria, baina hori osatu beharrean izaten dira, "ez baita elikagai nahikoa".

Artoa, garagarra, zekaleak eta pentsua erabiltzen dituzte osagarri gisa, eta horrek jada diru gastu bat eragiten die ganaduzaleei. "Kontuan izan behar da ohiko kostua etengabe igotzen ari dela eta txekorraren haragia, aldiz, ia-ia duela 30 urteko prezioan saltzen ari garela; eta horri gehitzen badiogu belarretan gehiago gastatu beharko dela, jardueraren bideragarritasuna bera jartzen da kolokan", ohartarazi du Nazabalek.

Baratzea ongi, behiak gaizki

Kezka bera du Begoña Aristik (Tolosa, 1978). Baratzea eta haragitarako behiak ditu, eta uda lehor honetan txanponaren bi aldeak ikusi ditu. "Baratzea ondo joan da, erregadioari esker; ea behiekin ez dugun dirurik galtzen". 35 graduko beroarekin ari da Aristi lanean. Piperrak biltzen jo eta su dabiltza Isastegi Goikoa baserrian. "Udan produkzio handia izan dugu baratzean, eta lanez lepo gabiltza oraindik, udako produktuak biltzen". Beroarekin baratzean jardutea gogorra dela dio, baina nahiago duela berotan euritan baino.

Nabarmendu du baratzeari ez diola kalterik egin uda lehorra eta beroa izateak. "Baratzetik bizi denak, normalki, erregadio sistema bat izaten du, eta, ondorioz, uda lehorra izateak ez digu eragin. Egun oso beroak izan direnean, tomate batzuk erre zaizkigu, baina, gainerakoan, produkzioa oso ona izan da. Piperrak, tomateak... pila bat izan dira, eta berdin udako produktu guztiekin; berenjena, kalabazina... dena oso ondo".

Euri zaparradaren bat gehiago egin balu eskertuko zuela aitortu du, ordea, Aristik. "Erregadioa ez baita euri zaparrada on bat bezala. Hor ez dago dudarik: euriak beste freskotasun bat ematen dio produktuari, beste bizitasun bat. Nabarmena izaten da barazkiak euri ura edo erregadiokoa jaso duen".

Neguko barazkiak landatzeari dagokionez ere, lurra lehorra egotea bustia egotea baino hobea dela dio. "Lehorra egoteak ez du kalterik egiten. Alderantziz, lurra lehorra dagoenean sar gaitezke baratzera landaketak egitera; lurra bustita badago eta euria ari badu, aldiz, ez. Hori bai, hemendik aurrera euri pixka bat egiten badu, hobeto, horrek landatutakoa aurrera ateratzen lagunduko baitigu". Aurtengo udan, arazorik izan bada, "arrekin eta halakoekin" izan dela nabarmendu du Aristik. "Negua oso-oso arina izan denez, zomorro gehiago izan ditugu udan".

Haren kezka iturria behiak dira. "Euririk egiten ez badu, larrerik ez dator, eta bazterrak jada gorrituta daude. Eta larrerik ez badago, laster behiak barrura sartu beharko ditugu jatera, eta barrura sartzeak esan nahi du erositakoa eman behar diezula jaten. Eta horrek poltsikoan eragina du, eta ez txikia". Aristik haragitarako behiak ditu, dozena bat inguru, eta etxe ondoan libre ibiltzen dira, uda zein negu. Udan etxe ondoko larreetan jaten dute, eta, oro har, udazken osoan horrekin nahikoa izaten dute. "Neguari puska polita kentzen diozu. Baina aurten laster sartu beharko ditugu, eta irailean sartzea oso goiz da".

Etxeko belardietan jaten dutenez, belarrik ez dute biltzen Isastegi Goikoan. "Sagardotegiko patsa sartzen dugu siloan negurako, eta, horrekin, lastoarekin eta pentsuarekin eusten diogu". Haragitarako behien mozkina txikia izaten dela —"gaizki ordaindutako produktu bat da"— eta belarretarako dirua jarri behar baldin bada galerak izatea ere posible dela uste du Aristik. "Beraz, batekin ondo zabiltzanean, besteak herren egiten du. Niri horregatik gustatzen zait baserrian gauza bat baino gehiago edukitzea; batek kale egin badizu, besteak laguntzen du".