gipuzkoa

“Teknika ugari ditut ikasteko, eta horiek ditut jomugan”
2016-04-292016-04-29Elkarrizketa, gipuzkoa

“Teknika ugari ditut ikasteko, eta horiek ditut jomugan”

Julene Frantzesena

Argazki kamerak edonoren eskura diren garaiotan, argazkigintzaren hastapenetara egin du jauzi Jon Andoni Martinek (Azkoitia, 1964). Duela pare bat mende sortutako kolodio hezea teknika erabiliz egindako argazkiekin osatu du Barne marrak erakusketa. Azkoitiko Torre Zuri aretoan ikus daiteke, maiatzaren 8a bitartean.

Zertan datza kolodio hezea teknika?

Teknika oso zaharra da, 1851. urte ingurukoa. Ferrotipoak —metalezko plaketan egiten diren argazkiak— eta anbrotipoak —kristalezkoetan— egiten dira teknika horren bidez. Argazkiak sortzeko prozesu osoa jarraian egin behar da, kontu handiz, eta, 15-20 minutu behar dira. Dagerrotipoaren ostean, argazkigintzan sortu zen lehenengotako teknika da.

Nolakoa da halako argazki bat ateratzeko prozesua?

Kamera plakadun bat daukat, egurrezkoa. Ez dauka ezer berezirik: objektiboa eta bi plano fokal. Atzean plaka bat eta aurrean obturadorearen ordez plastikozko tapa bat jartzen ditut, azken horretatik argia sar dadin. Aurretik, baina, osagai kimikoak bota behar zaizkie kristalezko edo aluminiozko plakei. Horrela, material hori argiaren aurrean jartzeko sentsibilizatzen da. Objektibotik sartzen den argia soilik hartu behar du plaka horrek, bestela erre egiten da. Hogei segundo-edo behar izaten dira argazkia ateratzeko, eta modeloak segundo horietan geldirik egon behar du. Horregatik jarri diot Barne marrak izena erakusketari; modeloak barnean duena ateratzen da segundo horietan egindako irudian.

Azkoitiarren argazkiekin osatu duzu Torre Zuriko erakusketa.

Bai, protagonista gehienak azkoitiarrak dira. Kolodio hezea teknikaren berri izan, eta probatzen hasi nintzen duela pare bat urte inguru. Erosi nuen beharrezkoa zen materiala, eta tailer bat egin nuen. Hainbat azkoitiarri egin nizkien erretratuak. Ikusgai diren irudiak bakarrak eta errepikaezinak dira. Dena den, asko dut oraindik hobetzeko.

Zumaian, berriz, argazki esteinopeikoak izan dituzu erakusgai.

Horiek izan daitezke kaxa, poto, freskagarri lata edo kalabaza batekin ateratako argazkiak. Barrutik beltzez pintatu eta zulotxo bat egin behar zaie argia sartzeko, eta barruan jarri behar da argazkiak egiteko papera. Berezitasuna da ez duela objektiborik eta zulo txiki batetik sartzen dela argia. Zulotxotik argi izpiak sartzen dira, eta kanpoko irudia iraulita proiektatzen da argazki paperean. Argiari zenbat denboraz utzi behar zaion sartzen kalkulatu behar da, argazkia ilunegi edo erreta atera ez dadin.

Nolatan hasi zara argazkiak egiteko teknika zaharrak erabiltzen?

Argazkigintzari buruzko saio bat ikusi nuen behin telebistan. Antzinako tekniken ingurukoa zen, eta hura ikusi ostean hasi nintzen probatzen. Beste mundu bat da. Argazkigintza digitala alde batera utzi dut, baina oraindik erabiltzen dut irudi azkarrak egiteko. Konplikatuak dira, eta izugarrizko lana eskatzen du halako argazkiak egiteak. Hasteko, gauza ugari erosi behar dira. Horrez gain, argazkiak egin baino astebete lehenago-edo osagai kimikoak prestatu behar dira. Eta ondoren hasten zara lanean. Ordu asko eskatzen duen arren, oso gustura nabil. Esan ohi den moduan: gustuko lekuan, aldaparik ez.

Denetariko teknikak probatu dituzu, beraz?

Analogikoarekin hasi nintzen. Gero, argazkigintza digitalera pasatu nintzen. Digitala dena zela uste nuen, baina teknika hauek ezagutzean ikuspuntua aldatu zitzaidan. Probatu behar nuela eta, honaino iritsi naiz.

Gaur egun, argazki guztiak moldatu daitezke. Teknika horiekin, berriz, ezin da aldaketarik egin.

Ateratzen dena ateratzen da. Egun, munduko gauzarik errazena da argazkiak ateratzea, eta edonork egin ditzake. Azkoitiko erakusketarako argazkiak atera nituenean, batek esan zidan kokospea kentzeko. Esan nion ezin nuela halakorik egin teknika hori erabilita. Argazkia ikusi zuenean galdetu zidan ea nola egin nizkion erretokeak. Nik ez nuen hura ukitu, halaxe atera zen argazkia, argiagatik. Bestalde, ni argazkiak paperean edo euskarriren batean edukizalea naiz. Gaur egun egiten ditugun argazkiak gailuetan geratzen dira, eta ez dira errebelatzen. Ondo dago ordenagailuan edukitzea, baina gustatzen zait eskuetan izatea. Digitala erabiltzen nuenean ere, argazki batzuekin bilduma osatzen nuen.

Noiz hasi zinen argazkigintzan?

Txikitan hasi nintzen argazkigintzan murgiltzen, eta neure kabuz ikasi dut. Liburuak irakurtzen nituen lehen, eta orain Interneten ere begiratzen dut. Aipatutako teknika zahar horiek ikasteko sei orduko tailer bat egin nuen, baina ikasi praktikatuz egin dut. Alferrikakoak dira ikastaroetako azalpenak, etxera joan eta ez bada praktikatzen.

Ikasitakoetatik, zer teknika duzu gustukoen?

Azkenaldian erabiltzen ari naizen teknikak. Argazkigintza digitala ere gustatzen zait, baina orain besteekin nabil buru-belarri. Teknika ugari ditut ikasteko, eta horiek ditut jomugan.

Kolodio hezea teknikarekin argazkiak egiten irakasteko tailerra eskainiko duzu larunbatean Azkoitian.

Bai, hala da. Sei lagunek hartuko dute parte saioan, eta 09:00etatik arratsaldera arte arituko gara. Argazkiak egiteko prozesua luzea da, eta pauso guztiak ezagutu ahal izango dituzte parte hartzaileek.

Etorkizuneko bidaiarien bila
2016-04-292016-04-28Albisteak, gipuzkoa, Gizartea

Etorkizuneko bidaiarien bila

Iñigo Terradillos

Bidaiatzeko zaletasuna gazte-gaztetatik sustatu nahi du Tolosako Antxon Bandres Bidaiarien Txokoak antolatutako Bidaia Bekak. Abenturazale eta bidaiariak daude bidaiarien txokoaren atzean, eta gisa honetako egitasmoen bitartez euren pasio hori gazteengan suspertzen ikusi nahi dute.

Izan ere, Josu Iztueta bidaiari tolosarrak argi du bera bezalako bidaiarien grina nondik datorren: "Gutako askok bidaiatzeko aukera izan dugu beste askok horretarako aukera eman zigulako, mendi elkarteek, skout taldeek, edo auzoko mendizaleak, esaterako, eta horrek gure bizitza baldintzatu du, jakin-mina sortu zutelako gugan". Bada, haiek jaso zuten hori zabaltzeko beharraren ondorioz sortu zen ekinbidea joan den urtean. DBH4ko ikasleei eman zieten parte hartzeko aukera, eta aurkeztu zirenen artean, Laskorain ikastolako sei neska-mutilez osaturiko taldearen proposamena izan zen aukeratua. Euskal bitxikeriak izenburupean osatu zuten ibilbidea, Orio, Gernika, Urdaibai, Agurain, Eunate eta Gares zeharkatuz eta arrantza, gerra eta bakea, natura eta musika bezalako gaiak jorratuz. Hori guztia sei eguneko bidaia batean egin zuten, iazko ekainean, zortzi lagunentzako lekua duen furgoneta batean eta 500 euroko aurrekontuarekin.

Lehendabiziko esperientzia "oso baikorra" izan zela adierazi dute bai antolatzaileek, bai eta bidaiaz gozatu zuten gazteek ere: "Oso ondo pasatu genuen, oso aberasgarria izan zen; taldeko inork ez zuen lehenago furgonetaz bidaiatu, eta esperientzia asko gustatu zaigu", kontatu du Maitane Iruin iazko irabazleetako batek.

Bidaiatzeko beste era bat

Hain justu, bidaiatzeko zaletasuna sustatzearekin batera, ekinbideak baditu beste helburu batzuk, eta horietako bat bidaiatzeko era asko egon daitezkeela ikusaraztea da. Iztuetak dioen moduan, "bidaia honetan ez dago ez luxuzko autokarabanarik, ez eta hoteleko egonaldirik ere". Toki batetik besterako mugimenduak furgonetaz egiten dituzte, eta furgoneta bera erabiltzen dute lotarako ere. Era berean, aurrekontu mugatua dute erregai, kanpinetarako sarrera, museoren batera joateko txartel edota janaritarako. "Baliabide askorik gabe eta urrutira joan gabe gure herrian gauza politak egin daitezkeela erakutsi nahi diegu gazteei", dio bidaiari tolosarrak.

Gazteengan balio gehiago erakustea ere aurreikusten du egitasmoak, elkarren arteko harremanak sendotzea, esaterako. "Izan ere, bospasei egunez eremu txiki batean egin behar dute elkarbizitza". Horretaz gain, berdintasunari dagokion pisua emate aldera, neska-mutilez osaturiko taldeak dira parte hartzaileak.

Iparraldea ezagutzeko

Joan den urteko esperientzia "polita" ikusita, bigarrenez egitea merezi zuela ikusi zuten Bidaiarien Txokoan. Otsailean zabaldu zuten deialdia, eta aurkeztu ziren guztien artean epaimahaiak Ibarrako Uzturpe ikastolako gazteen proiektua aukeratu du aurtengo irabazle moduan.

Euren proposamenak aurreikusten duenaren arabera, lehendabiziko egunean Tolosatik Sara (Lapurdi) alderako bidea egingo dute. Egun horretan bertan Zugarramurdi ere bisitatuko lukete. Bigarren egunean, Amaiur eta Orreaga ezagutu nahi dituzte. Ituren eta Zubietara joango dira hirugarren egunean; laugarrenean, Anboto eta Mungiara jo nahi dute, eta azken horretan Olentzeroren Etxea bisitatu asmo dute gazteek. Bosgarrenean, berriz, Gaztelugatxera joango dira, eta handik buelta, etxera.

Ipar Euskal Herrian hainbat geldialdi ditu irabazleen bidaia proposamenak; izan ere, baldintzetako bat zen aurtengoan Iparraldea barne hartzea: "Euskal Herria ezagutaraztea ere bada Bidaia Bekaren xedeetako bat, eta maiz ezagunago zaizkigun Bizkaiko edo Gipuzkoako herrietara jotzeko joera izaten dugunez, baldintza hori jarriz, Ipar Euskal Herria ezagutaraztea ere lortu nahi genuen".

Bidaia honen bitartez euren arteko harremana sustatzeko eta elkarren artean gehiago ezagutzeko asmoa dutela esan du Ibon Lopetegi Uzturpeko taldekideak. Bidaia egituratzeko orduan, bestalde, adierazi du ikastolan bertan jorratutako gaiak izan dituztela buruan. "Bertan ikasi edo entzundako gai batzuk aukeratu, Euskal Herriko mapan puntuak ezarri, eta batetik besterako bidea osatu dugu". Iazkoek bezala, ez dute sekula furgonetaz bidaiatu, eta irrikaz daude esperientzia berri hori ezagutzeko. Ekainean egingo dute lehiaketarako idatzia duten eta norbere irudimenean egina duten bidaia.

Bigarrena egin duten moduan, hirugarrena ere izango dela espero dute antolatzaileek, eta, horrela, gazte gehiagorengan barruan daramaten bidaiari sena azaleratzen eta etorkizuneko abenturazaleak bultzatzen segituko dute.

2016-04-292016-04-29gipuzkoa, Iritzia

David gnomo bat, gerta ala gerta

Danel Agirre
Bizitza askoz modu baikorragoan ikusi nahi baduzu, zure suizidio oharra idatzi behar zenuke, nik duela pare bat hilabete egin bezala. Eta ez larritu, ama, beti bezain felixiano jarraitzen dut eta, bizarrik gabeko David gnomo bat bezala, ni...

2016-04-222016-04-22gipuzkoa

Intxorta Eguna. Omendutakoak

Hauek dira igandean, Intxorta Egunean, Iñigo Arregi eskultorearen Egiaren iturria artelana jasoko duten emakumeak. Eskutik eskura emango diete eskultura bizirik daudenei; hildakoen kasuan, euren senideak izango dira Elgetan.

Aitortza jasoko dutenak

Isidora Casaban. 99 urte, Sestao. Errepresaliatua.

Teresa Nadal. 98 urte, Tolosa (Okzitania). Gerran erizain ibilia.

Pilar Garziandia. 97 urte, Tolosa. Tolosako eta Ondarretako kartzeletan egondakoa.

Angeles Florez. 97 urte, Gijon. Saturrarango espetxean preso egondakoa (1938-1941).

Teresa Harina. 95 urte, Gasteiz. Zornotzako emakumeentzako espetxean atxilotua.

Felisa Garai. 94 urte, Elgeta. Errepresaliatua.

Trini Ruiz de Alegria. 92 urte, Arrasate. Errepresaliatua, erbestean egondakoa.

Bittori Barcena. 92 urte, Hernani. Preso politikoei elkartasuna.

Maria Dolores Anasagasti. 88 urte, Bilbo. Habana ontzian Belgikara erbesteratua.

Maria Luisa Bilbao. 88 urte, Gamiz. Gerran zauritua.

Kontxi Urkijo. 85 urte, Errenteria. Erbestean egondakoa.

Mirentxu eta Mikele Agirre. 80 urte, Lizarra. Errepresaliatuak.

Maria Luisa Urra. 80 urte. Donostia. Errepresaliatua.

Tere Ponton. 80 urte, Gasteiz. Martxoak 3ko Emakume Taldekoa.

Mamen Moreno. 74 urte, Bilbo. Sindikalista, kartzelan egondakoa, lanetik kaleratua.

Begoña Gorospe. 74 urte, Hernani. Feminismoaren hastapenak.

Arantza Amezaga. 73 urte, Iruñea. Idazlea, erbestean jaioa.

Miren Clemente. 72 urte, Hernani. Lanetik kaleratua.

Arantxa Arruti. 69 urte, Zarautz, 1970ean Burgosen epaitua. Torturatua.

Arantxa Zabalegi. 68 urte, Zarautz. Gerrako alargunen laguntzailea.

Agurtzane Juanena. 59 urte, Legazpia. 1975ean torturatua.

Eli Nosellas. 56 urte, Tolosa. 1975ean torturatua.

Omenduak izango diren hildako emakumeak

Isabel Biritxinaga. Elgeta. Milizianoa, bonbardaketan hildakoa.

Clara Moran. Gallarta. Milizianoa, Kanpazarko erresistentzian hildakoa.

Kaxilda Hernaez. Donostia. Milizianoa, feminista, erbesteratua.

Esther Zilberberg, 'Estoucha'. Belgica. Brigadista. Villarrealgo frontean zauritua, idazlea.

Amaia Tello. Madril. Milizianoa. Bilbon, militante klandestino.

Emeteri Aranburuzabala. Eskoriatza. Gerra garaian fusilatua.

Cecilia G. Gilarte. Tolosa. Gerra erreportaria, erbesteratua eta idazlea.

Avelina Marcos. Bilbo. Larrinaga kartzelan egondakoa, erbesteratua.

Edurne Galarza. Oñati. Maistra depuratua, kartzelatua eta desterratua.

Normi Mentxaka. Santurtzi. Gerra zikina. Parapolizialek hildakoa, 1976an.

Norberta Ezpeleta. Bergara. Ondarretako kartzelan egondakoa; kaskamotz utzi zuten.

Amada Morentin, Asuncion Bergara eta Felipa Pueyo. Lodosa. Kolpe militarraren ondoren fusilatuak.

Maria eta Eusebia Etxarri. Miranda Arga. Iruñeko kartzelan egondakoak.

Isabel Zubia. Bilbo. Errepresaliatua.

Benita Asas. Donostia. Maistra depuratua, idazlea, feminista, sufragista.

Protagonistak izan zirelako
2016-04-222016-04-25Albisteak, Asteko Gaiak, gipuzkoa, Gizartea

Protagonistak izan zirelako

Eider Goenaga Lizaso

Emakumeak, 1936ko gerran, ama, alaba eta emazte baino gehiago izan ziren. Emakumeak, 1936ko gerran, errepresioaren biktima soilak baino gehiago izan ziren. Emakumeak, 1936ko gerran, eta gerra ostean, protagonista izan ziren: milizianoak, fronteko erizainak, espetxeratuak, fusilatuak, ekintzaileak, sortzaileak, errepresaliatuak, lubakiak egiten ibilitakoak, torturatuak, bortxatuak, erbesteratuak, langileak, familiari eutsi ziotenak... Eta horiei guztiei egin nahi diete aitortza, igandean, Intxorta Egunean. Emakume erresistente eta errepresaliatuen omenaldian 40 emakumek jasoko dute aitortza, Elgetan. "Omenaldi eta aitortza ekitaldia izango da, gure historiaren zati inportante bati egindakoa. Badakigu askoz gehiago izan zirela, eta izen asko geldituko direla aipatu gabe, baina saiatu gara, sinbolikoki, talde guztiak ordezkatuta egon daitezen", azaldu du Julia Monge feminista eta Intxorta 1937 taldeko kideak (Arrasate, 1957).

Feminismoan betidanik ibili da murgildua Monge, eta duela hainbat urte memoria historikoaren gaiarekin buru-belarri hasi zen lanean. "Elgetan museoarekin eta omenaldiekin hasi ginenean, nik banuen kezka bat, eta zen irudi erabat maskulinoa ematen zela. 'Bai, baina badakigu emakumeak egon zirela', esaten zuten batzuek. Jakitea ez da nahikoa, ordea. Ez badituzu bereziki aipatzen, ez dira ikusten".

Hala, ikusezintasun horretatik ateratzea helburu, urtero egin dute ahalegina emakumeak ere presente egon zitezen. Inflexio puntua, ordea, 2012an jartzen du Mongek. Urte horretan, Arrasate 1936, emakumea, gerra eta errepresioa dokumentala aurkeztu zuten. "Gerrako gertaerak eta gerraren eragina aztertu genituen, baina emakumeen testigantzekin, emakumeen ikuspuntutik, emakumeak protagonista hartuta". Dokumentalak sekulako arrakasta izan zuela dio Mongek, eta aurkezpen ugari egin dituztela urteotan. "Horietan zerbait ikusi badugu ikusi dugu orduko emakumeek bizitakoa gai unibertsala dela. Arrasateko gertaerak dira, Arrasateko protagonistak, dokumental lokala da, baina, aldi berean, unibertsala. Hemen bizitako bera bizi izan zuten gerra garaian beste tokietako emakumeek ere".

Emakumea gerrako biktima gisa aurkeztu da beti, eta Mongek ez du ukatzen hala izan zela. "Biktima izan ziren, noski, oro har herria izan zen biktima, eta emakumeak ere bai. Baina inportantea da nabarmentzea, biktima ez ezik, protagonista izan zirela. Emakumea ez zen subjektu pasiboa izan, aktiboa baizik: sortzailea izan zen, erresistentea... aurrera egin zuen".

Aurtengo Intxorta Eguna antolatzeko, eta omendu beharreko emakumeen zerrenda egiteko, lan handia egin dute Intxorta 1937ko kideek. "Esparru guztiak ukitu nahi genituen, gerra garaitik hasi eta diktaduraren amaieraraino, eta horretarako ate asko jo ditugu. Abanikoa zabaldu genuen, eta abaniko hori osatzeko protagonista bila ibili gara". Elkarrizketak, argazkiak eta grabazioak, memoria historikoa lantzen duten beste taldeekiko elkarlana, pista bati segika egindako dokumentazio eta ikerketa lana, hildakoen senideak bilatzea... Horren emaitza izango da igandeko omenaldia.

"Nekatuta gaude, baina nolako emakumeak ezagutu ditugun...". Emakumeei "erreferente aktibo, gogor eta baikorrak" falta izan zaizkiela dio Mongek, eta omenduko dituztenek eredu hori osatzen dutela. Zerrenda osoa errepasatu ezinean, abanikoa osatuko duten hainbat andreren errepasoa egin du Mongek.

ESTHER ZILBERBERG

Gerrako frontean miliziano moduan aritutako emakume asko brigadistak ziren, faxisten kontra borrokatzera atzerritik etorriak. Horietako biren berri zuten Intxorta 1937 taldeko kideek. "Intxortetan badago leku bat La Belga deitzen diotena, eta badakigu hor Belgikatik etorritako bi emakume aritu zirela metrailadore batean, tiratzaile gisa. Guretzat sinbolo moduko bat ziren, eta erotu egin gara haien bila, baina ez dugu ezer topatu", azaldu du Mongek. Haritik tiraka, ordea, Elgetan ez, baina Euskal Herrian eta Iparraldeko Frontean ibilitako brigadista baten erreferentzia topatu zuten: Esther Zilberberg Estoucha (1910-1994). "Poloniarra zen jaiotzez, baina Belgikatik etorri zen Euskal Herrira. Semea topatu dugu, Parisen. Amaren biografiarekin Estoucha liburua idatzi zuen semeak, eta hura etorriko da omenaldira".

Judua, komunista eta medikua zen Zilberberg. Belgikan egin zituen medikuntza ikasketak, eta amaitu berria zuen karrera Irundik barrena Euskal Herrira heldu zenean. Mediku lanetan jardun zuen frontean, Perezagua batailoi komunistarekin. Horrez gain, Emakume Antifaxisten Bilboko Batzordeak argitaratzen zuen Mujeres aldizkariarentzat idatzi zuen, Juanita Lefevre izenarekin —1936ko neguan, Legutioko batailan zauritua izan ondoren, aldizkari horretako erredaktore buru izendatu zuten—.

Bere egunerokoan honela jaso zuen Zilberbergek frontean bizitako gertaera bat: "Egun batean, mendi kaskoan jarritako metrailadore batetik oso hurbil nintzela, tiro egiten ari zen gizona faxisten suak hil zuela ikusi nuen. Zer egin? Tiratzailearen tokia hartu nuen, eta etsaia zetorrela ikusi nuenean, uste dut begiak itxi nituela, baina tiro egin nuen".

1937ko ekainean, Bilbo erortzearekin batera, Zilberberg Santanderrera joan zen. Mediku eta irrati esatari gisa jardun zuen han. Baina hura ere erori zen faxisten esku, eta Zilberbergek Katalunian amaitu zuen guda, Nazioarteko Brigadetako mediku gisa. Gerra amaitzen ari zela, Frantziara joan zen, eta han nazien kontrako erresistentzian aritu zen, Jeanne Dubois izengoitiarekin. Atxilotu, torturatu eta Mauthausengo kontzentrazio esparrura eraman zuten.

CECILIA G. GILARTE

Cecilia Garcia Gilarte idazle eta kazetariak (Tolosa, 1915-1989) 20 urte zituen gerra piztu zenean. Ordurako, haren izena ezaguna egiten ari zen, bai literaturgintzan eta baita kazetaritza munduan ere. Anarkista sutsua zen, Burgostik (Espainia) etorritako langile familia bateko alaba. 11 urte zituela argitaratu zuen Bartzelonako aldizkari batek haren lehen artikulua; nerabezaroan CNT sindikatuaren berriemaile gisa hasi zen lanean; eta, gerra piztu aurretik, hiru eleberri idatzi zituen.

"Emakume indartsua zen oso. Frontean aritu zen berriemaile gisa, eta sekulako sorkuntza lana egin zuen, bai gerran eta bai gerra ondoren ere. Mexikora erbesteratu zen gero, umeekin. Beraz, fronteko kazetari izateaz gain, denetik egin zuen; ama izan, senarraz arduratu, sorkuntzarekin jarraitu...", nabarmendu du Mongek. Iparraldeko Frontean egin zuen gerrako berriemaile lana, eta haren kronikak CNT Norte, Frente Popular eta El Liberal egunkarietan argitaratu zituzten.

1937ko irailean, Iparraldeko Frontea erori zenean, Frantziatik barrena Kataluniara joan zen, eta han eutsi zion 1939ra bitartean. Tartean, bere lehen alaba jaio zen. Gerra amaituta Miarritzera joan ziren Gilarte eta haren familia, eta 1940an, Bigarren Mundu Gerraren ondorioei ihesi, Mexikora joan ziren. Han egin zituen hurrengo 24 urteak. Mexikon zela, Izquierda Republicana alderdian afiliatu zen Gilarte, eta sorkuntza lanarekin jarraitu zuen —saiakerak, antzerkia, eleberriak, kazetaritzako lanak...—, baita Sonorako Unibertsitatean irakasle aritu ere.

1964an itzuli zen jaioterrira, eta bertan sortu zituen azken idatziak; 1975ean, La soledad y sus rios bere azken liburua argitaratu zuen. 1989an zendu zen, 74 urte zituela.

ANTTONI TELLERIA

Jaso duten testigantza hunkigarrienetako bat Anttoni Telleriarena izan dela dio Mongek —iaz egin zioten omenaldia Telleriari; aurten, haren senideek beste omendu bati emango diote Egiaren Iturria eskultura—. Elgetakoa zen Telleria, eta gerra piztu zenean 14 urte zituen. "Emakumea gerrako harrapakina da gerra guztietan, eta gurean ere bai. Baina bortxaketen gaia tabua da".

Intxortako frontea erori zenean heldu ziren Francoren soldaduak Telleria bizi zen baserrira. "Erresistentziak iraun zuen zazpi hiletan, baja asko izan zituzten. Pasatu zirenean, soldaduei edozertarako baimena eman zieten, 48 orduz". Egindako lana saritu behar zen. "Eta eduki zuten saria. Elgetan jende guztiak zekien emakumeak bortxatu zituztela".

Hil baino bi urte lehenago erabaki zuen Telleriak hitz egitea. "Anttoni gurasoekin bizi zen baserrian. Soldaduak hura bortxatzera joan ziren, aitak aurre egin zien, eta buruan tiro bat jota hil zuten. Aita laguntzera makurtu zenean, Anttoniri ere tiro egin zioten eskuan; behatz batzuk falta zituen. Ondoren, ama hil zuten, kulata kolpe batez. Eta gero soldaduek bortxatu egin zuten". Telleriak urte askoan isildu zuen gertatutakoa, bortxatuak izan ziren emakume gehienen moduan. "Anttoni ezkongabe gelditu zen; sufritutakoaz gain, estigma uzten baitzuen horrek. Emakumeek, oro har, ez dute gerran bizi izandakoa kontatzen, edo ez diote garrantzirik ematen, edo nahiago dute ezer ez esan; eta horrelako zerbait bizi izan zutenek, are gutxiago". Elkarrizketatutako emakume askok lotsa eta beldurra dutela dio Mongek. "Hainbeste urte igaro, eta oraindik beldur dira, gezurra dirudi".

ANGELES FLOREZ

Saturrarango espetxean egondako emakume bat topatzeko ahaleginean ari zirela jaso zuten Intxorta 1937koek Angeles Florezen berri (Asturias, Espainia, 1918). Gazteria Sozialistetan afiliatua zen, eta estatu kolpearen ondoren miliziano gisa aritu zen. Oviedoko frontean sukaldari, eta erizain gisa gero, Gijongo gerra ospitalean.

1937ko urrian, Asturias erortzearekin batera, atxilotu egin zuten, eta hamabost urteko espetxealdia ezarri zioten epaiketa militarrean. 1938ko maiatzean eraman zuten Saturraranera, eta han eduki zuten 1941eko abuztua bitartean. Diktadura garaian, 1948an hain zuzen ere, erbestera jo behar izan zuten Florezek eta haren familiak. Senarra 1947an joan zen Frantziara, eta bera eta alaba urtebete geroago joan ziren, itsasontziz, ezkutuan. 1960an familia bisitatzen saiatu zen, baina mugan atxilotu egin zuten. 2004an itzuli zen herrira, senarra hil eta urtebetera.

Horrela hitz egin zuen Florezek erbesteaz, handik itzuli zenean. "Frantzia gutxi maite dut, behartuta joan nintzelako, kriminal bat izango banintz bezala. Toki batera zure gogoz joaten bazara, maita dezakezu; baina ni exiliatua nintzen, eta nire lurrean bizi nahi nuen".

Angeles Florez Elgetan izango da igandean, omenaldian. "Gerra bizi izan zuten asko ekintzaile dira oraindik. Eta Angelesena eredu izugarria da. Gijonen bizi da, eta han hitzordua jartzeko deitu genionean, ez zeukan astirik gurekin gelditzeko; pentsa, 97 urterekin, eta denborarik ez". Florezek hainbat liburu idatzi ditu; tartean, Memorias de Ángeles Flórez Peón 'Maricuela' autobiografia.

TERE PONTON

Gerra bizi izan zuten emakumeak eta gerraosteko errepresioari aurre egin ziotenak bilduko dituzte igandeko ekitaldian. "Gerra oso gogorra izan zen, baina askok esaten dute gerraostea ez zela errazagoa izan". Trantsizio garaian jarri dute muga Intxorta 1937 taldekoek. "Nahiz eta ez zaigun gustatzen mugak jartzea". Garai horretakoa da Tere Ponton.

Pontonek 80 urte ditu egun, eta Gasteizkoa da. 1976ko martxoaren 3ko gertakariekin lotuta jasoko du omenaldia. "Martxoaren 3ko gertakarien oinarria langile greba bat zen, eta Tere Pontonek ez zuen lanik egiten, baina langileek familia zuten, eta familia horiek ez zuten jateko ezer. Langileen emazteek eta bikotekideek batzar txiki bat egitea eabaki zuten, eta poltsa hutsen protesta deiturikoa egiten zuten. Kalera irteten ziren, egunero, poltsa hutsak eskuan hartuta, jendeak ikus zezan euren etxeetan ez zegoela jateko ezer. Langileen borroka oso gogorra izan zen, baina emakumeek ere izan zuten euren parte hartzea, eta hori islatu nahi genuen omenaldian", azaldu du Mongek.

BEGOÑA GOROSPE

Feminismoaren hastapenak ere ez dituzte ahaztuko Intxorta Eguneko ekitaldian. Begoña Gorospe hernaniarra (Donostia, 1942) izango da ekitaldian, arlo horren ordezkari gisa. 1960ko hamarkadaren hasieratik dabil mugimendu feministan Gorospe. "Taldetxo bat sortu zuen, eta horiek izan ziren feminismoaren lehen pausoak. Guretzat oso inportantea da arlo hau; nondik gatozen erakusten digu".

Gorospek honela azaldu zuen elkarrizketa batean emakumeen eskubideen inguruko kontzientzia nola sortu zitzaion: "Gurasoen etxean ikusten nuen, gauza naturala balitz bezala, etxeko betebeharrak ez zirela berdinak anaiarentzat eta niretzat; nik kozinatu egin behar nuen, oinetakoak garbitu... Orduan hasi nintzen konturatzen zerbait ez zebilela ondo gizon-emakume arteko harremanean. Nire etxean justizia oso inportantea bazen, ez nuen ulertzen zergatik ez zen arlo horretan aplikatzen. Hala, 60ko hamarkadan Hernaniko emakume langileen egoeraren inguruko gaietan sartzen hasi nintzen".

70eko hamarkadaren erdialdera piztu zitzaien elkarte feminista bat sortzeko ideia. Elkartea legeztatu ez zutelako, protesta egin zuten Donostiako Bulebarrean, eta Polizia —"grisak", dio Gorospek— gogor oldartu zitzaien. "Urtebete geroago, Donostiako Emakumeen Elkartea legeztatuta, Euskadiko Emakumeen I Topaketetan pate hartu genuen". Gorosperen arabera, sexualitatea, abortoa, dibortzioa, ammistia... ziren haien kezka eta eztabaidagi nagusiak.

Feminismoan lehen urratsak egiten ari zela ezagutu zuen Gorospek mugimendu feministak gerra aurretik egindako ibilbidea ere. "Euskal emakumeak historiarik ez zuela ohartuta, Eusko Emakumeak 1930-1939 ikus-entzunezkoa egin nuen". Garai hartan protagonista izan ziren hainbat emakume elkarrizketatu zituen Gorospek lan hori egiteko, gaur egun Intxorta 1937ko kideak egiten ari diren moduan.

AGURTZANE JUANENA

Omenaldian parte hartuko duten emakume gazteenak torturaren biktima izandakoak dira. Agurtzane Juanena da horietako bat. Franco hil aurreko egunetan, 1975eko irailean atxilotu zuen Poliziak. 18 urteko ikasle eta militante gaztea zen. Oinez sartu zen polizia etxean, baina, erietxetik pasatuta, larriki zauritua atera zen. Gogor torturatu zuten, eta, lagunen izenak ez salatzearren, bere burua polizia etxeko leihotik bota zuen gazteak. Urte eta erdi behar izan zuen lesio fisikoak osatzeko; barruko oinazeak askoz gehiago iraun zuen. 2003an hustu zuen barrua Juanenak, Esan gabe neukana liburua kaleratzearekin. "Komisarian gertatu zitzaidanaren kontakizuna gordea eduki dut. Gaztelaniaz idatzi nuen, baina alfabeto grekoz, amak uler ez zezan. 25 urte geroago utzi diot beste inori irakurtzen".

Agurtzena Juanenarekin batera, torturatuak izan ziren beste bi emakume izango dira igandean Elgetan: Eli Nosellas (Ibarra, 1959) eta Arantxa Arruti (Zarautz, 1949).

Bizikidetzara iristeko zubiak
2016-04-222016-04-21Albisteak, gipuzkoa, Gizartea, Politika

Bizikidetzara iristeko zubiak

Urko Etxebeste
Zubiak erabiltzeko dira. Lehenik eraiki, gero erabiltzeko. Errenteriako Orereta ikastolak bizikidetzaren gaia lantzeko iniziatiba hartu du, hainbat adarretatik zubiak eraikiz: ikastetxearen barruan, herrian, Ipar Euskal Herriko ikastolek...

2016-04-222016-04-22gipuzkoa

Errenteria, elkarbizitza eta bake eredu

Orereta ikastolak elkarbizitzaren gainean egindako gogoeta testuinguru orokorrago batean jarri behar da. Errenteria 2013tik ari da herrian izan diren giza eskubideen urraketen gaineko gogoeta partekatua egiten, aitortzan, errespetuan eta memoria guztiak aintzat hartu eta bizikidetzan aurrera egiteko baliagarria izango den eredua lantzen. Hala, Errenteriako eragile nagusietakoa den heinean, Orereta ikastolak bide horrekin bat egin nahi du.

Herrian bakegintzan egin diren urratsik handienen artean daude 2013ko hasierako Eraikiz zinema zikloa eta 2015eko azaroan aurkeztutako Memoria partekatu baterantz dokumentua —motibazio politikoko indarkeria kasuak jasotzen ditu azken horrek—.

Erretiroa ere, prestaturik
2016-04-222016-04-22Albisteak, gipuzkoa, Gizartea

Erretiroa ere, prestaturik

Myriam Aranburu

Hirurogei urteko muga pasatu, eta erretiratu berriak dira Rosario Urdangarin (Ataun, 1954), Joxe Angel Zinkunegi (Bidania, 1955) eta Joxepi Urdangarin (Idiazabal, 1955). Argi dute beren bizitzako beste fase batean murgiltzen ari direla, ezagutzen. Etapa berri hori prestatzen lagundu nahi du Goieki Goierriko Garapen Agentziak, eta erretiroa prestatzeko bost saio egin dituzte bi astean —hasieran lau izan behar zuten—. Enpresa munduan lan egin eta erretiroa hartu duten hamazazpi lagunek hartu dute parte. Goierri Eskolaren eta Orkli enpresaren laguntzarekin antolatu dituzte saio horiek.

"Zer egin dezaket hainbeste denbora librerekin? Ez ote naiz aspertuko?", galdetzen diote oraindik ere askotan euren buruari. Bizitzako hainbat pauso emateko edo hainbat fase berriri aurre egiteko, prestatu egiten da gizakia. Are gehiago, laguntza eta prestakuntza ere jasotzen ditu. Erretiroa hartzeko orduan, ordea, ez dira asko formazioa jasotzen dutenak.

Biztanleriaren bizi itxaropena handitzen ari da, eta geroz eta adineko gehiago daude. Eustat Euskal Estatistika Erakundearen 2015eko datuen arabera, %20,6 ziren 65 urtetik gorakoak Gipuzkoan. Horietatik ia %80k, gainera, ez dute dependentziarik, eta euren kabuz ondo moldatzen dira. "Urte asko ditugu aurretik, ostertz zabal bat", agertu du Joxepi Urdangarinek. "Hogei bat urte biziko dira gure adineko asko eta asko". Eta ez, ez daude ados erretiratuen topikoarekin. Paseatu eta kartetan jolasteaz gain beste gauza asko egiten dituztela agerian utzi nahi dute. Honela dio Urdangarinek: "Oraindik ere asko dugu eskaintzeko".

Etapa berrira egokitzen

Erretiroari dagokionez "hasiberriak" direla azaldu du ataundarrak. Antolakuntza beharrezkoa ikusten du fase berri horri gogoz heltzeko, eta denbora libre hori betetzeko elementuak sartu behar direla uste du: "Antolatuz joan behar dugu, gure denbora planifikatuz". Bat egin du Zinkunegik: "Bizitzako etapa guztiak antolatuak ditugu: gazte izateari utzi eta heldu bihurtu, etxebizitza, familia...". Horregatik uste du erretiroa hartzea beste etapa bat dela, eta ez du duda egiten: "Erretiratu hitzak ez luke existitu behar; etapa bat da, besterik ez".

Bost saio egin dituzte Goierriko Eskolan, eta hainbat gai landu dituzte, hala nola osasun fisikoa eta mentala, elikadura eta garapen pertsonala. Askok, hasieran, zalantza ugari zituzten saio horien inguruan, ea zertarako izango ziren, eta zerbaitetarako baliagarriak izango ote ziren. Saioak amaitu ostean, baina, gogoz gelditu dira. "Gehiagotan biltzeko gogoa jarri zaigu", adierazi du idiazabaldarrak. "Herri txikietan bizi garenok murgildu egiten gara bertan, eta nik behintzat ez nekien horrelako saioak egiten zirenik".

Badakite lehenengo urte hau egokitzapen urtea izango dutela. Baina zalantzati daude aurrera begira: "Ondoren etortzen omen dira kezka nagusiak", azaldu du Urdangarin ataundarrak. Horregatik, erretiratuta urte batzuk daramatzaten pertsonekin bildu nahi dute, haien esperientzia zein den aditu eta haien errealitatearen berri izateko.

Hasierako zalantzak

Erretiroa hartuta oso pozik daude, baina fase horretara iristeko orduan ere izan dituzte batzuek arazoak. "Orduan ulertu nuen zer zen deprimituta egotea", onartu du Zinkunegik. Lanean hainbeste urte igaro ostean, erretiroa hartzeko ordua iritsi zitzaiola esan zioten, eta kolpe latza izan zela oroitarazi du. Eguneroko lana utzi beharrak ezinegona sortu zion, eta aitortu du behin baino gehiagotan buruan izan duela "orain ez al naiz, ba, gai lana egiteko?" galdera. "Beti urruti ikusten nuen erretiroa, eta bat-batean iritsi zen, espero gabe". Hala ere, hasierako trantze hori pasatu ondoren, ilusioa berreskuratu du. "Bakoitzak ilusioa pizten dion hori egin behar du".

Joxepi Urdangarinek duela ia bi urte utzi zion enpresan lan egiteari —eszedentzia bat zela medio—. Ezin du irribarrea gorde, eta kanpoko itxurak bat egiten du barnean sentitzen duenarekin. Erretiroa hartuta oso-oso pozik dagoela azaldu du: "Gerra asko emateko gaude oraindik".

Urte askoan ibili izan dira lanean, eta, erretiratu ostean, beretzako denbora antolatu nahi dute. "Erretiroa hartzerakoan, lurreratu beharra dago", dio Rosario Urdangarinek. Lasaitasuna bai, baina ez du gelditu nahi. "Ez dut nahi semeak gaur zerbait erakutsi eta bihar ere galdetu beharra izatea". Horregatik gomendatu die beste parte hartzaileei aktibo egoteko, eta, poliki bada ere, gauzak egiten jarraitu behar dela uste du: "Gure kabuz gauzak egiteko gai izan behar dugu, eta gakoa asko saiatzea eta konstantea izatea besterik ez da".

2016-04-222016-04-22gipuzkoa

“Gure Esku Dago-k jendeari ilusioa sortu dio, eta eragitera animatu dira”

M. Alustiza

Kasualitateak eta "dena probatu nahiak" eraman zuten Beñat Zamalloa Akizu (Aretxabaleta, 1986) kazetaritzan bertsolaritza lantzen hastera. Besteak beste, Rikardo Arregi saria jaso zuen duela bi urte, hainbat hedabidetan 2013ko Bertsolari Txapelketa Nagusiaz egindako jarraipenagatik —tartean, BERRIAn—. Kazetaritzari lotuta, beste hainbat lanetan ere badabil egun.

Txikitako zein oroitzapen dauzkazu Aretxabaletan? Nola gogoratzen duzu?

Txiki-txikitakoak familia arteko oroitzapenak dauzkat herrian. Arrebekin eta lehengusuekin igarotako garaiak. Artean plan asko egiten genituen adin bertsuko lehengusuekin. Etxe pareko plazoletan —Urbaltzekoan— inguruan bizi ginen haurrak eta gaztetxoak ere biltzen ginen, eta hor adin tarteak zabalagoak ere izaten ziren.

Zer da Aretxabaletatik gehien gustatzen zaizuna?

Inguru hurbila gertu izatea. Egun, herritik gehien erakartzen nauena hori da: ilobak, lagunetako batzuk, familiakideak… gertu izatea, eta eurekin elkartu eta egoteko aukera maiz izatea.

Eta zer aldatuko zenuke?

Ez dago herrian eta herria bizitzeko proiekturik, eta uste dut beharrezkoa dugula. Arlo guzti-guztietan, nolako herria nahi dugun erabaki, eta proiektua garatu beharko genuke. Herriak esango nuke ez duela aparteko bizitzeko eta elkarbizitzarako ilusiorik sortzen, eta unean uneko ekimenak egiten dira, norabide bakoak.

Kultur mugimenduko hainbat saltsatan ibili zara eta zabiltza: Ba mugimendua koordinatzen, Zast taldean kontalari... Nola ikusten duzu Aretxabaleta alde horretatik?

Mugimenduetatik herria gutxien bizitzen nabilen garaia da. Mugimendu handiena, beste herri batzuetan bezala, Gure Esku Dago-k sortu du. Jendeari ilusioa sortu diola ikusten dut, eta eragitera animatu direla. Gainontzean, ez dakit oso ondo neurtzen mugimenduak zein egoeratan dauden.

Bertso munduarekin gertuko harremana duzu. Hedabideetan berri emateaz gain, Aretxabaletako bertso eskolaren sustatzaileetako bat ere bazara. Nondik datorkizu zaletasuna?

Osaba Almeneko bertso eskolako sustatzaileetako bat izan zen, eta aiton-amonak bertso saioetara joaten zirela maiz entzun izan dugu. Amaren aldetik bertsoa oso presente izan dugu, beraz. Lehenago, zaletasun handiagoa nuen; egun, gehiago kostatzen zait bertsozaletasunari lotutako planak egitea.

Aholkatu herriko txoko bat.

Galartza auzoa aukeratuko nuke. Espazioa eta duen ikusmira baino gehiago, bertan bizi izandakoengatik gustatzen zait. Urrun gabe dago Ametza. Amamaren baserria izandakoa dago han. Osabak dauka baserria han, eta leku aproposa dugu bistengatik begiek eta konpainiarengatik barruek goza dezaten.

Aretxabaletan biziko ez bazina, non bizitzea gustatuko litzaizuke?

Izan nituen garaiak oso aretxabaletar sentitu nintzenak, eta inondik ere irtengo ez nintzatekeenak. Kurioski, garai horietan bizi izan nintzen gehien herritik kanpora. Egun, proiektu pertsonal edota profesional interesgarririk banu, ez nuke arazorik izango beste nonbait bizitzeko.