Maite Alustiza
Sei hilabete baino gutxiago falta dira Bergarako Kilometroetarako, eta bide onetik doaz prestaketak: martxan dira batzordeak eta aurkeztear dira Demasa abestia. Aranzadi ikastolarekin batera, Airez taldea ere buru-belarri dabil. Lau kide...
Iosu Iturrioz Dorronsoro
Egurrak zertarako? Balea itxura duten eskulanak egiteko. Hortik Joseba Mercaderren (Tolosa, 1978) azken proiektuaren izena: Balegur. Bi horiek uztartuta sortutako eskulanak sortzen ditu. Itxuraz gauzak ez dihoazkio batere gaizki. Besteak beste, Balegur proiektua Donostia 2016 Europako kultur hiriburutzarako hautatua izan da.
Itsasoan topatutako egur zatiei beste bizi bat ematen diezu.
Duela bi urte, hasiera eman nion Balegur proiektuari. Itsasertzean jasotako egur zatiekin hainbat eskultura egiten ditut. Bakoitzak etxean itsasoan barrena ibilitako egur zati bat izatearen ideiatik sortutako egitasmoa da. Eskultura polit bat edukitzeaz gain, proiektuak badu beste interpretazio bat: jendea kontziente izatea zer botatzen duen itsasora. Askotan ez gara jabetzen zer-nolako kaltea egiten dugun.
Afizio ala ofizio?
Afizio. Zalantzarik gabe. Eskulan bakoitzak 35 euro inguruko kostua du, eta lortutako diruarekin justu-justu lortzen dut gasolina ordaintzea. Eratze prozesua, gainera, oso luzea da. Hasteko, egurrak biltzen ditut. Ondoren, behin egurrak ondo lehortuta, forma ematen diet. Azken hori izan ohi da lan mardulena. Behin hori guztia eginda, eskulanei berniz berezi bat eman eta azkenengo ukituak ematen dizkiet. Itsasertzean egurrak hartzen ditudanetik eskulanak amaitzen ditudan arte denbora ugari igarotzen da. Askotan gelditu naiz lanean 02:00ak arte, ez behin eta ez birritan.
Noiztik datorkizu afizioa?
Itsasertzeko arroketan ibiltzea betidanik izan dut gogoko. Asko erlaxatzen nau. Han aurkitutakoa jasotzeko joera ere txikitatik izan dut. Duela bi urte inguru, egur batzuk jasotzen ari nintzela, egurren begiei erreparatzen hasi nintzen. Begia oinarri hartuta, egur zatietan balea bat irudikatzen nuen. Egur horiei beste bizi bat ematea pentsatu nuen. Orduan hasi nintzen begia abiapuntutzat hartuta balea itxurako artelanak sortzen.
Zergatik dituzu baleak oinarri?
Itsasoa gustuko izateaz gain, baleak ere beti izan ditut gogoko. Itsasora arrantzatzera joateko ohitura dut. Duela urte batzuk Bermeora [Bizkaia] joan nintzen. Itsasoaren barrualdean murgildu, eta balea izugarriak ikusi nituen. Zoragarriak! Orduz geroztik, are gehiago gustatzen zaizkit. Oraindik gogoan dut duela lau bat urte Donostian hilik agertutako balea. Berri hura bertatik bertara jarraitu nuen. Hark ere seguru eragina izan duela egungo proiektuaren oinarria balea izatean.
Birziklatzearen ideia proiektuaren funts garrantzitsuetako bat da, ezta?
Itsasertzeko egurrak jasotzeaz gain, aurkitutako ia guztia —baloiak, plastiko zatiak...— jasotzen dut. Itsasoan egon behar ez lukeena biltzen saiatzen naiz. Nahiz eta horietako asko Balegur proiektuaren parte ez izan, itsasoan bildutako guztiari ematen diot beste erabilera bat. Hondartzan uretara zerbait erori eta jaramonik ez egitea ohiko jarrera da. Egitasmo honen bitartez, jendeak horrelako jarrerak saihestea gustatuko litzaidake. Azken batean, nik egindako eskulanek aditzera ematen dute uretara jaurtitako hainbat gauzaren erabilgarritasuna eta edertasuna.
Eskulan horietako bat erosi nahi duenak, zer egin behar du?
Bi ardatz nagusi ditut. Ahoz ahoko salmenta eta Facebook. Nire produkturen bat erosi nahi duenak Facebook sare sozialean ditudan argazkiak ikusi eta zein artelan erosi nahi duen esan besterik ez du. Mezu bat bidaltzea da bide errazena. Salgai ditudan produktuez gain, norbaitek eskulan bereziren bat egitea nahi izango balu, bide beraren bitartez harremanetan jarri beharko luke. Beren eskaera beteko dut, eroslearen beharrak asetzea beharrezkoa da eta.
Gureak taldeko argazkilaria, bideo grabatzailea eta editorea ere bazara. Nola uztartzen dituzu bi lanak?
Balegur zaletasuna da, eta bizitzeko beharrezkoa dut Gureak taldean lan egitea. Uztartzea hainbatetan ez da erraza izaten. Balegur proiektuari ordu asko eskaintzen dizkiot. Normalean, lanetik atera ostean, arroka artean ibiltzera joaten naiz. Ibilaldi horiek nire eskulanetan erabiliko ditudan materialak biltzeko aprobetxatzen ditut. Gainerako guztia, Tolosako Box-en egiten dut. Orduak igarotzen ditut han lanean. Niretzat entretenimendu paregabea da. Horrek bi lanen uztartzea eramangarria izatea dakar.
Etorkizunean afizio hori lana izatea posible ikusten duzu?
Batek daki. Askotan pentsatu dut horretan. Balegur lan bihurtzea ikaragarria izango litzateke. Jada badut proiektu idatzia, baina errealitaterainoko pausoa ez da makala. Besteak beste, materiala biltzeko brigada sortu beharko nuke. Kostaldeko herri gehienek hondartzetan eta arroketan azaldutako zaborrak biltzeko brigadak dituzte. Balegur enpresa izatera iritsiko balitz, gure brigada beharko genuke. Eremu finko bat eduki eta han guk gure materiala soilik bildu. Prozesu konplexua da. Ea oraina nola doan, eta etorkizunean, beharbada, bide horri helduko diot. Laguntzaileak lortzea ere funtsezkoa da. Albaola, Mala Gissona eta Ternuarekin hizketan aritu naiz, baina oraindik ez dut ezer zehaztu. Laguntzaileak lortuz gero, proiektuan urrats handiak egiteko aukera izango nuke. Pixkanaka alor horretan aurrerapausoak emango ditudalakoan nago.
Etorkizunari ez diozu jaramon askorik egiten. Orainari bai, ordea.
Oraina bizitzea funtsezkoa da. Etorkizuna iritsiko da. Oraingoz, gozatzen ari naiz. Donostia 2016 Europako kultur hiriburutzan parte hartuko dut. Aurkeztutako hainbat proiekturen artean nirea hautatu dute. Urrian, azaroan eta abenduan egurrak biltzea zen nire ideia, eta, ondoren, guztia Tabakalerara eraman eta Donostiako portuan jartzeko balea erraldoi bat sortzea. Oraindik hasteko nago. Donostia 2016ren aginduaren zain nago. Proiektu honekin hasteko gogo handia dut.
E. Goenaga Lizaso
Gipuzkoako zergadunen %65 inguruk jasoko dute aurtengo errenta kanpainan autolikidazio proposamena. Gipuzkoako Ogasunak, izan ere, 251.000 proposamen bidali ditu. Autolikidazio proposamena jaso duten herritarrek astelehenean hasi ahal...
Eider Goenaga Lizaso
Panamako Paperen eskandaluak agenda mediatikoan ipini du zerga iruzurra. Panaman off-shore konpainiak sortu, dirutza handiak konpainia horien izenean jarri eta ogasunari ordaindu beharrekoa paradisu fiskaletan ezkutatu dutenen zerrenda apurka-apurka ari da kaleratzen. Gobernuburu eta estatuburuak, politikariak, ministroak, futbol jokalariak... Gipuzkoako Ogasuna, munduko gainerakoak bezala, gertutik ari da jarraitzen auzia.
"Prozedurak martxan jarri ditugu, eta hurrengo asteetan joango gara ikusten", esan dio HITZA-ri Jokin Perona Ogasun zuzendariak. Konfidentzialtasunaren babeserako legedien ondorioz, Ogasunak ezin du halako kasurik badagoen edo ez aurreratu, eta are gutxiago izenen aipamenik egin. Delitu litzateke. "Zerga araudia hautsi den zantzuak daudela dioen edozein informazio jasotzen dugun bakoitzean bezala, ikertzea da gure betebeharra. Arau-hausterik topatzen badugu, araudiak ahalbidetzen dituen tresnekin erantzungo dugu", esan du Peronak.
Alemaniako Suddeutsche Zeitung egunkariak lortu eta, ICIJ ikerketa kazetarien partzuergoaren bidez, hainbat komunikabidetan zabaldutako agirietan Gipuzkoako izen bakarra agertu da, orain arte. Horien arabera, Realak offshore konpainiak baliatu zituen, 2000 eta 2007 artean, zazpi jokalariri ordainketak egiteko: Darko Kovacevic, Nihat Kahveci, Tayfun Korkut, Sander Westerweld, Valeri Karpin, Gabriel Schurrer eta Mattias Asper.
Realak adierazpena kaleratu zuen apirilaren 6an gaiari buruz. Klubak ez du ukatzen offshore konpainien kontua, eta esaten du auzia ez dela berria Realarentzat; halaber, 2008-2009an Gipuzkoako Ogasunak ikuskaritza fiskala egin ziola, bere egoera erregularizatu zuela eta kontuak garbi dituela azaldu du klubak. Ogasunak gaia ikertuko duela beste azalpenik ez du eman auziari dagokionez.
Iaz, 357 milioi euro
Peronaren hitzetan, iruzurraren kontrako borroka "etengabeko hobekuntza prozesu bat da, helmugarik gabeko lasterketa bat". Iazko jardunari dagokionez, martxoan eman zituzten iruzurraren datuak. Horien arabera, 2015eko kanpainan 357,7 milioi euroko irizurra azaleratu zen, eta Sozietate Zergari zegokion zati handiena (180 milioi euro). Ogasunari ezkutatutako kopuru horren ondorioz, gipuzkoar bakoitzeko 510 euro gutxiago jaso ziren iaz. Hala ere, Gipuzkoako Ogasunak diru horren %70 inguru berreskuratzeko itxaropena azaldu du (250 milioi euro inguru).
Azken urteotan, Sozietate Zergaren alorrean azaleratutako iruzurrak izan du bilakaera handiena —2011n 93 milioi izan ziren, eta 2015ean 179—; Peronak, ordea, ez du uste kopuru hori gehiago igoko denik. "Ez dirudi hurrengo urteetan Sozietate Zergaren inguruan ikusi dugun garapena mantenduko denik". Izan ere, iruzurraren zatirik handiena Enpresak Sustatzeko Sozietateen bidez egiten zen, eta erregimen berezi horren azterketatik etorri da azken hiru urteetan iruzurraren gorakada. "Egun, erregimen hori indargabetuta dago, eta ez da erregimen horretan zegoen enpresarik gelditzen aztertzeko".
Iruzurgileei ateak ixtea Gipuzkoako Foru Aldundiaren "lehentasuna" dela azaldu du Peronak. "Iruzurgileek gero eta metodo sofistikatuagoak erabiltzen dituzte, teknologiak ahalbidetzen dituen bideak, eta gurea etengabeko jarduketa da erritmoari eutsi eta esparru berrietara iristeko. Lanketa horri esker, iruzurgileek gero eta alor murritzagoak dituzte iruzurra gauzatzeko".
Ogasuna, beraz, etengabe ari da iruzurrari aurre egiteko neurri berriak indarrean jartzen. Iaz azaleratutako iruzurraren datuak, "oro har, datu onak" direla uste du foru aldundiak, aurreko urtekoaren ildoan doazelako. "Gure aldetik, esku artean ditugun tresna teknologikoak eta giza baliabideak modu egokienean erabiltzen saiatzen gara, iruzurgileei ahalik eta zirrikitu txikiena uzteko". Ogasunaren egunerokoan zeharkako lerro bat da iruzurraren kontrako borrokarena. "Eta emaitza lantalde koordinatuaren ondorioa da. Ahalegin kolektiboa dela esan daiteke, ez baita ikuskaritza ekintzetara soilik mugatzen; Ogasuneko edozein langilek, bere egunerokoan, zenbakietan inkoherentziaren bat aurkitu eta iruzurra azalera dezake", azaldu du Peronak.
Iruzurraren aurkako borrokan, ordea, foru aldundiak ez duela bakarrik jarduten ere nabarmendu du. Beste administrazioekiko informazio trukea, lurraldeko eragile eta sektore ordezkariekin egiten den kontzientziazio lana eta Ogasuneko zuzendaritzaordeen arteko koordinazioa aipatu ditu Peronak "zutabe garrantzitsuenen" artean.
Foru aldundiak gero eta zailago jarri nahi dio iruzurgileari tranpa egitea, eta horretan kontzientziazioa ezinbesteko jotzen du. "Iruzurgileen kontrako kontzientzia gero eta handiagoa da", dio Ogasuneko zuzendariak. "Guretzat, zerga betebeharrak borondatez betetzearen aldeko pedagogia da iruzurraren kontrako jardunaren parte garrantzitsuena". Eta kontzientziazio horretan buru-belarri jarraituko dutela iragarri du. "Badirudi batzuetan ez garela jakitun zertara bideratzen den zerga bilketan jasotzen den dirua: hezkuntza, osasuna, zerbitzu sozialak...".
Gipuzkoa, herritarrek ordaintzen dituzten zergei esker, eta zergekin ordaintzen diren gizarte zerbitzu horiei guztiei esker, Europan "ezberdintasun gutxieneko lurraldeen artean" dagoela azpimarratu du Peronak, eta gizarteari hori ikusaraztea ezinbestekoa dela. "Gizarteak barneratu beharreko zerbait da hori".
Iruzurgileen izenak, argitara
Hala ere, Ogasunak iruzurraren kontra daraman borrokan eta herritarren kontzientziazioan, beste pauso bat emango du epe laburrean Gipuzkoako Foru Aldundiak. Ogasunarekin zorrak dituzten enpresa eta norbanakoen zerrenda itxita dauka dagoeneko Gipuzkoako Foru Aldundiak, eta urteko bigarren seihilabetekoan argitara emango dute zerrenda hori. "Zerrenda jada itxita dago, martxoaren 31n atera genuen argazkia", azaldu du Peronak. Izan ere, martxoaren 31 izan zen Ogasunari dirua zor zioten herritar eta enpresek zorrak kitatzeko zuten azken eguna. Hainbat hedabidek zabaldutakoaren arabera, 60 bat izango dira zerrenda hori osatuko duten izenak. Halako daturik, ordea, ez du baieztatu Ogasuneko zuzendariak. "Argitalpena 2016ko bigarren seihilekorako dago iragarrita, eta beste lurraldeekin adostuta dago. Zerrenda horretan Ogasunarekin milioi bat euro baino gehiagoko zorra dutenak identifikatuko dira".
EH Bilduk eta Podemos Ahal Dugu-k kopuru hori jaisteko ahalegina egin zuten iaz, eta 100.000 eta 50.000 eurotik gorako zorra zutenen zerrenda argitaratzeko eskatu zuten, hurrenez hurren; EAJk, PSE-EEk eta PPk zorraren gutxienekoa milioi bat eurotan uztea erabaki zuten. Peronak "pedagogia egiteko estrategian" kokatzen du zerrenda hori.
Ogasunaren aurrera begirako urratsen artean, bestalde, iruzur fiskalaren aurkako Egiaztapen Plana aipatu du Ogasuneko zuzendariak. "Plan horrek urtebeteko indarraldia izaten du, eta bertan biltzen dira urtean zehar foru aldundiak iruzur fiskalaren kontra egiteko aurreikusten dituen jarduerak. Aurtengoa datorren astean aurkeztuko dugu, batzar orokorrean". Bertan, arlo teknologikoan zein giza baliabideei dagokienez nolako pausoak emango dituzten jasoko da, xehetasun guztiekin.
Julene Frantzesena
Norbanako nahiz kolektibo orok iritziak eta kritikak adierazteko duten beharra eta eskubidea bermatzeko sortu ziren irrati libreak zein komunitarioak Euskal Herrian, 1980ko hamarkadan. Irrati libreen mugimendua hasi, eta, orduz geroz...
Arraio (Zarautz): 99.3 FM.
Antxeta (Bidasoaldea): 90.5 / 89.7 FM.
Eguzki (Iruñerria): 107 / 91 FM.
Gure Irratia (Lapurdi): 106.6 / 90.5 FM.
Hala Bedi (Gasteiz): 107.4 FM.
Irati (Nafarroa Garaia): 107.7 / 107.5 FM.
Irola (Bilbo): 107.5 FM.
Irulegiko irratia (Nafarroa Beherea): 91.8 FM.
KKinzona (Urretxu-Zumarraga): 98 FM.
Kontrako Eztarrixe (Azkoitia): 94.2 FM.
Koska (Algorta): 108 FM.
Molotoff (Hernani): 91.8 FM.
Oiartzun irratia (Oiartzun): 107.0 FM.
Radixu (Ondarroa): 105.5 FM.
Txapa (Bergara): 97.2 FM.
Ttan Ttakun (Donostia): 107.2 FM.
Uhinak (Laudio): 96.5 FM
Xiberoko Botza (Maule): 95.5 FM.
Xorroxin (Baztan): 88.0 FM.
Zintzilik (Errenteria): 100 FM.
97 irratia (Bilbo): 97.0 FM.
Ikerne Zarate
Mazedonian errefuxiatuei negar gasekin eraso, Greziatik kanporatu eta Turkiara eraman, eta Europak hori guztia ahalbidetzen duen bitartean, Leonar Martin eta Alicia North SOS Arrazakeriako boluntarioek errefuxiatuen egoera ikusarazteko pr...
Lampedusako mosaikoaren aurrean bildu eta Suminduraren Eguna egingo dute astelehenean, 19:30ean. Europako mugan etorkinei ematen ari zaizkien tratuarekin suminduta dauden Errenteriako elkarte, eragile eta norbanakoek deitu dute elkarretaratzera, "Euro...
Iñigo Terradillos
Hainbat kanta, dantza eta jokoren protagonista da makila euskal kulturan. Komunikatzeko tresna moduan ezaguna da, mitologian bada makilarekin lotutako kondairarik, eta politikan, berriz, agintea ematen dio makilaren jabe denari. Ezezagunago da, baina, euskal makil borrokarako erabilpena. 1970eko hamarkadara arte egon zen bizirik, eta makilkaria 30 lagunez osatutako talde bati aurre egiteko gai omen zen.
Kasualitatez izan zuen makil borrokaren berri Iñaki Ganboa oiartzuarrak. Siziliako (Italia) herritar batzuk ezagutu zituen, eta beraiekin hango makil borroka ikusten ari zela aipatu zioten jatorria Euskal Herrian zuela sistema hark. Horren inguruan ezagutzarik ez zuenez, ikertzen hasi zen, eta azken hamar urteotan informazio eta lekukotza ugari bildu du.
Ganboak azaldu duenez, jendeak makil jokoa deitzen zion borroka sistema horri, eta norbere burua babesteko erabiltzen zuten. "Gero ikusi da beste helburu batzuetarako ere erabiltzen zela, lapurretarako, esaterako". Makil jokoa egiten zutenek makilkari izena hartzen zuten. Informazioa bilatzeko orduan, idatzietara eta liburuetara jo du oiartzuarrak, eta uste baino gehiago topatu du, batez ere Ipar Euskal Herrian. "Agian izan daiteke, berez, han Hegoaldean baino arruntagoa zelako idaztea XVIII. eta XIX. mendeetan".
Gizartea "geroz eta seguruagoa" bilakatuz joan zen heinean, makil jokoaren erabilpena galduz joan zen, "ez baitzuten beharrezko ikusten defentsa edo erasorako tresna gisa". Hori bai, desagerrarazteko azken kolpea 36ko gerrak eman zion, eta orduan galdu zen ia erabat. "Errepresio handia izan zen garai hartan, eta, borrokarako erabiltzen zenez, makilkariak asko estutu zituzten", dio Ganboak. "Nabarmentzekoa da, gainera, borroka mota horietan aritzen zirenek ez zutela izen ona izaten, eta familiatik ezkutuan aritzen zirela makil jokoan". Horiek horrela, jendeak hurrengo belaunaldiei ez erakustea erabaki zuen, eta horregatik egon da tradiziotik ezabatuta, Ganboaren ustetan.
Lekukotzen bila
Zaila da gaur egun makilkari izandakoak topatzea. Adinekoak direlako, izen ona ez zutelako, eta makilkariak izan zirela aitortzeko beldur direlako: "Geratzen diren apurretako batzuekin solasean aritzeko aukera izan dut, eta hasieran urduritasun apur bat adierazten zuten, beldur baitziren beraiek borrokaren batean min egindako norbaiten sendikoa ote nintzen".
Makilkarien arrastoen atzetik Euskal Herriko herri askotatik igaro da Ganboa. "Idatzietan aurkitutako informazioari jarraiki, barrualdeko hainbat herritan izan naiz, artzain girokoetan, itsasertzeko herrietan ez baita makil jokorik izan". Azpeiti, Azkoiti, Errezil, Beizama, Amezketa, Zaldibia, Hernialde, Zizurkil eta Markina-Xemeinen (Bizkaia) aurkitu du aztarna gehien. Herri horietan makil jokoa gogoratzen duen jendea topatu du, eta beraiek kontatutakotik nahiz idatzietan irakurritakotik, XX. mende hasieran borroka mota hori oso ohikoa dela ondorioztatu du. Hori bai, XVIII eta XIX. mendeak izan ziren makil jokoaren gailurra; hainbat gerratetan, lehenengo gerra karlistan kasurako, makilkariek parte hartu zuten. Napoleonek berak ere makilkariz osaturiko taldea zuen borrokarako.
Azken aztarnak, 1976. urte ingurukoak, Amezketa eta Zaldibia inguruan topatu ditu Ganboak. Abeltzaintza munduarekin lotura izatea makila artzainen edo baserritarren tresna izatearekin arrazoitzen du. "Beraiek erabili dute, eta, ondorioz, beraiek eman zioten erabilpen hori". Eta erabilpenean ere badira aldaerak; izan ere, Ganboak 1,20 metroko makilarekin egiten zena ezagutu badu ere, ba omen zegoen 40 zentimetrokoarekin, 80-90ekoarekin eta ia bi metrokoarekin egiten zen makil jokoa.
Ezagutu duen teknika hori ikasi eta nahi duen orori irakasten ere ari da Ganboa. Oiartzungo kiroldegian biltzen da asteartero makilkariz osaturiko taldetxo bat, antzinako euskal borroka arte horretan trebatzera. Eta, hara, herriko nahiz Euskal Herriko hainbat txokotatik iritsi da jendea gaiarekin interesa azalduta.
Jon Ander Galarraga alegiarra, esaterako, bizpahiru urtez aritu da makil jokoa ikasten. "Euskal Herrian makilarekin lotutako borrokarik nolatan ez den egon pentsatzen jarrita, Interneten informazioa topatuta hasi nintzen Oiartzun aldera joaten". Borroka oso pragmatikoa ikasi duela dio, "mugimendu justu eta zehatzekin, oso azkarra". Aitortzen du beste borroka motekin alderatuta ez dela hain ikusgarria, "mugimenduetan ez daudelako besteetan eman daitezkeen jauzi eta bira konplexuak, baina, oso bortitza da". Galarragak garrantzi handia ematen dio Oiartzun inguruan egiten ari diren lanari: "Gure kulturaren zati da, dantzak eta musika den moduan, eta horiek gogoratu eta berreskuratzeko ahalegina egiten bada, gauza bera egin beharko litzateke makil jokoarekin; beraz, zoriontzen ditut egiten ari direnagatik".
1931ko apirilaren 16an, Aramako Udala eratzeko batzarra egin zuten. Errepublika sortu berriari ongietorria ematearekin batera, Euskal Herriaren eskubideak aldarrikatzen zituen mozioa onartu zuten. Besteak beste, autodeterminazioa eskatzen zuten Euskal...
