Itsasontzian lanean ibiltzen da goizetan Eneko Etxegoien (Getaria, 1981). "Familiako ontzia izanda, tripulazioko beste kideak oporretan dira, baina guri lan egitea tokatzen zaigu. Goizero aritzen gara bertan, mantentze lanetan eta", azaldu du. Gaztea ...
Hau irakurtzen ari bazara, dinosauro bat zarelako ari zara. Egunkariak, lana bukatu ondoko txikiteotxoa, zinemara eta kontzertuetara joatea edo polizia gogaitzea belaunaldi berriek zokoratu eta hiltzen utziko dituzten gure ohituren artean daude. Gazte...
Bidegorriaren erdian kartoizko kutxa bat jarri dute. Beste bat kaian, eliz atarian beste bat, banku baten parean, Parte Zaharreko kaleetan... Music Box jaialdia iragartzeko spotean erabilitakoak kutxa "sinbolikoak" dira, baina jaialdiaren funtsa laburbiltzen dute bere horretan: Donostiako espazio publiko bereziak aukeratu dituzte, eta kaxa musikal bihurtu. Bihartik abendura bitarte, hiriko 60 kilometro karratutan kontzertuak izango dira, espero gabeko tokietan.
"Ez dugu agertoki edo euskarri fisikorik eraikiko, justu kontrako ideia da kaxena. Kaxa naturalak edo jadanik badaudenak aprobetxatuko ditugu, eta ez berriak eraiki". Donostia 2016 kultur hiriburutzaren barruan antolatutako egitasmoa da, Ahotsen Itsasargia atalaren parte, eta Itziar Zorita da hango arduraduna. Azaldu duenez, kontzertuetarako toki gehienak Ginmusica ekoizpen etxeak aukeratu ditu, hura izan baitzen proiektua aurkeztu ziena. "Gure kolaborazio edo iritzia errespetatu dute".
Kontzertuetarako lekuak prestatzeko, leku horietan aritu ohi diren lagun eta taldeekin elkarlanean ariko dira, baita Arkitektura Goi Eskola Teknikoko ikasleekin ere. Espazioak egokitzeko lanetan parte hartuko dute ikasleek; besteak beste, larrialdietarako sarbideak eta irteerak antolatzerakoan eta egiturak intsonorizatzerakoan.
Talde independenteak
Irudimena erabiliz, egitarau konbentzionaletatik nabarmentzen diren bestelako ideien bidez erakarri nahi dituzte ikus-entzuleak. Hori horrela, musika eskaintzari dagokionez ere Ginmusicaren proiektua egokitzat jo zuen Donostia 2016k: "Europako musika independente eta ezaguna bertako taldeekin nahasteko ideiari balio handia eman genion. Ikusleak Tindersticks talde ezaguna aurki dezake, edo bertako Belako taldea, adibidez". Biharko kontzertua nahasketa horren erakusle da: Bullet Proof Lovers Donostiako rock-and-roll banda bat da, 2014an sortua; Corazonasek, berriz, guztiz bestelakoak diren bi talderen batura dakar: Arizona Baby eta Los Coronas. Iaz ere martxan izan zen Music Box, eta horretan ere askotariko taldeak ikusteko aukera izan zen: Is Tropical, Devendra Banhart & Andy Cubic, Motorama, Manett, Perlak, Las Tea Partys...
Musika independentea eskaintzearekin batera, hiria bisitatzeko eta haren kultura ezagutzeko beste modu bat eman nahi du jaialdiak, Donostiako bazterrak musikaren bidez ezagututa eta berrezagututa. Aurrera begira, egitasmoak aztarna utzi asmo du: "Festibalak kultura eremuen ondarea utziko du 2017rako, eta hiriaren beste ikuskera batzuen bila dihardu, pertsonen memorian errotu eta erabiliak izan daitezen".
Abendura bitarteko egitaraua ia guztiz osatuta dauka jaialdiak. Sorpresarik egongo da oraindik, ordea. Herritarrak zuzenean inplikatu nahi ditu proiektuak, eta, horregatik, aukera eman die kontzertuetarako proposamenak egiteko. Azaroaren 19rako, adibidez, kontzertu sorpresa iragarria dute, eta edonork du aukera kontzertuetarako tokia proposatzeko.
Bi modutan eman ahal izan dute botoa: iaz izandako kontzertu egunetan jarritako gutunontzietan eta Interneten bitartez —Facebook bidez, Donostia 2016ren webgunean...—. "Jadanik baditugu proposamen batzuk, eta ikusi beharko dugu zein talde eta non izan daitekeen aukerarik egokiena".
Ahalegina egin dute Zumaian aurten ere emakumeen trainerua osatzeko, eta, alde horretatik, egindako esfortzuarekin lasai, baina emaitzarekin (Zumaia, 1971) "penatuta" dago Anjel Etxaniz Zumaiako Arraun Elkarteko presidentea. Bateletan eta trainerillet...
F rankismo garaian, 1965eko martxoaren 2an, behartuta batu ziren Ezkio eta Itsaso herriak. Antzeko biztanleria zuten, mugakide ziren, errekak bakarrik bereizten zituen haien lur eta baserriak, eta arazo ekonomikoak zituzten bi udalek. Orduko agintariek erabaki eta inposatu zuten bat egitea. Eta ordutik eskutik eutsita egin dute bidea: beldurragatik, txintik esan gabe, hasieran; eta inertziagatik-edo, protestarik egin gabe, ondoren. "Baina eskaera beti hor egon da. Olatu baten moduan islatzen dut nik bi herriak bereizteko eskaeraren indarra; batzuetan indartsuago eta bestetan ahulago, hor egon da beti", azaldu dio Hitza-ri Garikoitz Aiesta Ezkio-Itsasoko alkateak (Donostia, 1979). Aiesta 2011tik da zinegotzi Ezkio-Itsason, eta 2012an izendatu zuten alkate.
Aiestaren hitzetan, "tabu" moduko bat izan da Ezkio eta Itsasoren arteko banaketa. Baina 2011n tabu hori haustea erabaki zuen udalak. Itsasoarrek desanexioa eskatzen zuten, eta horri bide egitea pentsatu zuten, prozesu bat hastea, herritarrek hala nahi balute, bakoitzak bere bidea egin zezan. Bost urte geroago, desanexioa ia egina dago. Ezkio eta Itsaso banandu egingo dira, edo zehatzago, Itsaso desanexionatu egingo da. Gipuzkoako 89. udala izango da —berez, Igeldori dagokio zenbaki hori, baina haren desanexioari buruzko erabakia etenda dago, EAEko Auzitegi Nagusiak erabaki bitartean—.
Azken urratsak
Udalaren aldetik estipulazio txostena onartzea —bi herriak nola eta zein baldintzatan banatuko diren zehazten duen dokumentu adostua— eta osoko biluran berrestea bakarrik falta dela azaldu du Aiestak. "Zenbait asteko kontua izango delakoan nago, ia itxita baitaukagu guztia. Beraz, otsailerako, edo beranduenez martxorako, egina egongo da". Gero, Gipuzkoako Foru Aldundira bidaliko dute desanexio espedientea, eta hark banaketa onartzen duen dekretua kaleratzen duenean, Ezkiok bere bideari jarraituko dio, eta Itsasok bakarkako ibilbidea abiatu beharko du.
"Gipuzkoako Foru Aldundiarekin hasiera-hasieratik izan dugu kontaktua; beti izan dute gure mugimenduen berri, eta adostasuna badago". Hain zuzen ere, Imanol Lasa foru aldundiko bozeramaileak iragarri zuen hasi berria den urte honetan Gipuzkoak herri bat gehiago izango duela, 2016. urtean Ezkio eta Itsaso banandu egingo direla.
Eskaeraren jatorria
Bi herriak batu zirenetik, udaletxea eta udal zerbitzuak zentralizatzea izan zen Ezkio-Itsasok hartutako bidea. Bi herrien erdigunea bilatu behar zuten, eta lehen erabakia udaletxea Santa Lutzi-Anduagan (Ezkio) jartzea izan zen. Egun ere horrela jarraitzen du. Zerbitzu guztiak bertan daude: udaletxea eta udal zerbitzu guztiak, mediku etxea, haur eskola eta eskola txikia. Eta herriko industria ere bertan kokatu da. "1965etik gaur arte horrela funtzionatu dugu; zerbitzu gehienak Santa Lutzin zentralizatuta".
Baina erabaki horrek eragina izan zuen bi herrien bilakaeran. Garai batean biztanlez pareko ziren arren —300 biztanle inguru baikotzean—, gaur egun kopuruak asko aldatu dira: 460 inguru dira Ezkion, eta 160 bat Itsason. Zentroa Santa Lutzin jartzeak auzo horren bilakaera eragin du urteekin, eta bertan bizi dira Ezkioko herritar gehienak. Garai batean herriguneak zirenek, Ezkioko eta Itsasoko kaskoek, berriz, biztanleak galdu dituzte. "Garai bateko herrien errealitatea erabat irauli da".
Bidean galtzaile sentitu dira itsasoarrak. Aiestaren arabera, zerbitzuak Santa Lutzin kokatzeak Itsasori "kalte" egin diola eta "urrundu" egin duela argudiatzen dute itsasoarrek, eta, aldi berean, inbertsioak nagusiki Ezkion egin direla, eta Itsason ez dela ia inbertsiorik egin. Aiestak ulertzen du itsasoarren kexa, "egia baita inbertsioa Ezkion egin dela, zentroa Santa Lutzin kokatzearen ondorioz".
Itsasoarren ondoeza eta atsekabea ezagutzen zuten 2011n udaletxera iritsitako korporazioko kideek, eta zerbait egitea erabaki zuten. "Ordu arte udaletxean ia tabu izandako gai hori mahai gainean jartzeko unea zela erabaki genuen, unea zela gaiari behar bezala heltzeko".
Korporazioko kideak ez ziren printzipioz banatzearen aldekoak, baina herrian eskaera bazegola eta, ondorioz, bidea ireki behar zitzaiola pentsatzen zuten. Parte-hartze prozesua martxan jarri, herritarren eskaerak entzun, bi herrietako ordezkariek osatutako batzordea eratu, abokatu eta aholkulari juridikoekin desanexiorako bideak aztertu, herri bakoitzaren mugak, zerbitzuak, eskubideak eta betebeharrak zehaztu... Luzea izan da ordutik egindako bidea. "Eta orain dena oso erraza eta polita izan dela dirudien arren, hasieran izan ziren tentsioak. Sukalde lan handia egin dugu honaino heltzeko, asko hitz egin dugu, asko eztabaidatu, harremanak landu batzuekin eta besteekin, gure arteko ezberdintasunak berdintzen saiatu... Lan asko dago atzetik. Lan asko, eta borondate politikoa".
Udal korporazioaren jarrera kanpoan gelditzea izan da, hasieratik. "Argi utzi genuen udal ordezkariak bilera eta batzordeetan egongo ginela, baina guk ez genuela parte hartze aktiborik izango, ez genuela erabakietan parte hartuko. Herritarrek erabakitzea nahi genuen, gure iritziekin prozesua baldintzatu gabe".
Mugarriak
Bidean hainbat mugarri izan direla azaldu dio Hitza-ri alkateak. Batetik, Gipuzkoan banandu eta desanexionatu diren herriak, edo desanexionatzekotan daudenak bisitatu zituzten. Hala, 1991 arte Iruerrieta osatzen zuten Baliarrain, Orendain eta Ikaztegieta bisitatu eta haien kasua aztertu zuten; eta gauza bera Gaztelu-Leaburu-Txarama eta Itsasondo-Aramarekin ere. Igeldoko kasua ere aztertu zuten. "Haietan zein bide jarraitu zen ikusi nahi genuen, gurean nola egin erabakitzeko".
Arlo juridikoan, abokatu bat hartu zuten Ezkio-Itsasoren kasua aztertzeko, eta hark egin zuen lehen txosten juridikoa. "2003ko arau forala aztertu zuen, non 2.500 biztanleko muga jartzen den herri bat independizatzeko, eta, noski, Ezkio-Itsasok ez du betetzen baldintza hori. Baina arau horren aplikazioan salbuetsita daude frankismo garaian herri borondatea kontuan hartu gabe elkartu ziren herriak. Eta, gaur egun, Gipuzkoan bi herri daude egoera horretan; Ezkio-Itsaso, batetik, eta Bidania-Goiatz, bestetik".
Hirugarren mugarria "segragazio txostena" eskatzea izan zen. Siadecok egin zuen bideragarritasun ekonomikoaren azterketa. "Enpresa horrek egin zuena izan zen udalaren datu ekonomikoak eta udalaren funtzionamendua aztertu eta proposamen bat egin bi herriek bereizita funtzionatzeko". Ez zen bete beharreko txosten bat, baina negoziazioan dagoen estipulazio txostenaren oinarria Siadecoren azterketa hori da.
Itsasoko herritarren borondatea errespetatzea izan da prozesuaren ardatza, eta borondate hori itsasoarren artean egindako sinadura bilketa bidez neurtu zuten, 2015eko urtarrilean. 18 urtetik gorako 102 itsasoarrek egin zuten desanexioari bidea irekitzearen aldeko galdea —68 herritarren babesa behar zuten prozesua abiatzeko—. Ezkiotarrei ez zaie galderarik egin; parte-hartze prozesuan izan dute iritzia emateko aukera. "Ezkio-Itsasotik ateratzea eskatzen duena Itsaso denez, Itsason bakarrik egin da galdeketa. Abokatuak argi esan zigun hori, desanexio prozesuetan desanexionatu nahi duen herriari egiten zaio galdera; bestela, banaketa izango litzateke, eta gure kasuan desanexioa da".
Uda parterako espero du Aiestak desanexio hori gauzatzea, nahiz eta hori foru aldundiaren esku dagoen. Behin banaketa gauzatuta, Ezkioko udalean dauden Itsasoko bi ordezkariek udala utzi eta hauteskunde zerrendan dauden Ezkioko bi ordezkariak sartuko dira udalbatzara. Itsason, berriz, batzorde kudeatzaile bat eratuko dute, hurrengo udal hauteskundeak bitartean.
Lau herrigune nagusitan banatuta dago Ezkio-Itsaso: Santa Lutzi-Anduaga eta Ezkioko kaskoa, Ezkion, eta Alegi eta Itsasoko kaskoa, Itsason. Horrez gain, udalerriko baserriak 22 kilometro koadrotan barreiatuta daude, eta haietako zenbait Matxinbentan, ...
Saiatzeak beti izaten du arrisku bat, ekindako bidea bihurgunez betetzeko aukera. Aspaldiko irakasgaia da, ordea, oinez ikasteko ezinbestekoa dela erortzea, eta horixe gertatu zaie Tolosako Gazte Asanbladako kideei: joan den uztailean hartutako kolpet...
Pasai Antxoko gaztetxeak 30. urteurrena ospatu zuen lehengo azaroan. Ia sorreratik Axular plazan izan du egoitza Pasai Antxoko Gazte Asanbladak, udalak utzita. Baina, dirudienez, litekeena da luze gabe egoitza galtzea. Azaroaren 23an bi hilabeteko epea eman zien udalak "gaztetxearen jarduna legeztatzeko" eta beste hainbat baldintza betetzeko. Horiek bete ezean, kanporatuak izan daitezke. Epea urtarrilaren 23an amaituko da, bihar zortzi. Asier Linazasoro Gazte Asanbladako kideak eman dio egoeraren berri Gipuzkoako Hitza-ri.
Iazko azaroaren 7an gaztetxearen 30. urteurrena ospatu zenuten, eta 200dik gora lagun bildu zineten herri bazkarian. Gazte Asanbladak zer balorazio egin du urteurrenaren ospakizunen inguruan?
Eguna oso ondo atera zen, hasieratik pentsatu bezala. Jende heldu asko bildu izanak harritu gintuen gehien. Oso pozik gaude egun hartako festarekin. Antolatu genituen kontzertuetan ere jende asko bildu zen, eta herritarrek primeran erantzun zuten. Lan txandak-eta antolatzeko ez genuen batere arazorik izan. Parte hartzea handia izan zen.
Handik gutxira Loreak filmaren proiekzioa bertan behera utzi behar izan zenuten, udalaren debeku bat zela medio. Oraintxe zertan da gaztetxearen eta udalaren arteko harremana?
30. urteurrenaren ondoren hausnarketa bat abiatu nahi genuen. Jende gaztea erakarri nahi genuen gaztetxera, proiektua berritu. Loreak filmaren proiekzioak proiektu horren hasiera izan behar zuen. Jarduera batzuk prestatuak genituen, pixkanaka-pixkanaka jendea gaztetxera hurbiltzeko, eta hurbiltze horretan jende gehiagorengana iristeko; baina proiektu hori hasieratik ukatu zitzaigun. Udaltzainak etorri ziren gaztetxera, esanez inongo jarduerarik ezin genuela egin. Orri bat erakutsi ziguten, eta ez ziguten bestelako azalpenik eman.
Azkenean, filma ez ematea erabaki genuen egun hartan. Edonola ere, gaztetxeari ez zaio oraindik ofizialki jakinarazpenik iritsi. Badakigu, bizilagunen salaketa batzuk direla medio, udalak eskatzen digula baldintza batzuk bete behar ditugula jarduerak egiteko orduan. Gaur egun ezin dugu ez aparatu elektronikorik jarri, ez filmik eman, ez musikarik jarri... oso mugatuak gaude.
Baina taldearen jarduna ez da eten. Nola erantzungo diozue egoera honi?
Aurrez bagenekien arazo bat bazela, eta saiatu ginen bai bizilagunekin, baita udalarekin ere hitz egiten. Bizilagunen salaketak egun oso zehatzetan jarritakoak dira; Sagardo Egunean, sanferminetan, San Fermin Txiki jaietan... Udalak eskatu digu gure jarduera legeztatzeko, baina taldeak erabaki du bide hori ez egitea. Proiektu berri batekin hasi gara, eta herriari gehiago zabaldu diogu asmoa. Momentu honetan horretan gaude. Oraingoz, dena dago zuri.
Udalarekin elkartzeko zain gaude, baita bizilagunekin ere, gauza batzuk ezin ditugulako egin, eta ez gaudelako prest beste batzuk egiteko. Hala ere, akordio bat egiteko prest gaude.
Udalera jo duzuenean zein izan da erantzuna?
Izaskun Gomez alkatearengana [PSE-EE] joan ginen, eta berak Nahikari Oterminekin [Hirigintza zinegotzia, EAJ] bildu behar genuela esan zigun. Hala ere, zein baldintza bete behar ditugun azaltzeko oporren ondotik gutun bat bidaliko zigutela agindu zigun alkateak. Oraindik itxaroten gaude.
Bien bitartean proiektu berria eraikitzeari ekin diozue, ezta?
Berrogei bat lagun elkartu gara, eta hiru batzar egin ditugu. Erabaki dugu hutsetik hastea, eta beharrak aztertzen hasi gara, bai gaztetxe barruan, bai gaztetxetik kanpo. Saiatu dira guri gaztetxea ixten, eta guk aukera bat ikusi dugu. Proiektu berri bat abiatuko dugu. Edonola ere, akordio bat lortu nahi dugu udalarekin, eta ezarri zaigun epea luzatzeko eskatuko diogu, erabilera arauak negoziatzeko. Badakigu lokal hau, berez, dituen baldintzengatik mugatua dagoela —etxebizitzak daude goialdean—, baina akordioa lor daiteke.
Gaztetxearen urteroko zita garrantzitsuenetakoa bertan da. Inauterietarako deialdiari eustea erabaki duzue.
Planteatu zen ez egitea, baina jendeak berehala erreakzionatu zuen, eta gure ohiko jarduerekin are eta indartsuago jarraitzea erabaki genuen. Horregatik saiatu gara gaztetxeari lotutako gai bat plazaratzen. Gaztetxearen logoa erlea denez, horixe hautatu dugu. Jendea erlez mozorrotzea lortu nahi dugu, baina erlea gaztetxearen gaia plazaratzeko baliatuta. Erleak, baina bestelako zerbaitez mozorrotutako erleak: erle langileak, erle kirolaria, musikariak... Beti bezala, tabernariei ere egingo diegu parte hartzeko gonbidapena, eta herritarrei inoiz baino gehiago parte hartzeko eskatuko diegu.
GIPUZKOA, BATETIK BESTERA . Gipuzkoako herri guztietatik ibilbidea egingo du 'Hitza'-k datozen hilabeteetan. Bakoitzaren kezka eta erronka nagusiak aztertuko ditu. Abaltzisketan, denda bat irekitzea dute orain proiektu nagusi. Gainerakoan, zerbitzuz ...
Eskuan ez bada, gertu izaten ditu guraizeak egunerokoan Maria Egunezek. Zorroak irekitzeko ez bada, ilea mozteko. 2014. urte bukaeran herriko ostatuaren ardura hartu zuen, Jonathan Valdiviesorekin batera. Iazko irailetik, gainera, ile apaintzaile zer...
