Haurra zela hasi zen sare konpontzaileen inguruan ibiltzen Maritxu Aizpuru (Getaria, 1963), eta, bolada batez lanbidea aldatu bazuen ere, 1989tik horixe du ogibide. Besterik egin dezakeenik imajinatzea ere kosta egiten zaio, gainera. Gaur egun, sare k...
Arrantzale familiakoa izanik, itsasoan lan egitea egokitu zitzaion Gregorio Kanpandegiri (Hondarribia, 1948), beste afizio batzuk bazituen ere. Lau hamarkadatik gora horretan aritu ondoren, 2006an hartu zuen erretiroa, eta gaur egun, ez du itsasoan lan egitearen faltarik sumatzen. Arbasoek itsasoarekin lotutako lanbideak izan badituzte ere, Kanpandegiren oinordekoek ez dute arrantzarekin zerikusia duen ezertan lan egiten, eta, hein batean, ulergarria iruditzen zaio.
Jatorriz dira arrantzale familiakoak: "Gure aita hala zen, aitona ere bai, birraitona...". Hiru anaia eta bi arreba dira etxean; hura da zaharrena, eta, anaiek itsasoan lan egin ez badute ere, denak daude arrantzaren munduarekin lotuta: "Arrebetako batek Hondarribiko Arrantzale Kofradian lan egiten du, eta bestea, berriz, sare konpontzen-eta aritzen da. Gure ondorengoetako inork ez du jarraitzen, ordea; egia esan, normala ere bada, itsasokoa ez da lehorrekoa bezalako bizimodua".
15 urterekin hasi zen aitarekin Santa Klara barkuan; gero, Pasaiako eskolara joan zen, 19 urterekin, eta patroi ikasketak egin zituen bi urtez. Ondoren, berriz aitaren barkura itzuli zen; eta 25 bat urte zituela, bi anaiekin batera, bigarren eskuko barku bat erosi zuten: "Bi anaiak izena zuen. Hiru anaiok eta Antton Blanco bazkidea 1985era arte ibili ginen barku horrekin, eta, ondoren, Marinel izeneko egurrezko barku bat egin genuen geure kasa, 22 metroko luzera zuena".
Barkuko patroia izatea egokitu zitzaion Kanpandegiri, eta barku txikiekin ibili izan zirenez, amuarekin egiten zuten arrantza, baita arraste-arrantza esaten zaiona ere. "Atunetan ibiltzen ginen, eta hasi ginenean pentsatzen genuen Kantauri itsasoan bakarrik arrantzatuko genuela. Atunak, hiru bidaia-edo egiten ditu: iparralderantz, Irlandara; ipar-ekialderantz, AEBetara; edo Kantauri itsasora. Baina urteak pasatuta, gero eta atun gutxiago sartzen zen hona, eta hantxe ibili ginen Irlandaraino joanda".
Ekain aldera-edo irteten ziren, eta Coruña ingurura joaten ziren, nahiz eta batzuetan beherago ere jaitsi behar izaten zuten. "Barku handiek beste funtzionamendu bat izaten dute, baina gurea ez zen handia, eta geure kasa ibiltzen ginen". Arrantzatutakoa ez zuten Hondarribiko kaira ekartzen. "Arrantza bidaiak hamabost egun irauten badu, lehen egunean arrantzatutako atuna hamabigarren egunerako hasten da kalitatea galtzen". Coruñatik hurbilen zegoen portura eramaten zuten. Han hustu, eta itsasora itzultzen ziren. "Gainera, Hondarribiraino etortzeak bidaiarako egun bat hartzea esan nahi du, eta denbora galtzen da horrela". Beraz, hilabete eta erdi inguru egiten zuten irteten ziren aldiro etxetik kanpo, besterik ez zegoelako: "Bakoitzak daki bere lana nolakoa den, gurea atunaren eta berdelaren arloa zen, eta zegoenean jo eta ke aritu beharra izaten genuen".
Itsasoan lan egitea gogorra izanda ere, "alde onak" ere badituela iruditzen zaio: "Esaterako, barkuan zurekin doana egiaz ezagutzeko aukera ematen dizu; itsasoan luze egonda ezagutzen da pertsona, eta ez txikiteoan. Hilabete eta erdi etxetik kanpora egiten baduzu, eguneko hogeita lau orduak hogei metro luze eta bost metro zabal den barkuan beste batzuekin pasatzen badituzu, han agertuko da guztia: bakoitzaren izaera, noiz dagoen baxu, noiz duen etxera itzultzeko gogoa...". Hala ere, eurak "oso ongi" moldatzen ziren, eta arrantza egindakoan sentitzen zuten poza "izugarria" izaten zen. "Hori bai, eguraldi txarra egindakoan-eta ez da ederra izaten; gu saiatzen ginen kontuz ibiltzen. Izaten dira barkuak eguraldi txarrarekin ere arrantzan jarraitzen dutenak, baina guk ez genuen arrisku hori hartzen, ez dugu inoiz susto handirik eduki".
Uztailean beteko dira bederatzi urte erretiroa hartu zuela, eta ez du itsasoko lanaren faltarik sumatzen: "Nire bi anaiek bai, baina nik ez. Hasi nintzenean ere banituen beste afizio batzuk: kuadrillakoekin kantatzea-eta gustatzen zitzaidan, eta besteen inbidia izaten nuen". Lagun batek atunetara joateko proposamena eginez gero, denbora-pasa joatera animatuko litzateke, "baina lehen bezala ibiltzeko ez". Hala ere, entretenituta egoteko aukera badauka. Izan ere, 2011n Hondarribiko Udalak Mariñel egurrezko azken arrantza ontzia erosi zuen, eta Benta Zaharrean, garai batean zegoen karroan jarri zuten ikusgai. Barkua Benta ingurura hurbiltzen diren guztiek ikusteko aukera dute, eta Kanpandegi bera arduratzen da haren mantentze lanak egiteaz.
. Segura auzo herri boteretsuaren menpe ia bi mende eta erdi egon ziren, 1384tik 1615era. Bereizi ondoren, 90 urteren buruan lortu zuten azpiegiturak eraikitzea eta norbere egiturak indartzea. Gaur egun, inoiz baino batuago daude bi udalerriak.
Meategiekin estu lotutako herriak izan dira Mutiloa eta Zerain azkeneko 500 urtean. Aizpea-Barnaola-Troi meatze barruti aberatsaren sarbide eta bizileku izan dira. Meatzari, garraiolari eta meatzeen ingurura bildu ziren langile ugarien topaleku. Antzinatik ustiatu izan dira mendi horietako meategiak —horren lekuko haizeolen aztarna diren zepadiak—, baina 1512an jarri zuten Aro Modernoko zutarria: Gaztelako erregeak otaloratarrei eman zien Aizpeko meategien ustiapena eta jabetza.
Mutiloaren lehen aipamena 1144koa da. Zerain bi mende geroago azaldu zen agirietan, 1384ko martxoaren 20an, Santa Maria de Basarte edo Santa Maria la Asunta de Zerain izenez. Hain zuzen, egun horretan geratu zen Zerain Segurako hiribilduaren menpe, ofizialki. Baita Mutiloa ere, eta inguruko beste zazpi herrixka: Astigarreta, Gudugarreta, Gabiria, Idiazabal, Legazpi, Ormaiztegi eta Zegama.
Beren herri lurren gaineko eskumenari eutsi zioten herrixkek. Horrela, nola Mutiloako sei etxek hala Zerainek, Fernan Perez de Aialari Altzaniako eta Aizkorriko lurrak erosten parte hartu zuten, 1401ean. Baita 1440an belardi komunatuak arautzeko idatzian ere. Gaur egungo Urbiako partzuergoaren hastapena hori izan zen.
Arlo batzuetan zeukaten askatasunak, ordea, ez zien lasaitasun handiagorik eskaini Seguraren jurisdikziopean egoteagatik bete behar zituzten gainontzeko zereginetan.
Segurako gastuei, muzin
Dagoeneko 1399. urtean, Segurako alkatearen esanetara jarri eta hamabost urtera, hainbat herrik tributua ez ordaintzeko eskaera egin zuten. Zerga kobrantzan izandako gehiegikeria batzuek haserretu zituzten herrixketako bizilagunak. Geroago, 1470ean, beste auzi bat sortu zen Seguraren eta haren menpean zeuden herrien artean. Hiribilduaren defentsa berritzeko gastuetan parte izateko eskatu zien Segurak besteei: herriko itxiturak, harresiak, dorreak, ateak, lubakiak eta kartzela konpontzeko gastuak banatu nahi zituen. Baina baita alkatearen, fidelen eta errejidoreen soldatak, eskribauena, herriko pregoilariarena, morroiena, kontzejuko mezulariarena, prokuratzaileena eta probintziako batzarretara bidalitako ordezkariena ere. Horrez gain, gastu gehiago ere bazituen Segurak: gauero zaintza egiten zuten lau zaindariena eta haien ofizialarena, eta ekaitz handien gauetako zaintzaileena.
Menpeko herrixkek ere horiek guztiak ordaintzeko betebeharra zutela iradoki zuen Segurak. Herriek erantzun zioten "inoiz ez" zituztela ordaindu, eta aurrerantzean ere ez zutela dirurik jarriko. Salvatierra de Iraurgiko (Azpeitia) Juan Perez de Bikuña jarri zuten epaile. Herrixkek ere ordaindu beharra zeukatela ebatzi zuen hark, 1.000 doblako isunarekin mehatxu eginda.
Norbere bidea, 1615ean
Babespeko herrien eta hiribilduaren arteko ika-mikek 1615era arte izan zuten zioa. Urte hartan, Filipe III.a Gaztelako erregeak hiri-gutunak saldu zizkien, eta hiribildu beregain bihurtu ziren Mutiloa eta Zerain ere.
Berehala samar hasi ziren bertako azpiegiturak prestatzen. Hala, Zerainen 1705ean hasi zuten udaletxe berria, Seguratik banatu eta 90 urtera. Olabide baserriari erositako lurretan altxatu zuten herriko etxea. Sei urteko lanen ondoren, 1711n bukatu zituzten udaletxea, alondegia, labea, zalditegia, ostatua eta gaur egun ospetsu den kartzela. Hain zuzen, udaletxe horretan ospatu dute zeraindarrek 400. urteurrena ere, urte honen hasieran. Herritarrek bilkura bat egin, eta plaka berezia jarri zuten.
Hiribildutik bereizi bai, baina bi urtera (1617an) beste herri elkargo bat eratu zuten Mutiloak, Zerainek, Gudugarretak, Astigarretak eta Ormaiztegik: San Esteban Errekako Bailara Elkartea. 1637an Zegama batu zitzaien.
Elkarte espirituak bizirik dirau, oraindaino. Zerainek eta Mutiloak bi herrien arteko harremana estutu, eta ildo estrategiko komunetan batera jarduteko lan-mahaia osatu zuten, 2013ko urrian. Medikua, idazkaria eta gizarte laguntzailea bi udalerriek banatzen dituzte. Mutiloako ume txikiak Zeraingo haur eskolara joaten dira —larriagoak, Segurakora—, gimnastika saioak Mutiloan ematen dituzte, dantzakoak Zerainen... "Bi herriak batzea, elkarlana eta auzolana bultzatzea" du helburu mahai horrek.
Lotura hori, kontzeptuetan ez ezik, fisikoki ere gauzatu da. 2006an ireki zuen aldundiak Mutiloa eta Zerain zuzenean batzen dituen errepide berria. Inoiz baino gertuago daude orain.
Miguel de Aranburu Gipuzkoako Historialarien Elkartea liburu bat idazten ari da, 400. urteurrena ardatz hartuta. Zerain, Zegama, Idiazabal, Mutiloa eta Gabiriako herriak dira partaide. Irailerako, bestetik, Aizkorpe bailarako herrietan barrena mendi ibilaldi bat egiteko asmotan dira, Antonio Berasategi historialari idiazabaldarrak gidatuta.
