Euskal Herrian tamaina handiko egurrez egindako azken atunontzia izan zen Mater. Getariako Etxegoien familiak eraiki zuen, 1990. urtean, ordura arte euskal arrantzaleek erabilitako Erriberako zurgintza teknika tradizionalen bitartez. "Urte osoan antxo...
Argiak piztuta, aldapan behera doan pare bat auto besterik ez dabil Indianoeneko kalean. Giroa lasai dago Donostiako Ulia auzo inguruan, azken egunetan izandako ezohiko mugimenduetatik aparte. Astearte arratsaldea da, euria hasi du, eta iluntzen ari da. Indianoeneko 16. zenbakian, ordea, argiagoa da zuri-beltza: "inoiz baino indartsuago" daude Kortxoeneko lagunak. Sarrera aldameneko kontainerrak berak hala dio: Bizirik, bakarrik ezin, lagunekin bai. Bost urte egin ditu aurten Kortxoenea gaztetxeak, eta azken asteetako elkartasunaz gain, okupatu zutenetik izandako babesak eutsi dio tente. Ezagunenak, ezezagunenak eta, bereziki, bizilagunenak. "Kortxoenea zerbaitetan berezia izan badaiteke, bizilagunekiko harremanagatik da berezi". Horren adierazle dira gaztetxearen inguruko balkoietako batzuk: Kortxoenearen aldeko pankartak eta banderak dituzte.
Bilerak egiten dituzten mahaiaren bueltan eseri da Beñat Apalategi, Amets Artelazkirekin batera. Liburutegia dute han. "Orain nahiko jasota dago, huste abisua dela eta". Zabala da lehen solairua. Beste mahai baten inguruan ere badira beste bospasei lagun, datozen egunetarako jarduerak prestatzen. Beheko solairuan, Urban 13 taldea breakdance tailerra eskaintzen ari da. "Beste batzuk bileran daude". Udaleko ordezkariekin egindako bilerara joanak dira, Kortxoenearen etorkizunaz hitz egitera.
2010eko ekainaren 26an okupatu zuten Kortxoenea. Kortxo eta txapa fabrika zen eraikina 1950eko hamarkadan, eta, hainbat urtez utzita egon ondoren, Zurriola ikastolak hartu zuen 1983. urtean, antzerki eskolak emateko. Gazteek okupatu zutenerako, bizpahiru urte zeramatzan erabilerarik gabe. "Tarte horretan, etxegabeak egon ziren, suteak sortzen zituzten, pixa lekuz kanpo egin, soinuak zeuden...", dio Artelazkik. Auzoko gazte asanbladaren ekimenez eta auzoko jende ugarirekin egin zuten okupazioa. Behar bati erantzun nahi zioten: "Okupatu zen garaian bete zuen Donostiak zeukan gabezia garrantzitsu bat. Horrelako mugimendu batek indarra hartzen du jendearen artean badagoelako behar jakin bat". Intxaurrondon bazegoen Letaman gaztetxea; Añorgan ere bazen autogestionatutako gune bat. Datu "esanguratsu" bat aipatu du Apalategik, okupazioa zein egoeratan izan zen ulertzeko: "Odonen [Elorzaren] alkatetza garaian okupatu zuten: Odon da Donostiako historian gaztetxe gehien hustu duen alkatea".
Bost urte atzera egin du Artelazkik, aurkitu zutena deskribatzeko: "Beheko solairua erabat kiskalita zegoen; goikoa, hobeto, baina gauza ugarirekin, erabat utzita. Zarata Gela eta Serigrafia dauden lekuak oso gaizki zeuden; hori garbitzea sekulako lana izan zen". Eraikinaren ondoko orubea ere eurena egin zuten; zuhaitzez, sasiz eta hondakinez beteta zegoen eremuan baratzea eta oilategia dituzte. "Autokonposta proiektu bat ere martxan jarri genuen, bizilagunentzako kuboak jarri eta hondakinekin konposta egiten hasi ginen".
20-30 laguneko batzarrak ziren hasierakoak. Dinamikak garatuz joan ziren neurrian, baina, gero eta eragile gehiago batu ziren Kortxoenera: Urban 13 taldea, Afrikako dantzen taldeak, musika taldeak, AHTaren aurkakoa... Apalategik dioenez, jendea gerturatu ahala ohartu ziren gaztetxearen antolaketa aldatu behar zela. Orduan sortu zuten Kortxoeneko Asanblada: gazteen batzarraz gain, eragileetako ordezkariak biltzen dira horretan. Espazio fisikoa koordinatzeko hasi ziren elkartzen, "horizontaltasuna bilatzen zelako". Gaztetxeko eragileez gain, badira gaztetxea unean-unean erabiltzen duten taldeak ere: Piratak, Askapena, Mundu Bat, Euskadiko Gazteriaren Kontseilua...
Bost urte horietatik auzotarrekin eta gainerakoekin egindako harremanak nabarmendu ditu Artelazkik. Askotariko eragileak dabiltzanez, harremana adin tarte zabalekoa ere bada: "16 urtekoetatik hasita, 50 luze dituztenak arte".
Dinamismo horri erreferentzia eginez jarri dio izena Irautea sortzea delako dokumentalari Apalategik, Markel Ormazabal eta Joseba Parronekin batera. "Irautea ez bizirik irautearen moduan, baizik eta irauteak bere horretan sorkuntza bat dakarrelako. Eta, aldi berean, sortzea irautea delako". Kortxoeneko bost urteko bideari begiratua egin diote, "erradiografia" bat. "Honek balio dezake beste edozein espazio autogestionatuk dituen dinamikak azaltzeko".
Jaiak berreskuratzea
Kortxoenea okupatu zutenean ezinbestekotzat jo zuten bizilagunekin tratu ona izatea. Apalategiren iritziz, auzoarekin elkarbizitza landu gabe horrelako espazio batek ez zuen zentzurik. Bereziki jorratu duten atal bat da, beraz: hasieratik bilerak egin dituzte, abisuak pasatzen dizkiete, kontzertuak 00:00etan bukatzea adostu zuten... "Hasieratik harreman zuzena egon da, inolako bitartekaririk gabe konpondu ditugu egon zitezkeen arazotxoak". Artelazki ere bat dator: "Ikusi zuten zerbait eraikitzera gentozela, ez apurtzera. Lagun moduan hartu gintuzten".
Harreman horretan "mugarri bat" egon zen 2011ko ekainean. Gazteek bazekiten duela 50 bat urte jaiak ospatzen zituztela Indianoeneko kalean, eta, okupazioaren urteurrenaren harira, jaiak berreskuratu zituzten. Bizilagunekin batera antolatu zuten, eta, geroztik, urtero elkartzen dira kale inguruan. "Txokolate jana egin izan dugu, bizilagunek jatekoa daramate... Inprobisatua da; iaz bizilagun batek gitarra jaitsi zuen eta kantuan aritu ginen".
Elkartasuna are handiagoa izan da garai zailenetan. Bost urteko bidean garai "gogorrak" ere izan dituzte. Apalategik bat du gogoan: 2010eko urrian, gazteriaren aurkako sarekada batean, Espainiako Poliziak gaztetxea miatu zuen: "Sarekadan hainbat lagun atxilotu, torturatu eta espetxeratu zituzten. Eta hemendik eraman zituzten bideokamerak, argazki kamerak, dirua... Bertso eskolako izenen zerrenda...".
Gaur egun ere egoera "konplikatua" igarotzen ari dira Kortxoeneko lagunak. Azken egunetan, gutxienez bost-hamar lagun daude momentu oro gaztetxean. Irailaren 4an hura legez kanpo botatzen ahalegindu zirenetik, 24 orduko txandak antolatu dituzte. Geroztik, beste bitan bertaratu dira langileak, gaztetxea hesiz inguratzen ahalegintzera. "Egoera honek nekea sortzen du jendearengan; tentsioa, ea langileak noiz etorriko diren...". Gauak hizketan ematen dituzte, filmak ikusten, gitarra jotzen... "Luzea" egiten ari zaie.
Gaztetxea zaintzen aritzearekin batera, gainera, badute zer egina: prestatu duten egitaraua aurrera eramateko ekintzak antolatzea, konponketa lanak, eguneroko batzarrak... Tentsioak, ordea, badu kontrapisu bat Apalategirentzat: "Momentu gogor hauek pizten dute ilusio handien. Ez balitz hemen egin den desobedientzia eta erresistentzia apustu honengatik, hau aspaldi botata egongo litzateke".
Kortxoeneko erabiltzaileek argi dute hasieratik beste modu batera egin zitezkeela gauzak. "Hustera etorri zirenean, langileek bazekiten argi eta garbi ez zeukatela baimenik egin zutena egiteko". Apalategiren arabera, jabearen helburua zen inor ez zegoenean sarrera suntsitzea, de facto erabilezin bihurtu eta husterik egin behar ez izateko. Salaketa jarri zuten Kortxoeneko kideek, jabeak ez zituelako aintzat hartu neurri batzuk —besteak beste, hesiak jartzea, autoak kentzea...— "Baldintzak ez zirelako betetzen kendu zieten baimena, baina epaileak ukatu zuen hau okupatuta zegoela", dio Artelazkik.
Udalaren jokabidea ere kritikatu dute. Diotenez, udalak abuztu erdialdera emana zion eraiste baimena jabeari, eta gaztetxea botatzen ahalegindu eta astebetera egin zituen lehen adierazpenak Eneko Goia alkateak. "Esan zuen beti egon dela prest elkarrizketarako, udal baliabideak jartzeko prest... Udalak bazuen baimenaren berri, eta bere esku zegoen hustu baino lehen, baita baimena eman aurretik ere, arazorik sortu gabe gurekin elkarrizketa bat izatea". Alkateak pilota euren teilatuan jarri izana ere salatu dute, pilota "udalaren esku" dagoenean. Era berean, eraikinaren jabearen aldetik ere uste dute aukera zuela hasieratik eurekin harremanetan jartzeko.
Bide batez, Egiako Porrontxo jaietan izandako gertakari baten harira Goiak esandakoak argitu nahi izan dituzte: "Badirudi jaietan txaranga bat Egiatik zebilela, eta hor zegoen jendea Tabakalerara sartu zela. Goiak dio horrelako gauzekin ez dagoela prest gurekin hitz egiteko. Guk argi eta garbi esaten dugu inondik inora ez duela zerikusirik Kortxoenearekin. Ez dezatela erabili elkarrizketak garatu aurretik elkarrizketak zapuzteko tresna gisa".
Alternatiba bila
Eraisteko ahaleginaren ondoren, bitan elkartu dira Kortxoeneko erabiltzaileak udaleko ordezkariekin, gazteek hala eskatuta. "Lehen hartu-emanak" egin dituzte, eta uste dute prozesuak luze joko duela. Eurek, berriz, alternatibak bilatzeko "erabateko borondatea" agertu dute. Donostiako EH Bilduk proposatu berri duen aukera, esaterako, "erreal" ikusten dute.
Koalizioak Zemoria 20 eraikina jarri du aukeratzat; dioenez, eraikina udalarena da, eta horrek Eusko Jaurlaritzari utzi zion 10 urterako, 2000. urtean —institutu bat dago egun—. Jaurlaritzak hori uzteko asmoaren berri eman zion aurreko udal gobernuari, eta negoziazioak hasi zituzten eraikina berreskuratzeko eta autogestioan oinarritutako proiektu soziokultural bat garatzeko. Bat edo beste, orain arteko ereduari eutsi nahi diote Kortxoeneko lagunek: "Egun Kortxoenean dauden eta egon daitezkeen proiektuak barnebildu ditzakeen espazio bat izan behar du. Eta orain arteko funtzionamenduarekin".
Baserri giroan kokatutako film luze bat egiteko ideia aspaldidanik dauka buruan Iker Azkoitiak, eta euskaraz grabatuko du. "Ez da Amama", dio barrez. "Aktoreak zeintzuk diren ere badakit, baina urte batzuk beharko ditut proiektua aurrera ateratzeko". Euskaraz bizi nahi dut film laburren lehiaketaren irabazlea da Azkoitia. Semeak lana saritu diote; bikote batek hizkuntzarekin dituen arazoak kontatzen ditu. Euskararen Gizarte Erakundearen Kontseiluak antolatu du lehiaketa, Donostiako Nazioarteko 63. Zinemaldiaren barruan, eta BERRIAren babesa ere izan du. Euskara gaitzat zuten lanak aurkeztu behar ziren.
Lan aukerak sortzeko hasi zen film laburrak ekoizten eta zuzentzen Azkoitia, aktore sentitzen baita zuzendari baino gehiago. "Oso zaila da mundu hau, eta ikuspegia zabaltzeko ongi etorriko zitzaidala pentsatu nuen". Madrilen interpretazioa ikasitakoa da, eta hantxe bizi da egun. Hypnos ekoiztetxean aritzen da lanean, eta Donostiako Fantasia eta Beldurrezko Zinema Astean Film in San Sebastian saria lortu zuten iaz, Copygram lanarekin. Aktore gisa Goenkale-n ibilitakoa da, eta Píntame obra aurkezten ari da une honetan.
Semeak film laburrean etorkizunean izango dituzten haurren izenen inguruan hausnartzen du bikote batek. Horietako bat, ordea, arduratuta dago, bikotekideak euskaraz ez dakienez haurrak ezingo dituztelako berak nahi bezala hazi. Protagonistak dutxan istripu bat izan, eta berriz ere ikasi beharko du hitz egiten, eta espero gabeko zerbait gertatuko da orduan.
Istorioaren gaia gertukoa egiten zaio Azkoitiari. Aita euskalduna du, baina ama, madrildarra. Aretxabaletan (Gipuzkoa) jaioa da, baina 13 urterekin Malagara joan zen bizitzera familiarekin. Zortzi urte inguru daramatza Madrilen. "Goenkale-rako deitu zidatenenean euskara pixka bat galdua nuen. Behin baino gehiagotan galdetu diot neure buruari: haurrak izaten baditut zer egingo dut hizkuntzarekin? Hori da nire beldurretako bat".
Moriarti ekoiztetxea du oso gustuko Azkoitiak. Iaz Loreak ikusi zuenetik, batez ere. "Moriartin aktore gisa lan egitea izango litzateke nire ametsetako bat". Jon Garaño Loreak-eko zuzendaria egon da, hain zuzen, lehiaketako epaimahaikide —Maialen Beloki Zinemaldiko hautaketa batzordeko kidearekin eta Paul Bilbao Kontseiluko idazkari nagusiarekin batera—, eta horrek ilusioa areagotu dio Azkoitiari. Hizkuntza ikasteko "beste ikuspegi bat" azaltzen duela eta hainbat topiko hausten dituela nabarmendu dute epaimahaikideek.
Eskozian euskaraz
Patxi Basaberen Lasterketa filmak irabazi du bigarren saria, lanak duen kalitate teknikoarengatik, eta Peru Galbeterentzat izan da hirugarren saria, Josuneren bidaia-rengatik.
Lehiaketara aurkeztutako film laburra Edinburgon grabatu zuen Galbetek, urtebeteko egonaldi batean. Hantxe ezagutu zuen Alan Hunter, film laburreko protagonista. Eskoziarra da Hunter, baina Tolosako neska-lagun ohiaren eraginez, euskaraz ikasi du. Edinburgoko lagunei euskararen inguruko azalpenak ematen agertzen da bideoan, eta abestu ere egiten du, musikaria baita Hunter. "Oso pertsona berezia iruditu zitzaidan, karisma handikoa". Epaimahaiko kideen aburuz, ideia oso interesgarriak agertzen dira lanean, beste beste, komunitateko kide izateko hizkuntza jakitearen beharrarena.
Aurretik hainbat proiektutan jardundakoa da Galbete. Andoainen irudia eta Bilbon argazki zuzendaritza ikasketak eginak ditu, eta La Noche del Ratón filmean argazki zuzendari ibili zen. Hainbat jaialditan aurkeztu dute lana. Egun Sonko Film ekoiztetxea du Galbetek.
Amateurren atalean Mattin Zeberioren Nire eguneroko hautuak izan da garaile, eta bigarren saria Egoitz Albizuk eraman du, Balu eta balitz-ekin. Hirugarrena Ainhoa Merinoren Zentzu guztietan-entzat izan da.
Egin duen lehendabiziko film laburra izan da Albizurentzat, "abentura" bat, eta asko poztu da sariarekin. Hamarkada batzuk aurreratu, eta etorkizunera bidaiatzen du. Gizon baten ikuspegitik eta oroitzapenak tartekatuz, euskara galduta dagoen errealitate gris bat irudikatzen du. Epaimahaiak nabarmendu du filmak mezu interesgarria zabaltzen duela; erabaki egokiek baldintzatzen dutela hizkuntzaren egoera etorkizunean.
Albizu errealizazio ikasketak egiten ari da Andoainen, eta horregatik aurkeztu du lana amateurren atalera —norberak aukeratzen zuen nora bidali—.
Euskaraz sortzailea izatea
Euskal zinemaren egoeraz hitz egitean baikor agertu dira hiru gazteak. Sektorea garai onean dagoela uste du Azkoitiak. "Loreak Oscarretarako hautatu dutela ikusteak oso harro eta pozik sentiarazten nau".
Galbeteren aburuz, lehiaketa hauek euskarazko ekoizpenak bultzatzeko balio dute. Urtetik urtera aurkeztutako lanen kopurua ugaritu egin dela dio. "Kalitate oneko lan asko aurkeztu dira aurten". Proiektuak euskaraz egiten jarraitzeko asmoa du berak, ahal duen gehienetan. Hala ateratzen zaiola dio, euskaraz pentsatzen duelako, eta eguneroko bizitzaren zati handi bat euskaraz egiten duelako. "Barnetik sortzen zaizun proiektu bat, maitasuna jartzen duzun hori, zure hizkuntzan egitea iruditzen zait naturalena".
Gainera, hizkuntza gutxitu batean jarduteak ez duela zertan baldintzatu uste du Galbetek. Lana kalitatezkoa bada ez du inolako arazorik ikusten zabaltzeko orduan. "Filmetan azpidatziak jar daitezke, eta ez dago inolako arazorik".
Albizuren aburuz, hasiberriak ezagutzera emateko eta erakusleiho gisa aukera onak dira halako lehiaketak. "Egunerokoan euskaraz aritzen naiz, eta ez litzateke arraroa izango hurrengo proiektua ere euskaraz egitea". Gaineratu du film labur dezente egiten direla euskaraz, baina komunikabideetan ez dutela hainbeste oihartzun lortzen. Ikusleengana iritsi aurretik galtzen dira. "Sektorean dabiltzan euskaldunek sare bat osatu beharko luketela iruditzen zait".
Hirurek amesten dute egunen batean Donostiako Zinemaldian film luzeren bat aurkeztearekin. Azkoitiak argi du iraupen luzeko lasterketa bat dela dena. "Burugogorra izanda lortzen dira gauzak. Ikasteko eta gozatzeko gaude, azkenean".
@ Irabazleen film laburrak ikusi nahi izanez gero, bisitatu webgune hau: www.euskarazbizinahidut.org.
Inoiz arraunean egin gabe sartu zen Edu Mugertza (Eibar, 1957) Zarauzko Badok 13 elkartean, izatez arraunlari beteranoen taldea bada ere. Egunotan, buru-belarri dabil bihar egingo den Gipuzkoa Kostalde Baleadaren antolaketan. "Orain dela bospasei urte...
Gipuzkoako Batzar Nagusiek udal ordezkarien gehienezko soldatak zehaztu dituzte. 90.000 euro kobratu ahal izango dituzte urtean. Imanol Lasa Gobernantza eta Gizarte Komunikazio diputatuak eman du foru dekretuaren berri osoko bilkuran. Lasak nabarmendu...
Kortxoenea zabalik mantentzen ari diren guztien artean, mugimendua elur bola bilakatu zuen pertsona oharkabean pasatzen ari da kronika, txio eta atxikimendu zerrendetan. Tabakalerako inaugurazioa boikotatu eta inside job bat eginaz Pottors ta Klito pr...
Euskal Herriko I. Sagardo Txapelketa Herrikoia antolatuta, aspaldiko amets bat beteko dute; hala dio Unai Agirre Gipuzkoako Sagardogile Elkarteko kideak (Hernani, 1975). Bihar jokatuko da Azpeitiko Berdura plazan, 20:30ean. Gipuzkoako Sagardogile Elka...
Epilepsia "gai tabua" dela uste du Mireia Centeno Gipuzkoako Epilepsia Elkarteko psikologoak (Zumaia, 1985), eta informazio faltak diskriminazioa sortzen duela; adibidez, eskolan. Egoera horri aurre egiteko garatu dute Elkar Ezagutzen proiektua. Gaixo...
Europako Mugikortasun Astearekin bat egin dute Gipuzkoako zenbait herritan. Hilaren 16tik joan den asteartera arte, askotariko ekintzak egin dituzte lurralde osoan. Anoetan, berrehun lagun baino gehiago batu dira bidegorrietatik egindako Bizibira ibilbidean; Tolosan, bizikletak konpontzeko aholkuak jaso dituzte haurrek —irudian—; eta Hondarribian, haur eta gazteentzako ginkana egin dute. Donostian ere jarduera ugari izan dituzte: besteak beste, 12 kilometroko bizikleta martxa batean parte hartu dute 800 ikaslek eta 70 irakaslek.
Errutinara itzultzeko egunek mikatzetik asko izan ohi dute ume jaioberri baten sendian. Samuel Prada Valle haurraren familiarentzat joan den irailaren 1a nola hala hasi bazen ere, egun hura irribarre gozoz oroitzen dute orain, euren bizitzetako eguteg...
