Gure ahalmen ekonomikotik haratago bizi ginela nahiko era didaktikoan azaldu izan digute politikari setatiek aspaldian. Lehengoan zigala batzuk berdintzea egokitu zitzaidan bazkari batean, eta, argazkia atera ondoren, negar zotinka agurtu nituen, berriz nire platerean krustazeorik ikusiko ez dudalakoan. Matraka guztiaren ondoren, jadanik murrizketen kontua nahikoa barneratua baitaukat. Ez nik bakarrik: Siriako erregea lantaldean mozketa bortitz samarrak egiten dabil, dirudienez. Eta zezenketen industriak gerrikoa hainbeste estutu du, ze batzuk begi batekin toreatzen ere hasiak dira.

Ikusmenik gabe zezenaren aurrean jartzea austeroa bada, zer esanik ez entzumenik gabe musikan aritzea. La Oreja de Van Gogh-ekoak lehenengo aldiz irratian entzun nituenean gogoan dut "hara, belarri bakarrarekin ariko dira, eta orduan ez dira hain txarrak ere" pentsatu nuela. Gero telebistan ikusi nituen, eta desengainaturik taldekide bakoitzak bi aza hosto eder asko zeuzkala egiaztatu. Nireak baina askoz zorrotzagoak, ziur aski, han eta hemen ibiliak baitira kantari, kate luzeko Xabier Saldias-ak balira bezala. Horregatik, Eusko Jaurlaritzak dirutza emango die Euskadi marka txit erakargarria munduan barreiatzeagatik: 150.000 euro, murrizketak murrizketa. Hogeita hamar mila buruko, hamabost mila belarriko. Kontulariarekin kontsulta egin beharko nuke, baina uste dut lehengo astean ez nuela horrenbeste irabazi.

Taldekideetako bat Alderdi Sozialistako buruzagi historiko baten semea izateak ez dit askorik axola, eskandaluari immunea bainaiz Txiki-txikitatik. Atzerrira esportatuko ditugun balio musikalek askoz gehiago kezkatzen naute. Gutaz bigunak eta azukretsuak garela pentsatzea nahi al dugu? Lelo berberak behin eta berriro era ezin nekagarriagoan errepikatzen ditugula? Eta askoz beldurgarriagoa dena: Euskadin neskak biziki ederrak eta mutilak itsusi amorratuak garela pentsatuko al dute? Hala gertatzen bada, matxo italiar eta argentinar gogaikarriz beteko zaizkigu laster asko bazterrak…

Gure musikarien balio unibertsalak zabaltzen hasita, nahiago nuke Mikel Kazalisen kasta harrigarria diruz lagundu. Bestela, Mursegoren erokeria gozoak lau haizeetara ezagutarazi. Edota Sirius Magmaren ahalmen erotikoaz mundu osoa busti. Grammy-rik eta ez genuke eskuratuko seguru, baina behintzat txepel famarik ere ez ligukete egotziko. Hala ere, gure balioak zeintzuk diren eta nork ondoen islatzen dituen erabakitzeko osoko bilkura bat egingo balute, mokokada odoltsu samarrak ikusiko genituzkeelakoan nago. Eta Begoña Ameztoi eta Joxe Mari Olasagasti metro gutxitan bizi diren ekosistema batean, horrek ez dirudi harritzekoa ere.

"Egungo egoera hau garai erabakigarria da Gipuzkoan bizikleta etorkizuneko garraiobide gisa sustatzeko". Hala deritzo Kalapie Hiriko txirrindularien elkarteak, egungo krisi egoeraren harira elkarteak egin berri duen gogoetan jakitera eman duenez. Kala...

Herriz herri odola jasotzen profesional talde bat aritzen da. Gipuzkoako Odol Bankuko langileak dira denak, 60 lagun guztira. Tartean daude erizainak, medikuak, administrazio langileak eta odola garraiatzeko ibilgailuen gidariak.

Odolaren %55 plasmak osatzen du. Likido garden eta horixka da. Odolaren %45, berriz, zelulak dira. Horien artean globulu gorriak, zuriak eta plaketak daude. Gipuzkoako Odol Bankuan osagaiak banatzen dira, beharraren arabera erabiltzeko.

Erizain batzuen ekimenez sortu zen Gipuzkoako Odol Emaileen Elkartea. Orain dela 47 urte izan zen hori. "Ordura arte norbaitek odola behar izaten zuenean, senitartekoek ematen zuten normalean", kontatu du Sabin Urzelaik. Odol Bankuko sendagilea eta elkarteko lehendakaria da. Gaineratu duenez, senitartekoen faltan, "odola erosi eta ospitalera eraman behar izaten zen". Garai hartan, ordea, Espainiatik jende asko etorri zen Euskal Herrira lanera, eraikuntza arlora eta industriara, eta "erizain batzuk ohartu ziren haiek ez zutela ez senitartekorik, ez dirurik, odola lortzeko". Izan ere, "garai hartan tuberkulosi asko zegoen, eta torax ospitalean jende asko zegoen odol faltan, dirurik eta senitartekorik gabe". Egoera hartan "erizainak beraiek hasi ziren odola ematen, eta baita beraien lagunekin antolatzen ere, odola lortzeko".

Gipuzkoan zehar lehendik ere bazegoen odola ematen zuen jendea, Urzelairen esanetan: "Esaterako, emakume batek haurra izan eta odola galtzen zuenean, beti zegoen norbait odola emango zuena; odol emaileak bazeudela, alegia". Baina ez zeuden ondo antolatuta, sakabanatuta baizik. "Hala sortu zen odol emaileen elkartea. Pixkanaka, herri guztiak elkartzen joan ziren, eta lauzpabost urtetan elkartea probintzia osora zabaldu zen". Elkartea eratu, eta herri bakoitzean ordezkaritza autonomoak sortu ziren. Gaur egun ere hala jarraitzen dute: "Gu gara erdigunea, baina herri bakoitza bere erara antolatzen da, eta Odol Bankutik odola ateratzera joaten garenerako, dena prest izaten dute".

Egituran hainbat aldaketa

Alde batetik, Odol Bankua dago; bestetik, Odol Emaileen Elkartea. Odol Bankuan sendagileak, erizainak, gidariak eta administratiboak daude: profesionalak dira guztiak. Odol Emaileen Elkartean, berriz, lan boluntarioa egiten dute denek. 1982 arte Odol Bankua Odol Emaileen Elkartearen barruan zegoen. Ordutik, ordea, hainbat aldaketa izan da egituran. Izan ere, garai hartan odolaren osagaiak banatzen hasi ziren eta, beraz, prozesua konplexuago bihurtu zen. Hies kasuak agertzen ere hasi ziren. Horregatik, Odol Bankua elkartetik kanpora atera, eta hainbat erakunderen esku gelditu zela azaldu du Urzelaik: "Patronatu bat osatu zuten Gipuzkoako Foru Aldundiak, Insaludek (gaur egun Osakidetza), Eusko Jaurlaritzak eta Odol Emaileen Elkarteak".

2005era arte gisa horretan jarraitu zuten. Orduan, patronatua fundazio bihurtu zuten, eta hango lehendakaria Osakidetza da ordutik: "Gauza bera da, baina orain jabea edo presidentea Osakidetza da. Hierarkikoki, Odol Bankua Osakidetzaren barruan dago. Ez gara Osakidetza, baina kanpotik begiratuta hala garela esan daiteke".

600 boluntario, ezagun bat

Gipuzkoako Odol Emaileen Elkarteak 600 boluntario ditu, eta horien lana "asko nabaritzen da". Herrietako ordezkarien lana ere oso garrantzitsua dela deritzo Urzelaik: "Ordezkaria langilea izatea, giroa sortzen jakitea… gauza horiek garrantzitsuak dira. Ez da odola ematea bakarrik; hala izan behar luke, baina giroak asko laguntzen du, eta Gipuzkoako giroa oso ona dela uste dut". Ordezkari asko ia hasieratik daude elkartean, "40 urte daramatzate askok". Hala ere, "zorionez" orain arte ez da arazorik egon ordezkoak aurkitzerakoan.

Urte hauetan guztietan, elkarteak eta bankuak hartu du bisitari ospetsurik ere: "1969an Christian Barnard zirujaua elkartean izan zen. Berak egin zuen gizaki bati egindako aurreneko bihotz transplantea". Bisita liburuan esker oneko hitzak utzi zizkien.

Ofizioz, txokolategilea; zaletasunez, berriz, argazkilaria, idazlea, irakurlea… Eta jakin-nahiz betetako pertsona: "Jakin-nahiak eman dit bizitzeko indarra eta ilusioa", dio. Txokolateak egin du ezagun Joxe Mari Gorrotxategi (Tolosa, 1929), jaioterrian, Euskal Herrian nahiz nazioartean.

Familiako obradorea txikitatik ezagutu zuen, eta bertan hasi zen lanean, aita maisu zuela, 14 urterekin. Garai zailak ziren, gerra ondorengo errazionamenduari loturikoak, eta horrek ezinbestean baldintzatzen zuen txokolategileen lana. "Espainiako Gobernuak azukrea, kakaoa eta irina neurtuta banatzen zigun, eta txokolatea osagai kantitate berekin egitera behartuta geunden guztiak. Garai hartan, txokolatearekin soilik aurrera egitea zaila zen, eta, horregatik, beste askoren moduan, argizaria ere egiten genuen", azaldu du.

Tolosako Kale Nagusian zegoen obradore zaharra. "Beheko solairuan, denda eta txokolatea egiteko alokatutako mandoak eragiten zuen harria genituen; lehenengo solairuan, garai batean herriko jauntxoak jokoan egitera joaten ziren jangela zegoen; bigarrenean, logelak, eta hirugarrenean, obradorea. Azken solairuan zegoen, suteren bat gertatuz gero eraikin osoa ez erretzeko". Errazionamendu garaia amaiturik, Donostian, Miarritzen (Lapurdi) eta Iruñean izan zen Gorrotxategi, txokolatearen inguruko jakintza handitzen. "Gehiena Katalunian ikasi nuen, Sabat maisu handiaren gozogintza eskolan; oinarrizko jakintza banuen, eta txokolatearen mundua txikitatik izugarri maite nuenez, gehiago jakiteko ilusioz nengoen beti". Eta, horrela, pixkanaka, txokolategile handienen pare jarri zen tolosarra.

65 urte zituela, ezbehar handi batek bultzatuta, obradorea seme-alaben esku utzi zuen. "Benidormera [Herrialde Katalanak] oporretan gindoazela istripua izan, eta Mirentxu emaztea hil zitzaidan; kolpe handia izan zen niretzat, eta pixka bat urruntze aldera, Alemaniara joateko erabakia hartu nuen, garai hartako txokolategintza eskolarik onenera".

Urte hauetan guztietan, txokolategintza eta gastronomiako liburuen bilduma itzela osatu du. Haren liburutegian, halaber, hark idatziriko Historia de la Confitería Vasca (Euskal gozogintzari buruzko historia) liburuaren bi liburukiak ere badira, noski. "Jose Miel Barandiaranek proposatu zidan liburua egiteko; jakintza ugari nuela arlo horretan eta nekien guztia liburu batean jasota geratzeak merezi zuela esan zidan. Juan Garmendia Larrañagak idatzi zidan hitzaurrea". Geroago, Tolosako babarrunaren inguruko liburua ere idatzi zuen. Liburu horien aldamenean gordetzen ditu bai gastronomian, bai eta txokolategintzan lortuak dituen sari, aipamen eta izendapenak ere, hala nola Munduko Gozogintza Lehiaketan zilarrezko saria, Felix Mokoroa Gastronomia Ikerketan aipamen berezia, Gastronomiaren Euskal Kofradiaren Eguzki Lora saria, Euskal Gastronomiaren kide izendapena eta Eusko Jaurlaritzak ematen duen Euskadi Turimo saria.

Argazkigintzaren amuak ere oso gazte zela harrapatu zuen. "Ikusten dudana nolabait etorkizunerako gordeta geratzea interesatu izan zait beti. Gainera, une, leku edota pertsona bat ikusita, hor argazki bat dagoela antzemateko dohaina izan dut". Argazki kamerarekin ere maisu dela esan behar, eta horren erakusle irabazi dituen sariak. Haren argazkiez gozatzeko aukerarik izan dute, gainera, tolosarrek, 400 argazki jarri baitzituen erakusgai duela lau urte.

Politikan eta kulturan ekarpena

1961. urtean politikarekin jolasten ere aritu zen, Tolosako Udalean zinegotzi izan baitzen. "Abertzalea naiz, baina ez naiz inoiz alderdi batekoa izan. Udaletxean egon nintzen garaian, nire asmoa tolosar guztientzat lan egitea zen". Diputatu izateko ere proposatu zuten, baina "beldurtu" egin zuen ideia hark, eta ez zuen onartu. Zinegotzi zela, euskarazko haur eskola eta txistu eskola jarri zituen martxan, eta kale garbitzaileei soldata igotzea lortu zuen.

Asko irakurri du Gorrotxategik Euskal Herriko historiaz, eta "oso ondo" ezagutzen du. "Jakinduria horrek gure herriarekiko dudan maitasuna areagotu dit". Kultur munduarekin ere lotura estua izan du, eta Jose Inazio Telletxea, Jose Miel Barandiaran, Antonio Maria Labaien, Jorge Oteiza, Mikel Laboa, Juan Inazio Uria, Ixaak Lopez Mendizabal eta Fernando Larruquert sortzaileekin ikusi ahal izan da maiz. "Lagun onak ditut, eta asko irakatsi didate, batez ere, gauzak garbi esaten; beti laguntzeko prest azaldu zaizkit".

Bizitzan antzeztea egokitu zaizkion askotariko rolen artean, toreatzailearena ere bada, eta El Cordobés eta besterekin batera aritutakoa da zezen plazan. "Beti zezenaren aurrean jartzen nintzen, baina, kapoterik eta horrelakorik gabe, oso arina bainintzen. Sokamuturra eta pattar-zezena oso gogoko nituen, eta aitak obradoretik irteteko baimena ematen zidan horietan parte hartu ahal izateko".

Garrantzi berezia dute argazkiek, liburuek, sariek… bizitzaren oroitzapenek Gorrotxategirentzat. "Gure jatorriak, historiak eta kulturak beti izan dute pisu handia nigan, baina unibertsalizazioarekin, geroz eta gutxiago inporta zaio jendeari zer izan garen; balioak galtzen ari dira". Orduak irakurtzen ematen ditu gaur egun, eta gogoetari ere tartea gordetzen dio: "Orainaz, etorkizunaz, egungo egoeraz pentsatzen dut, baina ez diot garrantzi gehiegirik ematen, pertsona bakoitzak bere unean unekoa bizitzen duela uste baitut". Duen adinera dagoen moduan iristeko formula "gorrotorik inori ez izatea, bizitzaz ahal den gehien gozatzea eta txokolatea jatea" dela dio, "txokolatea oso osasungarria baita".

Aurten, oraingoz, ez doa oso ondo". Halaxe esan du Marian Izagirre Aizpeoleak (Errenteria, 1968), Txernobyl Elkarteko presidenteak, eta urtero legez Txernobyl ingurutik haurrak ekarri ahal izateko azaroan abiatu zuten kanpainaz mintzo da. "Urte hau ez da oso ongi abiatu; egia esan behar da. Lehengo urtean ere krisian geunden, baina, hala ere, 59 adingabeko gehiago gonbidatzea lortu genuen", azaldu du. Aurten, ordea, "gehiago" kostatzen ari zaiela onartu du: "Oraindik familia berri gutxi ditugu, eta horrek haur berri gutxi esan nahi du". Alegia, programan parte hartu nahi duten haur batzuk Euskal Herrira etortzeko aukerarik gabe uztea.

Krisiaz gaindi, ordea, Txernobyl inguruko haurren beharrek hor segitzen dute. "Osasunaren Mundu Erakundeak eta Nazio Batuen Erakundeak esaten dute haur hauek kutsatuta dagoen eremutik atera behar dutela, eta toki garbi batean egon behar dutela, janari garbia janez. Adituek diote lau, bost edo sei uda eremu horretatik kanpo bizitzeak modua emango diela heldu osasuntsu moduan garatzeko. Eta hori da gure lanerako oinarria", azaldu du Izagirrek. 1996az geroztik ari dira Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako familietara Txernobyl inguruko haurrak bideratzen. Iaz, esaterako, 262 adingabek Euskal Herrian igaro zuten uda —horietatik 178k, Gipuzkoan—. Izagirreren etxean, esaterako, Ukrainako bost haur batzen dira udan. Ukrainako bi haur adoptatuta dauzka; ikasketak direla medio, Ukrainako beste adingabeko bat etxean bizi du, eta haren bi senide udan harreran hartzen ditu.

Hain justu, besteak beste haurren osasunaren inguruko kezkak bultzatu zituen Itziar Ibañez (Andoain, 1944) eta haren senarra haur bat harreran hartzera: "Arduratu egiten zaitu munduan osasun arazoak dituzten edo oso baldintza txarretan bizi diren hainbeste haur daudela ikusteak". Arrazoi hori zela medio, lehendik hainbat haur besoetako hartu zituzten, "baina, beti, apur bat urrutitik. Ezin genuen haurrik harreran hartu: lan egiten genuelako, nire ama zaintzeko ardura nuelako...". Erretiroa hartzearekin batera sortu zitzaien aukera. "Irratian egiten ari ziren eskaera entzun eta pentsatu genuen: 'Hau da garaia'".

Kezka apur batekin jo zuten, ordea, Txernobyl Elkartera. "Gure kezka zen erretiratuak ginela biok, bagenuela adin bat, eta pentsatzen genuen, akaso, baztertu egingo gintuztela". Ez zen, ordea, hala izan. Aurtengo udan, laugarren urtez, etxean izango dute Dima: 10 urteko mutikoa. "Gure kasua oso-oso positiboa izan da. Gainera, epe luzerako zoriontasuna da; poztasun handia ematen du". Areago, bikotearen barnean "batzeko" ere balio izan diela uste du: "Etorri aurretik antolatu egin ginen, biok inplikatzeko, eta horrek biok batzeko ere balio izan du".

Berme guztiekin

Familiek, haurrak harreran hartu ahal izateko, ez dute baldintza zehatzik bete behar. Honela azaldu du Izagirrek: "Haur bakoitzak bere beharrak ditu, eta elkarteak, behar horien arabera, familia egokia bilatzen dio". Izan ere, familia guztiek egin dezakete ekarpenen bat: "Denbora eskaini dezakete batzuek; beste batzuek, gaztetasuna, jolastu ahal izateko etxean haurrak izatea, beste batzuek arreta... Hala, haur bakoitzaren beharrak eta familiak egin dezakeen ekarpena uztartzen saiatzen gara".

Eta uztarketa horretatik harremana sortzen da. Ibañez, esaterako, iaz Ukrainan izan zen, elkarteak Aste Santuan urtero antolatu ohi duen bidaian. "Txernobylgo leherketaren 25. urteurrena zenez, berezia zen. Han egon ginen haurraren familiarekin, ingurua ikusi genuen, haurrek eskutik helduta eskola erakusten ziguten...". Eta udako hilabeteek, Ukrainarako bisitek zein telefono deiek lotura estua sortzen dute, apurka. "Orain, telefonoz hitz egiten dugu. Eta euskaraz, gainera". Lehen urtean zalantza izan bazuten ere, euskararen aldeko hautua egin zuten Ibañezen etxean: "Orain gure komunikazio modua euskara da".

Familiek zein haurrek jasotzen duten babesa eta aholkularitza ere azpimarratzen dituzte: bai programan sartu aurretik, baita ondoren ere. Xedea, harrera "ongi" joatea: "Ongi joateak esan nahi du haurra gustura egotea, familia gustura egotea eta berriz egitea", adierazi du Izagirrek. Berriz egiteak modua ematen baitu urte osoan erradiazioa jasaten duten haurrak osasuntsu hazteko.

Txernobylgo zentral nuklearraren leherketak kalte egindako Ukrainako bi eremutatik ekartzen dituzte haurrak: batzuk Kiev hiriburuaren ingurutik eta besteak landa eremutik, "baina, betiere, Txernobylgo ziurtagiria duten haurrak dira". Alegia, erradiazioak eragina duen eremuetan bizi direla ziurtatzen duen agiria duten adin txikikoak dira. Izan ere, Txernobyl Elkarteak berme guztiekin egiten du lana: "Beharra duten haurrak bakarrik etortzen dira".

Ibañezen arabera, bi eremu horietako errealitatea ere ezberdina da. "Haur batzuk hiriburuaren inguruan bizi dira: baldintza txarretan dauden herriak dira. Baina, landa eremukoak are baldintza txarragoetan bizi dira. Batez ere lurrak ematen dietenetik bizi dira, ez daukatelako besterik. Baina kontua da lurreko produktuek kutsatuta egoten jarraitzen dutela. Biziraupen kontua da".

Legezko epeak amaitu bitartean familia berrien bila jarraituko dute. Eta eurekin harremanetan jartzeko bideak, zabal-zabalik dituzte: 670-41 90 78 telefonora deituta, edo chernobil@asociacionchernobil.info posta elektronikora mezu bat idatzita. Informazio gehiago nahi izanez gero, sarean http://asociacionchernobilelkartea.blogspot.com helbidean ere lor daiteke. Helburua: ilusio eta behar hori duten Txernobyl inguruko haurrak aste batzuez handik atera eta osasuntsu hazi ahal izateko aukera eskaintzea.

Gipuzkoako Odol Emaileen Elkartearen webgunean hainbat informazio dago. Besteak beste, odola eman daitekeen herri guztien zerrenda, urte guztiko hitzorduekin. Hainbat argibide azaltzen dituen bideoa ere zintzilikatu dute.

• www.donantesdesangre.com/gipuzkoa.

Odol emailea izateko adin tartea 18 eta 65 urte artekoa izan da urte askoan. Tartea zabaltzea erabaki dute, ordea. Hala, 70 urtera arte odola ematen jarraitzeko aukera dago. Baldintzak, osasunez ondo egotea eta botikarik hartzen ez egotea. Gero eta ge...

Zizurkil

Hamargarren aldiz, Blues Jaialdia ospatuko dute bihar gauean Zizurkilen. Aurtengoa, ordea, berezia izango da. Agertoki batean egin beharrean, taldeek herriko hainbat tabernatan eskainiko baitituzte kontzertuak. Emanaldi batetik bestera, metro gutxiko distantzia egonik, eta kontzertuen ordutegiak ezberdinak izanik, entzuleek kontzertu batetik bestera mugitzeko aukera izango dute, gainera.

Gaueko lehen saioa Atxulondo tabernan izango da, 22:30ean. Bertan, Markos Untzeta trio taldeak kontzertua eskainiko du. Mississippi da Untzetaren azken lana, eta blues, gospel eta country doinuak dira bertan nagusi. 45 minutu geroago, 23:15ean leku berean, Xabi eta Pettiren —irudian— txanda izango da. "Arima bikiak" dira Xabi eta Petti, eta ezin hobeto ulertzen dute elkar agertokiaren gainean. Iazko abenduan kaleratutako Xabi ta Petti diskoan, country eta blues kantuen bertsioak moldatu zituzten. Xabik eta Pettik elkarrekin egindako lehen lana da hori.

00:15ean, Egarri tabernara zabalduko dira blues doinuak. Bertan, Nico Wayne Toussaint Band taldeak joko du, aho-soinua eta ahotsa oinarrian dituen taldeak. 2009. urtean kaleratu zuen azken lana, Blues entre les dents. Egun, hurrengo lana prestatzen ari da.

Ordu eta laurden geroago, 01:30ean, Pasus tabernan Los Mighty Calacas taldearen emanaldia izango da. Mexiko eta Galizia artean ernetako taldea da The Mighty Calacas: blues, soul, funk, surf eta groove musika estiloetan oinarrituriko taldea.