San Sebastian eguna

Donostia, Azpeitia

San Sebastian eguna da gaur. Urtarrilaren 20a. Egun handia Donostian eta Azpeitian. Danbor hotsak gauerdian hasi ziren, eta ordutik ez dute etenik izan. Helduei lekukoa hartuta, ordea, haurren eguna da bereziki gaurkoa.

Danborrak hartuta, 4.906 haur izango dira gaur Donostiako kaleetan. Eguerdian Alderdi Ederretik Gipuzkoa plazarako bideari ekingo diote 45 ikastetxetako 52 konpainiek —zazpi ikastetxek bina konpainia osatzen dituzte—. Aurten haurren danborradako ohorezko karguak San Alberto Magno eta Deutsche Schuleko haurrei egokitu zaizkie. Errekalde Gastronomia elkarteko ikaslea izango da, berriz, Danbor Nagusia.

Aurten berritasun bat izango da, gainera: desfilean joan ohi den karrozan, 1813. urteko emakumeek zituzten langintzak irudikatzen dituzten lau bikote joango dira, Bella Easo eta haren bi damekin batera.

Azpeitian ere egun osoko egitarauaren barruan ospatuko da haurren danborrada. Ikasberri ikastolako eta Karmelo Etxegarai eta Iraurgi ikastetxeetako 600 haur inguruk hartuko dute parte. Itsasi dantza taldeak eta Juan Antxieta Musika Eskolako kideek ere hartuko dute parte. Hamar talde izango dira, orotara. 12:30ean Aranetik eta Artzubitik irtengo dira talde horiek. Aurtengo karroza, Rebeka Larrañaga azpeitiarrak diseinaturikoa da.

Ikasleek euren hurbileko ingurunean hondakin gutxiago sortzeko kanpaina bat jarri du abian San Marko mankomunitateak. Errenteriako sei ikastetxetan hasi dute kanpaina hori, eta, apurka-apurka, mankomunitatearen barruan dauden hamar udalerrietako esko...

Antzerkira doazenen beldur handiena izaten da aktoreren bat hurbiltzea eta oholtzara ateratzeko agintzea. Horregatik egoten dira hutsik antzokietako lehen ilarak: ikusleak ikusle izan nahi du, eta ez besterik. Gasteizko Yokerendan antzerki taldeak, ordea, irauli egiten ditu oholtzaren alde bateko zein besteko rolak Mugarik Gabe gobernuz kanpoko erakundearekin batera antolatzen dituen antzerki foroetan; aurreko ostiralean Tolosako kultur etxean izan ziren.

Ikusleak dardarka jartzen dituen esaldi batekin hasi du emanaldia Blanka Ruiz Arrugaeta begiraleak (Gasteiz, 1980): "Orain, egunerokoan gertatzen diren hainbat egoera erakutsiko dizkizuegu, eta laguntza eskatuko dizuegu horiek aldatzeko".

Hasteko, pertsonaiek euren burua aurkeztu dute. Ohiko pertsonak dira, ohiko arazoak dituztenak: batek arratsaldez egiten du lan; besteak Tolosan bizi nahi du; eta beste batek EGA gainditu nahi du behingoz. "Ea pertsonaia hauen desio eta zailtasunekin bat egiten dugun, gero lagundu nahi izango diegu eta", zehaztu du Ruiz Arrugaetaren lankide Oihan Martirenak (Tenerife, Kanaria uharteak, 1983).

Pertsonaia horien artean daude Mari eta Iñaki bikotea; neska dantzaria da lanbidez, baina lan eskaintza bati uko egingo dio Iñakirekiko erru sentimenduek bultzatuta. Antzerkian zehar xantaia emozionala, sexu jazarpena, beldurra eta kontrola ikus daitezke pertsonaien arteko harremanetan. Amaieran, galdera argia egin die Ruiz Arrugaetak ikusleei: "Horrelako egoerak gertatzen dira?". Publikoaren erantzuna baiezko borobila da.

Orain ikusleen txanda da: antzerkitik zer aldatuko luketen galdetuta, orotariko erantzunak eman dituzte publikotik. Proposamen bakoitzaren ostean, galdera berbera: "Nahi duzu zuk zeuk probatu?". Gehienek nahi dute: emakume batek Mariren rola hartu du, eta argi eta garbi esan dio Iñakiri nahiago duela lanean segitu; gizon batek, berriz, lagunei kontra egin die, sexu jazarpen kasu bat saihesteko.

Antzerki foroak, funtsean, Zapalduen Antzerkia deritzon metodo batean du oinarria. "Antzerkia egiteko daukagun gaitasun natural hori gizarte aldaketarako berreskuratzea da helburua", azaldu du Martirenak.

Gipuzkoan egin duten hirugarren saioa da Tolosakoa: aurretik Zarautzen eta Arrasaten egon dira. "Hemen ez badugu aldatzen, bizitza errealean ere ez dugu aldatuko", esan zien Ruiz Arrugaetak Zarauzko saioan zeudenei. Hain zuzen, hori da Zapalduen Antzerkiaren funtsa: egunerokotasunean gertatzen diren egoera bidegabeak aldatzen ikastea. Oholtza segurtasun esparru egokia izan liteke errealitatean kosta egiten diren jarreren entseguak egiteko.

Publikoko norbait bere proposamena antzeztera ateratzen denero, bide berritik egiten du aurrera antzerkiak, istorioa noraino hel daitekeen ikusteko. Hala adierazi du Martirenak: "Beti jokatzen duzun bezala jokatu ordez, saia zaitez zerbait desberdina egiten, eta ikusi zein ondorio izan ditzakeen. Hori da ideia". Ruiz Arrugaetarentzat, norbere botereaz jabetzea da asmoa: "Denok gara aktoreak, akzioaz jabetzen garelako, eta hortik errealitatean eragiteko gai garelako".

Zapalketak atzematen

Berez, Hego Amerikatik datorren korronte bat da Zapalduen Antzerkia; Augusto Boal antzerkigileak sistematizatu zuen, 1960ko hamarkadan. Ruiz Arrugaetak azaldu duenez, antzerki soziala egiten zuen aurretik Boalek: "Behin, langileen matxinada bat antzeztu zuen Brasilgo MST Lurrik Gabekoen Mugimenduko kideen aurrean. Nekazariei ederra iruditu zitzaien, eta aktoreei proposatu zieten benetan armak hartzeko eta matxinada gidatzeko". Aktoreak zer erantzun jakin ezinik gelditu ziren, eta hura antzerkia baino ez zela azaldu behar izan zieten nekazariei: "Orduan, nekazari batek esan zuen: 'Beraz, antzezlanean aipatzen duzuen isuritako odol hori geurea izatea nahi duzue, eta ez zuena'. Hor aldatu zen Boalen pentsaera, eta erabaki zuen ez zuela ezer antzeztuko bere kontura egingo ez zukeena".

Ruiz Arrugaetak eta Martirenak Bartzelonan izan zuten korronte horren berri, eta "apurka" ari da Euskal Herrian zabaltzen. Mugarik Gabe GKEaren eskariari jarraiki prestatu dute Yokerendan taldearekin genero indarkeriari buruzko foroa, baina edozein zapalketa egoera lantzeko balio du haien dinamikak.

Zapalketa, ordea, ez da berdina leku guztietan, eta Hego Amerikako metodo guztiek ez dute balio Euskal Herrian, Ruiz Arrugaetaren hitzetan: "Europan, zapaltzaile eta zapalduen arteko bereizketa ez da horren argia, eta askotan barneratu egiten dugu zapaltzailea. Horregatik lantzen dira barruko zapaltzaileak bilatzeko teknikak".

Martirenak azaldu duenez, oso aberasgarriak izan dira orain arteko saioak. Publikoak azkar ahazten ditu lotsak, eta ekarpen asko egiten ditu: "Gertutik ukitzen gaituzten gaiak dira; gure inguruan ikusten ditugu egoera horiek, eta, askotan, aldatu nahi izaten ditugu. Jendeari horiek aldatzeko aukera ematen diogunean, eskertzen du, eszenan bada ere".

Bi sentsazio nagusirekin amaitzen dute ikusleek saioa: alde batetik, pertsonalak zirela uste zuten arazoak benetan arazo kolektiboak direla eta, bestetik, "gauzak alda daitezkeela". Hori uste du Ruiz Arrugaetak. Aretoan nahikoa entsegu egindakoan bizitza errealean berdin jokatzeko gai izatea nahi lukete bi begiraleek. "Proposamena hori da: errealitate zati bat ekartzea, denon artean manipulatzeko, eztabaidatzeko eta bueltak emateko. Baina, noski, errealitaterako balio behar du. Gure ekintza pertsonal eta sozialetarako baliagarri izan behar du; horrek ematen dio zentzua".

"Biotopoaren berezitasun nagusia, bat aukeratu behar balitz, haren balio geologikoa da". Hala uste du Gipuzkoako Foru Aldundiko Biotopoaren zuzendari zientifiko Asier Hilario geologoak. Deba eta Zumaia arteko zortzi kilometro luzeko itsas eremua eta l...

Hamalau hilabeteren buruan plazaratu dute Motxo arrantzontziak izandako istripuaren eta ondorengo erreskate lanen inguruko lehen txostena. Espainiako Sustapen Ministerioaren Itsas Istripu eta Gertaeren Ikerketa Batzorde Iraunkorrak egin du ikerketa, e...

San Marko mankomunitatearen kanpainan 66 ikastetxetako 2.814 ikaslek parte hartuko dute. 132 gelatan daude banatuta ikasle horiek guztiak.

Gizentasunaren aldaera larriena da. Gizentasun morbidoa duten pertsonen koipe maila normala baino askoz handiagoa da: %150 eta %200 artean, hain zuzen ere. Horrek asko handitzen du gaixotasun kronikoak eta arazo kardiobaskularrak izateko aukera. Gipu...

Nekazaritza kooperatiba batean egiten du lan, eta lanorduetatik kanpo ikus daiteke sona eman zion sega eskuan hartuta. Lagunarteko erakustaldiren batzuk egin ohi ditu oraindik ere Juan Manuel Erasunek (Aia, 1963), baina horiek gutxi dute garai bateko ...

Argaltasuna miresten duen gizartean geroz eta gehiago dira pertsona gizenak. Eguberrietan gehiegi jateagatik edo urte berrirako asmo baikorrengatik, asko dira garai honetan dietei eta argaltzeko metodoei ekiten dietenak. Kasu askotan, arrazoi estetikoek bultzatzen dituzte koipe eta litxarreriak alde batera uztera. Geroz eta pertsona gehiago dira, ordea, dietetara osasun arazoengatik jo behar izaten dutenak.

Donostiako Poliklinikak emandako datuen arabera, Gipuzkoako biztanleen %12ri diagnostikatu diete gizentasuna, eta %1ek —6.000 pertsona inguruk— gizentasun morbidoa dute, gaixotasun horren aldaera larriena.

Gehiegizko pisua eta gizentasuna ez dira gauza bera; bai, ordea, "gaixotasun berberaren maila desberdinak", Ana Elbusto (Paris, 1964) elikadura aholkulariaren arabera. "Medikuok gizentasuna gaixotasun gisa ikusten dugu beti", azaldu du. Izan ere, gehiegizko pisuak hainbat gaitz sorraraz ditzake; besteak beste, arterietako presioa handitzea, kolesterol altua eta bihotzekoa izateko arriskua.

Elbustoren arabera, gizentasuna ez dago heriotza gehien eragiten dituzten gaixotasunen artean, baina larritzekoa da eritasuna dutenen kopurua goraka doala etengabe: "Bi hamarkada daramatzagu fenomeno hori behatzen, eta, apurka-apurka, gomendagarria dena baino gehiago pisatzen dutenen kopurua handitzen doa".

Gehienetan, ohituren ondorio

Bakoitzaren bizi ohiturak daude gaixotasunaren oinarrian: elikadura desegokiak eta ariketa fisiko gutxi egiteak eragiten du gehiegizko pisua. "Ezin diogu errua genetikari bota; gizentzea progresiboa denez, ez dugu uste horrekin zerikusirik duenik. Bizitza estiloa da kontua".

Gizentasuna diagnostikatzeko, gorputz masaren indizea erabiltzen dute medikuek; pertsona bakoitzaren garaiera eta pisua neurtuz lortzen da hori. "Pertsona bat gizena dela esaten dugu bere indizea 25etik gorakoa denean. Normalena indizea 18,5 eta 25 artean egotea da, baina geroz eta gehiago dira 25etik gorakoa ematen dutenak", azaldu du aholkulariak.

Dena den, gehiegizko pisua soilik ez da nahikoa arrazoi gizentasuna diagnostikatzeko; pisu horrek pilatutako koipearengatik izan behar du. Koipe hori non dagoen ere bada kontuan hartu beharreko faktorea: "Pertsonaren gerria ere neurtu behar da, eta ikusi ea koipea bularrean eta sabelaldean pilatzen den. Halakoetan, gorputz masaren indize oso altua izan gabe ere, arriskutsua izan daiteke". Adinak ere badu zerikusia: zenbat eta zaharragoa izan pertsona, orduan eta kalte gehiago egin diezaioke gehiegizko pisuak.

Gizentasuna duten pertsonei, normalean, kaloria gutxiko dieta gomendatzen zaie, eta ariketa fisikoa egiteko aholkatu. Dena den, kasu batzuetan ez da nahikoa izaten horrekin: gizentasun larria duten pertsona batzuek kirurgia behar izaten dute. "1,60 metro neurtuta, 150 kilo pisatzen dituzten pertsonez ari gara", esan du Elbustok. "Dietarekin eta ariketa fisikoarekin, lortuko dugu haiek pisua galtzea. Hogei edo 30 kilo galduko dituzte, baina hala ere gehiegi pisatuko dute, eta beharbada osasun arazoak izaten segituko dute. Kasu horiek kirurgiarako hautagaiak izan daitezke".

Elbustok Donostian du kontsulta; bertaratzen diren gehienak osasun arazoengatik joaten direla azaldu du, baina badira bestelako arrazoiek bultzatuta joaten direnak ere. Gaixotasunak ez du gizarteko konnotazio negatiboa galdu, pertsona gizenak geroz eta gehiago izanagatik ere: "Pertsona gizen asko baztertuta sentitzen dira, esaterako, erosketak egin eta euren neurriko arropa politik topatzen ez dutenean. Horrek, batzuetan, elikadura nahasmenduak dakartza, esaterako, betekadaren nahasmendua. Kasu horietan, noski, ez da nahikoa nutrizio mediku bat egotea; jarraipen psikologiko bat ere egin behar zaie pertsona horiei". Gizentasunari garrantzia gehiago eman behar zaiola uste du: "Ez gaude arazo estetiko baten aurrean; osasun arazo bat da".

2010ean Kilometroak jaialdian erein zuten haziak jada eman du fruitua. Pasaia-Lezo Lizeoak Lezon eraikina egin du, eta eskolak hilaren 9an hasi bazituzten ere, etzi egingo dute inaugurazio ekitaldia. Horretarako, hainbat ekitaldi antolatu dituzte. Leh...