Iaz ibiltokietan erakutsitako lana etxean, bere herrian erakusteko parada izan du Roberto Lopez Etxeberria moda diseinatzaileak (Eibar, 1976), urtarrilaren 13tik otsailaren 5era haren lanak ikusgai baitaude Eibarko Portalean. Pozik dago erakusketa jar...

Gipuzkoako Ur Partzuergoaren webgunean begiratu besterik ez dago ikusteko asko falta zaiola Baliarraingo Ibiur urtegiari beteta egoteko. Betetzen hasi ziren unetik bertatik izan dira edukierari buruzko kezkak, eta ur gehiago jasotzeko beharra ikusten ...

Gipuzkoako biztanle bakoitzak, batez beste, 260 ur litro kontsumitzen ditu. 1980ko eta 1990eko hamarkadetan arduradunek aurreikusi zuten egun kontsumo hori 460 litro izango zela.

Musikaren eta aitak sortutako abestien bueltan hazitakoa da Joxean Urbieta (Zarautz, 1961), Imanol Urbieta musikagilearen semea. Oraindik ere, musikak betetzen dizkio eguneko ordu asko, Donostiako Xirula Mirula musika eskolako irakaslea baita. Bi hamarkada baino gehiagoan izan zuen afizioaren hasiera ere musikak markatu zion: pailazoaren lana, hain zuzen. Euskal Herriko hamaika txokotan ibili baziren ere, Kakax, Kokox eta Kirriki Zarauzko hirukoak inoiz ez zuen lanbide izan pailazoena: "Ez dut esango inprobisatu egiten genuenik, baina esperientziarik ez genuen, inork ez zuen antzerkia ikasi, eta hasieran ez genuen kobratu ere egiten", dio hastapenak gogoratuz. 1976 urte ingurua zen, eta hiru gaztetxo ziren: "Ez genuen gidabaimenik ere". Traste guztiak hartu, eta trenez eta autobusez joanda egin zuten herritik kanpoko lehen saioa, Errenterian.

Kirrikiren rola hartu zuen berak, taldeko azkarrenarena; gitarra joz eta kantatuz gozatzen zituen umeak. Pailazokeria handienak, berriz, beste bientzat izaten ziren beti: Kakaxentzat (Joxemi Lukas) eta Kokoxentzat (Koldo Carbonell). "Nahikoa klasikoak" zirela gogoratu du Urbietak: "Batek haria eramaten zuen beti, eta beste biek nahastu egiten zuten dena. Umeak azken horiekin identifikatzen dira, eta, beraz, ni ez nintzen gaiztoa, baina ezta sinpatikoena ere". Aldrebesena Kokox zen, eta hark bazuen mania bat, gainera: "Beti katiuska bat eraman behar izaten zuen: hanka batean oinetakoa eta bestean katiuska beti".

Zarautzen hasi, herriz herri ibili eta San Mames futbol zelairaino iritsi ziren 1998. urtean. Beren ibilbideko gauzarik "bitxiena" horixe izan zen, Urbietaren hitzetan: "Bai Euskarari ekitaldian parte hartu genuen. Hainbat futbol estadiotan egin ziren ekitaldiak, eta toki onena egokitu zitzaigun guri: San Mames. Izugarria izan zen". 38.000 lagun sartzen dira futbol zelai horretan. "Horrenbeste jende ez zegoen han, oholtzak ere tokia hartzen zuelako, baina sekulakoa izan zen".

Ez zioten beste batzuen bideari jarraitu, profesionaltasunerantz, baina telebistan ere atera ziren haien ibilerak noiz edo noiz, Txirri, Mirri eta Txiribiton pailazoen eskutik: "Piter Ansorena [Mirri] irakasle izan nuen musika eskolan, eta hark jakin zuenean gu ere pailazoen munduan genbiltzala, beraiekin elkarlanean aritzera animatu ninduen, eta, hala, telebistako saio batzuetan parte hartu genuen; haiengandik ikasi genuen zerbait".

Telebistako saioez eta Bai Euskarari ekitaldiaz gain, 1987ko Kilometroen jaia ere aipagarria da haien curriculumean. Izan ere, orain 25 urte Zarautzen ospatu zen Gipuzkoako ikastolen aldeko jaia, eta beraiek Kilometroen abestian eta grabatu zuten diskoan hartu zuten parte. Saltsaren erdi-erdian zeuden, izan ere: "Koldo [Carbonell], irakasletza ikasketak amaituta, Zarauzko ikastolan lanean ari zen, eta gure aita ere ikastolan ibilia zen. Parte hartzeko eskatu ziguten, eta guk baiezkoa eman genuen". Urbietaren aitak abestia egin zuen. Zerbait gehiago egiteko asmoari helduta, disko bat plazaratzea pentsatu zuten, eta herriko eta eskualdeko hainbat abesbatza eta musikari bildu zituzten. Kakax, Kokox eta Kirrikik, berriz, gidoi bat landu zuten abestitik abestirako haria eramateko elkarrizketen bitartez. Kilometroen egunean bertan, berriz, bizpahiru saio egin zituzten: "Zarauztarrak izanik eta hirurok ikastolan ibiliak izanda, animatu egin ginen; gainera, ikastolako aurreneko promoziokoa nintzen ni, Andoni Egañaren kurtso berekoa". Aurrez beste hainbat saio ere eginak zituzten beste herri batzuetako Kilometro, Ibilaldi, Herri Urrats eta halakoetan: "Halakoetatik beti deitzen ziguten".

Musika eskolan ernetako egitasmoa

Zarauzko Musika Eskolan irakasleen laguntzaile moduan zebilen hirukotea pailazo lanari ekin aurretik. "Santa Zezilia egunean, urtero zerbait ospatzearren, film bat eman eta gero, merienda egoten zen umeentzat", gogoratu du. Haurrentzako film egokienak, ordea, Walt Disneyrenak izaten ziren, Urbietak gogoratzen duenez; gaztelaniazko filmak guztiak ere. Eta horri buelta ematea bururatu zitzaien urte batean: "Filmak alde batera utzi eta beste zerbait egiteko, umeentzako antzerki bat prestatzea pentsatu genuen. Umeei pailazoak gustatzen zitzaizkienez, pailazoen saio bat prestatu genuen". Lau lagun elkartu ziren: Urbieta bera, Carbonell, Lukas eta Joxean Elola. 15-20 minutuko gidoi txiki bat zuen saio bat eskaini zuten. Handik hilabete batzuetara, herriko Santa Marina auzotik deitu zieten, saioa berriz egiteko, eta egin egin zuten. Zarautzen hiruzpalau aldiz errepikatu zuten, eta Errenteriako dei harekin hasi ziren herritik kanpora ere ikuskizunak ematen. Elolak, saio batzuen ondoren, utzi egin zuen taldea. Umorez gogoratzen ditu hasierak Urbietak: "Penagarri ibiltzen ginen, gauza guztiekin alde batetik bestera. Baina 16-17 urte genituen, eta adin horretan, dena aurrera!". Asteburuetan eta udan aritzen ziren haurrei irribarreak ateratzen. Ez, ordea, uda osoan: "Abuztua jai hartzen genuen, kar-kar".

Euskal Herrian euskaraz jarduten zuten pailazo gutxienetakoak ziren, gainera: "Garai hartan Kixki, Mixki eta Kaxkamelon, orain Txirri, Mirri eta Txiribiton direnak, eta gu, beste talderik ez zegoen euskaraz". Gaur egungo loraldirik ez zegoen artean, baina beraiek utzi aurretik ezagutu zuten gaurko Pirritx, Porrotx eta Marimototsen hasierako bertsioa; Takolo, Pirritx eta Porrotx, alegia: "Takolo eta Koldo [Carbonell] oso lagunak ziren. Haiek Lasarten zerbait egin nahi zuten, euskara indartzeko premia ikusten zutelako, eta gogoan dut gu ikustera etortzen zirela; animatu ziren eta begira noraino iritsi diren". Hala ere, Pirritx, Porrotx eta Marimototsen arrakastak inbidiarik ez diola sortzen dio: "Ikusten ditut, gustatzen zaizkit, lagunak ditut eta elkarrekin lan egin dugu, baina inbidiarik ez dut sentitzen. Momentu hartan sentituko nukeen, baina orain urrutitik ikusten ditut gauza horiek, oso urrutitik".

Uste du gaur ibili izan balira beste zerbait egingo zutela: "Haurrekin diskoa kaleratzea edo halakoren bat otuko zitzaigun, baina garai hartan ez genuen halakorik pentsatu ere egiten. Orain, Pirritxek eta hauek urtero bat ateratzen dute. Guk ikuskizuna egiteko baliatzen genuen musika; haiek ikuskizunaz baliatzen dira diskoak eta bestelakoak saltzeko. Beste mundu bat da". Ondo pasatzea zen hirukotearen helburua, "eta haurrak ordubetez aho zabalik edukitzea begira; hori da pailazo batentzat benetako arrakasta".

Gipuzkoako urtegiak urtebeteko euri eskasiari aurre egiteko prest daude, eta lehorteak bi urte iraun beharko luke arazo larriak sortzeko. Goialdeetan dauden auzo eta gune jakin batzuk kenduta, lurralde osoa urez hornitzeko ahalmena dute. Banaketa kalitatea ziurtatuta egon arren, ordea, saneamendua eta erabilera murriztea dira, orain, lurraldeko baliabide hidrikoak ondo kudeatzeko erronkak.

Bederatzi urtegi daude Gipuzkoan, lurralde osoan barreiatuta. Horietatik bik, gutxi gorabehera populazioaren erdiari ematen diote zerbitzua: Añarbek eta Endarak. Txingudi, Oiartzualde, Donostia eta Buruntzaldeko hainbat herritara iristen da horietako ura. Biak, ordea, lur sailez Nafarroan daude: Irun eta Hondarribia Lesakako Enararekin lotuta daude; gainontzekoak, berriz, Aranoko Añarben.

Gipuzkoako ur sareko beste zazpi urtegiek ezaugarri ezberdinak dituzte, besteak beste, tamainari eta xedeari dagokionez. Esaterako, Ataungo Lareo urtegiko ura 1.500 pertsona inguruk soilik jasotzen dute, eta xedea Agauntza ibaiaren "emari ekologikoa bermatzea" da, Gipuzkoako Foru Aldundiko Ur Unitatearen buru Patxi Tamesen arabera. Besteek, berriz, bestelako tamaina eta betebeharra dute: edateko ura bermatzea. Hala eta guztiz ere, oraindik orain, hainbat populazio gune gelditzen dira saretik kanpo. "Altuera handian dauden herri txiki eta auzoak dira", argitu du Tamesek. Horiek beren baliabide propioak erabiltzen dituzte.

Tamesen arabera, Gipuzkoako urtegiak "urtekoak" dira; hau da, urtebeteko lehorteari aurre egiteko gaitasuna ematen diote lurraldeari. "Lehorteak bi bat urte iraun beharko luke arazo larriak egoteko"; baina bestela "osasun onean" dago sarea.

Gipuzkoako edateko uraren sarea azaleko uraz hornitzen da, oro har. Urtegiek euri ura eta ibaien emaria biltzen dituzte. Salbuespena Debabarrenaren ingurua da. "Putzuetatik ura hartzen duen inguru bakarretakoa da; lur azpiko ura eta Kilimongo iturburukoa erabiltzen dute han", azaldu du Tamesek.

Hiru erakundek kudeatzen dituzte Gipuzkoako bederatzi urtegiak: Txingudiko zerbitzuak mankomunitateak, Añarbeko Urak eta Gipuzkoako Ur Partzuergoak. Lehenengo biek urtegi bana kudeatzen dute, Endara eta Añarbe, hurrenez hurren. Gainontzeko zazpiak, berriz, partzuergoaren esku gelditzen dira.

Gipuzkoako urtegien sareaz hitz egin daiteke, loturarik gabeko sistemak izan beharrean; hainbatetan, konektaturik azaltzen direlako emariak ziurtatu eta istripuen aurrean erantzuteko gaitasuna bermatzeko. Horren adibidea da, besteak beste, Urkulu urtegia. Haren helburua Debagoieneko herriak hornitzea bada ere, "duela urte gutxi Urkulu eta Eibarko banaketa sarea elkartzen zituen lotura egin zen", Tamesen arabera.

Saneamendua eta murriztea

Zerbait naturala dirudien arren, Gipuzkoaren gehiengoan kontsumorako ura ur tratatua da. Izan ere, urtegietatik etxeetarako bidean landugabea izatetik edatekoa izatera pasatzen da. Hori da, hain zuzen ere, EUA edateko uren araztegi planten egin beharra.

Edateko on bilakatu ondoren, biltegietara garraiatzen da, eta bertatik etxebizitza eta lantegietara banatzen da. Duela urte batzuk, prozesuaren tarte horretan zegoen ur sarearen arazo nagusietako bat. Izan ere, kanalizazio zahar eta ezegokiaren ondorioz, ur asko galdu egiten zen. Azkeneko urteetan egindako lanen ondorioz, kopuru hori murriztu egin da eta egoera onargarritzat jotzen dute aldundiko arduradunek eta baita Eguzki talde ekologistako kideek ere. Aldundiaren ordezkariak azaltzen duenez, arrazoi ekonomikoa dago horren atzean: "Ura zenbat eta garestiagoa izan, orduan eta errentagarriagoa izan zaie udalei hori konpontzea".

Ur sareak dituen erronka nagusietan ere bat egiten dute Tamesek eta Eguzkiko kide Garikoitz Plazaolak. Saneamendua, hau da, erabilitako ura garbitzea eta berrerabiltzea, eta erabilera murriztea. Hala ere, Plazaolak azaldutakoaren arabera, erakundeek hitzez azkenekoaren alde egiten badute ere, "praktikan egiten diren politikek ez dute hori ziurtatzen, eskaintza zabalean oinarria dutelako".

Erregea eta bufoia ikuskizuna emango dute astelehenean Ander Lipus aktoreak eta Andoni Egaña bertsolariak. Unai Elizasu ariko da gai-jartzaile lanetan. Floreaga eskolako aretoan izango da emanaldia, 15:30ean. Protagonistek bertsoa eta antzerkia, antzezlea eta bertsolaria uztartzen dituzte oholtzan. Norgehiagoka horretan, ordea, nor izango ote da nagusi? Tokian tokiko egoeretara egokituta, bat-batekotasunetik ere badu emanaldiak.

San Sebastian eguna

Donostia, Azpeitia

San Sebastian eguna da gaur. Urtarrilaren 20a. Egun handia Donostian eta Azpeitian. Danbor hotsak gauerdian hasi ziren, eta ordutik ez dute etenik izan. Helduei lekukoa hartuta, ordea, haurren eguna da bereziki gaurkoa.

Danborrak hartuta, 4.906 haur izango dira gaur Donostiako kaleetan. Eguerdian Alderdi Ederretik Gipuzkoa plazarako bideari ekingo diote 45 ikastetxetako 52 konpainiek —zazpi ikastetxek bina konpainia osatzen dituzte—. Aurten haurren danborradako ohorezko karguak San Alberto Magno eta Deutsche Schuleko haurrei egokitu zaizkie. Errekalde Gastronomia elkarteko ikaslea izango da, berriz, Danbor Nagusia.

Aurten berritasun bat izango da, gainera: desfilean joan ohi den karrozan, 1813. urteko emakumeek zituzten langintzak irudikatzen dituzten lau bikote joango dira, Bella Easo eta haren bi damekin batera.

Azpeitian ere egun osoko egitarauaren barruan ospatuko da haurren danborrada. Ikasberri ikastolako eta Karmelo Etxegarai eta Iraurgi ikastetxeetako 600 haur inguruk hartuko dute parte. Itsasi dantza taldeak eta Juan Antxieta Musika Eskolako kideek ere hartuko dute parte. Hamar talde izango dira, orotara. 12:30ean Aranetik eta Artzubitik irtengo dira talde horiek. Aurtengo karroza, Rebeka Larrañaga azpeitiarrak diseinaturikoa da.

Ikasleek euren hurbileko ingurunean hondakin gutxiago sortzeko kanpaina bat jarri du abian San Marko mankomunitateak. Errenteriako sei ikastetxetan hasi dute kanpaina hori, eta, apurka-apurka, mankomunitatearen barruan dauden hamar udalerrietako esko...

Antzerkira doazenen beldur handiena izaten da aktoreren bat hurbiltzea eta oholtzara ateratzeko agintzea. Horregatik egoten dira hutsik antzokietako lehen ilarak: ikusleak ikusle izan nahi du, eta ez besterik. Gasteizko Yokerendan antzerki taldeak, ordea, irauli egiten ditu oholtzaren alde bateko zein besteko rolak Mugarik Gabe gobernuz kanpoko erakundearekin batera antolatzen dituen antzerki foroetan; aurreko ostiralean Tolosako kultur etxean izan ziren.

Ikusleak dardarka jartzen dituen esaldi batekin hasi du emanaldia Blanka Ruiz Arrugaeta begiraleak (Gasteiz, 1980): "Orain, egunerokoan gertatzen diren hainbat egoera erakutsiko dizkizuegu, eta laguntza eskatuko dizuegu horiek aldatzeko".

Hasteko, pertsonaiek euren burua aurkeztu dute. Ohiko pertsonak dira, ohiko arazoak dituztenak: batek arratsaldez egiten du lan; besteak Tolosan bizi nahi du; eta beste batek EGA gainditu nahi du behingoz. "Ea pertsonaia hauen desio eta zailtasunekin bat egiten dugun, gero lagundu nahi izango diegu eta", zehaztu du Ruiz Arrugaetaren lankide Oihan Martirenak (Tenerife, Kanaria uharteak, 1983).

Pertsonaia horien artean daude Mari eta Iñaki bikotea; neska dantzaria da lanbidez, baina lan eskaintza bati uko egingo dio Iñakirekiko erru sentimenduek bultzatuta. Antzerkian zehar xantaia emozionala, sexu jazarpena, beldurra eta kontrola ikus daitezke pertsonaien arteko harremanetan. Amaieran, galdera argia egin die Ruiz Arrugaetak ikusleei: "Horrelako egoerak gertatzen dira?". Publikoaren erantzuna baiezko borobila da.

Orain ikusleen txanda da: antzerkitik zer aldatuko luketen galdetuta, orotariko erantzunak eman dituzte publikotik. Proposamen bakoitzaren ostean, galdera berbera: "Nahi duzu zuk zeuk probatu?". Gehienek nahi dute: emakume batek Mariren rola hartu du, eta argi eta garbi esan dio Iñakiri nahiago duela lanean segitu; gizon batek, berriz, lagunei kontra egin die, sexu jazarpen kasu bat saihesteko.

Antzerki foroak, funtsean, Zapalduen Antzerkia deritzon metodo batean du oinarria. "Antzerkia egiteko daukagun gaitasun natural hori gizarte aldaketarako berreskuratzea da helburua", azaldu du Martirenak.

Gipuzkoan egin duten hirugarren saioa da Tolosakoa: aurretik Zarautzen eta Arrasaten egon dira. "Hemen ez badugu aldatzen, bizitza errealean ere ez dugu aldatuko", esan zien Ruiz Arrugaetak Zarauzko saioan zeudenei. Hain zuzen, hori da Zapalduen Antzerkiaren funtsa: egunerokotasunean gertatzen diren egoera bidegabeak aldatzen ikastea. Oholtza segurtasun esparru egokia izan liteke errealitatean kosta egiten diren jarreren entseguak egiteko.

Publikoko norbait bere proposamena antzeztera ateratzen denero, bide berritik egiten du aurrera antzerkiak, istorioa noraino hel daitekeen ikusteko. Hala adierazi du Martirenak: "Beti jokatzen duzun bezala jokatu ordez, saia zaitez zerbait desberdina egiten, eta ikusi zein ondorio izan ditzakeen. Hori da ideia". Ruiz Arrugaetarentzat, norbere botereaz jabetzea da asmoa: "Denok gara aktoreak, akzioaz jabetzen garelako, eta hortik errealitatean eragiteko gai garelako".

Zapalketak atzematen

Berez, Hego Amerikatik datorren korronte bat da Zapalduen Antzerkia; Augusto Boal antzerkigileak sistematizatu zuen, 1960ko hamarkadan. Ruiz Arrugaetak azaldu duenez, antzerki soziala egiten zuen aurretik Boalek: "Behin, langileen matxinada bat antzeztu zuen Brasilgo MST Lurrik Gabekoen Mugimenduko kideen aurrean. Nekazariei ederra iruditu zitzaien, eta aktoreei proposatu zieten benetan armak hartzeko eta matxinada gidatzeko". Aktoreak zer erantzun jakin ezinik gelditu ziren, eta hura antzerkia baino ez zela azaldu behar izan zieten nekazariei: "Orduan, nekazari batek esan zuen: 'Beraz, antzezlanean aipatzen duzuen isuritako odol hori geurea izatea nahi duzue, eta ez zuena'. Hor aldatu zen Boalen pentsaera, eta erabaki zuen ez zuela ezer antzeztuko bere kontura egingo ez zukeena".

Ruiz Arrugaetak eta Martirenak Bartzelonan izan zuten korronte horren berri, eta "apurka" ari da Euskal Herrian zabaltzen. Mugarik Gabe GKEaren eskariari jarraiki prestatu dute Yokerendan taldearekin genero indarkeriari buruzko foroa, baina edozein zapalketa egoera lantzeko balio du haien dinamikak.

Zapalketa, ordea, ez da berdina leku guztietan, eta Hego Amerikako metodo guztiek ez dute balio Euskal Herrian, Ruiz Arrugaetaren hitzetan: "Europan, zapaltzaile eta zapalduen arteko bereizketa ez da horren argia, eta askotan barneratu egiten dugu zapaltzailea. Horregatik lantzen dira barruko zapaltzaileak bilatzeko teknikak".

Martirenak azaldu duenez, oso aberasgarriak izan dira orain arteko saioak. Publikoak azkar ahazten ditu lotsak, eta ekarpen asko egiten ditu: "Gertutik ukitzen gaituzten gaiak dira; gure inguruan ikusten ditugu egoera horiek, eta, askotan, aldatu nahi izaten ditugu. Jendeari horiek aldatzeko aukera ematen diogunean, eskertzen du, eszenan bada ere".

Bi sentsazio nagusirekin amaitzen dute ikusleek saioa: alde batetik, pertsonalak zirela uste zuten arazoak benetan arazo kolektiboak direla eta, bestetik, "gauzak alda daitezkeela". Hori uste du Ruiz Arrugaetak. Aretoan nahikoa entsegu egindakoan bizitza errealean berdin jokatzeko gai izatea nahi lukete bi begiraleek. "Proposamena hori da: errealitate zati bat ekartzea, denon artean manipulatzeko, eztabaidatzeko eta bueltak emateko. Baina, noski, errealitaterako balio behar du. Gure ekintza pertsonal eta sozialetarako baliagarri izan behar du; horrek ematen dio zentzua".

"Biotopoaren berezitasun nagusia, bat aukeratu behar balitz, haren balio geologikoa da". Hala uste du Gipuzkoako Foru Aldundiko Biotopoaren zuzendari zientifiko Asier Hilario geologoak. Deba eta Zumaia arteko zortzi kilometro luzeko itsas eremua eta l...