Nairobitarrari buruzko hitzaldi batekin ekin zieten, 2006an, Amalur jardunaldiei. Eta horien bitartez, Tolosatik mugitu gabe, munduko txoko ugaritara hurbiltzea lortu dute jardunaldietara gerturatu direnek: Japonia, Groenlandia, Patagonia, Thailandia...

Soinua zarata bihurtzen denean, arazo bilakatzen da. Gipuzkoako herri guztietan aurki daitezke kalean soinuak, trafikoagatik, industria jardueragatik, edo bestelakoengatik. Pasaian hori neurtzea erabaki dute: zaraten mapa osatzeko ahalegina egiten hasi da Pasaiako Udala. Eusko Jaurlaritzaren diru laguntza jaso du hori egiteko, eta ACC Acustica enpresa ari da ikerketa gauzatzen. 2015eko aurrekontuetarako EH Bilduren udal gobernuak eta Pasaiako Ezkerra-Ezker Anitzak lortu zuten akordioaren barruan dago egitasmoa.

Izan ere, Pasaia ingurua herrialdean kaleko soinu gehien duten inguruetako bat da. Donosti-Irun ardatzaren erdi-erdian egonda, bi udalerri horietara iristeko errepide —herri barruko bideez gain, A-8 autobidea eta haren loturak—nahiz trenbide azpiegitura asko daude —trena eta Topoa—. Gainera, enpresak ere badaude, eta horietatik nabarmentzekoa dira Pasaiako Portuan daudenak: ia jarduera guztia aire zabalean egiten dute, kargak, deskargak, materialen biltegiratzea, eta bestelakoak.

Pasaiako ikerketa aurrera daraman ACCenpresako kide Monica Tomasek adierazi duenez, euren neurketa egiteko bi aldagai nagusi hartuko dituzte: batetik, garraio azpiegituretan ematen diren soinuak, eta, bestetik, enpresetakoak, portukoak batik bat. Lehenak neurtzeko, zirkulazioan oinarrituko dira. Europako beste herrialde batzuetan jasotako datuen araberako metodologia erabiliko dute horretarako: soinua zuzenean neurtu beharrean, zirkulazio kantitatearen eta ibilgailuen motaren arabera oinarritzen da. "Formula matematikoak erabiliko ditugu horretarako, egungo zirkulazioan oinarrituta". Zirkulazioak Pasaiako etxebizitzetan sortzen duen zarata neurtuko dute, horrela.

Mikrofonoak

Pasaiako Udalarentzako lanean ari den enpresako ordezkariek bi neurketa egingo dituztela zehaztu dute, mikrofono bidez. Lehena, udaletxean jarri duen mikrofono batekin —udaletxea Pasai Donibanen dago, Pasaiako badiari begira—; eta bigarrena ere egin dute jada: Pasaiako Portuaren barruan, azpiegituraren arduradunen baimenarekin, lanegun batean dauden soinuak jaso dituzte.

Behin udaletxeko datuak jasota, eta portukoak nahiz garraio azpiegituretakoenak interpretatuta, zarataren mapa osatuko du enpresak. Maiatzerako egina egongo dela esan du Tomasek. Hori, udalari eman, eta tokiko erakundeak erabaki beharko du nola aplikatu. Bere eskumenean ez dauden eragile, enpresa eta azpiegituretako arduradunei azalduko dizkiete datuak, behar izanez gero neurri zuzentzaileak aplika ditzaten eskatzeko. Ekintza plana egin beharko luke udalak, alegia.

Europako Batasunaren ingurumen neurrien zuzentarauen artean dago udalerriek zarataren mapak egitea, kutsadura akustikoa dagoen tokietan, horri aurre egiteko oinarri gisa. Pasaiak, mapa hori, 3D formatuan jasoko du: lurraren mailan zein altuera jakin batean, puntu berberean, soinuek intentsitate ezberdina izan dezaketela da mapa hori 3Dn diseinatzeko arrazoia.

Memoria historikoa berreskuratu eta aspaldikoak ez diren kontuak kontatzeko, antzerkia erabili dute tresnatzat segurarrek. 36ko gerra osteko egoera, hezkuntza sistema eta ikastolen sorrera gogora ekarri nahi izan dute Ez dira aspaldiko kontuak antzezlanarekin. Abenduaren 13an estreinatu zuten Seguran, eta, harrezkeroztik, Goierriko hainbat herritan antzezten aritu dira 32 segurar. Igandean, 16:30ean, Donostiako Viktoria Eugenia antzokian antzezteko aukera izango dute, Giza Eskubideen Zinemaldiak gonbidatuta.

Lurdes Imaz izan da antzezlanaren sortzailea. Umetan eta gaztetan bizi izandakoa eta barneratutakoa azaleratu nahi izan du: "Pentsa gure garaitik hona zenbat aldatu diren gauzak", dio Imazek. "Eskolara joaten ginenean, halako migrazioa egon zen, dena erdaraz egiten genuen. Ez zegoen euskaraz egiterik. Eskerrak etxean dena euskaraz hitz egiten genuen. Ume izanagatik, zerbait arraroa pasatzen zela ikusten genuen. Gurasoek beldur handia zeukaten. Gerran ibilitakoak ziren gure gurasoak".

Orain arte 36ko gerraren inguruan isiltasuna izan dela uste du: "Gerran gertatutakoa etxean kontatzen ziguten, baina isilka. Beldurra izan da sentimendu nagusia". Antzerkiarekin, gauza horietaz "berriro lasai hitz egitea" lortu nahi izan dute: "Oso urruneko kontuak dirudite, baina ez dira aspaldiko kontuak".

Imazek berak bizi izandakoak antzezlan gidoi bihurtu ditu. Zazpi pasartetan, orduko egoera soziala, mojekin eta apaizekin izandako irakaskuntza, jolasak eta kantuak, frankismo garaia, doktrina —euskaraz entzun zitekeen leku bakarra Eliza zen—, eta abar jorratu ditu. Azkeneko bi pasarteak, berriz, ikastolen sorrerari buruzkoak dira. "Garai hartan gertatu zen herri mugimendu garrantzitsuenetako bat izan zen ikastolak sortzea. Beraz, herri guztiak egindako lanaren esker ona adierazi nahi izan dugu".

Imazek berak lehenengo pertsonan bizi izan zuen ikastolen sorrerako mugimendu eta garai hura, Idiazabalgo ikastola berriko 20 urteko andereño gaztea zela. Beasainen eskualdeko gainerako herrietako ikastoletako batzordeetako guraso ordezkariek egiten zituzten bilerak barru-barruan gordeta ditu, eta bilera haiek antzeztu nahi izan ditu. "Bilera haietan zegoen indarra eta energia izugarria zen; irakaskuntza aldatzeko gogoa, beste era batera lan egiteko, eta euskaraz ikasteko beharra. Guraso haiek zeukaten indarrarekin txundituta gelditzen diren andereño gazteak".

Garai hartan guraso gazteak ziren Goierriko zenbait herritako kideak aktore bihurtu ditu horretarako: Joxe Bikuña ataundarra, Antonio Irastortza lazkaotarra, Joxe Joakin Lasa beasaindarra, Julian Urteaga idiazabaldarra, Jose Ramon Agirre zegamarra eta Gregorio Elorza segurarra.

Helburuak lortuta

Belaunaldi askoren arteko loturak sortu ditu herri antzerkiak. Batetik, herri antzerkiaren aitzakian, 12 eta 80 urte bitarteko segurarrak elkartu dira aktore lanean, eta "oso aberatsa" izan dela diote.

Bestetik, agertokiaren beste aldean dauden ikusleen artean eragitea izan da herri antzerkiaren helburuetako bat, transmisio lana egitea. Hainbat adinetako herritarrak antzerkiarekin identifikatuta sentitzea lortu dute segurarrek. Isa Iparragirre aktoreak adierazi duenez, Segurako saioa bukatu zutenean, jendea "erabat identifikatuta" sentitu zen. "Antzeztu dugun beste herrietan ere berdin geratu zaigu".

Adin askotako ikusleengana iritsi da mezua: "40 urtetik gorakook hori dena bizi izan genuen, 40 urtez azpikoek entzuna daukate, eta ikusteak bizi eginarazten dizu historia. Gazteei, berriz, gertatu zenaz jabetzeko balio die. Lortu dute, beraz, lehenagoko egoera transmititzea: "Segurako sukalde guztietan hitz egin da gai horretaz, ikastola, moja, gerra… historia bizirik gordetzea lortu dugu".

Idiazabalgo emanaldian, ikusleen artean Aranzadi elkarteko kide bat izan zen, eta hari esker iritsi dira Donostiara, Giza Eskubideen Zinemaldira. Agertokia ere garai bateko altzariz hornitu dute. "Segurako eskolako gela bat oso ondo dago irudikatuta. Orduko mahaiak dira, mantal zuriak, apreta gorriak, liburuak... benetako eskola bat ikusten du ikusleak".

Izen zerrenda luzea ageri da ekonomiagardena.net webgunean: 350 taxi gidarirekin harremanetan jartzeko telefono zenbakiak daudeerabiltzaileen eskura. Ausaz bat aukeratu, eta terminal fiskala duen taxi bat eskatu du kazetariak, Donostiatik Andoainera j...

Beste urte batez, Joxe Migel Iztueta Kortajarena, Lazkao Txiki, gogoratuko dute Lazkaon. Aurten 22 urte dira bertsolaria hil zela. Gaur iluntzerako, bertso afaria antolatu dute Lazkaomendiko Lartxai elkartean. Maialen Lujanbio eta Unai Agirre bertsola...

Eguzkiak egungo gizartean gero eta eragin handiagoa duela uste du Itziar Garate Lopez astrofisikariak (Zarautz, 1986). Orain dela bost urtetik, EHUko Zientzia Planetarien Taldekoa da; zientzia planetariak ikertzen dituzte, hau da, eguzki sistemako planeten atmosferak. Eguzkikadak hitzaldia eman zuen Garatek atzo, Zarautzen, Arkamurka natur elkarteak antolatutako Astronomia Astean. Jardunaldien barruan, denboraz ariko da gaur Esteban Esteban —20:15ean, Arkamurkaren egoitzan—, eta bihar eguzkiaren behaketa egingo dute Munoan, eguerdian eta gauean, Santa Klara komentuaren atzeko parkean.

Eguzkikadak izan dituzu hizketagai. Zer dira?

Izenburua asmatutakoa da. Artikulu dibulgatibo batetan irakurri nuen hitza, eta gustatu egin zitzaidan. Azken finean, eguzkia denbora guztian aldatzen ari da, eta zenbait fenomeno gertatzen dira; gehien ezagutzen ditugunak gainazalean azaltzen zaizkion orban ilun batzuk dira. Baina badaude beste fenomeno asko, eta fenomeno horiez guztiez hitz egiteko, horrelako izen bat jartzea erabaki nuen. Zientzian gehien erabiltzen dena espazioko eguraldia da, space weather. Baina hori pixka bat hotza egiten zitzaidan.

Zeintzuk dira, bada, espazioko eguraldian gertatzen diren fenomenoak ?

Eguzkiari azaltzen zaizkion orban ilunez gain, eguzki haizeak eta eguzki ekaitzak ere sortzen dira. Edozein izarrek, baita eguzkiak ere, horrenbestez, une oro eta etengabe partikula korronte bat igortzen du, norabide guztietan. Horri, oro har, eguzki haizea deitzen zaio. Gero, noizean behin, eztanda batzuk ere badaude: korronte hori handitu egiten da, eta eztanda moduan, dentsitate handiagoan, partikulak igortzen ditu; horri ekaitza deitzen diogu. Horiez gainera, oso energia handiko argi flash-ak ere badaude; Lurrera begira badaude, gugan eragin handia izan dezaketen fenomenoak dira.

Horiek denek eragiten al digute?

Gehienek bai, era batera edo bestera, zuzenean edo zeharka.

Ilargiaren eraginak ezagunagoak dira. Eguzkiaren fenomenoek nola eragiten digute?

Batik bat, eguzkitik datozen partikulak gure atmosferan sartzen direnean eragin dezakete. Adibidez, aurorak. Eguzkitik datozen partikulak dira horren erantzule, eta hori eragin positibo bat da. Baina, badaude eragin negatiboa dutenak ere; esaterako, teknologian eragin dezaketenak. Hondamenak ekar ditzakete: abioiak ezin du oso ondo nabigatu; nabigazio sistema guztiak pixka bat nahasi ahal dira, GPSak, sakelako telefonoetako nabigazio sistemak. Orduan, horrelako ekaitz edo partikulen dentsitate haize handi bat gugana datorrenean, neurriak hartu behar ditugu.

Beraz, gaur egun teknologiak duen garrantzia kontuan izanda, eguzkiaren eragina handiagoa da?

Bai, hori horrela da. Gero eta teknologia gehiago daukagu, eta zaurgarriagoak gara. Horregatik, space weather edo espazioko eguraldiak gero eta garrantzi handiagoa dauka. Hori orain dela hogei bat urte sortutako zientziaren arlo bat da, astronomiaren eta meteorologiaren artekoa, eta gero eta indar handiagoa hartzen ari da, teknologia gehiago daukagulako eta sentikorrago garelako.

Arkarmurkaren Astronomia Astean parte hartu duzu. Denbora da harremanetan zaudela haiekin, ezta?

Bai. Leioan (Bizkaia) Fisika ikasten ari nintzenean, zer espezialitate egin nahi nuen erabaki gabe nuen oraindik. Kasualitatez, Arkamurkak antolatutako Astronomia Asteko hitzaldietara joan nintzen, eta horrek piztu zidan astronomiaren inguruko interesa; badago esatea haiek izan zirela pixka bat nik Astronomia ikasi izanaren errudunak. Gero, jakin zutenean bazegoela zarauztar bat Astrofisikan doktoretza egiten, nirekin harremanetan jarri ziren, eta, hortik aurrera, Arkamurkakoekin harreman handiagoa dut.

Argiak ilun daude Bergarako Errege Mintegiko biltegian. Plastikoz estalita daude apalak; piezak babesean dituzte, lekualdatuak izateko bidean. Lehen begiratuan ikusi ez arren, kalkulaezina da eraikinak biltzen dituen istorioen eta historiaren balioa: XVIII. eta XIX. mendeetan Euskal Herriko hezkuntza eta zientzia erakunde garrantzitsuena hartu zuen Errege Mintegiak, eta orduko laborategietan erabilitako elementuetako asko gaur egunera arte...

Oreka TXkoak Iberdrolaren akziodunen batzarrean, Leonor Watlingen Marlango, Perezako Leiva eta otxote batekin". Leherkaria hiru mezulariren partetik iritsi zitzaidan Whatsappez. Erantzun zorrotzen bat-edo esperoko zuten bueltan, baina ez zitzaidan eze...

Arrantzaleek itsasoan egiten duten bizimodua ezagutzeko aukera ematen du Pasaiako Badian, San Pedron, porturatua dagoen Mater Itsasontzi Museoak. Urte osoan, bisita gidatuak eta hamaika tailer zein ekimen antolatzen ditu hor Itsas Gela Elkarteak; oporraldiekin batera ugaritu egiten du eskaintza. Hala egin du Aste Santuan eta Pazko Astean. Gaur eta igandean bisita ordutegia zabaldu, eta bisita gidatuak eskainiko dituzte 11:00etan, 12:00etan eta 13:00ean; arratsaldez, berriz, 17:00etan eta 18:00etan.

Bihar, berriz, Mariñel Eguna ospatuko dute, 11:00etan hasita eta arratsaldera arte. Izaskun Suberbiola Mater Itsasontzi Museoko zuzendariak azaldu duenez, Pasaia eta itsasoaren arteko harreman estua erakusten dute egunaren bidez: "Bisita gidatua egingo dugu Pasai Donibane eta San Pedroko gune historikoetatik barrena, arraun elkartea eta arrain lonja bisitatuko ditugu, badiatik buelta egingo dugu itsasontzian, Mater ontzira bisita gidatua egingo dugu, eta, azkenik, pintxoa hartzeko aukera izango dute parte hartzen dutenek".

Urte osoan tailerrak

Urte osoan tailerrak eta bisitak eskaintzen ditu Mater ontziak. Horien artean arrakastatsuena aukeratzea zaila egin zaio Suberbiolari, "eskaintza nahiko zabala" duelako museoak. "Eskolekin lanketa egiten dugu, eta Lehen Hezkuntzako ikasleentzat Boga Boga Marinela edota Itsasora Hurbilduz unitateak lantzen ditugu. Materren agertokia berezia da, ingurunea eta itsasoan bertan izatea modu egokia dira arraunketarako edo arrantzara hurbiltzeko. Helduagoekin bisita gidatua egiten dugu Materren, lehen sektorea eta arrantza mundua erakusteko; arrakasta handia izaten du".

Nabigatzen ikasteko eta arrantzan modu tradizionalean aritzeko ikastaroa eskaintzen du, bestalde. "Itsas korapiloak egiten, itsasoan egoki kokatzen, tresnak erabiltzen... ikasten dute nabigatzen ikasteko tailerrean parte hartzen dutenek. Arrantzan modu tradizionalean aritzeko tailerrean, berriz, aparailua egin eta badian bertan arrantza egiten saiatzen dira".

Itsasoarekin lotura izanik, ezin zitekeen falta arrain kontserbak egiteko tailerra. Itsasontzia bisitatu ondoren, arrantzaleen eguneroko bizimodura hurbildu, eta Kantauriko antxoekin arrain kontserba egiten dute. Kontserba hori etxera eramaten dute gainera. Hori gutxi ez eta tailerrean pintxo dastaketa ere egiten dute. Arrain kontserben tailerrak 15 euro balio du haur zein helduentzat; beharrezko guztiak Materrek jartzen ditu, eta aldez aurretik erreserba egin behar da. Taldeak lau lagunetik gorakoa izan behar du.

Ikastetxeekin lanketa handia egiten du museoak, baina familientzako egitasmoa ere badela esan du zuzendariak: "Familiako txikienentzat zein helduentzat erakargarriak diren ekintzak antolatzen ditugu. Gustura aritzen dira denak".

Gaur egun arrantzaleak nola bizi diren eta nola lan egiten duten erakusteaz gainera, kontsumo arduratsuaren aldeko apustua egin du ontziak: "Bertatik pasatzen denak, beraz, kontzientzia hartzen du, eta jabetzen da itsasoaren zaintza denon ardura dela, denon esku dagoela".

7.000 bisita urtero

Udaberriarekin batera, bisita kopurua handituz doa. Urtero 7.000 pertsona joaten dira, batez beste. Orain 10 urte hasi zen Mater Itsasontzi Museoa jarduerak eta bisitak eskaintzen. Pasaia eta Itsasoaren arteko lotura erakusteaz gain, itsasoarekin lotura berriak egiteko aukera zabaltzea da helburua, eta era berean, pasaitarrek itsasoaz bizitzeko aukera izatea.

Pasaiako Itsas Gela Elkarteak kudeatzen du Mater Itsasontzi Museoa, eta elkarte horrek sartu zuen biziberritze prozesuan Kantauriko atunontzia, 2003. urtean. "Urte hartan bukatu zuen jarduna Mater-ek atunontzi edo arrantza ontzi gisa, eta, hondoratzear zela, Itsas Gela elkarteak hartu eta gure ondarearen zati den itsasontziari beste erabilera bat ematea erabaki zuen". Ordutik mantendu du Itsas Gelak egurrezko itsasontzia. "Pasaian jaiotako museoa da Mater, herri museoa, herritik bertatik sortutako ideia izan baitzen Mater itsasontzia museo bihurtzea".

Komunikazio esparruko ikasketetan sortu zitzaion irudiarekiko interesa, eta hortik murgildu zen diseinu kontuetan Ariane Retegi (Oiartzun, 1987). Bere kasako lantxoak egiten ditu etxean egokitzen ari den gunean, eta uste du modak guztiongan duela erag...